Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tang'ın Batı Türklerine Seferi, Çin kaynaklarında Batı Tujue olarak bilinen Batı Göktürk Kağanlığı topraklarına 7. yüzyılda Tang Hanedanı tarafından düzenlenen seferdir. Tang Hanedanlığı, henüz sefere karar kılmadan önce; Doğu ve Batı Göktürk devletleri arasındaki rekabetten yararlanarak; bu iki devletin gücünü ciddi şekilde zayıflatmıştır. İmparator Taizong, Çin ordusunu Göktürklerin batı kanadında bulunan topraklar olan; 640'ta Karahoca, 644'te Karaşehir ve 648'de Kuçar'a sevk etmiştir.
İmparator Gaozong döneminde de, Batı Türklerine karşı seferler devam etmiştir. Gen'den sonra, kağanlık tamamen Tang tarafından ilhak edilmiştir. Su Dingfang, 657'de İl-Kullıg İşbara Kağan'ı mağlup etmiştir. Batı Türkleri, 670'ten 677'ye kadar Tarım Havzası'nı ele geçirmeye uğraşmıştır. ancak bu girişimler Tang tarafından püskürtülmüştür. 712'de İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı, Batı Türklerini mağlup ederek bu kağanlığı kendi çatısı altına almıştır.
Tang Hanedanlığı, kontrol ettiği bölgelerde Çin kültürünü yayma amacı taşımıştır. Tang adına çalışan türk askerlerinin bulunduğu bölgelerde ise Türk etkisi hâkim duruma gelmiştir. Bu nedenle, Türk askerlerinin kontrol ettiği bölgelere Türk boylarının göçü hızlanmış; bu bölgelerde yaşayan Hint-Avrupa halkları Türk kültürünün içerisinde eriyerek Türkleşmiştir.
657'nin sonlarındaki Çin seferinde, Tang topraklarını önemli miktarda genişletmiştir. Türkler, Tibetliler ve Tang Hanedanlığı; bu hanedanlığın yıkıldığı 10. yüzyıla kadar Orta Asya'yı kontrol etmek için mücadele etmiştir.
Arka plan
Göktürk Kağanlığı, batı ve doğu olmak üzere iki parçaya ayrıldıktan sonra; ülkede iç savaş (Göktürk İç Savaşı) yaşandı. Bizans İmparatorluğu ile ittifak kuran Batı Türkleri, Sasani İmparatorluğu'nu baskı altına adı. Ülkenin ana parçası sayılan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın toprakları küçülürken, Batı Göktürk Kağanlığı topraklarını genişletmeye başladı.
İlk çatışmalar
Li Shimin'in selefi İmparator Gaozu, 2 Kasım 619'da Doğu Göktürkleri tarafından Batı Göktürk kağanı Arslan Taman Kağan'ın öldürülmesine göz yummuştur.
İmparator Taizong (Li Shimin), doğu ve batı Göktürkleri birbiriyle savaştırarak, Türklerin tehditlerini savma amacı taşımıştır. Bu durum, Çin'in resmî ideolojisi hâline gelmiştir. 641'de, Taizong; Batı ve Doğu Göktürkleri arasında çıkan iç savaşta; Batı Türklerinin başında bulunan İşbara Yabgu Kağan'ı desteklemiştir. Doğu Türk kağanı, Yukuk Kağan, İşbara Yabgu'ya ait olan batıdaki vaha şehirlerini işgal etmiş, Yukuk, Batı Göktürkleri içerisindeki rakiplerine suikastlar düzenlemiştir, ülkenin doğu ve batı kanadı birleşmiştir.
