Kuzey Kafkasya halkları, Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan (Dağıstan dillerini konuşan Kafkasyalılar ile Türk dilli Nogaylar ve Kumuklar ve Karapapaklar) halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve Dağıstanlılar ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır.
Papaklı Çerkes, İstanbul, 1911 | |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
---|---|
Türkiye | 2.000.000 — 3.000.000 |
Suriye | 100.000 (1987) |
Irak | 30.000 |
Diller | |
Din | |
Çarlık Rusyasında bütün Adığeler için kullanılan Çerkes (черкесы) adı, 1920'li yıllardan beri günümüz Rusya'sında yalnızca Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetindeki Adığeler için resmî olarak kullanılmakta ve diğer Adığe grupları (aдыгейцы Adigeyler, кабардинцы Kabardeyler, 2002 yılından beri: шапсуги Şapsığlar) dahil edilmemektedir.
Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Çerkeslerin/Adığelerin (Черкесы) 1891 yılındaki nüfusu 161.950 kişidir ve Ubıhlar (Убыхи) 25.000 (1867), Abhazlar (Абхазцы) 60.000 (1886) {Abazinler yer almamış}, Balkarlar (Балкары) 3.000 (1875), Karaçaylar (Карачаевцы) 25.000 (1891), Osetler (Осетины) 164.490 (1886), Çeçenler (Чеченцы) 195.900 (1891), İnguşlar (Ингуши) 28.000 (1891), Avarlar (Авары) 96.000 (1885), Dargiler (Даргинцы) 54.300 (1891), Laklar (Кази-Кумухи) 24.000 (1891), Lezgiler-kısmen (Кюринцы) 55.000 (1891), Lezgiler-kısmen (Лезгины) 597.000 (1886), Sahurlar (Цахурцы) 2.430 (1875), Tabasaranlar (Табасаранцы) 14 460 (1891), Kumuklar (Кумыки) 108.800 (1891) Çerkeslerin dışında tutulmuştur
Çerkes altı etnik kimlikler
Türkiye'de ve diğer Osmanlı diasporasında Çerkes (Arapça Şerkes) terimi dar ya da geniş anlamda kullanılıp kullanılmamasına göre farklı tanımlanır ve daha çok bütün Kuzey Kafkasyalıları kapsayacak kadar geniş tutulur: A. dar anlamda
- 1. Çerkes = Adığe
- 2. Çerkes = Adığe + Ubıh
- B. geniş anlamda
- 3. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz
- 4. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset
- 5. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset + Karaçay/Balkar
- 6. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset + Karaçay/Balkar + Çeçen/İnguş + Dağıstanlılar
Adığeler
Adığe: Rusya'da resmî olarak yalnızca Adigeya Cumhuriyetindeki Çerkesler için kullanılan Adığe terimi, Türkiye'deki bütün Çerkesler (dar anlamda) tarafından kullanılmakta ve kendilerini yaygın biçimde Çerkes olarak görmektedir. Bunun dışında boy adlarıyla da öne çıkar ve onları kullanırlar.
Kabardey ya da Kabartay veya Kabarda : Rusya'da Kabartay-Balkarya Cumhuriyetinde yaşayan Kabardeyler Rusçada Kabardin olarak bilinse de kendilerini esas olarak Adığe biçiminde adlandırırlar. Türkiye’deki Çerkesler içinde dillerini en iyi koruyan grup olup en yoğun yaşadıkları bölge, esas olarak Kayseri ve Sivas’a bağlı köylerin bulunduğu Uzunyayla ile Maraş-Göksun ilçesidir. Anadolu Kabartay lehçesi Türkçeden kelime aldığı gibi Kafkasya Kabartay lehçesi de Rusçadan kelime almakta ve her ikisi de birbirinden farklılaşmaktadır.
Ubıhlar
Ubıh (Rusça telaffuza göre) ya da Vubıh (Çerkesçe telaffuza göre) : Kafkas sıradağlarının güneybatı eğiminde, ve Şahe (Шэх) nehirleri arasında 40 verst boyunca akan ve Şahe’ye dökülen Ubıh nehrinin dağlık vadilerinde yaşayan Ubıhlar (Ubıhça туахы, пэху, апэху, Çerkesçe убыххэр), 1862-1864 yıllarında Soçi bölgesinden göç etmek zorunda kalmış ve Karadeniz’de gemi yoluyla Trabzon, Samsun, İstanbul ve Varna’ya gelmişlerdir. 19. yüzyılda Samsun ilinin Kavak kazasında Ubıhlar için kurulan köyler: Bükceğiz, Çataltepe, Toptepe, Doruk, Germiyan (Abzeh karışık), Kapıhayat, Karapınar, Karlı, Sıralı.Rus İmparatorluğu'ndaki Ubıhların (Убыхи) 1867 yılındaki nüfusu 25.000 kişidir. Günümüz Rusyasında Ubıh olarak adlandırılan halk yaşamamaktadır. Ubıhçayı konuşan son kişi Tevfik Esenç'in Ekim 1992'de ölmesiyle birlikte Ubıhların dili yok olmuştur. Günümüzde yalnızca Türkiye'de yaşayan Ubıhlar Adığecenin Türkiye'de konuşulan Hakuç Çerkesçesi denen lehçesini anadil olarak benimsedikleri gibi, kendilerini de Adığe olarak nitelendirirler. Günümüzde Türkiye’de Ubıhların en çok yaşadığı şehir Samsun’dur. Samsun’da ise Ubıh köylerinin en fazla olduğu yer Kavak ilçesidir. Ubıhlar üzerine en geniş ilk bilgiyi 1667 yılında Evliya Çelebi vermiştir.
Abaza-Abhazlar
Abaza : tıpkı Çerkes adı gibi Abaza adı da Rusya'da kullanılandan farklı anlamda olup, Türkiye'de (ve diğer Osmanlı coğrafyasında) hem Rusların Abazin (Абазин) dedikleri Aşuvaları hem de Abhaz (Абхаз) denen Apsuvaları belirten bir ortak addır. Türkiye'de Çerkes adına sahip çıkan Abazin ve Abhazların aksine, Abhazya'daki Abhazlar kendilerini Çerkes olarak görmez ve böyle adlandırılmaya karşı çıkarlar; zira, günümüz Rusçasında Çerkes adı yalnızca Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetindeki Adığeler için resmî olarak kullanılmaktadır. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye'nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Aşuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir.Uzunyayla köylerinde yaşayan her Abazin ailenin bir Kabardey, Hatukay veya Abzeh ailesi ile kan bağı vardır ve bu bağlar o denli güçlüdür ki, Uzunyaylalı Abazinler "Adığe" ismini kendilerine genel ad olarak seçmiş ve Çerkes kelimesinin karşılığı olarak benimsemiştir. Abazinler iki ana kola ayrılırlar: Tapanta/Aşuva ya da Altı kesek Abaza (6 gruptur: Loo, Bibard, Darıkua, Khılış, Jantemir, K'açüa) ile Aşharuva (7 gruptur: T'am, Bağ, Mısılbiy, Kızılbiy/Kızılbek, Başılbiy, Barakay, Şahgirey/Şegerey/Çegrey). Barakeyler'in çoğunluğu, Kızılbiy, Başılbiy, Mısılbiy ve Şegereyler'in önemli bir bölümü Osmanlı topraklarına göç etmişlerdir. K'açuaların bir kısmı 1863 yılında Türkiye'ye göç etmiştir. Abhazya’daki Abhazlar Karaçay-Çerkesya'daki Abazinleri topluca Aşuva (ашəуа) diye adlandırır. Türkiye’de ise bu konuda bir karışıklık vardır. Orta Anadolu'daki (özellikle Uzunyayla’da) Aşharuvalar kendilerini Aşuva saymazlar, sadece Tapantaları Aşuva kabul ederler. Abhaz ve Abazinlerin birlikte yaşadığı daha batıda ise (Eskişehir, Bilecik, Bursa) kullanım farklıdır. Burada Aşharuva bir topluluk adı olarak bilinmez, Apsuvalar (yani Abhazlar) dışındaki bütün Abazalar (yani Abazinler) Aşuva olarak adlandırılır. Kimilerinin Abhazcaya dahil ettikleri Sadzların (Cigetlerin) dilleri 2 lehçeden (Kıyı Abazacası ve Dağ Güney Abazacası) oluşur ve Abhazca ile Abazaca arasında sınıflandırılır. Sürgünde Osmanlı coğrafyasına (Türkiye, Ürdün, Suriye, Acaristan) gönderilen Müslüman Abhazlar arasında Sadzlar (Aibgalar, Pshular) da vardı.
Osetler
Kuşha ya da Kuşka : Kabartay-Balkarya'daki Doğu Çerkesçesinde Kuşha (Къущхьэ «dağlı») adı Türk dilli Balkarlar (Tawlu Таулу «dağlı») ve İran dilli Osetler için ortak ad olarak kullanılırken, Türkiye'de yalnızca Osetler (Digor Kuşha, Asetin Kuşha) için kullanılmaktadır. Türkiye'de Çerkes adına sahip çıkan İran dilli Osetlerin aksine, Güney Osetya'daki Osetler kendilerini Çerkes olarak görmez ve böyle adlandırılmaya karşı çıkarlar. Türkiye'deki Oset köyleri ve 1960 -1965 yılları arasındaki hane sayısı: Yozgat ilinde Başçatak (5), Poyrazlı (150), Boyalık (65), Karabacak (35), Pınarkaya ya da Kayapınar (52); Sivas ilinde Yeniköy (?), Alaman (10), Büyüktopaç (15), Kahvepınarı (40), Kapaklıkaya (20), Konaközü (15), Yücebaca (8); Kayseri ilinde Sıvgın (8); Tokat ilinde Batmantaş (20); Kars ilinde Bozat (60), Hamamlı (20), (20), Selim (75); Erzurum ilinde Budaklı ya da Lekbudak (12); Muş ilinde Bulanık ilçesinde (15), Karaağıl (60), Kurganlı ya da Simo (35), Sarıpınar ya da Hamzaşeyh (15), Sarıdavut (12), Yaramış (10), Tepeköy (8); Bitlis ilinde Akçaören ya da Ağcaviran (15), Otluyazı ya da Hülük (50). 1960 -1965 yılları arasında mevcut olan bu köylerden günümüzde yalnızca ikisi (Boyalık ile Poyrazlı) aktif olup ayaktadır ve diğerleri büyük şehirlere göç etmiştir.
