Özgür yazılım (İngilizce: free software), kullanıcısına yazılımı herhangi bir amaç için çalıştırma, inceleme, değiştirme ve dağıtma özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, özel mülk yazılımdır.
Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, ücreti ile değil yazılımın kullanım hakları ile ilgilidir. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmaları gerekmez. İngilizce sözlükler "İngilizce: free" kelimesi için yirmiye yakın anlam sıralar. Bunlardan sadece bir tanesi "bedava" iken geri kalanları özgürlük ve sınırlamaların olmaması (İngilizce: freedom) kavramlarına atıfta bulunur. Kullanıcılar bir özgür yazılımın kopyasına sahip olmak için para ödemiş olup olmamasından bağımsız olarak her zaman için yazılımı kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını satma özgürlüğüne sahiptir.
Bağlam
Özgür yazılım, aşağıdakilerden ayrılır:
- Özel mülk yazılımlar; Örneğin Microsoft Office, Windows, Adobe Photoshop, Facebook. Kullanıcılar bu yazılımların kaynak kodlarını inceleyemez, değiştiremez ve paylaşamaz.
- Ücretsiz yazılım yani temel kullanım için ödeme gerektirmeyen, çoğunlukla özel mülk yazılımlar. Örneğin Google Chrome, Opera (web tarayıcısı), TikTok, Skype.
Telif hakkı kapsamındaki bir yazılımın özgür olabilmesi için, kullanıcılara yazılımı herhangi bir amaç için çalıştırma, inceleme, değiştirme ve dağıtma haklarını tanıyan bir yazılım lisansına sahip olması gerekir. Ayrıca herhangi bir lisansı olmayan kamu malı yazılımlar, kaynak kodu da; kamu malı olduğu sürece ve erişilebilir olduğu sürece özgürdür.
Özel mülk yazılımlar, kısıtlayıcı bir yazılım lisansı veya EULA kullanır ve genellikle kullanıcılara kaynak kodunu sunmazlar. Bu nedenle kullanıcıların yazılımı değiştirmeleri yasal veya teknik olarak engellenir. Bu durum güncelleme, yardım ve destek sağlamak için yayıncıya güvenilmesine neden olur (ayrıca ve terk edilmiş yazılım konularına da bakın). Kullanıcılar genellikle özel mülk yazılımlarda tersine mühendislik yapamaz, bunları değiştiremez veya yeniden dağıtamaz.
Telif hakkı yasası, sözleşmeler ve kaynak kodu eksikliğinin haricinde, kullanıcıların yazılım patentleri ve dijital haklar yönetimi (daha spesifik olarak ) gibi bir yazılım parçası üzerinde özgürlüklerini kullanmalarını engelleyen ek engeller bulunabilir.
Özgür yazılım kâr amaçlı, ticari bir faaliyet olabilir veya olmayabilir. Bazı özgür yazılımlar gönüllü bilgisayar programcıları tarafından, bazıları şirketler tarafından, bazıları ise her ikisi tarafından geliştirilmektedir.
Açık kaynakla adlandırma ve farklılıklar
1998'de özgür yazılım topluluğundan bir grup insan, özgür yazılım kavramındaki "özgür" kelimesinin ima ettiği felsefi ve siyasi gündem yerine özgür yazılımın iş dünyasına pragmatik terimlerle tanıtılmasın amacıyla açık kaynak kavramını ortaya koymuştur. Her iki tanım da hemen hemen eşdeğer program gruplarına atıfta bulunsa da, Özgür Yazılım Vakfı "açık kaynaklı yazılım" yerine "özgür yazılım" teriminin kullanılmasını önermektedir. Özgür Yazılım Vakfı'na göre, "Açık kaynak" ve bununla ilgili kampanya çoğunlukla kamu geliştirme modelinin teknik yönlerine ve özgür yazılımın işletmelere pazarlanmasına odaklanırken, kullanıcı haklarına ilişkin etik konuyu çok hafife almaktadır.
Özgür Yazılım Tanımı ve dört temel özgürlüğü
Özgür yazılımın ilk resmi tanımı Şubat 1986'da Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayınlandı. Richard Stallman tarafından yazılan bu tanım bugün hala geçerliliğini koruyor ve yazılımın bir kopyasını alan kişilerin aşağıdaki dört özelliğe sahip olması durumunda yazılımın özgür yazılım olduğunu belirtiyor. Buna göre özgür yazılım kullanıcılara olmazsa olmaz 4 özgürlük sunar:
- 0 numaralı özgürlük: Herhangi bir amaç için, istediğiniz şekilde yazılımı çalıştırma özgürlüğü.
- 1 numaralı özgürlük: Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını inceleme ve onu değiştirme özgürlüğü. Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için ön koşuldur.
- 2 numaralı özgürlük: Kopyaları dağıtma özgürlüğü, böylece başkalarına yardım edebilirsiniz.
- 3 numaralı özgürlük: Değiştirilmiş sürümlerinizin kopyalarını dağıtma özgürlüğü. Böylece değişikliklerinizden yararlanması için tüm topluma bir şans vermiş olursunuz. Kaynak koduna erişmek, bunun için bir ön koşuldur.
Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılımın kopyalarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, her zaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını para karşılığında satma haklarına sahipsinizdir (özgürlük 2).
1990'ların sonlarında diğer özgür yazılım grupları neredeyse aynı yazılım setini tanımlayan kendi tanımlarını yayınladılar. Bunlardan en dikkate değer olanları 1997'de yayınlanan Debian Özgür Yazılım Yönergeleri ve 1998'de yayınlanan .
Tarihçe
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi.Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üreticileri tarafından dağıtılırdı. Yazılım değiş dokuşunu kolaylaştırmak için SHARE gibi kullanıcı ve tedarikçi organizasyonları oluşturuldu. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti; yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu.
17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri IBM'ye karşı yazısında hükûmet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı. Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı.
1980'ler: GNU Projesinin kuruluşu
1983'te Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki hacker topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti.GNU işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Projeyi ve hedeflerini özetleyen bir makale Mart 1985'te GNU Manifestosu adıyla yayımlandı. Kendisi hür (özgür) yazılımı tanımladı ve yazılım hürriyeti garantilemek için "copyleft" kavramını ortaya çıkardı.
1990'lar: Linux çekirdeğinin piyasaya sürülmesi
Linus Torvalds tarafından başlatılan Linux çekirdeği, 1991 yılında kaynak kodu serbestçe değiştirilebilir olarak piyasaya sürüldü. İlk lisans, özel mülk bir yazılım lisansıydı. Ancak Şubat 1992'de 0.12 sürümüyle projeyi GNU Genel Kamu Lisansı kapsamında yeniden lisansladı. 1995'te Apache HTTP Sunucusu, Apache Lisansı 1.0 kapsamında yayımlandı.
Lisanslama
Özgür Yazılım Tanımı ve Açık Kaynak Tanımı pratikte birbirine çok yakın olduklarından Özgür Yazılım Vakfı'nın özgür kabul ettiği yazılım lisansları ile Açık Kaynak Girişimi'nin açık kaynak kabul ettiği yazılım lisanslar çok büyük ölçüde örtüşmektedir. Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Çeşitli Lisanslar ve Haklarında Yorumlar sayfasında listelenmektedir. Benzer şekilde Açık Kaynak Girişimi tarafından açık kaynak kabul edilen lisanslar OSI Approved Licenses sayfasında listelenmektedir. FSF listesi kuralcı değildir: FSF'nin duymadığı veya hakkında yazacak kadar önemli olduğunu düşündüğü özgür yazılım lisansları mevcut olabilir. Yani bir lisansın özgür olması ve FSF listesinde olmaması mümkündür. OSI listesi yalnızca gönderilen, değerlendirilen ve OSI tarafından onaylanan lisansları listeler.
Aşağıda yaygın kullanılan belli başlı bazı özgür ve açık kaynak yazılım lisansları listelenmiştir:
- GNU Genel Kamu Lisansı (GPL v2)
- Apache Lisansı
- GNU Genel Kamu Lisansı (GPL v3)
- MIT Lisansı
- BSD Lisansı
- GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (LGPL)
- Apache Lisansı
- Mozilla Kamu Lisansı (MPL)
- Eclipse Kamu Lisansı (EPL)
Özgür yazılımlar üç tür lisans kategorisi kapsamında lisanslanır:
- Copyleft lisans: Yazar, garantiyi reddetmek, değiştirilmiş çalışmalara uygun şekilde atıf yapılmasını talep etmek ve yeniden dağıtımın aynı lisans kapsamında lisanslanması sağlamak için telif hakkını elinde tutar. Başkaları tarafından yapılan değiştirilmiş kopyaların orijinal yazılım ile aynı copyleft lisansı kapsamında yayınlanmasını zorunlu tutar. Bu nedenle copyleft koruması, bir özgür yazılımın değiştirilmiş kopyalarının özel mülk yazılıma dönüşmemesini garanti altına alır. GNU GPL, GNU AGPL bu tür lisanslara örnek verilebilir.
- Hoşgörülü lisans: Yazar, yalnızca garantiyi reddetmek ve değiştirilmiş çalışmalara uygun şekilde atıf yapılmasını talep etmek için telif hakkını elinde tutar. Değiştirilmiş kopyalarının özel mülk (kapalı kaynak) yazılıma dönüşmesi de dahil olmak üzere her türlü yeniden dağıtıma ve değişikliğe izin verir. BSD, MIT, Apache bu tür lisanslara örnek verilebilir.
- Kamu malı yazılım: Telif hakkının süresinin dolduğu veya yazarın yazılımı bir feragat beyanıyla kamu malı olarak (bunun mümkün olduğu ülkelerde) yayınladığı yazılımlardır. Kamu malı bir yazılımın eğer kaynak kodu erişilebilir durumda değilse özgür yazılım kabul edilmez. Kamu malı yazılımlar telif hakkı korumasına sahip olmadığından, ister özgür isterse özel mülk bir çalışmaya dahil edilebilir. Creative Commons'ın CC0 kamu malı lisansı bu tür lisanslara örnek verilebilir.
