Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çveneburi (Gürcüce: ჩვენებური), ataları 93 Harbi sonrasında Artvin ve Batum yöresinden Osmanlı İmparatorluğu'nun iç kısımlarına göç etmiş, Türkiye Gürcüleri içindeki Müslüman muhacir topluluğun kendi aralarında kullandıkları bir öz tanımlamadır. Bu tanım, Türkiye Gürcüleri içerisindeki tarihi Tao-Klarceti bölgesinin yerlisi olan Gürcüleri ve Gürcü Katoliklerini kapsamamaktadır.
 Çveneburilerin çoğunlukla yerleştiği illerin dağılımı | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
91.000 - 1.000.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Giresun, Ordu, Trabzon, Samsun, Sinop,Çorum Amasya ,Tokat, Bolu, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Bursa ve Balıkesir illeri. | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Göçmen Gürcüler |
Terminoloji
Gürcüce bir kelime olarak “çveneburi”, “bizim, bize özgü, bizden” gibi anlamlara gelir. Ancak göç sonrasında Gürcüler tarafından bu kelime kendilerini diğer toplumsal gruplardan ayırmak için kullanılmıştır. Bu bağlamda “çveneburi”, "Kartveli" (Gürcü) ve "Kartuli" (Gürcüce) kelimelerinin yerini almıştır. Oysa göçmen Gürcülerin bir yerli halk olarak yaşadığı tarihsel Mesheti bölgesinde “çveneburi” kelimesini bu anlamda kullanmadığı, söz konusu bölgelerde yapılan araştırmalar ve alan çalışmalarından da bilinmektedir.
Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze Müslüman Gürcüler üzerine çalışmalarından biri olan Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri adlı araştırmasında "çveneburi" kelimesi, "çveneburi katsi" (ჩვენებური კაცი: bizim insanımız), "çvenebur anbani" (ჩვენებური ანბანი: bizim alfabemiz) ve "çveneburi skola" (ჩვენებური სკოლა: bizim okulumuz) gibi anlamlarda geçer. Kültür tarihçisi Nikolay Marr'ın Şavşeti ve Klarceti bölgeleri ve buradaki Gürcüler üzerine 1904 yılındaki gezi gözlemlerine dayanan Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri adlı kitapta "çveneburi" kelimesi geçmemektedir. Muvahhid Zeki'nin 1927 yılında yayımlanan Osmanlıca kitabında da, Gürcü dilinden ve kültüründen söz eden bölümlerinde "çveneburi" kelimesine rastlanmaz.
"Kartveli" (Gürcü) ve "Kartuli" (Gürcüce) kelimelerinin yerine kullanılan "çveneburi" kelimesi, göçmen Gürcüler arasında sadece Gürcüce konuşma dilinin bir parçasıydı ve uzun zaman boyunca yazılı literatürde yer almamıştı. Göçmen Gürcüler üzerine Osmanlı döneminde tek gözlem çalışması olan Arif İsmet Bey'e ait ve 1893 yılında basılan Osmanlıca Gürcî Köyleri adlı kitapta da "çveneburi" kelimesi yer almamıştır. Yazarın konuştuğu Gürcüler, Gürcüce okuma yazma bilen göçmenleri "çveneburi" değil, "Çürüksu Gürcüleri" olarak ifade etmişlerdir. 1914 yılında Osmanlı ülkesinde yaşayan Gürcülere Gürcüce okuma-yazma öğretmek amacıyla hazırlanmış olan kitap, Patara Kartuli Anbani adını taşıyordu. Bu kitapta da "çveneburi" tabiri geçmemektedir. “Küçük Gürcü Alfabesi, Osmanlı Kartvelleri için hazırlanmış ve basılmıştır" (პატარა ქართული ანბანი, შედგენილი და გამოცემული ოსმალოს ქართველთათვის) ibaresiyle Türkiye'de yaşayan Gürcüler "Kartveli" olarak adlandırılmıştır. Bu örneklemeler bir topluluğun kendi içinde kullandığı kelimelerin başka alanlara kolay girmediğini göstermesi açısından da önemlidir.
