Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Damad Mehmed Ferid Paşa (1853 - 6 Ekim 1923), Osmanlı diplomatı ve devlet adamı. VI. Mehmed saltanatında 4 Mart 1919 - 30 Eylül 1919 ve 5 Nisan 1920 - 17 Ekim 1920 tarihleri arasında toplam bir yıl bir ay on beş gün sadrazamlık yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki ulusal kurtuluş hareketine muhalefetinden ötürü savaştan sonra Yüzellilikler listesine alınmış ve vatan haini ilan edilmiştir. 1922 yılında yurt dışına kaçmıştır.
| Damad Ferid Paşa | |
|---|---|
 | |
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 5 Nisan 1920 - 18 Ekim 1920 | |
| Hükümdar | VI. Mehmed |
| Yerine geldiği | Salih Hulusi Paşa |
| Yerine gelen | Ahmed Tevfik Paşa |
| Görev süresi 10 Mart 1919 - 4 Ekim 1919 | |
| Hükümdar | VI. Mehmed |
| Yerine geldiği | Ahmed Tevfik Paşa |
| Yerine gelen | Ali Rıza Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Mehmed Ferid 1853 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 6 Ekim 1923 (70 yaşında) Nice, Fransa |
| Partisi | Hürriyet ve İtilaf Fırkası |
| Evlilik(ler) | Mediha Sultan |
| Dini | Sünnî İslâm |
Sadrazamlık öncesi kariyeri
İstanbul’da doğdu. Asıl adı Mehmed Ferid olup babası devlet şûrası üyelerinden Seyyid Hasan İzzet Efendi’dir. Ailesinin aslen Karadağ’ın Poşasi köyünden olduğu söylenir.
Tahsilini tamamladıktan sonra Hariciye teşkilatında görev aldı. Paris, Berlin, Petersburg ve Londra elçilikleri kâtipliklerinde bulundu. 1885'te Sultan Abdülmecid’in kızı ve Vahdettin'in ana bir kız kardeşi Mediha Sultan'la evlendirildi. Üç yıl sonra vezir rütbesine yükseltilerek "paşa" unvanını aldı. Londra Büyükelçiliği’ne atanma isteği II. Abdülhamid tarafından reddedilince kamu görevlerinden uzaklaşıp eşinin Baltalimanı'ndaki konağında özel yaşamına çekildi.
Meşrutiyet'in ilanından sonra Ayan Meclisi'ne atandı. İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne karşı muhalefetin yükseldiği 1911-1912 döneminde Hürriyet ve İtilâf Fırkası'nın kurucuları arasında bulundu. Fırka, içte liberalizm fikrini ve Osmanlı toplumunu oluşturan unsurlar arasında uyum ve beraberliği, dışta ise İngiltere yanlısı bir politikayı savunuyordu. 21 Kasım 1911 günü kurulan Fırka'nın ilk Başkanlık görevini 24 Kasım 1911'den, Haziran 1912'ye kadar Ferit Paşa üstlendi.
1912'de Balkan Savaşı'nı sona erdirmek üzere Londra'da toplanan barış konferansına Damat Ferit Paşa'nın gönderilmesi önerildi ise de sadrazam Kâmil Paşa, "bu adam delidir" diyerek karşı çıktı.
Sadrazamlık süresi
Ferit Paşa'nın siyâsî kariyeri, kayınbiraderi olan VI. Mehmet Vahdettin'in saltanatında parladı.
İttihat ve Terakkî iktidarının devrilmesinden sonra Vahdeddin, 24 Ekim 1918'de Mondros'ta yapılacak mütareke görüşmelerine Ferit Paşa'nın murahhas olarak gönderilmesini önerdi. Ancak bu öneri İzzet Paşa kabinesince reddedildi. Rauf Orbay'a göre padişahın bu teklifinin nedeni, mütareke anlaşmasının Bulgaristan, Avusturya ve Almanya'da olduğu gibi bir saltanat değişikliğiyle sonuçlanmasından çekinmesi ve Ferit Paşa'nın kendisine sadık olacağına inanmasıydı.