Hoşgörülü ve copyleft lisansların savunucuları, yazılım özgürlüğünün negatif bir özgürlük olarak mı yoksa pozitif bir özgürlük olarak mı görülmesi gerektiği konusunda hemfikir değiller. Dağıtım konusundaki kısıtlamaları nedeniyle copyleft lisansların özgür olmadığı yönünde eleştiriler vardır. Hoşgörülü lisans ise yazılım geliştirme maliyetini azaltarak özgür olmayan yazılım oluşturmaya yönelik bir teşvik sağlayabilir. Bu, yazılım özgürlüğünün ruhuyla bağdaşmadığı için birçok kişi, hoşgörülü lisansların copyleft lisanslardan daha az özgür olduğunu düşünür.
Özgür lisanslı yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olarak mevcuttur, ancak ücretsiz olmak zorunda değildir. Tüm özgür yazılım lisasnları yazılım satışına ve ticari kullanıma izin verilmektedir. Bu copyleft olan veya olmayan lisanslar için geçerlidir. Kaynak kodun yalnızca kişisel kullanım için yeniden dağıtımına ve değiştirilmesine izin veren, ticari amaçlı yeniden dağıtım ve değiştirilmesine izin vermeyen lisanslar özgür yazılım lisansı olarak kabul edilmezler.
İş modeli
Tüm özgür yazılım lisansları, yazılımın satışına ve ticari olarak kullanımına izin verir. Bu copyleft olan veya olmayan lisanslar için geçerlidir. Özgür yazılım özgürce yeniden dağıtılabildiğinden, genellikle çok az bir ücret karşılığında veya hiç ücret ödemeden edinilebilir. Özgür yazılım iş modelleri genellikle özelleştirme, beraberinde donanım satışı, teknik destek, eğitim, entegrasyon ve sertifikasyon gibi katma değerlere dayanır.
Özgür Yazılım Vakfı, özgür yazılım satışını teşvik eder. Vakfın yazdığı gibi, "Özgür yazılımın dağıtılması, geliştirme için finansman sağlamak adına bir fırsattır. Bunu boşa harcamayın!"
Ekonomisi
Uluslararası Uzay İstasyonu'nun (ISS) bilgisayar sistemlerini yöneten United Space Alliance'ın Mayıs 2013'te ISS bilgisayar sistemlerini Windows'tan Linux'a geçirme kararına ilişkin resmi açıklaması.
Özgür yazılım, kullanıcıların kullandıkları programları geliştirme ve iyileştirme konusunda işbirliği yapmalarına olanak tanır. Özgür yazılım, özgür yazılıma katkıda bulunan şirketlerin ticari yeniliğini artırabilir.
Özgür yazılımın ekonomik açıdan uygulanabilirliği Red Hat, IBM ve Sun Microsystems gibi büyük şirketler tarafından benimsenmiştir. Özgür yazılım genellikle ücretsiz olarak mevcuttur ve özel mülk yazılımla karşılaştırıldığında kalıcı olarak daha düşük toplam sahip olma maliyeti ile sonuçlanır. Özgür yazılımla işletmeler, yazılımı kendileri değiştirerek veya kendileri için değiştirmeleri için programcılar kiralayarak yazılımı kendi özel ihtiyaçlarına göre uyarlayabilirler. Özgür yazılımın çoğu zaman hiçbir garantisi yoktur ve daha da önemlisi genellikle kimseye yasal sorumluluk yüklemez. Ancak yazılımın ve kullanım durumuna bağlı olarak herhangi iki taraf arasında garanti verilmesine izin verilir. Böyle bir anlaşma özgür yazılım lisansından ayrı olarak yapılır. tarafından hazırlanan bir raporda, özgür yazılımın benimsenmesinin, özel mülk yazılım endüstrisinin gelirinde yılda yaklaşık 60 milyar dolar düşüşe neden olduğunu tahmin edilmiştir.
1998'de aralarında Eric Raymond, Bruce Perens'in de bulunduğu özgür yazılım topluluğundan bir grup insan, özgür yazılım kavramındaki "özgür yazılım" teriminin iş dünyası için fazla belirsiz ve korkutucu olduğunu savunarak açık kaynak yazılım terimini iş dünyası ve kurumsal dünya için daha dostane bir alternatif olarak destekledi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Özgür Yazılım Nedir?". GNU. 30 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Haziran 2024.
- ^ Dixon, Rod (2004). Open Source Software Law. Artech House. s. 4. ISBN . Erişim tarihi: 16 Mart 2009.
- ^ Graham, Lawrence D. (1999). Legal battles that shaped the computer industry. Greenwood Publishing Group. s. 175. ISBN . Erişim tarihi: 16 Mart 2009.