1977 yılında İsveç'in başkenti Stockholm'de Türkçe basılan Çveneburi dergisinin yayımlanmaya başlamasıyla "çveneburi" kelimesi Gürcülerin göçünden yaklaşık yüz yıl sonra kendi özel alanından çıkıp Türkçe yazılı literatüre girmiş oldu. Bu derginin yayımcılarından Ahmet Özkan Melaşvili dergiyi "Sakartvelo" adıyla yayımlamayı düşünmüş, ancak 1968 yılında, o tarihte KGB'nin denetimindeki "Yurtdışındaki Soydaşlarla Kültürel İlişikiler Derneği"nin Acara şubesi başkanı olan Gürcü şair Pridon Halvaşi'nin ısrarı üzerine "Çveneburi" adını kabul etmiştir. Bununla birlikte ABD'li antropolog J. Paul Magnarella, İnegöl ilçesinde Gürcü göçmenlerin yerleştiği Hayriye köyü üzerine bir monografi olan The Peasant Venture: Tradition, Migration and Change Among Georgian Peasants in Turkey (Bir Köyün Serüveni: Türkiye'deki Gürcüler Arasında Gelenek, Göç ve Değişim, İstanbul, 1997) adlı kitabında köyün halkından "Çveneburi" değil, Gürcü olarak söz etmiştir. Gürcü profesör Şuşana Putkaradze'nin Türkiye'de yaşayan Gürcüler üzerine araştırma ve derleme kitabını Çveneburebis Kartuli (ჩვენებურების ქართული) adıyla yayımlamasıyla da "çveneburi" terimi yazılı literatürde daha geniş kullanım alanı buldu. Ancak Şuşana Putkaradze, "çveneburi" kelimesini etnik kimlik ve anadili anlamında kullanmayan Artvin Gürcülerini de bu başlık altında anlatmıştır. Bu yanlış kullanıma daha sonra başka kaynaklarda da rastlanır. Giorgi Kalandia, Çveneburi dergisinin yayımcılarından biri olan Ahmet Özkan Melaşvili hakkında yazdığı kitaba Çveneburta Beladi ("ჩვენებურთა ბელადი"; 2010) adını vererek Türkiye'de yaşayan bütün Gürcüleri "Çveneburi" olarak tanımlamış, Özkan'ı da bu Gürcülerin önderi ("beladi") olarak göstermiştir.
Tarih
Göç edişleri sonrasında "Çveneburi" olarak tabir edilen Gürcüler, Osmanlıların 16. yüzyılda Gürcistan'dan ele geçirdiği bölgelerde yaşıyordu. Bu bölgelerin bir bölümü 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Bu savaşın ardından, bugün Samtshe-Cavaheti olarak adlandırılan bölgeden ağırlıklı olarak Türk dilli Müslümanlar ve Katolik Gürcüler göç etti. Ancak bu grup "Çveneburi" tabiri içinde yer almaz. Sadece 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın (93 Harbi) ardından göç edenler "Çveneburi" olarak adlandırılmıştır. Bu göç de Rusya ve Osmanlı Devleti arasında üç yıllık karşılıklı göçü öngören anlaşma çerçevesinde gerçekleşmiştir. Rusya ve Osmanlı Devleti arasındaki göç anlaşmasıyla başlayan ve bu anlaşmanın yenilenmesiyle süren göç döneminde, Müslüman Gürcüler Artvin, Acara, Ardahan, Samtshe, Aşağı Guria bölgelerinden Osmanlı topraklarına göç ettiler. Göç ettikleri bölgelerin büyük bölümü neredeyse nüfussuz kaldı. Mahaceret veya Muhaciroba (მუჰაჯირობა) olarak da bilinen bu göç sırasında, bugünkü Kobuleti’den göç edenler kendilerini Çürüksulu (Çuruksulebi), Batum’dan göç edenler Batumlu (Batumeli), Yukarı Acara ve Aşağı Acara sancaklarından göç edenler Acaralı (Acareli), Macaheli’den göç edenler Macahelli (Macahleli) olarak adlandırdılar. 93 Harbi göçleri giderek azalıp yıllara yayıldı.
Dağılım ve nüfus
Türkiye’nin özellikle kuzey kuşağına yerleştiler. Karadeniz kıyısı boyunda, bugünkü Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Amasya ve Tokat illeri bu yerlerin başında gelir. En çok nüfusu ise Fatsa, Ünye, Ordu, Terme ve Çarşamba yöresi almıştır. Daha batıda Bolu, Marmara Bölgesi’nde,Düzce, Sakarya, Kocaeli, Bursa ve Balıkesir illeri Çveneburi nüfusunu alan yerlerdir. Ayrıca Türkiye'de tüm illerde en az bir köy olmak koşulu ile varlıklarını sürdürmektedirler.[]
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında göç eden Gürcüler Anadolu'nun çeşitli yerlerine yerleşmişlerdir. Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Amasya,Tokat, Bursa, Balıkesir, Çanakkale) illeri, bu yerlerin başında gelir. Bu nüfusun 1 milyon kadar olduğu tahmin edilir. Türkiye'deki Gürcü kökenlilerin nüfusu hakkında kesin bir veri olmayıp, eski nüfus sayımlarında Gürcüce bilme esasına dayalı olarak nüfusları yaklaşık 60.000'dir.[]
Kaynakça
- ^ Google Kitaplar'da The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic, and Educational Perspectives, s. 420,
- ^ Google Kitaplar'da Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook, s. 291,
- ^ "Ethnic groups in Turkey: Georgians". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013.
- ^ Erdemli, Veysel (2012). "Identifying the Georgians Living in Turkey as a Diasporic Community". Journal of Eurasian Inquiries. dergipark. s. 351. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Putkaradze, Şuşana (1997). . Mamuli dergisi. chveneburi.net. 31 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ "ჩვენებური", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt, .
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912" (PDF). 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2022.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 5-6 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 83, 84, 278" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Nikolay Marr, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), 486 sayfa 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010, s. 91-117, .
- ^ Arif İsmet Bey, Asuman, Amerika'da İslamiyet, Gürcü Köyleri, Yayıma hazırlayan: Mehmet Ilgaz, 2019, İstanbul, 269 sayfa, Latin harfli tıpkı basım, .
- ^ İsmetzade Doktor Mehmed Arif, Gürcü Köyleri (Yayıma hazırlayan: Fahrettin Çiloğlu), İstanbul, 2002 (Birinci baskı: 1893), s. 55. 13 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde . .
- ^ Patara Kartuli Anbani (Küçük Gürcü Alfabesi), İstanbul, 1914, 16 sayfa.
- ^ Pridon Khalvaşi, Omri (Çev. Erdoğan Şenol), 2019, s. 201, 213-214,
- ^ J. Paul Magnarella, Bir Köyün Serüveni: Türkiye'deki Gürcü Köylülerler Arasında Gelenek, Göç ve Değişim, İstanbul, 1997,
- ^ Şuşana Putkaradze Çveneburebis Kartuli (Gürcüce: ჩვენებურების ქართული), Batum, 1993, 728 sayfa.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Aralık 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Kasım 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cveneburi Gurcuce ჩვენებური atalari 93 Harbi sonrasinda Artvin ve Batum yoresinden Osmanli Imparatorlugu nun ic kisimlarina goc etmis Turkiye Gurculeri icindeki Musluman muhacir toplulugun kendi aralarinda kullandiklari bir oz tanimlamadir Bu tanim Turkiye Gurculeri icerisindeki tarihi Tao Klarceti bolgesinin yerlisi olan Gurculeri ve Gurcu Katoliklerini kapsamamaktadir Cveneburi ჩვენებურიCveneburilerin cogunlukla yerlestigi illerin dagilimiToplam nufus91 000 1 000 000Onemli nufusa sahip bolgelerGiresun Ordu Trabzon Samsun Sinop Corum Amasya Tokat Bolu Duzce Sakarya Kocaeli Bursa ve Balikesir illeri DillerGurcuce TurkceDinSunni IslamIlgili etnik gruplarGocmen GurculerTerminolojiCveneburi Dergisi Gurcuce bir kelime olarak cveneburi bizim bize ozgu bizden gibi anlamlara gelir Ancak goc sonrasinda Gurculer tarafindan bu kelime kendilerini diger toplumsal gruplardan ayirmak icin kullanilmistir Bu baglamda cveneburi Kartveli Gurcu ve Kartuli Gurcuce kelimelerinin yerini almistir Oysa gocmen Gurculerin bir yerli halk olarak yasadigi tarihsel Mesheti bolgesinde cveneburi kelimesini bu anlamda kullanmadigi soz konusu bolgelerde yapilan arastirmalar ve alan calismalarindan da bilinmektedir Gurcu arastirmaci Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer uzerine calismalarindan biri olan Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri adli arastirmasinda cveneburi kelimesi cveneburi katsi ჩვენებური კაცი bizim insanimiz cvenebur anbani ჩვენებური ანბანი bizim alfabemiz ve cveneburi skola ჩვენებური სკოლა bizim okulumuz gibi anlamlarda gecer Kultur tarihcisi Nikolay Marr in Savseti ve Klarceti bolgeleri ve buradaki Gurculer uzerine 1904 yilindaki gezi gozlemlerine dayanan Savseti ve Klarceti Gezi Gunlukleri adli kitapta cveneburi kelimesi gecmemektedir Muvahhid Zeki nin 1927 yilinda yayimlanan Osmanlica kitabinda da Gurcu dilinden ve kulturunden soz eden bolumlerinde cveneburi kelimesine rastlanmaz Kartveli Gurcu ve Kartuli Gurcuce kelimelerinin yerine kullanilan cveneburi kelimesi gocmen Gurculer arasinda sadece Gurcuce konusma dilinin bir parcasiydi ve uzun zaman boyunca yazili literaturde yer almamisti Gocmen Gurculer uzerine Osmanli doneminde tek gozlem calismasi olan Arif Ismet Bey e ait ve 1893 yilinda basilan Osmanlica Gurci Koyleri adli kitapta da cveneburi kelimesi yer almamistir Yazarin konustugu Gurculer Gurcuce okuma yazma bilen gocmenleri cveneburi degil Curuksu Gurculeri olarak ifade etmislerdir 1914 yilinda Osmanli ulkesinde yasayan Gurculere Gurcuce okuma yazma ogretmek amaciyla hazirlanmis olan kitap Patara Kartuli Anbani adini tasiyordu Bu kitapta da cveneburi tabiri gecmemektedir Kucuk Gurcu Alfabesi Osmanli Kartvelleri icin hazirlanmis ve basilmistir პატარა ქართული ანბანი შედგენილი და გამოცემული ოსმალოს ქართველთათვის ibaresiyle Turkiye de yasayan Gurculer Kartveli olarak adlandirilmistir Bu orneklemeler bir toplulugun kendi icinde kullandigi kelimelerin baska alanlara kolay girmedigini gostermesi acisindan da onemlidir 1977 yilinda Isvec in baskenti Stockholm de Turkce basilan Cveneburi dergisinin yayimlanmaya baslamasiyla cveneburi kelimesi Gurculerin gocunden yaklasik yuz yil sonra kendi ozel alanindan cikip Turkce yazili literature girmis oldu Bu derginin yayimcilarindan Ahmet Ozkan Melasvili dergiyi Sakartvelo adiyla yayimlamayi dusunmus ancak 1968 yilinda o tarihte KGB nin denetimindeki Yurtdisindaki Soydaslarla Kulturel Ilisikiler Dernegi nin Acara subesi baskani olan Gurcu sair Pridon Halvasi nin israri uzerine Cveneburi adini kabul etmistir Bununla birlikte ABD li antropolog J Paul Magnarella Inegol ilcesinde Gurcu gocmenlerin yerlestigi Hayriye koyu uzerine bir monografi olan The Peasant Venture Tradition Migration and Change Among Georgian Peasants in Turkey Bir Koyun Seruveni Turkiye deki Gurculer Arasinda Gelenek Goc ve Degisim Istanbul 1997 adli kitabinda koyun halkindan Cveneburi degil Gurcu olarak soz etmistir Gurcu profesor Susana Putkaradze nin Turkiye de yasayan Gurculer uzerine arastirma ve derleme kitabini Cveneburebis Kartuli ჩვენებურების ქართული adiyla yayimlamasiyla da cveneburi terimi yazili literaturde daha genis kullanim alani buldu Ancak Susana Putkaradze cveneburi kelimesini etnik kimlik ve anadili anlaminda kullanmayan Artvin Gurculerini de bu baslik altinda anlatmistir Bu yanlis kullanima daha sonra baska kaynaklarda da rastlanir Giorgi Kalandia Cveneburi dergisinin yayimcilarindan biri olan Ahmet Ozkan Melasvili hakkinda yazdigi kitaba Cveneburta Beladi ჩვენებურთა ბელადი 2010 adini vererek Turkiye de yasayan butun Gurculeri Cveneburi olarak tanimlamis Ozkan i da bu Gurculerin onderi beladi olarak gostermistir TarihGoc edisleri sonrasinda Cveneburi olarak tabir edilen Gurculer Osmanlilarin 16 yuzyilda Gurcistan dan ele gecirdigi bolgelerde yasiyordu Bu bolgelerin bir bolumu 1828 1829 Osmanli Rus Savasi nda Ruslarin eline gecti Bu savasin ardindan bugun Samtshe Cavaheti olarak adlandirilan bolgeden agirlikli olarak Turk dilli Muslumanlar ve Katolik Gurculer goc etti Ancak bu grup Cveneburi tabiri icinde yer almaz Sadece 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nin 93 Harbi ardindan goc edenler Cveneburi olarak adlandirilmistir Bu goc de Rusya ve Osmanli Devleti arasinda uc yillik karsilikli gocu ongoren anlasma cercevesinde gerceklesmistir Rusya ve Osmanli Devleti arasindaki goc anlasmasiyla baslayan ve bu anlasmanin yenilenmesiyle suren goc doneminde Musluman Gurculer Artvin Acara Ardahan Samtshe Asagi Guria bolgelerinden Osmanli topraklarina goc ettiler Goc ettikleri bolgelerin buyuk bolumu neredeyse nufussuz kaldi Mahaceret veya Muhaciroba მუჰაჯირობა olarak da bilinen bu goc sirasinda bugunku Kobuleti den goc edenler kendilerini Curuksulu Curuksulebi Batum dan goc edenler Batumlu Batumeli Yukari Acara ve Asagi Acara sancaklarindan goc edenler Acarali Acareli Macaheli den goc edenler Macahelli Macahleli olarak adlandirdilar 93 Harbi gocleri giderek azalip yillara yayildi Dagilim ve nufusTurkiye nin ozellikle kuzey kusagina yerlestiler Karadeniz kiyisi boyunda bugunku Rize Giresun Ordu Samsun Sinop Amasya ve Tokat illeri bu yerlerin basinda gelir En cok nufusu ise Fatsa Unye Ordu Terme ve Carsamba yoresi almistir Daha batida Bolu Marmara Bolgesi nde Duzce Sakarya Kocaeli Bursa ve Balikesir illeri Cveneburi nufusunu alan yerlerdir Ayrica Turkiye de tum illerde en az bir koy olmak kosulu ile varliklarini surdurmektedirler kaynak belirtilmeli 1877 1878 Osmanli Rus Savasi sonrasinda goc eden Gurculer Anadolu nun cesitli yerlerine yerlesmislerdir Kocaeli Sakarya Duzce Bolu Sinop Samsun Ordu Giresun Amasya Tokat Bursa Balikesir Canakkale illeri bu yerlerin basinda gelir Bu nufusun 1 milyon kadar oldugu tahmin edilir Turkiye deki Gurcu kokenlilerin nufusu hakkinda kesin bir veri olmayip eski nufus sayimlarinda Gurcuce bilme esasina dayali olarak nufuslari yaklasik 60 000 dir kaynak belirtilmeli Kaynakca Google Kitaplar da The Other Languages of Europe Demographic Sociolinguistic and Educational Perspectives s 420 Google Kitaplar da Ethnic Groups Worldwide A Ready Reference Handbook s 291 Ethnic groups in Turkey Georgians 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Agustos 2013 Erdemli Veysel 2012 Identifying the Georgians Living in Turkey as a Diasporic Community Journal of Eurasian Inquiries dergipark s 351 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mayis 2023 Putkaradze Susana 1997 Mamuli dergisi chveneburi net 31 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2023 ჩვენებური A Comprehensive Georgian English Dictionary 2006 2 cilt ISBN 0 9535878 3 5 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculerin Osmanli Ulkesine Buyuk Gocu Gurcuce Tiflis 1912 PDF 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mayis 2022 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce Tiflis 1913 PDF 19 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Haziran 2022 Nikolay Marr Savseti ve Klarceti Gezi Gunlukleri Batum 2015 Birinci basim 1911 Petersburg Rusca s 5 6 9 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 434 11 2 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce Tiflis 1913 s 83 84 278 PDF 19 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Haziran 2022 Nikolay Marr Savseti ve Klarceti Gezi Gunlukleri Batum 2015 Birinci basim 1911 Petersburg Rusca 486 sayfa 9 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 434 11 2 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye Istanbul 2010 s 91 117 ISBN 978 9944 197 52 6 Arif Ismet Bey Asuman Amerika da Islamiyet Gurcu Koyleri Yayima hazirlayan Mehmet Ilgaz 2019 Istanbul 269 sayfa Latin harfli tipki basim ISBN 9786058026179 Ismetzade Doktor Mehmed Arif Gurcu Koyleri Yayima hazirlayan Fahrettin Ciloglu Istanbul 2002 Birinci baski 1893 s 55 13 Mayis 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 975 8260 11 1 Patara Kartuli Anbani Kucuk Gurcu Alfabesi Istanbul 1914 16 sayfa Pridon Khalvasi Omri Cev Erdogan Senol 2019 s 201 213 214 ISBN 9786057631817 J Paul Magnarella Bir Koyun Seruveni Turkiye deki Gurcu Koylulerler Arasinda Gelenek Goc ve Degisim Istanbul 1997 ISBN 975 8260 00 6 Susana Putkaradze Cveneburebis Kartuli Gurcuce ჩვენებურების ქართული Batum 1993 728 sayfa Arsivlenmis kopya 14 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Kasim 2009