Ferit Paşa, Tevfik Paşa kabinesinin 3 Mart 1919’da istifası üzerine ilk defa sadarete getirildi. İhtiyar Tevfik Paşa'nın savaş sonrasında kurulan kabinesi galip devletlerin çeşitli baskıları karşısında etkisiz kalmış ve yalpalamıştı. Kabine değişimine yol açan kriz, savaş suçluları ve "tehcir ve katliam" sorumlularının yargılanması için kurulacak olan 'nin İtilaf Devletleri'nin ısrarına rağmen kurulamayışı idi. Fransız Generali Franchet d'Esperey'in yaşlı sadrazama yönelik sert çıkışı, hükûmet değişikliğinin dolaysız nedeni oldu.
Ferit Paşa hükûmeti, İzmir'in Yunanlarca işgali üzerine 15 Mayıs'ta istifa etti. Ancak aynı gün Ferit Paşa tekrar kabineyi kurmakla görevlendirildi. Paris Barış Konferansı'nda Türk delegasyonunun uğradığı şiddetli muamele üzerine 20 Temmuz'da tekrar istifa eden paşa, ertesi gün üçüncü kez başbakanlığa getirildi. Nihayet Sivas Kongresi'nde Müdafaa-yı Hukuk hareketinin Anadolu'da yönetimi ele geçirmesi üzerine 30 Eylül'de Ferit Paşa kabinesi üçüncü kez istifa etti. Ertesi gün işbaşına gelen Ali Rıza Paşa hükûmeti, Sivas Kongresi'nin isteği doğrultusunda genel seçimlerin yapılmasına karar verdi.
Ferit Paşa, yaklaşık yedi ay süren ilk üç hükûmeti döneminde bir yandan İstanbul'u işgal altında tutan İtilaf Devletleri'ni memnun edip yatıştırmaya, diğer yandan içte İttihat ve Terakkî rejiminin kalıntılarını temizlemeye yönelik bir politika izledi. İktidara gelir gelmez eski İttihat ve Terakkî liderlerinin birçoğu tutuklandı. Hemen ardından savaş suçları mahkemesi kurularak Ermeni Kırımı'ndaki görevinden ötürü yargılanan Boğazlıyan kaymakamı Kemal Bey'in idamına karar verdi. İzmir'in işgaline karşı oluşan geniş ulusal tepki karşısında hükûmet mesafeli durmayı tercih etti. Sivas Kongresi'nde başlayan ulusal isyana karşı Ahmet Anzavur adlı bir Çerkez çetecisinin yönetiminde Kuvâ-yi İnzibâtiye adıyla derme çatma bir zabıta gücü oluşturulması, özellikle sırf İngiltere'ye yaranmak için tastamam 90.000 sandık cephaneyi denize döktürmesi toplumun hemen her kesimince tepki gördü.
16 Mart 1920'de Meclis-i Mebûsan'ın işgal kuvvetlerince basılması ve iki gün sonra tatil edilmesiyle başlayan krizde Damat Ferit Paşa bir kez daha sadrazamlığa getirildi. 5 Nisan 1920’de kurulan ve 17 Ekim 1920’de sona eren bu son hükûmet döneminde Ferit Paşa, fiilen tükenmiş bir yönetime başkanlık etti. Osmanlı hükûmetinin bu dönemde gücü, sadece İtilaf Devletleri işgalinde bulunan İstanbul ve çevresiyle sınırlıydı. Mart ayında yapılan San Remo Konferansı'ndan sonra Paris'teki barış görüşmelerinde de Osmanlı delegasyonunun söz hakkı kalmamıştı. 11 Nisan 1920'de Mustafa Kemal ve arkadaşları aleyhine çıkarılan idam fetvası ve 10 Ağustos 1920'de Sevr Antlaşması'nın imzalanması, Damat Ferit Paşa'nın altı buçuk ay süren son sadrazamlık döneminin belli başlı olaylarıdır.
Şeyhülislam Dürrüzade Fetvası
Vikikaynak'ta Mustafa Kemal ile arkadaşlarının idamına dair irâde-i seniyye ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
İngilizlerin baskısı ile Şeyhülislam'dan Kuvâ-yi Milliye hareketine katılanların eşkıya olduğu ve öldürülmelerinin meşru ve farz olduğuna dair fetva çıkarmasını sağladı. Dışişleri bakanı olduğu dönemde İngiliz baskısı altında bu talebi kabul ve taahhüt ettiğini açıklamış ve sadrazam olunca da taahhütünü yerine getirmişti. Fetva Dürrizade Abdullah Beyefendi tarafından 11 Nisan 1920 tarihinde yayınlandı.
Millî Mücadele liderleriyle anlaşmaktan başka çare kalmadığını düşünen İtilaf Devletleri temsilcilerinin saraya giderek Ferit Paşa'nın çekilmesini istemeleri üzerine Ferit Paşa kabinesi 17 Ekim 1920'de istifa etti.
Ferit Paşa, Millî Mücadele'nin zafere ulaşması üzerine 21 Eylül 1922'de Avrupa’ya kaçtı. 6 Ekim 1923’te Fransa’nın Nice şehrinde öldü.
Kişiliği
Vahdettin'in kızı Sabiha Sultan'ın anılarına göre:
"Çok azametli ve haris bir zat olan Ferid Paşa Baltalimanı'ndaki yalıyı bir saray teşrifatına sokmuş, suareler, yemekler, sefirli toplantılar tertiplemiş ve yemeklere bile kendisi smokin, halam Mediha Sultan açık dekolte tuvaletle inmeye başlamışlardır. Hiç unutmam, bir gün halamı ziyarete gittiğimde salona aldıkları zaman halam bir koltukta oturuyor ve Ferid Paşa da ona org-piyanoda Haydn çalıyordu. Bunun bir gösteriş, tesir yapmak için bir mizansen olduğundan eminim."
Son sadrazam Tevfik Paşa'ya göre Ferit Paşa "alafrangalıkta Frenkleri bile geçmiş idi." Vefatında Tevhid-i Efkâr gazetesinde çıkan bir yazıya göre:
"Londra'dan avdetinde alafrangalaşmış ve nihayet adeta Müslümanlığa düşman kesilmişti. Evindeki erkek ve kadın hizmetçileri kâmilen Rum idi. Sözlerinde, nutuklarında, yazılarında hep Yunan ve Latin darbımesellerinden, hurafatından ve rivayetlerinden (mitolojisinden) bahsederdi. (...) Hulasa tamamen garpleşmiş, fakat milliyet hislerinden tamamen mahrum kozmopolit ruhlu bir adam idi."
Sultan Vahidettin'in kızkardeşi ile evli olan Ferit Paşa hakkında "Dünyada üç mel'un vardır. Bunlar bir sacayağıdır. Biri bizim hemşire, biri zevci olan Ferid, biri de oğlu Sami" dediğini, saray başkâtibi olan Ali Fuat Bey anlatır.
Kaynakça
- ^ . 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ Ali Birinci, Hürriyet ve İtilâf Fırkası, Dergâh Yay. 1990, sf. 48-49 ve 55-64.)
- ^ Murat Bardakçı, Şahbaba, Pan Yay. 1998, sf. 110. Ancak başka kaynaklarda aynı anekdot 1918 Mondros Mütarekesi bağlamında ve sadrazam Ahmet İzzet Paşa'ya atfen anlatılır.
- ^ Rauf Orbay'ın Hatıraları, ed. Cemal Kutay, 4.187-188.
- ^ Turgut Özakman "Şu Çılgın Türkler" sf. 267
- ^ Doğan Avcıoğlu. Milli Kurtuluş Tarihi, 1838'den 1995'e. İstanbul. .
- ^ Murat Bardakçı, a.g.e. sf. 110.
- ^ İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, IV.2081.
- ^ Son Sadrazamlar, a.g.y.
- ^ Ali Fuat (Türkgeldi), Görüp İşittiklerim, s. 297).