- ^ Sullivan, John (17 Temmuz 2008). . Özgür Yazılım Vakfı. 28 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Neden Açık Kaynak Özgür Yazılımın Noktasını Kaçırıyor". Özgür Yazılım Vakfı. 1 Ocak 2010. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ Stallman, Richard. "What is the Free Software Foundation?". GNU Bülteni. s. 8. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2024.
- ^ a b c "Özgür Yazılım Tanımı". GNU. 4 Ağustos 2011. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
- ^ Bruce Perens (4 Temmuz 1997). "Debian's "Social Contract" with the Free Software Community". debian-announce mailing list. 30 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024.
- ^ Shea, Tom (23 Haziran 1983). "Free software - Free software is a junkyard of software spare parts". . 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"In contrast to commercial software is a large and growing body of free software that exists in the public domain. Public-domain software is written by microcomputer hobbyists (also known as "hackers") many of whom are professional programmers in their work life. [...] Since everybody has access to source code, many routines have not only been used but dramatically improved by other programmers."
- ^ Franklin M. Fisher; Ortak yazarlar : McKie, James W.; Mancke, Richard B. (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ISBN .
- ^ Williams, Sam (2002). Free as in Freedom: Richard Stallman's Crusade for Free Software. O'Reilly Media. ISBN .
- ^ "Release notes for Linux kernel 0.12". Kernel.org. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Çeşitli Lisanslar ve Haklarında Yorumlar". GNU. 14 Ekim 2021. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2021.
- ^ Palmer, Doug. "Why Not Use the GPL? Thoughts on Free and Open-Source Software". 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ Stallman, Richard. "BSD Lisans Sorunu". Özgür Yazılım Vakfı. 30 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Özgür Yazılımın Satılması". 5 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Popp, Dr. Karl Michael (2015). Best Practices for commercial use of open source software. Norderstedt, Almanya. ISBN .
- ^ Gunter, Joel (10 Mayıs 2013). "International Space Station to boldly go with Linux over Windows". The Telegraph. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Bridgewater, Adrian (13 Mayıs 2013). "International Space Station adopts Debian Linux, drops Windows & Red Hat into airlock". Computer Weekly. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Waring, Teresa; Maddocks, Philip (1 Ekim 2005). "Open Source Software implementation in the UK public sector: Evidence from the field and implications for the future". International Journal of Information Management. ss. 411-428. doi:10.1016/j.ijinfomgt.2005.06.002.
In addition OSS’s development process is creating innovative products that are reliable, secure, practical and have high usability and performance ratings. Users are now not only benefiting from the OSS revolution but also from the improved proprietary software development that is being forced upon suppliers in order to maintain competitive advantage.
- ^ . Standishgroup.com. 16 Nisan 2008. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Raymond, Eric S. "Goodbye, "free software"; hello, "open source"". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
The problem with it is twofold. First, ... the term "free" is very ambiguous ... Second, the term makes a lot of corporate types nervous.
Dış bağlantılar
- Özgür Yazılım Vakfı 15 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Özgür yazılımın tanımı - felsefesi 19 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Özgür ve Özgür Olmayan Yazılım Kategorileri - GNU.org 6 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çeşitli Lisanslar ve Haklarında Yorumlar (Gnu.org)25 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Özgür lisansların Türkçe çevirileri 11 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GitHub tarafından hazırlanan lisans seçme rehberi 9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Microsoft EULA üzerine bir inceleme 5 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Çağatay Çebi)
- Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu 29 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ozgur yazilim Ingilizce free software kullanicisina yazilimi herhangi bir amac icin calistirma inceleme degistirme ve dagitma ozgurlukleri taniyan yazilim turudur Tersi ozel mulk yazilimdir GNU Guix Linux dagitimi Bazi temsili uygulamalari calistiran GNU FSDG uyumlu ozgur yazilim isletim sisteminin bir ornegi GNOME masaustu ortami GNU Emacs metin duzenleyicisi GIMP goruntu duzenleyicisi ve VLC medya oynaticisi gosterilmektedir Ozgur yazilim ile kastedilen ozgurluk ucreti ile degil yazilimin kullanim haklari ile ilgilidir Ozgur yazilimlar cogunlukla ucretsiz olsalar da ucretsiz olmalari gerekmez Ingilizce sozlukler Ingilizce free kelimesi icin yirmiye yakin anlam siralar Bunlardan sadece bir tanesi bedava iken geri kalanlari ozgurluk ve sinirlamalarin olmamasi Ingilizce freedom kavramlarina atifta bulunur Kullanicilar bir ozgur yazilimin kopyasina sahip olmak icin para odemis olup olmamasindan bagimsiz olarak her zaman icin yazilimi kopyalama degistirme ve hatta kopyalarini satma ozgurlugune sahiptir BaglamOzgur yazilim asagidakilerden ayrilir Ozel mulk yazilimlar Ornegin Microsoft Office Windows Adobe Photoshop Facebook Kullanicilar bu yazilimlarin kaynak kodlarini inceleyemez degistiremez ve paylasamaz Ucretsiz yazilim yani temel kullanim icin odeme gerektirmeyen cogunlukla ozel mulk yazilimlar Ornegin Google Chrome Opera web tarayicisi TikTok Skype Telif hakki kapsamindaki bir yazilimin ozgur olabilmesi icin kullanicilara yazilimi herhangi bir amac icin calistirma inceleme degistirme ve dagitma haklarini taniyan bir yazilim lisansina sahip olmasi gerekir Ayrica herhangi bir lisansi olmayan kamu mali yazilimlar kaynak kodu da kamu mali oldugu surece ve erisilebilir oldugu surece ozgurdur Ozel mulk yazilimlar kisitlayici bir yazilim lisansi veya EULA kullanir ve genellikle kullanicilara kaynak kodunu sunmazlar Bu nedenle kullanicilarin yazilimi degistirmeleri yasal veya teknik olarak engellenir Bu durum guncelleme yardim ve destek saglamak icin yayinciya guvenilmesine neden olur ayrica ve terk edilmis yazilim konularina da bakin Kullanicilar genellikle ozel mulk yazilimlarda tersine muhendislik yapamaz bunlari degistiremez veya yeniden dagitamaz Telif hakki yasasi sozlesmeler ve kaynak kodu eksikliginin haricinde kullanicilarin yazilim patentleri ve dijital haklar yonetimi daha spesifik olarak gibi bir yazilim parcasi uzerinde ozgurluklerini kullanmalarini engelleyen ek engeller bulunabilir Ozgur yazilim kar amacli ticari bir faaliyet olabilir veya olmayabilir Bazi ozgur yazilimlar gonullu bilgisayar programcilari tarafindan bazilari sirketler tarafindan bazilari ise her ikisi tarafindan gelistirilmektedir Acik kaynakla adlandirma ve farkliliklar 1998 de ozgur yazilim toplulugundan bir grup insan ozgur yazilim kavramindaki ozgur kelimesinin ima ettigi felsefi ve siyasi gundem yerine ozgur yazilimin is dunyasina pragmatik terimlerle tanitilmasin amaciyla acik kaynak kavramini ortaya koymustur Her iki tanim da hemen hemen esdeger program gruplarina atifta bulunsa da Ozgur Yazilim Vakfi acik kaynakli yazilim yerine ozgur yazilim teriminin kullanilmasini onermektedir Ozgur Yazilim Vakfi na gore Acik kaynak ve bununla ilgili kampanya cogunlukla kamu gelistirme modelinin teknik yonlerine ve ozgur yazilimin isletmelere pazarlanmasina odaklanirken kullanici haklarina iliskin etik konuyu cok hafife almaktadir Ozgur Yazilim Tanimi ve dort temel ozgurluguOzgur yazilimin ilk resmi tanimi Subat 1986 da Ozgur Yazilim Vakfi tarafindan yayinlandi Richard Stallman tarafindan yazilan bu tanim bugun hala gecerliligini koruyor ve yazilimin bir kopyasini alan kisilerin asagidaki dort ozellige sahip olmasi durumunda yazilimin ozgur yazilim oldugunu belirtiyor Buna gore ozgur yazilim kullanicilara olmazsa olmaz 4 ozgurluk sunar 0 numarali ozgurluk Herhangi bir amac icin istediginiz sekilde yazilimi calistirma ozgurlugu 1 numarali ozgurluk Her ne istiyorsaniz onu yaptirmak icin programin nasil calistigini inceleme ve onu degistirme ozgurlugu Yazilimin kaynak koduna ulasmak bu is icin on kosuldur 2 numarali ozgurluk Kopyalari dagitma ozgurlugu boylece baskalarina yardim edebilirsiniz 3 numarali ozgurluk Degistirilmis surumlerinizin kopyalarini dagitma ozgurlugu Boylece degisikliklerinizden yararlanmasi icin tum topluma bir sans vermis olursunuz Kaynak koduna erismek bunun icin bir on kosuldur Bu ozgurluklere sahip olmak kimseden izin almamayi ve izin icin hicbir bedel odememeyi de icerir Genel kaninin aksine ozgur bir yazilim ucretsiz dagitilabilecegi gibi ucretli de dagitilabilir Bu nedenle ticari yazilim olarak satilmasina engel yoktur Ozgur yazilimin kopyalarina sahip olmak icin ucret odemeniz gerekebilir veya kopyalari hicbir ucret karsiligi olmadan da edinmis olabilirsiniz Kopyalara nasil sahip oldugunuzdan bagimsiz olarak her zaman icin yazilimin kopyalama degistirme ve hatta kopyalarini