Karaçay-Balkarlar
Karaçay-Malkar : Rusya'da Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya'daki Kıpçak Türk dilli Karaçaylar-Balkarlar Çerkes adını kullanmaz iken, Türkiye'dekiler bu adı benimsemişlerdir. Osmanlı Türkçesinde Karaçay Türkleri için Kara Çerkes (قره چركس), Balkar Türkleri içinse Dağ Çerkes (طاغ چركس) adı da kullanılmıştır. Türkiye'deki Karaçay köyleri: Konya ilinde kasabası (2000 kişi), Tokat ilinde Arpacıkaraçay, Sulusaray köyü (179 kişi) ile Çılehane, Almus köyü (153 kişi), Eskişehir ilinde Ertuğrulköy, Sivrihisar ya da Yakapınar köyü (289 kişi), Belpınar, Çifteler köyü (173 kişi), Yazılıkaya, Han köyü (80 kişi), Akhisar, Han köyü (61 kişi), Gökçeyayla, Han köyü (147 kişi, 1993 öncesi Afyon İscehisar'a bağlıydı), Afyonkarahisara ilinde Doğlat, İscehisar köyü (150 kişi), Kayseri ilinde Eğrisöğüt, Pınarbaşı köyü (77 kişi), Ankara ilinde şimdi Gölbaşı ilçesinin mahallesi durumuna gelen Yağlıpınar, Gölbaşı köyü (82 kişi).
Çeçen-İnguşlar
Çeçen : hem Çeçenler hem de İnguşlar için ayırt etmeden Türkiye ve Ortadoğu'da Çeçen adı kullanılır. En büyük Çeçen nüfus Türkiye'de (100.000) bulunmakta ve bunu Ürdün (8.000), Mısır (5.000), Suriye (4.000) ve Irak (2.500) izlemektedir. Çeçenlerin Türkiye'de 24 köyü bulunmaktadır: Sivas ilinde Alaçayır, Şarkışla, Bozkurt, Şarkışla, Canabtal, Şarkışla, Demirköprü, Şarkışla, Kahvepınarı, Şarkışla, Kazancık, Şarkışla, Yukarıhüyük, Kangal köyleri; Yozgat ilinde Karalık, Sorgun, Kesikköprü, Saraykent köyleri; Kayseri ilinde Aşağıborandere, Pınarbaşı köyü; Kahramanmaraş ilinde Altınyayla, Andırın, Çardak, Göksun, Gücüksu, Göksun (Behliöyl) köyleri; Adana ilinde Ağaçlı, Ceyhan, Dikilitaş, Ceyhan köyleri; Kars ilinde Aydınalan, Kars (İslamsor), Yenigazi, Sarıkamış köyleri; Muş ilinde Çöğürlü, Muş, Kıyıbaşı, Muş, Serinova, Muş, Bağiçi, Varto, Tepeköy, Varto, Ulusırt, Varto köyleri; Çanakkale ilinde köyü.
Dağıstanlılar
Lezgi : Türkiye'deki en büyük birinci Dağıstanlı grubu olan Lezgilerin (лезгияр Lezgiyar ya da лекьер Leker) Türkiye'deki köyleri: Balıkesir ilinde Ortaca, Balıkesir (Kirne) ve Yaylaköy, Manyas (Dümberez) köyleri; İzmir ilinde Dağıstan, Bergama köyü.
Avar : Türkiye'deki en büyük ikinci Dağıstanlı grubu olan Kafkasya Avarlarının (магIарулал Mağarulal «Dağlılar» ya da аварал Avaral veya Туркиялъул магӀарулал Turkiyalul Mağarulal «Türkiye Avarları») Türkiye'deki sayısı tam olarak bilinmese de 53.000 olarak tahmin edilmektedir. Türkiye'deki köyleri: Kahramanmaraş ilinde Ortatepe, Göksun) ve Kireçköy, Göksun köyleri, Sivas ilinde Kadılı, Yıldızeli köyü. Tsez dili konuşan Tsuntal/Tsuntin Avarlarının Tokat ilinde Dereağzı, Tokat, Ballıca, Pazar, Ovacık, Pazar köyleri ile Sivas ilinde Selimiye, Zara ve Osmaniye, Zara köyleri bulunur. Tsumadin Avarlarının Akçamescit, Sivas köyü bulunur. Andi dillerini konuşan Avarlar Ortaklar, Yıldızeli köyünün Sultaniye mahallesinde Lak ve Dargilerle birlikte yaşamaktadır. Hunzak ve Karalal Avarlarının Üçtepe, Sivas köyü bulunur. Yalova ilinde Güneyköy, Yalova (ayrıca Dargi ve Lezgi), Çıldır ilinde Dirsekkaya, Çıldır (ayrıca Lak ve Lezgi) köyü gibi karışık köyler de bulunmaktadır.
Dargi : Türkiye'deki az nüfuslu Dağıstanlı gruplarından olan Dargilerin (дарганти Darganti) köyleri: Sivas ilinde Tsudahar Dargilerinin Fındıcak, Yıldızeli köyü en büyük Dargi köyüdür. Akuşa Dargilerinin Laklarla birlikte yaşadıkları Baltalar, Şarkışla ile Burnukara, Şarkışla köyleri bulunur.
Lak : Türkiye'deki az nüfuslu Dağıstanlı gruplarından olan Lakların (лакку Lakku) köyleri: Sivas ilinde Dargilerle birlikte yaşadıkları Baltalar, Şarkışla ile Burnukara, Şarkışla köyleri bulunur. Çıldır ilinde Avar ve Lezgilerle birlikte Dirsekkaya, Çıldır köyünde yaşarlar.
Kumuk : Türkiye'deki en büyük Türk dilli Dağıstanlı gruplarından olan Kumukların köyleri (çoğu diğer Kafkas gruplarıyla karışık hâldedir): Bursa ilinde Koşuboğazı, Mustafakemalpaşa (tamamen asimile olmuşlar), Yeniköy, Orhangazi beldesi (ayrıca Avar, Dargi), Sivas ilinde Belcik, Yıldızeli (Yavuzköy), Yağlıdere, Yıldızeli (Yağköy), Süleymaniye, Hafik (ayrıca Avar, Türk), Tokat ilinde Almus ilçesine bağlı Doğançaylı köyü (ayrıca Karaçay), (ayrıca Avar, Dargi), (ayrıca Avar, Dargi), (ayrıca Avar, Dargi), Yeniderbent, Zile (ayrıca Lezgi), Bahçebaşı, Turhal (ayrıca Karaçay), Çanakkale ilinde Türklerle karışık olarak Akköprü, Biga, Aziziye, Biga, Bahçeli, Biga, Doğancı, Biga, Geyikkırı, Biga, Kalafat, Biga (Bozna).
Nogay ya da Nogay Tatarı : Türkiye'deki en az nüfuslu Türk dilli Dağıstanlı gruplarından olan Nogayların köyleri (Kumuklarla karışık): Tokat ilinde şimdi Turhal ilçesine bağlı Üçgözen mahallesi ile Almus ilçesine bağlı Cihanköy. 17. yüzyıl seyyahlarından Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme'sinde Nogaylar üzerine de bilgi bulunmaktadır. Çelebi, Kalmukların baskısıyla Nogayların yaşadıkları siyasi dönüşümü, Büyük Nogay Ordası’nın çözülmesinden sonra Osmanlı Devleti arazisine ve Kafkaslara doğru çekilmelerini ve kendilerine yeni bir yurt edinme çabalarını gözlemlemiştir.
Osmanlı Çerkesleri
Osmanlı'da (ve ondan miras Türkiye ile Orta Doğuda) Çerkes nitelemesi Adığeler dışında ayrıca Abazalar, Abhazlar, Osetler, Karaçaylar ve Balkarlar gibi farkli dil ailelerinden dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalıları topluca belirtmek için yaygın biçimde kullanılır ve bu tanıma Çeçenler ile Dağıstan dillerini konuşan Kafkas halkları da dahil edilir.
Sultan II. Abdülhamit döneminde 1882 yılında kaleme alınan Çerkesistan Tarih-i Umûmiyesinin Sûret-i Tanzîmine Dair Lâyihadır başlıklı kapsamlı bir Çerkes Tarihi tasarısında kıt’a-i mezkûrede sâkin olub lisân ve ahlâk ve ahvâl ve kavmiyetce biri birine mübâyin bulunan Abaza, Lezgi, Çeçan, Nogay, Dağıstan vesâire gibi akvâm ve kabâil-i müte’addide kisvelerinin müşâbeheti cihetiyle ecânib nazarında umûmen Çerkes zann olunmuşdur denmekte ve görüldüğü üzere bütün Kuzey Kafkasyalılar için Çerkes nitelemesi yapılmaktadır.
Bugün Türkiye'de yaşayan Kuzey Kafkasyalılar, Şeyh Şamil'in yakalanmasının ardından 1864'te bölgenin Ruslarca ilhakının tamamlanmasıyla, Osmanlı topraklarına sürgün nedeniyle göç etmek zorunda kalanların torunlarıdır. Bölge nüfusunun %90‘ına tekamül eden yaklaşık 1,5 milyon kişilik büyük bir göç söz konusudur. Genellikle, Çerkez olarak adlandırılan bu göçmenler Osmanlı entelektüel yaşamına girmişler, milli mücadele ve cumhuriyetin kurulmasında aktif rol oynamışlardır.
Türkiye Çerkesleri
Türkiye'de hem yazı dilinde hem de halk arasında Çerkes terimi Adığe olmayan (Abaza, Abhaz, Oset, Karaçay-Balkar, Çeçen-İnguş, Dağıstan) bütün Kuzey Kafkasyalıları topluca adlandırmak için de yaygın biçimde kullanılır. Ancak, son yıllarda Çerkes ifadesinin kullanılması bir şekilde Adığelerle sınırlandırılmıştır.Gürcistan'dan ayrılıp bağımsızlıklarını ilân eden Abhazya ile Güney Osetya halkı kendini Çerkes olarak görmez ve Çerkes günümüzde Adığe ile sınırlanmıştır. Türkiye’deki Kuzey Kafkasya kökenli birey ve aileler, Türkiye'nin 43 ili, 143 ilçesi ve bunlara bağlı 893 köy-kasabasında varlıklarını sürdürmektedirler.
1965'te yapılan Türkiye Genel Nüfus Sayımı'na göre Kuzey Kafkasyalıların dilleri:
dil | anadil | tek dil | ikinci dil dahil |
Abazaca | 4.563 | 280 | 7.556 |
Çerkesçe | 58.339 | 6.409 | 48.621 |
Doğu Akdeniz bölgesindeki Çerkes (geniş anlamda) yerleşim yerleri 5 şehir merkezi (Mersin, Adana, Osmaniye, Kahramanmaraş ve Antakya), 4 ilçe merkezi (Ceyhan, Tufanbeyli, Göksun ve Reyhanlı) ve bu yerleşim yerlerine bağlı köyler ve kasabaları içermekte olup, bu bölgede örneklem yöntemiyle yapılan bir araştırmaya göre, anadilini hiç bilmiyen 1820 (% 22,0), anlayan fakat konuşamayan 1579 (% 19,1), hem anlayan hem konuşabilen 4723 (% 57,2), konuşabilen ve yazabilen 141 (% 1,7) kişidir. Yine aynı bölgede üst kimlik olarak sırasıyla Müslüman (% 86), Çerkes (% 78,3), Adığe (% 77,5), Kafkasyalı (% 52,8) ve Türk (% 34,8) sonucu alınmıştır. Müslüman kimliğini kendileri için üst kimlik olarak bildirenler arasında Abazalar (% 91), Adığeler (% 86,7), Çeçenler (% 82,1), Avarlar (% 74,5) ön sıradadır. Örneklemin % 61,4’ünün (1374 kişi) cevap verdiği Çerkes kimliği kategorisinde örneklemin %78,3’ü yüzde yüz Çerkes kimliğinde görürken % 92’si yüzde elli ve üzeri Çerkes kimliğinde kendilerini görmektedir. Bu oranların boylar bakımından sonuçları ise; Abazaların % 80,5’i kendilerini yüzde yüz bu kimliğe ait hissederken % 100’ü yüzde elli ve üzerinde; Adigelerin % 81,3’ü kendilerini yüzde yüz bu kimliğe ait hissederken % 97,6’sı yüzde elli ve üzerinde; Avarların hiçbiri kendilerini yüzde yüz bu Çerkes kimliğe ait hissetmezken % 0,8 yüzde elli ve üzerinde; Çeçenler, yüzde yüz Çerkes kimliğe ait hissetmemekle beraber % 79,1’i yüzde elli ve üzerinde kendilerini bu kimlik kategorisinde görme şeklindedir. Özellikle Çeçenlerin % 85’i kendilerini Çerkes kimliğinde hiç görmemektedir.
Kıbrıs'taki Çerkesler
Kıbrıs'ta Çerkes denildiğinde gerek halk arasında gerekse araştırmacılar arasında hem Adığeler hem de Abazalar/Abhazlar algılanmaktadır. Eylül 1864'te İstanbul'da 3 Yunan gemisine bindirilen kadınlı erkekli 2.700 Çerkesten oluşan grup iki haftalık yolculuğun ardından Kıbrıs’a varmış, 1.400 den fazla Çerkes ise yolculuk sırasında can vermiştir. Ocak 1865’e gelindiğinde hayatta kalan Çerkeslerin sayısı sadece 300 kişi idi. Gelen Çerkeslerin sayısının o dönemde daha fazla olabileceğine rağmen, o dönemde gerek Kıbrıslı Rumların, gerekse Kıbrıslı Türklerin tepkilerinden dolayı, Çerkeslerin Kıbrıs'a iskânı sınırlı tutulmuştur. Gemilerle getirilen Çerkesler Larnaka civarındaki günümüzde Kuzey Kıbrıs'ta Lefkoşa'ya bağlı Erdemli (Tremeşe) ve Yiğitler (Arçoz) köyleri ile 1974 Barış Harekatı öncesi çoğu Kıbrıslı Türklerden oluşurken bugün Güney Kıbrıs'ta kalan Vuda (Vouda ya da Καλό Χωριό) köyünün yanı sıra, bir kısmı da toplu olarak Limasol'da daha sonra Çerkez Çiftliği olarak adlandırılan bölgeye yerleştirilmişlerdir.
Irak'taki Çerkesler
Osmanlı döneminde Irak topraklarına getirilen Kuzey Kafkasyalılar Çeçen, Dağıstanlı ve Adığe kökenli olup Kerkük, , Bağdat, Musul ve Felluce bölgelerine yerleştirilmişlerdir. Ayrıca, Kuzey ve Güney Dağıstan'dan gelen aileler Duhok, Erbil ve Süleymaniye'ye yerleşmişlerdir. Günümüzde Irak'ta Çerkes adıyla bilinen Kuzey Kafkasyalıların % 75'ini Çeçenler oluşturmaktadır. Irak'ta en fazla tanınan 18 Çerkes aşiretinden üçü Çeçen kökenli olup diğerleri El-Lezgi, Avar, Kumuk, Tabasaran, Abzeh, Kabardey, Şapsığ, Nahşoy olarak ifade edilebilir. Irak Çerkesleri ayrı bir kimlik olarak tanınmadıkları gibi birçok haktan da mahrum durumdadırlar.
Suriye'deki Çerkesler
Suriye’de çoğunluğu Şam, Halep ve Humus’ta yaşayan 90 ilâ 100 bin Çerkes vardır ve bu "Çerkes" nitelemesi geniş anlamda olup Adığeler dışında ayrıca Oset, Çeçen ve Avarları da kapsar.
Memlûk Çerkesleri
Mısır ve Suriye’de 267 yıl varlık gösteren Memlûk Devleti, sultanlarının eğitim aldıkları askerî okullara (tıbâk) göre, Bahrî Memlûkler ya da Türk Memlûkler (1250–1382) ve Burcî Memlûkler ya da Çerkes/Çerkez Memlûkler (1382–1517) olmak üzere iki dönem halinde ele alınır. Nil Nehrindeki bir adada bulunan tıbâkta yetiştirilen memlûkler (kölemenler) dönemi Bahrî olarak adlandırılırken Kahire’de bulunan Kalat’ul-Cebel’de eğitimini almış olan memlûkler dönemi Burcî olarak tanımlanır. Bahrîler döneminde Mısır’a getirilen memlûkler Kıpçak ülkesi ve Mâveraünnehr gibi Türk havzalarından satın alındığı için bunların çoğu Türk kökenli (özellikle de Kıpçaklar) olurken, Burcî Memlûkler Kafkasya’dan getirildiği için Çerkesler (geniş anlamda Kuzey Kafkasyalılar) ve Gürcüler gibi Müslüman değişik Kafkas halklarından olmakta idi.
Dernekler
Kuzey Kafkasyalıların Osmanlıdaki ilk örgütlenmeleri 1908'den sonra kurulan 'dir. 1915 yılının aralık ayında Kuzey Kafkasyalılar ve Azerbaycanlılar tarafından bir Kafkas Komitesi kurulmuştur. Komite'den Azerbaycanlı üyeler ayrılınca Şimali Kafkasya Siyasi Muhacirler Komitesi adı altında kültürel faaliyetler ağırlıklı olmak üzere çalışmalarına devam etmiştir.
Cumhuriyet döneminde Türkiye'de genel siyasi gelişmelere tabi olan Kuzey Kafkasyalılar 1946'da Dosteli Yardımlaşma Derneği kurulana kadar örgütsüz kalmışlardır. Bünyesinde yalnızca Kuzey Kafkasyalıları barındıran ilk örgütlenme 1953 yılında kurulan Kuzey Kafkas Türk Kültür ve Dayanışma Derneğidir. 1960 sonrasında birçok dernek kurulmuştur. Bu dernekler 1980'lerin sonuna kadar genelde kültürel faaliyetler göstermişler, Kuzey Kafkasya ile gayri resmi kanallardan ilişkilerini yürütmüşlerdir. Ülkedeki siyasi çekişme ve kutuplaşmalar bu derneklere de yansımıştır. 1984'ten sonra yeniden kurulan derneklerin sayısı SSCB'deki çöküşün ardından bölgede görülen parçalanmışlığa paralel olarak artmıştır. Kuzey Kafkasyalılarca kurulan yaklaşık 112 adet dernek ve vakıf faaliyet göstermektedir. Ankara'da iki tane, İstanbul'da bir tane federasyon bulunmaktadır. -Kaf-Der (1993), (1995), (1951), (1993), (2000), (1978), Alan Kültür ve Yardım Vakfı (1989), , Konya'da , Eskişehir'de , , , , başlıca sayılabileceklerdir.
Çerkeslerin Türkiye'de 1993 Nisan ayında kurulan Kafkas Dernekleri Federasyonu (Kaffed) bünyesinde 55 derneği bulunmaktadır:
|
|
Kuzey Kafkasya cumhuriyet ve bölgeleriyle bire bir ilişki içinde bulunan bu dernekler, bölge gündemini yakından takip ederek Türkiye'nin iç ve dış politikasında etkili olmaya çalışmaktadırlar. Bunlar, Türkiye'nin bölgedeki gelişmelere ve bölge siyasetine daha aktif müdahil olmasını istemektedirler. Türkiye‘yi Çeçenistan ve Abhazya'ya yetersiz insani yardım verdiği, Rusya ve Gürcistan‘ın toprak bütünlüğüne yönelik politikalarıyla Çeçen ve Abhazları yalnız bıraktığını, ülkeye Çeçen mültecilerin gelmesinin engellendiği gerekçeleriyle eleştirmektedirler. Öte yandan, özellikle Çeçenistan sorununa yönelik yapılanlara Rusya sert tepki göstermekte ve Türkiye'den Kafkasya derneklerince yürütülen faaliyetlerin durdurulmasına yönelik talepleri olmaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ KONDA Research and Consultancy: Identity Groups Used in the Survey: Circassian 0.19%. The same calculation reveals that ... the number of those of Caucassian origin may be (Circassian 0.19%, Georgian 0.08% and Chechnian 0.004%) 210,000.
- ^ Circassia, Unrepresented Nations and Peoples Organization, 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 24 Nisan 2013
- ^ 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ "Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı!". Milliyet. 6 Haziran 2008. 16 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2008.
- ^ "Syria" 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Library of Congress
- ^ "Независимые английские исследования". 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ . 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ "Şemseddin Batukayev: Mücahidler arasında Vehhabi kimlikli hiç kimse yok". 14 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Nisan 2013.
- ^ a b c d e Aslan, Cahit (2005). Doğu Akdeniz’deki Çerkesler 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Adana Kafkas Kültür Deneği Yayınları, Yayın No : 02, Temmuz-2005, Adana
- ^ Papşu, Murat (2006). Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006
- ^ Адыгэм напэр сыт щыгъуи гъащIэм и пэ ирегъэщ 18 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 2012-09-11 (= Абыхэм ящыщу 3-м ахэр субъектхэр къэзыгъэхъущ: Къэрэшей-Шэрджэсым – шэрджэсхэр, Адыгейм – адыгэхэр, Къэбэрдей-Балъкъэрым – къэбэрдейхэр.) (Çerkesçe)
- ^ a b “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи” 5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005 ve buradan alınma olarak: Papşu, Murat. Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde Kafkasyalılar 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Çerkes Kim, Çerkesya Neresi ? Gelecek Hakkında Düşünceler 14 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Yalçın Karadaş (K’eref). İstanbul, 23 Mart 2012, Jıneps Gazetesi, Nisan 2012
- ^ Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
- ^ Alagözlü, Nuray (2006). Kabardey dilinin Uzunyayla'daki yapısına bir bakış 28 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 52, Temmuz-Kasım-Aralık 2006
- ^ a b Çelik, Civan ve Mehmet Köseoğlu (2011). Canik Sancağına bağlı Kavak Kazası'na 19. yüzyılda Vubıh göçleri 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Samsun Sempozyumu 2011. KADEF (Kavak Dernekler Federasyonu) sitesindeki aktarımı: Kavaklı Vubıhlar 9 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the seventeenth century (1834)
- ^ a b c Papşu, Murat. Bir Adlandırma Sorunu: Abhaz mı Abaza mı? 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayın Organı, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006
- ^ a b c Açumıj Hilmi. Abhazya ve Osetya’nın Bağımsızlığını Tanıyacak mısınız? 3 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Kafkas Dernekleri Federasyonu : Abazin kültür ve edebiyatı 9 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Kafkas Dernekleri Federasyonu : Abazinler 9 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Şenkaua Boyka (yazan), Yismeyl Özdemir (çeviren). Abazinlerin kökeni 1 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Yamçı Dergisi, Mayıs 1977-Şubat 1978, s.86
- ^ РЕЕСТР КАВКАЗСКИХ ЯЗЫКОВ СЕВЕРОКАВКАЗСКАЯ семья 12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Атлас кавказских языков (Rusça)
- ^ Абхазско-Адыгские языки (Западная группа) 28 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- ^ L.İ. Çüjba (yazan), Murat Papşu (çeviren). 19. yüzyılda bir Abaza topluluğu: Pshular 27 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Eho Kavkaza, No 3 (6), 1994, s. 51–53. Kafkasya Yazıları, Sayı 5, Sonbahar 1998
- ^ Papşu, Murat. Çerkesçede Etnik Adlar 13 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart dergisi, sayı: 84
- ^ alanvakfi.org.tr : 1960 -1965 yıllarındaki Oset köyleri ve köylere göre sülaleler[]
- ^ Tavkul, Ufuk. Karaçay-Malkar Halkına XIX. Yüzyıl Başlarına Kadar Verilen İsimler 15 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Karaçay Köyleri". 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2013.
- ^ . 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2013.
- ^ W.E.D. Allen, Paul Muratoff: Caucasian Battlefields - A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828-1921. Battery Press, Nashville 1966; S. 104.
- ^ "Лезгинская диаспора в Турции". 13 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Nisan 2013.
- ^ Шамсият Султанбегова, ГIасрабаз ватIаналде гIищкъугун 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., ХIакъикъат (Avar dilinde)
- ^ АхIулеб буго Бигачевас… 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Avar dilinde)
- ^ Атаев Б. М. Аварцы: язык, история, письменность. — Махачкала, 2005. — С. 21. —
- ^ a b c d e Dağıstan Kökenlilerin Türkiye'de Yaşadıkları Şehirler ve Yerleşim Yerleri(1994- 1996)
- ^ Başer, Ahmet (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Nogaylar 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XI/2 (Kış 2011), s.117-128.
- ^ a b Suriye Çerkesleri 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM rapor no: 130, Kasım 2912 )
- ^ a b Irak Çerkesleri (Çeçenler, Dağıstanlılar, Adigeler) 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM rapor no: 134, Kasım 2012 )
- ^ Gülüzar Altın ve Meryem Gümüş (Eskişehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi). Çerkeslerde kaşenlik âdeti üzerine sosyolojik bir inceleme: Eskişehir örneklemi 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., danışman Mehmet Aksoy, TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Bursa 2011
- ^ (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ Oral, Mustafa (2008). Sultan II. Abdülhamit döneminde bir "Çerkes Tarihi" yazılması girişimi 30 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d Gökmen Kılıçoğlu ve Serkan Kekevi (2008). “Türkiye’deki Kafkasya: Kafkas Diasporasının Türkiye’nin Kafkas Politikalarına Etkisi” 1 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Bölgesel Sorunlar ve Türkiye: Sorunlar- Tehditler- Fırsatlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş, Mayıs 2008, s. 89-100.
- ^ Karadeniz’in Bütünleşmesi için Abhazya 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM rapor no: 8, Aralık 2009 )
- ^ http://www.circassiancanada.com/tr/turizm/cerkes_köyleri []
- ^ Heinz Kloss & Grant McConnel, Linguistic composition of the nations of the world, vol,5, Europe and USSR, Québec, Presses de l'Université Laval, 1984,
- ^ a b c Mahmut Çerkez anlatıyor: Limasol Çerkez Çiftliği 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart Dergisi, 82. sayı
- ^ Adolphus Slade (1867). Turkey and the Crimean War: a narrative of historical events
- ^ Serap Canbek (çeviren). Kıbrıs’a Gönderilen Çerkes’lerin Dramı 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Jineps Gazetesi, Mart 2011
- ^ Çolak, Kürşat (2012). Çerkez Memlûkler Çerkez mi? 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), S. 51, Ankara, 2012, s. 201-208
- ^ . 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ Isichei, Elizabeth (1997). A History of African Societies to 1870. Cambridge University Press. ss. 192.
- ^ Ömer Aytek Kurmel. Unutulmuş Çerkesler: Memluklar 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Hille, Charlotte (2010). State Building and Conflict Resolution in the Caucasus. Brill. s. 50. ISBN . 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2013.
- ^ . 20 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2013.
Dış bağlantılar
- circassianworld.com : (geniş anlamda Çerkes = Kuzey Kafkasyalı)
- Amirova, Elmira (2012). . Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi 2 (1): 65-68, 2012
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kuzey Kafkasya halklari Carlik Rusyasi doneminde Kuzey Kafkasya da yasarlarken Kafkas Rus Savasinda yenilmeleri uzerine 1864 Cerkes Surgunu nde Osmanli Imparatorlugu topraklarina surulup tehcir ettirilen ve bugun diaspora olarak Turkiye Suriye ve Irak gibi ulkelerde yasayan Adige ve Adige olmayan Kuzey Kafkas halklarina Turkiye ve Ortadogu da verilen ortak ad Cerkeslerin baskin unsurunu olusturan Adigeler disinda ayrica Kuzeybati Kafkas dillerini konusan Ubihlar Abazalar Abhazlar Iran dillerini konusan Osetler Turk dillerini konusan Karacaylar Balkarlar Kuzeydogu Kafkas dillerini konusan Cecenler Inguslar ve Dagistan Dagistan dillerini konusan Kafkasyalilar ile Turk dilli Nogaylar ve Kumuklar ve Karapapaklar halklari da bu tanimlamaya girer Sunni Muslumandirlar Karacaylar Balkarlar ve Adigeler Hanefi mezhebinden Inguslar Cecenler ve Dagistanlilar ise agirlikli olarak Safii mezhebindendir Turkiye deki Cerkeslerin 893 koy kasabasi bulunmaktadir Kuzey Kafkasya halklariPapakli Cerkes Istanbul 1911Onemli nufusa sahip bolgelerTurkiye2 000 000 3 000 000Suriye100 000 1987 Irak30 000DillerCerkesce Abazaca Abhazca Osetce Karacay Balkarca Nah Dagistan dilleri Kumukca Nogayca Turkce ArapcaDinSunni Islam Hanefi Adige Abaza Oset Karacay Safii Cecen Dagistan Carlik Rusyasinda butun Adigeler icin kullanilan Cerkes cherkesy adi 1920 li yillardan beri gunumuz Rusya sinda yalnizca Karacay Cerkesya Cumhuriyetindeki Adigeler icin resmi olarak kullanilmakta ve diger Adige gruplari adygejcy Adigeyler kabardincy Kabardeyler 2002 yilindan beri shapsugi Sapsiglar dahil edilmemektedir Rusya da 1897 yilinda yapilan ilk genel nufus sayimindan iki yil once Rus Imparatorlugu nda Yasayan Halklarin Alfabetik Listesi basligiyla bir on calisma yapilmis 1895 yilinda Petersburg ta yayinlanan bu listede Rusya halklarinin degisik yayinlarda yer alan ve farkli yillara ait nufus bilgileri derlenerek dilleri dini inanclari ve yasadiklari bolgeyle ilgili kisa bilgiler verilmistir Buna gore Cerkeslerin Adigelerin Cherkesy 1891 yilindaki nufusu 161 950 kisidir ve Ubihlar Ubyhi 25 000 1867 Abhazlar Abhazcy 60 000 1886 Abazinler yer almamis Balkarlar Balkary 3 000 1875 Karacaylar Karachaevcy 25 000 1891 Osetler Osetiny 164 490 1886 Cecenler Chechency 195 900 1891 Inguslar Ingushi 28 000 1891 Avarlar Avary 96 000 1885 Dargiler Dargincy 54 300 1891 Laklar Kazi Kumuhi 24 000 1891 Lezgiler kismen Kyurincy 55 000 1891 Lezgiler kismen Lezginy 597 000 1886 Sahurlar Cahurcy 2 430 1875 Tabasaranlar Tabasarancy 14 460 1891 Kumuklar Kumyki 108 800 1891 Cerkeslerin disinda tutulmusturCerkes alti etnik kimliklerCerkesya dan Osmanli topraklarina ana goc rotasi Turkiye de ve diger Osmanli diasporasinda Cerkes Arapca Serkes terimi dar ya da genis anlamda kullanilip kullanilmamasina gore farkli tanimlanir ve daha cok butun Kuzey Kafkasyalilari kapsayacak kadar genis tutulur A dar anlamda 1 Cerkes Adige 2 Cerkes Adige Ubih dd B genis anlamda3 Cerkes Adige Ubih Abaza Abhaz 4 Cerkes Adige Ubih Abaza Abhaz Oset 5 Cerkes Adige Ubih Abaza Abhaz Oset Karacay Balkar 6 Cerkes Adige Ubih Abaza Abhaz Oset Karacay Balkar Cecen Ingus Dagistanlilar dd Adigeler Adige Rusya da resmi olarak yalnizca Adigeya Cumhuriyetindeki Cerkesler icin kullanilan Adige terimi Turkiye deki butun Cerkesler dar anlamda tarafindan kullanilmakta ve kendilerini yaygin bicimde Cerkes olarak gormektedir Bunun disinda boy adlariyla da one cikar ve onlari kullanirlar Kabardey ya da Kabartay veya Kabarda Rusya da Kabartay Balkarya Cumhuriyetinde yasayan Kabardeyler Ruscada Kabardin olarak bilinse de kendilerini esas olarak Adige biciminde adlandirirlar Turkiye deki Cerkesler icinde dillerini en iyi koruyan grup olup en yogun yasadiklari bolge esas olarak Kayseri ve Sivas a bagli koylerin bulundugu Uzunyayla ile Maras Goksun ilcesidir Anadolu Kabartay lehcesi Turkceden kelime aldigi gibi Kafkasya Kabartay lehcesi de Ruscadan kelime almakta ve her ikisi de birbirinden farklilasmaktadir Ubihlar Ubih Rusca telaffuza gore ya da Vubih Cerkesce telaffuza gore Kafkas siradaglarinin guneybati egiminde ve Sahe Sheh nehirleri arasinda 40 verst boyunca akan ve Sahe ye dokulen Ubih nehrinin daglik vadilerinde yasayan Ubihlar Ubihca tuahy pehu apehu Cerkesce ubyhher 1862 1864 yillarinda Soci bolgesinden goc etmek zorunda kalmis ve Karadeniz de gemi yoluyla Trabzon Samsun Istanbul ve Varna ya gelmislerdir 19 yuzyilda Samsun ilinin Kavak kazasinda Ubihlar icin kurulan koyler Bukcegiz Cataltepe Toptepe Doruk Germiyan Abzeh karisik Kapihayat Karapinar Karli Sirali Rus Imparatorlugu ndaki Ubihlarin Ubyhi 1867 yilindaki nufusu 25 000 kisidir Gunumuz Rusyasinda Ubih olarak adlandirilan halk yasamamaktadir Ubihcayi konusan son kisi Tevfik Esenc in Ekim 1992 de olmesiyle birlikte Ubihlarin dili yok olmustur Gunumuzde yalnizca Turkiye de yasayan Ubihlar Adigecenin Turkiye de konusulan Hakuc Cerkescesi denen lehcesini anadil olarak benimsedikleri gibi kendilerini de Adige olarak nitelendirirler Gunumuzde Turkiye de Ubihlarin en cok yasadigi sehir Samsun dur Samsun da ise Ubih koylerinin en fazla oldugu yer Kavak ilcesidir Ubihlar uzerine en genis ilk bilgiyi 1667 yilinda Evliya Celebi vermistir Abaza Abhazlar Abazin Abazalari Abaza tipki Cerkes adi gibi Abaza adi da Rusya da kullanilandan farkli anlamda olup Turkiye de ve diger Osmanli cografyasinda hem Ruslarin Abazin Abazin dedikleri Asuvalari hem de Abhaz Abhaz denen Apsuvalari belirten bir ortak addir Turkiye de Cerkes adina sahip cikan Abazin ve Abhazlarin aksine Abhazya daki Abhazlar kendilerini Cerkes olarak gormez ve boyle adlandirilmaya karsi cikarlar zira gunumuz Ruscasinda Cerkes adi yalnizca Karacay Cerkesya Cumhuriyetindeki Adigeler icin resmi olarak kullanilmaktadir Ruscada Abhaz denen Abazalar Apsuvalar Turkiye nin ic bati bolgelerinde Izmit Adapazari Duzce Bolu Bursa Inegol Kutahya Bilecik ve Eskisehir yogunlasmisken Ruscada Abazin denen Abazalar Asuvalar ise ic dogu bolgelerinde Bilecik Eskisehir Samsun Amasya Tokat Yozgat Sivas Kayseri Adana yerlesmislerdir Uzunyayla koylerinde yasayan her Abazin ailenin bir Kabardey Hatukay veya Abzeh ailesi ile kan bagi vardir ve bu baglar o denli gucludur ki Uzunyaylali Abazinler Adige ismini kendilerine genel ad olarak secmis ve Cerkes kelimesinin karsiligi olarak benimsemistir Abazinler iki ana kola ayrilirlar Tapanta Asuva ya da Alti kesek Abaza 6 gruptur Loo Bibard Darikua Khilis Jantemir K acua ile Asharuva 7 gruptur T am Bag Misilbiy Kizilbiy Kizilbek Basilbiy Barakay Sahgirey Segerey Cegrey Barakeyler in cogunlugu Kizilbiy Basilbiy Misilbiy ve Segereyler in onemli bir bolumu Osmanli topraklarina goc etmislerdir K acualarin bir kismi 1863 yilinda Turkiye ye goc etmistir Abhazya daki Abhazlar Karacay Cerkesya daki Abazinleri topluca Asuva asheua diye adlandirir Turkiye de ise bu konuda bir karisiklik vardir Orta Anadolu daki ozellikle Uzunyayla da Asharuvalar kendilerini Asuva saymazlar sadece Tapantalari Asuva kabul ederler Abhaz ve Abazinlerin birlikte yasadigi daha batida ise Eskisehir Bilecik Bursa kullanim farklidir Burada Asharuva bir topluluk adi olarak bilinmez Apsuvalar yani Abhazlar disindaki butun Abazalar yani Abazinler Asuva olarak adlandirilir Kimilerinin Abhazcaya dahil ettikleri Sadzlarin Cigetlerin dilleri 2 lehceden Kiyi Abazacasi ve Dag Guney Abazacasi olusur ve Abhazca ile Abazaca arasinda siniflandirilir Surgunde Osmanli cografyasina Turkiye Urdun Suriye Acaristan gonderilen Musluman Abhazlar arasinda Sadzlar Aibgalar Pshular da vardi Osetler Kusha ya da Kuska Kabartay Balkarya daki Dogu Cerkescesinde Kusha Kushhe dagli adi Turk dilli Balkarlar Tawlu Taulu dagli ve Iran dilli Osetler icin ortak ad olarak kullanilirken Turkiye de yalnizca Osetler Digor Kusha Asetin Kusha icin kullanilmaktadir Turkiye de Cerkes adina sahip cikan Iran dilli Osetlerin aksine Guney Osetya daki Osetler kendilerini Cerkes olarak gormez ve boyle adlandirilmaya karsi cikarlar Turkiye deki Oset koyleri ve 1960 1965 yillari arasindaki hane sayisi Yozgat ilinde Bascatak 5 Poyrazli 150 Boyalik 65 Karabacak 35 Pinarkaya ya da Kayapinar 52 Sivas ilinde Yenikoy Alaman 10 Buyuktopac 15 Kahvepinari 40 Kapaklikaya 20 Konakozu 15 Yucebaca 8 Kayseri ilinde Sivgin 8 Tokat ilinde Batmantas 20 Kars ilinde Bozat 60 Hamamli 20 20 Selim 75 Erzurum ilinde Budakli ya da Lekbudak 12 Mus ilinde Bulanik ilcesinde 15 Karaagil 60 Kurganli ya da Simo 35 Saripinar ya da Hamzaseyh 15 Saridavut 12 Yaramis 10 Tepekoy 8 Bitlis ilinde Akcaoren ya da Agcaviran 15 Otluyazi ya da Huluk 50 1960 1965 yillari arasinda mevcut olan bu koylerden gunumuzde yalnizca ikisi Boyalik ile Poyrazli aktif olup ayaktadir ve digerleri buyuk sehirlere goc etmistir Karacay Balkarlar Karacay Malkar Rusya da Karacay Cerkesya ile Kabartay Balkarya daki Kipcak Turk dilli Karacaylar Balkarlar Cerkes adini kullanmaz iken Turkiye dekiler bu adi benimsemislerdir Osmanli Turkcesinde Karacay Turkleri icin Kara Cerkes قره چركس Balkar Turkleri icinse Dag Cerkes طاغ چركس adi da kullanilmistir Turkiye deki Karacay koyleri Konya ilinde kasabasi 2000 kisi Tokat ilinde Arpacikaracay Sulusaray koyu 179 kisi ile Cilehane Almus koyu 153 kisi Eskisehir ilinde Ertugrulkoy Sivrihisar ya da Yakapinar koyu 289 kisi Belpinar Cifteler koyu 173 kisi Yazilikaya Han koyu 80 kisi Akhisar Han koyu 61 kisi Gokceyayla Han koyu 147 kisi 1993 oncesi Afyon Iscehisar a bagliydi Afyonkarahisara ilinde Doglat Iscehisar koyu 150 kisi Kayseri ilinde Egrisogut Pinarbasi koyu 77 kisi Ankara ilinde simdi Golbasi ilcesinin mahallesi durumuna gelen Yaglipinar Golbasi koyu 82 kisi Cecen Inguslar Cecen hem Cecenler hem de Inguslar icin ayirt etmeden Turkiye ve Ortadogu da Cecen adi kullanilir En buyuk Cecen nufus Turkiye de 100 000 bulunmakta ve bunu Urdun 8 000 Misir 5 000 Suriye 4 000 ve Irak 2 500 izlemektedir Cecenlerin Turkiye de 24 koyu bulunmaktadir Sivas ilinde Alacayir Sarkisla Bozkurt Sarkisla Canabtal Sarkisla Demirkopru Sarkisla Kahvepinari Sarkisla Kazancik Sarkisla Yukarihuyuk Kangal koyleri Yozgat ilinde Karalik Sorgun Kesikkopru Saraykent koyleri Kayseri ilinde Asagiborandere Pinarbasi koyu Kahramanmaras ilinde Altinyayla Andirin Cardak Goksun Gucuksu Goksun Behlioyl koyleri Adana ilinde Agacli Ceyhan Dikilitas Ceyhan koyleri Kars ilinde Aydinalan Kars Islamsor Yenigazi Sarikamis koyleri Mus ilinde Cogurlu Mus Kiyibasi Mus Serinova Mus Bagici Varto Tepekoy Varto Ulusirt Varto koyleri Canakkale ilinde koyu Dagistanlilar Gunumuzde Dagistan da yasayan halklar 1 karisik 2 Avarlar 3 Dargiler 4 Lezgiler 5 Laklar 6 Tabasaranlar 7 Agullar 8 Rutullar 9 Sahurlar 10 Kumuklar 11 Nogaylar 12 Azeriler 13 Ruslar Lezgi Turkiye deki en buyuk birinci Dagistanli grubu olan Lezgilerin lezgiyar Lezgiyar ya da leker Leker Turkiye deki koyleri Balikesir ilinde Ortaca Balikesir Kirne ve Yaylakoy Manyas Dumberez koyleri Izmir ilinde Dagistan Bergama koyu Avar Turkiye deki en buyuk ikinci Dagistanli grubu olan Kafkasya Avarlarinin magIarulal Magarulal Daglilar ya da avaral Avaral veya Turkiyalul magӀarulal Turkiyalul Magarulal Turkiye Avarlari Turkiye deki sayisi tam olarak bilinmese de 53 000 olarak tahmin edilmektedir Turkiye deki koyleri Kahramanmaras ilinde Ortatepe Goksun ve Kireckoy Goksun koyleri Sivas ilinde Kadili Yildizeli koyu Tsez dili konusan Tsuntal Tsuntin Avarlarinin Tokat ilinde Dereagzi Tokat Ballica Pazar Ovacik Pazar koyleri ile Sivas ilinde Selimiye Zara ve Osmaniye Zara koyleri bulunur Tsumadin Avarlarinin Akcamescit Sivas koyu bulunur Andi dillerini konusan Avarlar Ortaklar Yildizeli koyunun Sultaniye mahallesinde Lak ve Dargilerle birlikte yasamaktadir Hunzak ve Karalal Avarlarinin Uctepe Sivas koyu bulunur Yalova ilinde Guneykoy Yalova ayrica Dargi ve Lezgi Cildir ilinde Dirsekkaya Cildir ayrica Lak ve Lezgi koyu gibi karisik koyler de bulunmaktadir Dargi Turkiye deki az nufuslu Dagistanli gruplarindan olan Dargilerin darganti Darganti koyleri Sivas ilinde Tsudahar Dargilerinin Findicak Yildizeli koyu en buyuk Dargi koyudur Akusa Dargilerinin Laklarla birlikte yasadiklari Baltalar Sarkisla ile Burnukara Sarkisla koyleri bulunur Lak Turkiye deki az nufuslu Dagistanli gruplarindan olan Laklarin lakku Lakku koyleri Sivas ilinde Dargilerle birlikte yasadiklari Baltalar Sarkisla ile Burnukara Sarkisla koyleri bulunur Cildir ilinde Avar ve Lezgilerle birlikte Dirsekkaya Cildir koyunde yasarlar Kumuk Turkiye deki en buyuk Turk dilli Dagistanli gruplarindan olan Kumuklarin koyleri cogu diger Kafkas gruplariyla karisik haldedir Bursa ilinde Kosubogazi Mustafakemalpasa tamamen asimile olmuslar Yenikoy Orhangazi beldesi ayrica Avar Dargi Sivas ilinde Belcik Yildizeli Yavuzkoy Yaglidere Yildizeli Yagkoy Suleymaniye Hafik ayrica Avar Turk Tokat ilinde Almus ilcesine bagli Dogancayli koyu ayrica Karacay ayrica Avar Dargi ayrica Avar Dargi ayrica Avar Dargi Yeniderbent Zile ayrica Lezgi Bahcebasi Turhal ayrica Karacay Canakkale ilinde Turklerle karisik olarak Akkopru Biga Aziziye Biga Bahceli Biga Doganci Biga Geyikkiri Biga Kalafat Biga Bozna Nogay ya da Nogay Tatari Turkiye deki en az nufuslu Turk dilli Dagistanli gruplarindan olan Nogaylarin koyleri Kumuklarla karisik Tokat ilinde simdi Turhal ilcesine bagli Ucgozen mahallesi ile Almus ilcesine bagli Cihankoy 17 yuzyil seyyahlarindan Evliya Celebi nin Seyahatname sinde Nogaylar uzerine de bilgi bulunmaktadir Celebi Kalmuklarin baskisiyla Nogaylarin yasadiklari siyasi donusumu Buyuk Nogay Ordasi nin cozulmesinden sonra Osmanli Devleti arazisine ve Kafkaslara dogru cekilmelerini ve kendilerine yeni bir yurt edinme cabalarini gozlemlemistir Osmanli CerkesleriUbih beyi Berzedzh Dzhyrandykue Osmanli da ve ondan miras Turkiye ile Orta Doguda Cerkes nitelemesi Adigeler disinda ayrica Abazalar Abhazlar Osetler Karacaylar ve Balkarlar gibi farkli dil ailelerinden dilleri konusan Kuzey Kafkasyalilari topluca belirtmek icin yaygin bicimde kullanilir ve bu tanima Cecenler ile Dagistan dillerini konusan Kafkas halklari da dahil edilir Sultan II Abdulhamit doneminde 1882 yilinda kaleme alinan Cerkesistan Tarih i Umumiyesinin Suret i Tanzimine Dair Layihadir baslikli kapsamli bir Cerkes Tarihi tasarisinda kit a i mezkurede sakin olub lisan ve ahlak ve ahval ve kavmiyetce biri birine mubayin bulunan Abaza Lezgi Cecan Nogay Dagistan vesaire gibi akvam ve kabail i mute addide kisvelerinin musabeheti cihetiyle ecanib nazarinda umumen Cerkes zann olunmusdur denmekte ve goruldugu uzere butun Kuzey Kafkasyalilar icin Cerkes nitelemesi yapilmaktadir Yozgat Ayaklanmasi ni bastirmak uzere gorevlendirilen Cerkez Ethem ve adamlari Istasyon daki karargah binasi onunde Mustafa Kemal Ataturk le birlikte Haziran 1920 Bugun Turkiye de yasayan Kuzey Kafkasyalilar Seyh Samil in yakalanmasinin ardindan 1864 te bolgenin Ruslarca ilhakinin tamamlanmasiyla Osmanli topraklarina surgun nedeniyle goc etmek zorunda kalanlarin torunlaridir Bolge nufusunun 90 ina tekamul eden yaklasik 1 5 milyon kisilik buyuk bir goc soz konusudur Genellikle Cerkez olarak adlandirilan bu gocmenler Osmanli entelektuel yasamina girmisler milli mucadele ve cumhuriyetin kurulmasinda aktif rol oynamislardir Turkiye Cerkesleri Turkiye de hem yazi dilinde hem de halk arasinda Cerkes terimi Adige olmayan Abaza Abhaz Oset Karacay Balkar Cecen Ingus Dagistan butun Kuzey Kafkasyalilari topluca adlandirmak icin de yaygin bicimde kullanilir Ancak son yillarda Cerkes ifadesinin kullanilmasi bir sekilde Adigelerle sinirlandirilmistir Gurcistan dan ayrilip bagimsizliklarini ilan eden Abhazya ile Guney Osetya halki kendini Cerkes olarak gormez ve Cerkes gunumuzde Adige ile sinirlanmistir Turkiye deki Kuzey Kafkasya kokenli birey ve aileler Turkiye nin 43 ili 143 ilcesi ve bunlara bagli 893 koy kasabasinda varliklarini surdurmektedirler 1965 te yapilan Turkiye Genel Nufus Sayimi na gore Kuzey Kafkasyalilarin dilleri dil anadil tek dil ikinci dil dahilAbazaca 4 563 280 7 556Cerkesce 58 339 6 409 48 621 Dogu Akdeniz bolgesindeki Cerkes genis anlamda yerlesim yerleri 5 sehir merkezi Mersin Adana Osmaniye Kahramanmaras ve Antakya 4 ilce merkezi Ceyhan Tufanbeyli Goksun ve Reyhanli ve bu yerlesim yerlerine bagli koyler ve kasabalari icermekte olup bu bolgede orneklem yontemiyle yapilan bir arastirmaya gore anadilini hic bilmiyen 1820 22 0 anlayan fakat konusamayan 1579 19 1 hem anlayan hem konusabilen 4723 57 2 konusabilen ve yazabilen 141 1 7 kisidir Yine ayni bolgede ust kimlik olarak sirasiyla Musluman 86 Cerkes 78 3 Adige 77 5 Kafkasyali 52 8 ve Turk 34 8 sonucu alinmistir Musluman kimligini kendileri icin ust kimlik olarak bildirenler arasinda Abazalar 91 Adigeler 86 7 Cecenler 82 1 Avarlar 74 5 on siradadir Orneklemin 61 4 unun 1374 kisi cevap verdigi Cerkes kimligi kategorisinde orneklemin 78 3 u yuzde yuz Cerkes kimliginde gorurken 92 si yuzde elli ve uzeri Cerkes kimliginde kendilerini gormektedir Bu oranlarin boylar bakimindan sonuclari ise Abazalarin 80 5 i kendilerini yuzde yuz bu kimlige ait hissederken 100 u yuzde elli ve uzerinde Adigelerin 81 3 u kendilerini yuzde yuz bu kimlige ait hissederken 97 6 si yuzde elli ve uzerinde Avarlarin hicbiri kendilerini yuzde yuz bu Cerkes kimlige ait hissetmezken 0 8 yuzde elli ve uzerinde Cecenler yuzde yuz Cerkes kimlige ait hissetmemekle beraber 79 1 i yuzde elli ve uzerinde kendilerini bu kimlik kategorisinde gorme seklindedir Ozellikle Cecenlerin 85 i kendilerini Cerkes kimliginde hic gormemektedir Kibris taki Cerkesler Kibris ta Cerkes denildiginde gerek halk arasinda gerekse arastirmacilar arasinda hem Adigeler hem de Abazalar Abhazlar algilanmaktadir Eylul 1864 te Istanbul da 3 Yunan gemisine bindirilen kadinli erkekli 2 700 Cerkesten olusan grup iki haftalik yolculugun ardindan Kibris a varmis 1 400 den fazla Cerkes ise yolculuk sirasinda can vermistir Ocak 1865 e gelindiginde hayatta kalan Cerkeslerin sayisi sadece 300 kisi idi Gelen Cerkeslerin sayisinin o donemde daha fazla olabilecegine ragmen o donemde gerek Kibrisli Rumlarin gerekse Kibrisli Turklerin tepkilerinden dolayi Cerkeslerin Kibris a iskani sinirli tutulmustur Gemilerle getirilen Cerkesler Larnaka civarindaki gunumuzde Kuzey Kibris ta Lefkosa ya bagli Erdemli Tremese ve Yigitler Arcoz koyleri ile 1974 Baris Harekati oncesi cogu Kibrisli Turklerden olusurken bugun Guney Kibris ta kalan Vuda Vouda ya da Kalo Xwrio koyunun yani sira bir kismi da toplu olarak Limasol da daha sonra Cerkez Ciftligi olarak adlandirilan bolgeye yerlestirilmislerdir Irak taki Cerkesler Osmanli doneminde Irak topraklarina getirilen Kuzey Kafkasyalilar Cecen Dagistanli ve Adige kokenli olup Kerkuk Bagdat Musul ve Felluce bolgelerine yerlestirilmislerdir Ayrica Kuzey ve Guney Dagistan dan gelen aileler Duhok Erbil ve Suleymaniye ye yerlesmislerdir Gunumuzde Irak ta Cerkes adiyla bilinen Kuzey Kafkasyalilarin 75 ini Cecenler olusturmaktadir Irak ta en fazla taninan 18 Cerkes asiretinden ucu Cecen kokenli olup digerleri El Lezgi Avar Kumuk Tabasaran Abzeh Kabardey Sapsig Nahsoy olarak ifade edilebilir Irak Cerkesleri ayri bir kimlik olarak taninmadiklari gibi bircok haktan da mahrum durumdadirlar Suriye deki Cerkesler Suriye de cogunlugu Sam Halep ve Humus ta yasayan 90 ila 100 bin Cerkes vardir ve bu Cerkes nitelemesi genis anlamda olup Adigeler disinda ayrica Oset Cecen ve Avarlari da kapsar Memluk CerkesleriMisir ve Suriye de 267 yil varlik gosteren Memluk Devleti sultanlarinin egitim aldiklari askeri okullara tibak gore Bahri Memlukler ya da Turk Memlukler 1250 1382 ve Burci Memlukler ya da Cerkes Cerkez Memlukler 1382 1517 olmak uzere iki donem halinde ele alinir Nil Nehrindeki bir adada bulunan tibakta yetistirilen memlukler kolemenler donemi Bahri olarak adlandirilirken Kahire de bulunan Kalat ul Cebel de egitimini almis olan memlukler donemi Burci olarak tanimlanir Bahriler doneminde Misir a getirilen memlukler Kipcak ulkesi ve Maveraunnehr gibi Turk havzalarindan satin alindigi icin bunlarin cogu Turk kokenli ozellikle de Kipcaklar olurken Burci Memlukler Kafkasya dan getirildigi icin Cerkesler genis anlamda Kuzey Kafkasyalilar ve Gurculer gibi Musluman degisik Kafkas halklarindan olmakta idi DerneklerKuzey Kafkasyalilarin Osmanlidaki ilk orgutlenmeleri 1908 den sonra kurulan dir 1915 yilinin aralik ayinda Kuzey Kafkasyalilar ve Azerbaycanlilar tarafindan bir Kafkas Komitesi kurulmustur Komite den Azerbaycanli uyeler ayrilinca Simali Kafkasya Siyasi Muhacirler Komitesi adi altinda kulturel faaliyetler agirlikli olmak uzere calismalarina devam etmistir Cumhuriyet doneminde Turkiye de genel siyasi gelismelere tabi olan Kuzey Kafkasyalilar 1946 da Dosteli Yardimlasma Dernegi kurulana kadar orgutsuz kalmislardir Bunyesinde yalnizca Kuzey Kafkasyalilari barindiran ilk orgutlenme 1953 yilinda kurulan Kuzey Kafkas Turk Kultur ve Dayanisma Dernegidir 1960 sonrasinda bircok dernek kurulmustur Bu dernekler 1980 lerin sonuna kadar genelde kulturel faaliyetler gostermisler Kuzey Kafkasya ile gayri resmi kanallardan iliskilerini yurutmuslerdir Ulkedeki siyasi cekisme ve kutuplasmalar bu derneklere de yansimistir 1984 ten sonra yeniden kurulan derneklerin sayisi SSCB deki cokusun ardindan bolgede gorulen parcalanmisliga paralel olarak artmistir Kuzey Kafkasyalilarca kurulan yaklasik 112 adet dernek ve vakif faaliyet gostermektedir Ankara da iki tane Istanbul da bir tane federasyon bulunmaktadir Kaf Der 1993 1995 1951 1993 2000 1978 Alan Kultur ve Yardim Vakfi 1989 Konya da Eskisehir de baslica sayilabileceklerdir Istanbul un Taksim semtinde 1864 Cerkes Surgununu anan Cerkesler 21 5 2011 Cerkeslerin Turkiye de 1993 Nisan ayinda kurulan Kafkas Dernekleri Federasyonu Kaffed bunyesinde 55 dernegi bulunmaktadir Adana Cerkes Kultur Dernegi Afsin Kafkas Kultur Dernegi Cerkes Dernegi Ankara Antalya Kafkas Dernegi Aydin Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Balikesir Adige Cerkes Kultur Dernegi Bandirma Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Biga Kafkas Kultur Dernegi Bilecik Kafkas Kultur Dernegi Bolu Kafkas Dernegi Bozuyuk Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Bursa Cerkes Kultur Dernegi Corum Kafkas Dernegi Duzce Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Eskisehir Kuzey Kafkas Kultur ve Dayanisma Dernegi Gaziantep Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Goksun Cerkes Kultur Dernegi Gonen Kafkas Kultur Dernegi Hamamozu Kafkas Dernegi Inegol Cerkes Adige Kultur Dernegi Iskenderun Kafkas Kultur Dernegi Istanbul 1864 Kafkasyalilar Kultur Dernegi Istanbul Kafkas Kultur Dernegi Istanbul Uzunyayla Kafkas Kultur ve Yardimlasma Dernegi Istanbul Bahcelievler Kuzey Kafkas Kultur ve Dayanisma Dernegi Kahramanmaras Kafkas Kultur Dernegi Karacabey Kuzey Kafkasya Kultur Dernegi Karadeniz Eregli Kafkas Kultur Dernegi Karli Koyu Kafkas Kultur Dernegi Kayseri Kafkas Dernegi Kirikkale Kafkas Kultur ve Yardimlasma Dernegi Kicir Adige Dernegi Kocaeli Kafkas Dernegi Kutahya Kuzey Kafkas Kultur ve Dayanisma Dernegi Manisa Kafkas Dernegi Mersin Kafkas Kultur ve Yardimlasma Dernegi Merzifon Kafkas Dernegi Mustafa Kemal Pasa Kafkas Kultur Dernegi Nazilli Kafkas Dernegi Reyhanli Cerkes Dernegi Sakarya Kafkas Kultur Dernegi Samsun Cerkes Dernegi Sinop Kafkas Dernegi Sivas Kuzey Kafkas Kultur Dernegi Soma Kafkas Kultur Dernegi Soke Kafkas Dernegi Sungurlu Kafkas Kultur ve Dayanisma Dernegi Susurluk Kafkas Dernegi Sarkisla Kafkas Dernegi Terme Kafkas Dernegi Tokat Cerkes Dernegi Turhal Kafkas Kultur Dernegi Uzunyayla Kultur ve Dayanisma Dernegi Kayseri Vezirkopru Kafkas Kultur Dernegi Yalova Cerkes Birligi Kultur ve Yardimlasma DernegiGurcistan in 8 Agustostaki Guney Osetya saldirisini protesto eden Oset ve Abazalar Harbiye Sisli Istanbul Agustos 2008 Kuzey Kafkasya cumhuriyet ve bolgeleriyle bire bir iliski icinde bulunan bu dernekler bolge gundemini yakindan takip ederek Turkiye nin ic ve dis politikasinda etkili olmaya calismaktadirlar Bunlar Turkiye nin bolgedeki gelismelere ve bolge siyasetine daha aktif mudahil olmasini istemektedirler Turkiye yi Cecenistan ve Abhazya ya yetersiz insani yardim verdigi Rusya ve Gurcistan in toprak butunlugune yonelik politikalariyla Cecen ve Abhazlari yalniz biraktigini ulkeye Cecen multecilerin gelmesinin engellendigi gerekceleriyle elestirmektedirler Ote yandan ozellikle Cecenistan sorununa yonelik yapilanlara Rusya sert tepki gostermekte ve Turkiye den Kafkasya derneklerince yurutulen faaliyetlerin durdurulmasina yonelik talepleri olmaktadir Ayrica bakinizCerkesler listesiKaynakca KONDA Research and Consultancy Identity Groups Used in the Survey Circassian 0 19 The same calculation reveals that the number of those of Caucassian origin may be Circassian 0 19 Georgian 0 08 and Chechnian 0 004 210 000 Circassia Unrepresented Nations and Peoples Organization 29 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 24 Nisan 2013 16 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Nisan 2013 Turkiyedeki Kurtlerin Sayisi Milliyet 6 Haziran 2008 16 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2008 Syria 11 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Library of Congress Nezavisimye anglijskie issledovaniya 8 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2013 21 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Nisan 2013 Semseddin Batukayev Mucahidler arasinda Vehhabi kimlikli hic kimse yok 14 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Nisan 2013 a b c d e Aslan Cahit 2005 Dogu Akdeniz deki Cerkesler 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Adana Kafkas Kultur Denegi Yayinlari Yayin No 02 Temmuz 2005 Adana Papsu Murat 2006 Cerkes Adige yazisinin tarihcesi 14 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Iki Aylik Dusun ve Kultur Dergisi Sayi 51 Eylul Ekim 2006 Adygem naper syt shygui gashIem i pe iregesh 18 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2012 09 11 Abyhem yashyshu 3 m aher subekther kezygehush Kereshej Sherdzhesym sherdzhesher Adygejm adygeher Keberdej Balkerym keberdejher Cerkesce a b Alfavitnyj spisok narodov obitayushih v Rossijskoj Imperii 5 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Demoskop Weekly 187 188 24 yanvarya 6 fevralya 2005 ve buradan alinma olarak Papsu Murat Rusya Imparatorlugu nda Yasayan Halklarin Alfabetik Listesinde Kafkasyalilar 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cerkes Kim Cerkesya Neresi Gelecek Hakkinda Dusunceler 14 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yalcin Karadas K eref Istanbul 23 Mart 2012 Jineps Gazetesi Nisan 2012 Papsu Murat 2003 Cerkes dillerine genel bir bakis Kafkasya ve Turkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Dergisi Mart Nisan 2003 Sayi 35 Alagozlu Nuray 2006 Kabardey dilinin Uzunyayla daki yapisina bir bakis 28 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Iki Aylik Dusun ve Kultur Dergisi Sayi 52 Temmuz Kasim Aralik 2006 a b Celik Civan ve Mehmet Koseoglu 2011 Canik Sancagina bagli Kavak Kazasi na 19 yuzyilda Vubih gocleri 12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Samsun Sempozyumu 2011 KADEF Kavak Dernekler Federasyonu sitesindeki aktarimi Kavakli Vubihlar 9 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Narrative of travels in Europe Asia and Africa in the seventeenth century 1834 a b c Papsu Murat Bir Adlandirma Sorunu Abhaz mi Abaza mi 18 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Iki Aylik Dusun ve Kultur Dergisi Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayin Organi Sayi 51 Eylul Ekim 2006 a b c Acumij Hilmi Abhazya ve Osetya nin Bagimsizligini Taniyacak misiniz 3 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kafkas Dernekleri Federasyonu Abazin kultur ve edebiyati 9 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kafkas Dernekleri Federasyonu Abazinler 9 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Senkaua Boyka yazan Yismeyl Ozdemir ceviren Abazinlerin kokeni 1 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yamci Dergisi Mayis 1977 Subat 1978 s 86 REESTR KAVKAZSKIH YaZYKOV SEVEROKAVKAZSKAYa semya 12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atlas kavkazskih yazykov Rusca Abhazsko Adygskie yazyki Zapadnaya gruppa 28 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca L I Cujba yazan Murat Papsu ceviren 19 yuzyilda bir Abaza toplulugu Pshular 27 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Eho Kavkaza No 3 6 1994 s 51 53 Kafkasya Yazilari Sayi 5 Sonbahar 1998 Papsu Murat Cerkescede Etnik Adlar 13 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart dergisi sayi 84 alanvakfi org tr 1960 1965 yillarindaki Oset koyleri ve koylere gore sulaleler olu kirik baglanti Tavkul Ufuk Karacay Malkar Halkina XIX Yuzyil Baslarina Kadar Verilen Isimler 15 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karacay Koyleri 12 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Nisan 2013 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Nisan 2013 W E D Allen Paul Muratoff Caucasian Battlefields A History of the Wars on the Turco Caucasian Border 1828 1921 Battery Press Nashville 1966 S 104 ISBN 0898392969 Lezginskaya diaspora v Turcii 13 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Nisan 2013 Shamsiyat Sultanbegova GIasrabaz vatIanalde gIishkugun 22 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde HIakikat Avar dilinde AhIuleb bugo Bigachevas 22 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Avar dilinde Ataev B M Avarcy yazyk istoriya pismennost Mahachkala 2005 S 21 ISBN 5 94434 055 X a b c d e Dagistan Kokenlilerin Turkiye de Yasadiklari Sehirler ve Yerlesim Yerleri 1994 1996 Baser Ahmet 2011 Evliya Celebi Seyahatnamesi nde Nogaylar 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi Journal of Turkish World Studies XI 2 Kis 2011 s 117 128 a b Suriye Cerkesleri 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ortadogu Stratejik Arastirmalar Merkezi ORSAM rapor no 130 Kasim 2912 a b Irak Cerkesleri Cecenler Dagistanlilar Adigeler 19 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ortadogu Stratejik Arastirmalar Merkezi ORSAM rapor no 134 Kasim 2012 Guluzar Altin ve Meryem Gumus Eskisehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi Cerkeslerde kasenlik adeti uzerine sosyolojik bir inceleme Eskisehir orneklemi 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde danisman Mehmet Aksoy TUBITAK Turkiye Bilimsel ve Teknolojik Arastirma Kurumu Bursa 2011 PDF 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 24 Nisan 2013 Oral Mustafa 2008 Sultan II Abdulhamit doneminde bir Cerkes Tarihi yazilmasi girisimi 30 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d Gokmen Kilicoglu ve Serkan Kekevi 2008 Turkiye deki Kafkasya Kafkas Diasporasinin Turkiye nin Kafkas Politikalarina Etkisi 1 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bolgesel Sorunlar ve Turkiye Sorunlar Tehditler Firsatlar Sempozyumu Bildiriler Kitabi Kahramanmaras Sutcu Imam Universitesi Kahramanmaras Mayis 2008 s 89 100 Karadeniz in Butunlesmesi icin Abhazya 27 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ortadogu Stratejik Arastirmalar Merkezi ORSAM rapor no 8 Aralik 2009 http www circassiancanada com tr turizm cerkes koyleri yalin URL Heinz Kloss amp Grant McConnel Linguistic composition of the nations of the world vol 5 Europe and USSR Quebec Presses de l Universite Laval 1984 ISBN 2 7637 7044 4 a b c Mahmut Cerkez anlatiyor Limasol Cerkez Ciftligi 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Dergisi 82 sayi Adolphus Slade 1867 Turkey and the Crimean War a narrative of historical events Serap Canbek ceviren Kibris a Gonderilen Cerkes lerin Drami 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jineps Gazetesi Mart 2011 Colak Kursat 2012 Cerkez Memlukler Cerkez mi 19 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Tarih Arastirmalari Dergisi TAD S 51 Ankara 2012 s 201 208 22 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Nisan 2013 Isichei Elizabeth 1997 A History of African Societies to 1870 Cambridge University Press ss 192 Omer Aytek Kurmel Unutulmus Cerkesler Memluklar 22 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hille Charlotte 2010 State Building and Conflict Resolution in the Caucasus Brill s 50 ISBN 978 90 04 17901 1 2 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2013 20 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Nisan 2013 Dis baglantilarcircassianworld com genis anlamda Cerkes Kuzey Kafkasyali Amirova Elmira 2012 Uluslararasi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi 2 1 65 68 2012