Birleşmeyi takip eden yıllarda, Yukuk; Çin'e karşı büyük bir tehdir hâline gelmiş; Çin ticaret kentlerini ele geçirmeye başlamıştır. 642'de, Taizong bir kez daha Yukuk'un iktidarına karşı çıkarılan bir isyanı desteklemiştir. Muhalif Batı Türkleri, Yukuk'a karşı Ériş Kül Kağan'nın tahta çıkması için Tang hanedanından yardım istemiştir. Çin desteğini alan muhalifler, Yukuk'u tahttan indirmeyi başarmış ve Eriş'i tahta çıkarmıştır. Yukuk, bunun üzerine ülkeyi terk ederek bugünkü Afganistan sınırları içerisinde bulunan Kunduz'a yerleşmiştir.
Bu olayın ardından, Tang ile Batı Türkleri arasında; İpek Yolu hâkimiyetinin sağlanmasından önemli olan Tarım Havzası'ndaki 5 vaha devletinin egemenliği konusunda müzakereler başlamıştır. Eriş, Tang ile güçlü bağlar kurmak ve Çin'le iyi geçinmek istemiştir. Bu nedenle Tang prensesiyle evlenmiştir. vaha devletlerinin yönetimi Türk beylerinde olduğu için; Eriş'in Çin'le yaptığı müzakerelerin sonucu ne olursa olsun; Eriş yönetiminde etkili olamadığı bu devletçikleri Tang'a devredebilecek gücü bulamamıştır. Müzakerelerin tıkanmasının ardından, Çin yeniden Tarım Havzası'na sefer düzenlemeye başlama kararı almıştır.
Sefer
Kansu'da eski bir Tang generali olan İl-Kullıg, ülkenin batısına ilerleyerek burada kendisini Batı Türklerinin kağanı ilan etti. İl-Kullıg, buradaki Türk boylarını kendi egemenliği altında birleştirdi. İl-Kullıg, Tarım Havzası'ındaki devletçikleri işgal ederek; sıkça Tang sınırları içerisindeki kentlere saldırmaya başladı. İmparator Gaozong, bunun üzerine Su Dingfang komutasındaki bir orduyu Batı Türklerinin üzerine gönderdi. Yapılan savaşta, Çinliler galip geldi. Bunun üzerine İl-Kullıg'ın rakibi Türk komutanlar Bağa Şad ve Böri Şad; İl-Kullıg'ın hâkim olduğu toprakları ikiye böldü.
Çin'in düzenlediği bu sefere 10.000 Uygur sipahisi, Çin'in müttefiki olarak katıldı. Uygur beylerinden Bulun, Taizong tarafından Türk hükümdarı ilan edilerek; savaş sırasında kral vekili yardımcısı olarak Uygur ordusunu yönetti. Çin ordusu, mart ayında Ordos'tan ayrıldı ve çöl ve bozkırda 3.000 mil kat ederek, durmaksızın vaha devletçiklerine yardım ulaştırdı. Yol boyunca, çeşitli boylar da bu orduya takviye birlik olarak katıldı. Ordu kasım ayında, kış aylarının kötü şartlarına rağmen Kırgızistan'a ulaştı.
Su Dingfang, İl-Kullıg'ın 100.000 kişiden oluşan ordusunu, irtiş Nehri'nden Altay Dağları'na uzanan bölgede yaşanan İrtiş Nehri Savaşı'nda mağlup etmiştir. İl-Kullıg'ın beklemediği bir anda, Göktürkler ani bir baskına uğramış ve ağır kayıplar vermiştir. Bu mağlubiyetten sonra Göktürk kağanı Taşkent'e kadar çekilmek istemiştir. Ancak, birkaç gün içerisinde yakalanarak Tang başkentine getirilmiş ve burada hapsedilmiştir. Bunun üzerine, Batı Göktürklerin diğer boyları da yenilgiyi kabul ederek teslim olmuştur. Gaozong daha sonra İl-Kullıg'ı affetmiş, ancak İl-Kullıg aftan bir yıl sonra ölmüştür.
Kaynakça
- ^ Wechsler 1979, s. 223.
- ^ Benn 2002, s. 138.
- ^ a b c Wechsler 1979, s. 224.
- ^ a b Twitchett 2000, s. 116.