para karsiliginda satma haklarina sahipsinizdir ozgurluk 2 1990 larin sonlarinda diger ozgur yazilim gruplari neredeyse ayni yazilim setini tanimlayan kendi tanimlarini yayinladilar Bunlardan en dikkate deger olanlari 1997 de yayinlanan Debian Ozgur Yazilim Yonergeleri ve 1998 de yayinlanan TarihceRichard Stallman GNU Tasarisi nin mimari ve ozgur yazilim hareketinin onemli isimlerinden biri 1950 lerden 1970 lerin basina kadar bilgisayar kullanicilarinin ozgur yazilimla ilgili yazilim hurriyetlerine sahip olmalari normaldi Yazilim genellikle fertler arasinda paylasilir kisilerin yazilim yaparak donanimlarini daha kullanisli yapmalarini iyi karsilayan donanim ureticileri tarafindan dagitilirdi Yazilim degis dokusunu kolaylastirmak icin SHARE gibi kullanici ve tedarikci organizasyonlari olusturuldu 1970 lerin ilk yillarinda durum degisti yazilim masraflari hizla yukselirken buyumekte olan yazilim endustrisi donanim ureticilerinin bilgisayar satisiyla beraber verdikleri yazilim demetleri kiraya verilen bilgisayarlarin kar getirmeyen yazilim destegiyle rekabet baslamisti Bazi musterilerin kendi ihtiyaclarini daha iyi karsilamasiyla ozgur yazilim masraflarinin donanim masraflariyla butunlesmesini istemiyordu 17 Ocak 1969 da yayinlanan Amerika Birlesik Devletleri IBM ye karsi yazisinda hukumet yazilim demetlerinin rekabet engelleyici olarak sifatlandirdi Bazi yazilim her zaman hurken ancak odemeyle alinabilen yazilimlar artiyordu 1970 ler ve 1980 lerde yazilim endustrisi bilgisayar programlarini sadece kullanicilarin kodu incelemesi ve degistirmesini onleyen calistirilabilirler seklinde dagitmaya baslamasiyla teknik tedbirler almaya basladi 1980 de copyright kanununun kapsami bilgisayar programlarini icine aldi 1980 ler GNU Projesinin kurulusu 1983 te Massachusetts Teknoloji Enstitusu Yapay Zeka Laboratuvari ndaki hacker toplulugunun uzun sureli uyesi Richard Stallman bilgisayar endustrisi ve kullanicilarinin kulturel degisiminden yildigini aciklayarak GNU projesini ilan etti GNU isletim sistemi icin yazilim gelistirmesine Ocak 1984 te baslandi Ekim 1985 te de Ozgur Yazilim Vakfi kuruldu Projeyi ve hedeflerini ozetleyen bir makale Mart 1985 te GNU Manifestosu adiyla yayimlandi Kendisi hur ozgur yazilimi tanimladi ve yazilim hurriyeti garantilemek icin copyleft kavramini ortaya cikardi 1990 lar Linux cekirdeginin piyasaya surulmesi Linus Torvalds tarafindan baslatilan Linux cekirdegi 1991 yilinda kaynak kodu serbestce degistirilebilir olarak piyasaya suruldu Ilk lisans ozel mulk bir yazilim lisansiydi Ancak Subat 1992 de 0 12 surumuyle projeyi GNU Genel Kamu Lisansi kapsaminda yeniden lisansladi 1995 te Apache HTTP Sunucusu Apache Lisansi 1 0 kapsaminda yayimlandi LisanslamaOzgur Yazilim Vakfi tarafindan tanimlandigi sekliyle ozgur ve ozgur olmayan yazilim semasi Sol ozgur yazilim sag ozel mulk yazilim daire icine alinmis ucretsiz yazilimBir yazilimin ve turevlerinin daima ozgur kalmasini garantileme yontemi olan Copyleft ozgur yazilim dunyasindan dogmustur Ozgur Yazilim Tanimi ve Acik Kaynak Tanimi pratikte birbirine cok yakin olduklarindan Ozgur Yazilim Vakfi nin ozgur kabul ettigi yazilim lisanslari ile Acik Kaynak Girisimi nin acik kaynak kabul ettigi yazilim lisanslar cok buyuk olcude ortusmektedir Ozgur Yazilim Vakfi tarafindan ozgur kabul edilen lisanslar ile ozgur kabul edilmeyen lisanslar GNU nun Cesitli Lisanslar ve Haklarinda Yorumlar sayfasinda listelenmektedir Benzer sekilde Acik Kaynak Girisimi tarafindan acik kaynak kabul edilen lisanslar OSI Approved Licenses sayfasinda listelenmektedir FSF listesi kuralci degildir FSF nin duymadigi veya hakkinda yazacak kadar onemli oldugunu dusundugu ozgur yazilim lisanslari mevcut olabilir Yani bir lisansin ozgur olmasi ve FSF listesinde olmamasi mumkundur OSI listesi yalnizca gonderilen degerlendirilen ve OSI tarafindan onaylanan lisanslari listeler Asagida yaygin kullanilan belli basli bazi ozgur ve acik kaynak yazilim lisanslari listelenmistir GNU Genel Kamu Lisansi GPL v2 Apache Lisansi GNU Genel Kamu Lisansi GPL v3 MIT Lisansi BSD Lisansi GNU Kisitli Genel Kamu Lisansi LGPL Apache Lisansi Mozilla Kamu Lisansi MPL Eclipse Kamu Lisansi EPL Ozgur yazilimlar uc tur lisans kategorisi kapsaminda lisanslanir Copyleft lisans Yazar garantiyi reddetmek degistirilmis calismalara uygun sekilde atif yapilmasini talep etmek ve yeniden dagitimin ayni lisans kapsaminda lisanslanmasi saglamak icin telif hakkini elinde tutar Baskalari tarafindan yapilan degistirilmis kopyalarin orijinal yazilim ile ayni copyleft lisansi kapsaminda yayinlanmasini zorunlu tutar Bu nedenle copyleft