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Salih Hulusi Paşa |  Osmanlı Sadrazamı 5 Nisan 1920 - 18 Ekim 1920 | Sonra gelen: Ahmed Tevfik Paşa |
| Önce gelen: Ahmed Tevfik Paşa | Osmanlı Sadrazamı 10 Mart 1919 - 4 Ekim 1919 | Sonra gelen: Ali Rıza Paşa |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Damad Mehmed Ferid Pasa 1853 6 Ekim 1923 Osmanli diplomati ve devlet adami VI Mehmed saltanatinda 4 Mart 1919 30 Eylul 1919 ve 5 Nisan 1920 17 Ekim 1920 tarihleri arasinda toplam bir yil bir ay on bes gun sadrazamlik yapmistir Mustafa Kemal Pasa onderligindeki ulusal kurtulus hareketine muhalefetinden oturu savastan sonra Yuzellilikler listesine alinmis ve vatan haini ilan edilmistir 1922 yilinda yurt disina kacmistir Damad Ferid PasaOsmanli SadrazamiGorev suresi 5 Nisan 1920 18 Ekim 1920Hukumdar VI MehmedYerine geldigi Salih Hulusi PasaYerine gelen Ahmed Tevfik PasaGorev suresi 10 Mart 1919 4 Ekim 1919Hukumdar VI MehmedYerine geldigi Ahmed Tevfik PasaYerine gelen Ali Riza PasaKisisel bilgilerDogum Mehmed Ferid 1853 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum 6 Ekim 1923 70 yasinda Nice FransaPartisi Hurriyet ve Itilaf FirkasiEvlilik ler Mediha SultanDini Sunni IslamSadrazamlik oncesi kariyeriIstanbul da dogdu Asil adi Mehmed Ferid olup babasi devlet surasi uyelerinden Seyyid Hasan Izzet Efendi dir Ailesinin aslen Karadag in Posasi koyunden oldugu soylenir Tahsilini tamamladiktan sonra Hariciye teskilatinda gorev aldi Paris Berlin Petersburg ve Londra elcilikleri katipliklerinde bulundu 1885 te Sultan Abdulmecid in kizi ve Vahdettin in ana bir kiz kardesi Mediha Sultan la evlendirildi Uc yil sonra vezir rutbesine yukseltilerek pasa unvanini aldi Londra Buyukelciligi ne atanma istegi II Abdulhamid tarafindan reddedilince kamu gorevlerinden uzaklasip esinin Baltalimani ndaki konaginda ozel yasamina cekildi Mesrutiyet in ilanindan sonra Ayan Meclisi ne atandi Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne karsi muhalefetin yukseldigi 1911 1912 doneminde Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin kuruculari arasinda bulundu Firka icte liberalizm fikrini ve Osmanli toplumunu olusturan unsurlar arasinda uyum ve beraberligi dista ise Ingiltere yanlisi bir politikayi savunuyordu 21 Kasim 1911 gunu kurulan Firka nin ilk Baskanlik gorevini 24 Kasim 1911 den Haziran 1912 ye kadar Ferit Pasa ustlendi 1912 de Balkan Savasi ni sona erdirmek uzere Londra da toplanan baris konferansina Damat Ferit Pasa nin gonderilmesi onerildi ise de sadrazam Kamil Pasa bu adam delidir diyerek karsi cikti Sadrazamlik suresiDamat Ferit Pasa nin fesli Sevr Antlasmasi ni imzalamak uzere diger Osmanli delegeleriyle birlikte Paris Baris Konferansi na giderken Itilaf Devletleri ne ait bir savas gemisinin guvertesinde cekilmis fotografi Saginda Sura yi Devlet Reisi Riza Tevfik solunda Maarif Naziri Bagdatli Mehmed Hadi Pasa ve Bern sefiri Resat Halis yer aliyor Bu dort Osmanli gorevlisi Istiklal Savasi ndan sonra Ankara tarafindan diger 150 liklerle birlikte Turk vatandasligindan cikarilacaklardi Ferit Pasa nin siyasi kariyeri kayinbiraderi olan VI Mehmet Vahdettin in saltanatinda parladi Ittihat ve Terakki iktidarinin devrilmesinden sonra Vahdeddin 24 Ekim 1918 de Mondros ta yapilacak mutareke gorusmelerine Ferit Pasa nin murahhas olarak gonderilmesini onerdi Ancak bu oneri Izzet Pasa kabinesince reddedildi Rauf Orbay a gore padisahin bu teklifinin nedeni mutareke anlasmasinin Bulgaristan Avusturya ve Almanya da oldugu gibi bir saltanat degisikligiyle sonuclanmasindan cekinmesi ve Ferit Pasa nin kendisine sadik olacagina inanmasiydi Ferit Pasa Tevfik Pasa kabinesinin 3 Mart 1919 da istifasi uzerine ilk defa sadarete getirildi Ihtiyar Tevfik Pasa nin savas sonrasinda kurulan kabinesi galip devletlerin cesitli baskilari karsisinda etkisiz kalmis ve yalpalamisti Kabine degisimine yol acan kriz savas suclulari ve tehcir ve katliam sorumlularinin yargilanmasi icin kurulacak olan nin Itilaf Devletleri nin israrina ragmen kurulamayisi idi Fransiz Generali Franchet d Esperey in yasli sadrazama yonelik sert cikisi hukumet degisikliginin dolaysiz nedeni oldu Ferit Pasa hukumeti Izmir in Yunanlarca isgali uzerine 15 Mayis ta istifa etti Ancak ayni gun Ferit Pasa tekrar kabineyi kurmakla gorevlendirildi Paris Baris Konferansi nda Turk delegasyonunun ugradigi siddetli muamele uzerine 20 Temmuz da tekrar istifa eden pasa ertesi gun ucuncu kez basbakanliga getirildi Nihayet Sivas Kongresi nde Mudafaa yi Hukuk hareketinin Anadolu da yonetimi ele gecirmesi uzerine 30 Eylul de Ferit Pasa kabinesi ucuncu kez istifa etti Ertesi gun isbasina gelen Ali Riza Pasa hukumeti Sivas Kongresi nin istegi dogrultusunda genel secimlerin yapilmasina karar verdi Ferit Pasa yaklasik yedi ay suren ilk uc hukumeti doneminde bir yandan Istanbul u isgal altinda tutan Itilaf Devletleri ni memnun edip yatistirmaya diger yandan icte Ittihat ve Terakki rejiminin kalintilarini temizlemeye yonelik bir politika izledi Iktidara gelir gelmez eski Ittihat ve Terakki liderlerinin bircogu tutuklandi Hemen ardindan savas suclari mahkemesi kurularak Ermeni Kirimi ndaki gorevinden oturu yargilanan Bogazliyan kaymakami Kemal Bey in idamina karar verdi Izmir in isgaline karsi olusan genis ulusal tepki karsisinda hukumet mesafeli durmayi tercih etti Sivas Kongresi nde baslayan ulusal isyana karsi Ahmet Anzavur adli bir Cerkez cetecisinin yonetiminde Kuva yi Inzibatiye adiyla derme catma bir zabita gucu olusturulmasi ozellikle sirf Ingiltere ye yaranmak icin tastamam 90 000 sandik cephaneyi denize dokturmesi toplumun hemen her kesimince tepki gordu 13 Ekim 1923 tarihli Resimli Gazete mecmuasinda Damat Ferit i gosteren karikatur 16 Mart 1920 de Meclis i Mebusan in isgal kuvvetlerince basilmasi ve iki gun sonra tatil edilmesiyle baslayan krizde Damat Ferit Pasa bir kez daha sadrazamliga getirildi 5 Nisan 1920 de kurulan ve 17 Ekim 1920 de sona eren bu son hukumet doneminde Ferit Pasa fiilen tukenmis bir yonetime baskanlik etti Osmanli hukumetinin bu donemde gucu sadece Itilaf Devletleri isgalinde bulunan Istanbul ve cevresiyle sinirliydi Mart ayinda yapilan San Remo Konferansi ndan sonra Paris teki baris gorusmelerinde de Osmanli delegasyonunun soz hakki kalmamisti 11 Nisan 1920 de Mustafa Kemal ve arkadaslari aleyhine cikarilan idam fetvasi ve 10 Agustos 1920 de Sevr Antlasmasi nin imzalanmasi Damat Ferit Pasa nin alti bucuk ay suren son sadrazamlik doneminin belli basli olaylaridir Seyhulislam Durruzade Fetvasi Vikikaynak ta Mustafa Kemal ile arkadaslarinin idamina dair irade i seniyye ile ilgili metin bulabilirsiniz Ingilizlerin baskisi ile Seyhulislam dan Kuva yi Milliye hareketine katilanlarin eskiya oldugu ve oldurulmelerinin mesru ve farz olduguna dair fetva cikarmasini sagladi Disisleri bakani oldugu donemde Ingiliz baskisi altinda bu talebi kabul ve taahhut ettigini aciklamis ve sadrazam olunca da taahhutunu yerine getirmisti Fetva Durrizade Abdullah Beyefendi tarafindan 11 Nisan 1920 tarihinde yayinlandi Milli Mucadele liderleriyle anlasmaktan baska care kalmadigini dusunen Itilaf Devletleri temsilcilerinin saraya giderek Ferit Pasa nin cekilmesini istemeleri uzerine Ferit Pasa kabinesi 17 Ekim 1920 de istifa etti Ferit Pasa Milli Mucadele nin zafere ulasmasi uzerine 21 Eylul 1922 de Avrupa ya kacti 6 Ekim 1923 te Fransa nin Nice sehrinde oldu KisiligiDamat Ferit Pasa Vahdettin in kizi Sabiha Sultan in anilarina gore Cok azametli ve haris bir zat olan Ferid Pasa Baltalimani ndaki yaliyi bir saray tesrifatina sokmus suareler yemekler sefirli toplantilar tertiplemis ve yemeklere bile kendisi smokin halam Mediha Sultan acik dekolte tuvaletle inmeye baslamislardir Hic unutmam bir gun halami ziyarete gittigimde salona aldiklari zaman halam bir koltukta oturuyor ve Ferid Pasa da ona org piyanoda Haydn caliyordu Bunun bir gosteris tesir yapmak icin bir mizansen oldugundan eminim Son sadrazam Tevfik Pasa ya gore Ferit Pasa alafrangalikta Frenkleri bile gecmis idi Vefatinda Tevhid i Efkar gazetesinde cikan bir yaziya gore Londra dan avdetinde alafrangalasmis ve nihayet adeta Muslumanliga dusman kesilmisti Evindeki erkek ve kadin hizmetcileri kamilen Rum idi Sozlerinde nutuklarinda yazilarinda hep Yunan ve Latin darbimesellerinden hurafatindan ve rivayetlerinden mitolojisinden bahsederdi Hulasa tamamen garplesmis fakat milliyet hislerinden tamamen mahrum kozmopolit ruhlu bir adam idi Sultan Vahidettin in kizkardesi ile evli olan Ferit Pasa hakkinda Dunyada uc mel un vardir Bunlar bir sacayagidir Biri bizim hemsire biri zevci olan Ferid biri de oglu Sami dedigini saray baskatibi olan Ali Fuat Bey anlatir Kaynakca 23 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mart 2020 Ali Birinci Hurriyet ve Itilaf Firkasi Dergah Yay 1990 sf 48 49 ve 55 64 Murat Bardakci Sahbaba Pan Yay 1998 sf 110 Ancak baska kaynaklarda ayni anekdot 1918 Mondros Mutarekesi baglaminda ve sadrazam Ahmet Izzet Pasa ya atfen anlatilir Rauf Orbay in Hatiralari ed Cemal Kutay 4 187 188 Turgut Ozakman Su Cilgin Turkler sf 267 Dogan Avcioglu Milli Kurtulus Tarihi 1838 den 1995 e Istanbul ISBN 975 478 026 9 Murat Bardakci a g e sf 110 Ibnulemin Mahmut Kemal Inal Son Sadrazamlar IV 2081 Son Sadrazamlar a g y Ali Fuat Turkgeldi Gorup Isittiklerim s 297 Siyasi goreviOnce gelen Salih Hulusi Pasa Osmanli Sadrazami 5 Nisan 1920 18 Ekim 1920 Sonra gelen Ahmed Tevfik PasaOnce gelen Ahmed Tevfik Pasa Osmanli Sadrazami 10 Mart 1919 4 Ekim 1919 Sonra gelen Ali Riza Pasa