- ^ Skaff 2009, s. 181.
- ^ a b Skaff 2009, s. 183.
- ^ Skaff 2012, s. 249.
- ^ Skaff 2009, s. 189.
- ^ a b c Skaff 2009, s. 184.
- ^ Grousset 1970, s. 102.
- ^ Twitchett & Wechsler 1979, s. 280.
- ^ Skaff 2009, ss. 284-286.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tang in Bati Turklerine Seferi Cin kaynaklarinda Bati Tujue olarak bilinen Bati Gokturk Kaganligi topraklarina 7 yuzyilda Tang Hanedani tarafindan duzenlenen seferdir Tang Hanedanligi henuz sefere karar kilmadan once Dogu ve Bati Gokturk devletleri arasindaki rekabetten yararlanarak bu iki devletin gucunu ciddi sekilde zayiflatmistir Imparator Taizong Cin ordusunu Gokturklerin bati kanadinda bulunan topraklar olan 640 ta Karahoca 644 te Karasehir ve 648 de Kucar a sevk etmistir Tang Hanedanligi nin Bati Turkleri Tujue Hanligi ni fethi Imparator Gaozong doneminde de Bati Turklerine karsi seferler devam etmistir Gen den sonra kaganlik tamamen Tang tarafindan ilhak edilmistir Su Dingfang 657 de Il Kullig Isbara Kagan i maglup etmistir Bati Turkleri 670 ten 677 ye kadar Tarim Havzasi ni ele gecirmeye ugrasmistir ancak bu girisimler Tang tarafindan puskurtulmustur 712 de Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi Bati Turklerini maglup ederek bu kaganligi kendi catisi altina almistir Tang Hanedanligi kontrol ettigi bolgelerde Cin kulturunu yayma amaci tasimistir Tang adina calisan turk askerlerinin bulundugu bolgelerde ise Turk etkisi hakim duruma gelmistir Bu nedenle Turk askerlerinin kontrol ettigi bolgelere Turk boylarinin gocu hizlanmis bu bolgelerde yasayan Hint Avrupa halklari Turk kulturunun icerisinde eriyerek Turklesmistir 657 nin sonlarindaki Cin seferinde Tang topraklarini onemli miktarda genisletmistir Turkler Tibetliler ve Tang Hanedanligi bu hanedanligin yikildigi 10 yuzyila kadar Orta Asya yi kontrol etmek icin mucadele etmistir Arka planGokturk Kaganligi bati ve dogu olmak uzere iki parcaya ayrildiktan sonra ulkede ic savas Gokturk Ic Savasi yasandi Bizans Imparatorlugu ile ittifak kuran Bati Turkleri Sasani Imparatorlugu nu baski altina adi Ulkenin ana parcasi sayilan Dogu Gokturk Kaganligi nin topraklari kuculurken Bati Gokturk Kaganligi topraklarini genisletmeye basladi Ilk catismalarLi Shimin in selefi Imparator Gaozu 2 Kasim 619 da Dogu Gokturkleri tarafindan Bati Gokturk kagani Arslan Taman Kagan in oldurulmesine goz yummustur Imparator Taizong Li Shimin dogu ve bati Gokturkleri birbiriyle savastirarak Turklerin tehditlerini savma amaci tasimistir Bu durum Cin in resmi ideolojisi haline gelmistir 641 de Taizong Bati ve Dogu Gokturkleri arasinda cikan ic savasta Bati Turklerinin basinda bulunan Isbara Yabgu Kagan i desteklemistir Dogu Turk kagani Yukuk Kagan Isbara Yabgu ya ait olan batidaki vaha sehirlerini isgal etmis Yukuk Bati Gokturkleri icerisindeki rakiplerine suikastlar duzenlemistir ulkenin dogu ve bati kanadi birlesmistir Birlesmeyi takip eden yillarda Yukuk Cin e karsi buyuk bir tehdir haline gelmis Cin ticaret kentlerini ele gecirmeye baslamistir 642 de Taizong bir kez daha Yukuk un iktidarina karsi cikarilan bir isyani desteklemistir Muhalif Bati Turkleri Yukuk a karsi Eris Kul Kagan nin tahta cikmasi icin Tang hanedanindan yardim istemistir Cin destegini alan muhalifler Yukuk u tahttan indirmeyi basarmis ve Eris i tahta cikarmistir Yukuk bunun uzerine ulkeyi terk ederek bugunku Afganistan sinirlari icerisinde bulunan Kunduz a yerlesmistir Bu olayin ardindan Tang ile Bati Turkleri arasinda Ipek Yolu hakimiyetinin saglanmasindan onemli olan Tarim Havzasi ndaki 5 vaha devletinin egemenligi konusunda muzakereler baslamistir Eris Tang ile guclu baglar kurmak ve Cin le iyi gecinmek istemistir Bu nedenle Tang prensesiyle evlenmistir vaha devletlerinin yonetimi Turk beylerinde oldugu icin Eris in Cin le yaptigi muzakerelerin sonucu ne olursa olsun Eris yonetiminde etkili olamadigi bu devletcikleri Tang a devredebilecek gucu bulamamistir Muzakerelerin tikanmasinin ardindan Cin yeniden Tarim Havzasi na sefer duzenlemeye baslama karari almistir SeferKansu da eski bir Tang generali olan Il Kullig ulkenin batisina ilerleyerek burada kendisini Bati Turklerinin kagani ilan etti Il Kullig buradaki Turk boylarini kendi egemenligi altinda birlestirdi Il Kullig Tarim Havzasi indaki devletcikleri isgal ederek sikca Tang sinirlari icerisindeki kentlere saldirmaya basladi Imparator Gaozong bunun uzerine Su Dingfang komutasindaki bir orduyu Bati Turklerinin uzerine gonderdi Yapilan savasta Cinliler galip geldi Bunun uzerine Il Kullig in rakibi Turk komutanlar Baga Sad ve Bori Sad Il Kullig in hakim oldugu topraklari ikiye boldu Cin in duzenledigi bu sefere 10 000 Uygur sipahisi Cin in muttefiki olarak katildi Uygur beylerinden Bulun Taizong tarafindan Turk hukumdari ilan edilerek savas sirasinda kral vekili yardimcisi olarak Uygur ordusunu yonetti Cin ordusu mart ayinda Ordos tan ayrildi ve col ve bozkirda 3 000 mil kat ederek durmaksizin vaha devletciklerine yardim ulastirdi Yol boyunca cesitli boylar da bu orduya takviye birlik olarak katildi Ordu kasim ayinda kis aylarinin kotu sartlarina ragmen Kirgizistan a ulasti Su Dingfang Il Kullig in 100 000 kisiden olusan ordusunu irtis Nehri nden Altay Daglari na uzanan bolgede yasanan Irtis Nehri Savasi nda maglup etmistir Il Kullig in beklemedigi bir anda Gokturkler ani bir baskina ugramis ve agir kayiplar vermistir Bu maglubiyetten sonra Gokturk kagani Taskent e kadar cekilmek istemistir Ancak birkac gun icerisinde yakalanarak Tang baskentine getirilmis ve burada hapsedilmistir Bunun uzerine Bati Gokturklerin diger boylari da yenilgiyi kabul ederek teslim olmustur Gaozong daha sonra Il Kullig i affetmis ancak Il Kullig aftan bir yil sonra olmustur Kaynakca Wechsler 1979 s 223 Benn 2002 s 138 a b c Wechsler 1979 s 224 a b Twitchett 2000 s 116 Skaff 2009 s 181 a b Skaff 2009 s 183 Skaff 2012 s 249 Skaff 2009 s 189 a b c Skaff 2009 s 184 Grousset 1970 s 102 Twitchett amp Wechsler 1979 s 280 Skaff 2009 ss 284 286