korumasi bir ozgur yazilimin degistirilmis kopyalarinin ozel mulk yazilima donusmemesini garanti altina alir GNU GPL GNU AGPL bu tur lisanslara ornek verilebilir Hosgorulu lisans Yazar yalnizca garantiyi reddetmek ve degistirilmis calismalara uygun sekilde atif yapilmasini talep etmek icin telif hakkini elinde tutar Degistirilmis kopyalarinin ozel mulk kapali kaynak yazilima donusmesi de dahil olmak uzere her turlu yeniden dagitima ve degisiklige izin verir BSD MIT Apache bu tur lisanslara ornek verilebilir Kamu mali yazilim Telif hakkinin suresinin doldugu veya yazarin yazilimi bir feragat beyaniyla kamu mali olarak bunun mumkun oldugu ulkelerde yayinladigi yazilimlardir Kamu mali bir yazilimin eger kaynak kodu erisilebilir durumda degilse ozgur yazilim kabul edilmez Kamu mali yazilimlar telif hakki korumasina sahip olmadigindan ister ozgur isterse ozel mulk bir calismaya dahil edilebilir Creative Commons in CC0 kamu mali lisansi bu tur lisanslara ornek verilebilir Hosgorulu ve copyleft lisanslarin savunuculari yazilim ozgurlugunun negatif bir ozgurluk olarak mi yoksa pozitif bir ozgurluk olarak mi gorulmesi gerektigi konusunda hemfikir degiller Dagitim konusundaki kisitlamalari nedeniyle copyleft lisanslarin ozgur olmadigi yonunde elestiriler vardir Hosgorulu lisans ise yazilim gelistirme maliyetini azaltarak ozgur olmayan yazilim olusturmaya yonelik bir tesvik saglayabilir Bu yazilim ozgurlugunun ruhuyla bagdasmadigi icin bircok kisi hosgorulu lisanslarin copyleft lisanslardan daha az ozgur oldugunu dusunur Ozgur lisansli yazilimlar cogunlukla ucretsiz olarak mevcuttur ancak ucretsiz olmak zorunda degildir Tum ozgur yazilim lisasnlari yazilim satisina ve ticari kullanima izin verilmektedir Bu copyleft olan veya olmayan lisanslar icin gecerlidir Kaynak kodun yalnizca kisisel kullanim icin yeniden dagitimina ve degistirilmesine izin veren ticari amacli yeniden dagitim ve degistirilmesine izin vermeyen lisanslar ozgur yazilim lisansi olarak kabul edilmezler Is modeliTum ozgur yazilim lisanslari yazilimin satisina ve ticari olarak kullanimina izin verir Bu copyleft olan veya olmayan lisanslar icin gecerlidir Ozgur yazilim ozgurce yeniden dagitilabildiginden genellikle cok az bir ucret karsiliginda veya hic ucret odemeden edinilebilir Ozgur yazilim is modelleri genellikle ozellestirme beraberinde donanim satisi teknik destek egitim entegrasyon ve sertifikasyon gibi katma degerlere dayanir Ozgur Yazilim Vakfi ozgur yazilim satisini tesvik eder Vakfin yazdigi gibi Ozgur yazilimin dagitilmasi gelistirme icin finansman saglamak adina bir firsattir Bunu bosa harcamayin Ekonomisi Temel islevleri Windows tan Linux a tasidik cunku istikrarli ve guvenilir bize sirket ici kontrol saglayacak bir isletim sistemine ihtiyacimiz vardi Yani yama yapmamiz ayarlama yapmamiz veya uyarlamamiz gerekirse bunu yapabilirdik Uluslararasi Uzay Istasyonu nun ISS bilgisayar sistemlerini yoneten United Space Alliance in Mayis 2013 te ISS bilgisayar sistemlerini Windows tan Linux a gecirme kararina iliskin resmi aciklamasi Ozgur yazilim kullanicilarin kullandiklari programlari gelistirme ve iyilestirme konusunda isbirligi yapmalarina olanak tanir Ozgur yazilim ozgur yazilima katkida bulunan sirketlerin ticari yeniligini artirabilir Ozgur yazilimin ekonomik acidan uygulanabilirligi Red Hat IBM ve Sun Microsystems gibi buyuk sirketler tarafindan benimsenmistir Ozgur yazilim genellikle ucretsiz olarak mevcuttur ve ozel mulk yazilimla karsilastirildiginda kalici olarak daha dusuk toplam sahip olma maliyeti ile sonuclanir Ozgur yazilimla isletmeler yazilimi kendileri degistirerek veya kendileri icin degistirmeleri icin programcilar kiralayarak yazilimi kendi ozel ihtiyaclarina gore uyarlayabilirler Ozgur yazilimin cogu zaman hicbir garantisi yoktur ve daha da onemlisi genellikle kimseye yasal sorumluluk yuklemez Ancak yazilimin ve kullanim durumuna bagli olarak herhangi iki taraf arasinda garanti verilmesine izin verilir Boyle bir anlasma ozgur yazilim lisansindan ayri olarak yapilir tarafindan hazirlanan bir raporda ozgur yazilimin benimsenmesinin ozel mulk yazilim endustrisinin gelirinde yilda yaklasik 60 milyar dolar dususe neden oldugunu tahmin edilmistir 1998 de aralarinda Eric Raymond Bruce Perens in de bulundugu ozgur yazilim toplulugundan bir grup insan ozgur yazilim kavramindaki ozgur yazilim teriminin is dunyasi icin fazla belirsiz ve korkutucu oldugunu savunarak acik kaynak yazilim terimini is dunyasi ve kurumsal dunya icin daha dostane bir alternatif olarak destekledi Ayrica bakinizAcik kaynak Acik kaynak yazilim CopyleftKaynakca Ozgur Yazilim Nedir GNU 30 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Haziran 2024 Dixon Rod 2004 Open Source Software Law Artech House s 4 ISBN 978 1 58053 719 3 Erisim tarihi 16 Mart 2009 Graham Lawrence D 1999 Legal battles that shaped the computer industry Greenwood Publishing Group s 175 ISBN 978 1 56720 178 9 Erisim tarihi 16 Mart 2009 Sullivan John 17 Temmuz 2008 Ozgur Yazilim Vakfi 28 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Neden Acik Kaynak Ozgur Yazilimin Noktasini Kaciriyor Ozgur Yazilim Vakfi 1 Ocak 2010 25 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Nisan 2024 Stallman Richard What is the Free Software Foundation GNU Bulteni s 8 23 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2024 a b c Ozgur Yazilim Tanimi GNU 4 Agustos 2011 19 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2012 Bruce Perens 4 Temmuz 1997 Debian s Social Contract with the Free Software Community debian announce mailing list 30 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2024 Shea Tom 23 Haziran 1983 Free software Free software is a junkyard of software spare parts 7 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi In contrast to commercial software is a large and growing body of free software that exists in the public domain Public domain software is written by microcomputer hobbyists also known as hackers many of whom are professional programmers in their work life Since everybody has access to source code many routines have not only been used but dramatically improved by other programmers Franklin M Fisher Ortak yazarlar McKie James W Mancke Richard B 1983 IBM and the U S Data Processing Industry An Economic History Praeger ISBN 0 03 063059 2 Williams Sam 2002 Free as in Freedom Richard Stallman s Crusade for Free Software O Reilly Media ISBN 0 596 00287 4 Release notes for Linux kernel 0 12 Kernel org 28 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Cesitli Lisanslar ve Haklarinda Yorumlar GNU 14 Ekim 2021 24 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Kasim 2021 Palmer Doug Why Not Use the GPL Thoughts on Free and Open Source Software 24 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Stallman Richard BSD Lisans Sorunu Ozgur Yazilim Vakfi 30 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Ozgur Yazilimin Satilmasi 5 Haziran 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Popp Dr Karl Michael 2015 Best Practices for commercial use of open source software Norderstedt Almanya ISBN 978 3738619096 Gunter Joel 10 Mayis 2013 International Space Station to boldly go with Linux over Windows The Telegraph 11 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Bridgewater Adrian 13 Mayis 2013 International Space Station adopts Debian Linux drops Windows amp Red Hat into airlock Computer Weekly 3 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Waring Teresa Maddocks Philip 1 Ekim 2005 Open Source Software implementation in the UK public sector Evidence from the field and implications for the future International Journal of Information Management ss 411 428 doi 10 1016 j ijinfomgt 2005 06 002 In addition OSS s development process is creating innovative products that are reliable secure practical and have high usability and performance ratings Users are now not only benefiting from the OSS revolution but also from the improved proprietary software development that is being forced upon suppliers in order to maintain competitive advantage Standishgroup com 16 Nisan 2008 18 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Raymond Eric S Goodbye free software hello open source 2 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2024 The problem with it is twofold First the term free is very ambiguous Second the term makes a lot of corporate types nervous Dis baglantilarOzgur Yazilim Vakfi 15 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ozgur yazilimin tanimi felsefesi 19 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozgur ve Ozgur Olmayan Yazilim Kategorileri GNU org 6 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cesitli Lisanslar ve Haklarinda Yorumlar Gnu org 25 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ozgur lisanslarin Turkce cevirileri 11 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde GitHub tarafindan hazirlanan lisans secme rehberi 9 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Microsoft EULA uzerine bir inceleme 5 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cagatay Cebi Yazilim lisanslari hakkinda bir karsilastirma tablosu 29 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce