Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Profilaksi (önleyici tedavi ya da önleyici tıp), hastalık tedavisinin aksine hastalık meydana gelmeden hastalığın önlenmesidir.sağlık fiziksel ve zihinsel durumların çeşitlerini kapsar. Çevresel faktörler, genetik yatkınlık, hastalık ajanları ve yaşam tarzı seçimleri hastalık ve sakatlık durumlarını etkiler. Sağlık, hastalık ve sakatlık durumları, bireylerin farkına varmadan değişebilen dinamik durumlardır. Hastalıkların önlenmesi, birincil, ikincil ve üçüncül korunma olarak kategorize edilebilen önlemlere dayanır.
Her yıl milyonlarca insanın ölümü engellenebilir. 2004 yılında yapılan bir çalışma, Birleşik Devletlerde 2000 yılındaki tüm ölümlerin yaklaşık yarısının önlenebilir davranışlar ve maruziyetler nedeniyle olduğunu göstermiştir. Önde gelen nedenler kardiyovasküler hastalıklar, kronik solunum hastalıkları, kasıtsız yaralanmalar, şeker hastalığı ve bazı bulaşıcı hastalıklardır. Bu çalışmada aynı zamanda yaklaşık 400,000 kişinin kötü beslenme koşulları ve sedanter yaşam tarzı nedeniyle öldüğü tahmin edilmiştir.Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan tahminlere göre, dünya çapında 2011 yılında 55 milyon insan ölmüştür, kanser, diyabet, kronik kardiyovasküler ve akciğer hastalıkları da dahil olmak üzere bulaşıcı olmayan hastalıklar, bu grubun üçte ikisini oluşturmaktadır. Ölümlerin %60'ı bu tür hastalıklara atfedilmiştir ve bu oran 2000 yılından sonra artış göstermeye başlamıştır. Kronik hastalıklar ve bu hastalıklardan ölümlerin yaygınlığının dünya çapında artış gösterdiği göz önüne alındığında önleyici sağlık hizmetlerinin önemine özellikle dikkate edilmeye başlanmıştır.
Hastalıkları önlemede birçok yöntem vardır. Yetişkinler ve çocukların sağlıklı hissetseler bile hastalık taramasından geçmek, hastalık risk faktörlerini görmek, sağlıklı ve dengeli bir yaşamın için ipuçlarını elde edebilmek için düzenli olarak doktor kontrolünden geçmeleri ve ayrıca aşı ve bağışıklık güçlendiricileri ile vücudu hazır hale getirmeleri ve bir sağlık kuruluşu ile iyi bir ilişki sürdürmeleri önerilmektedir. Bazı yaygın sağlık taramaları; Yüksek tansiyon, hiperglisemi (yüksek kan şekeri diabetes mellitus için bir risk faktörüdür), Yüksek kolesterol, rektum kanseri taraması, depresyon, HIV ve klamidya, frengi, bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalıkların diğer bilinen tipleri, mammogra (meme kanseri taraması için), kolorektal kanser taraması, pap testi (rahim ağzı kanseri kontrolü için) ve osteoporoz taraması gibi testleri içerir. Genetik testler mutasyonlar taranması için yapılabilir, meme ya da yumurtalık kanseri gibi bazı hastalıklar genetik bozukluklar ya da genetik yatkınlık sebebiyle olur. Bu tetkikler her birey için satın alınabilir miktarda değillerdir ve önleyici sağlık hizmetlerinin maliyet etkinliği hala tartışma konusudur.
Önleme düzeyleri
Koruyucu sağlık stratejileri genellikle birincil, ikincil ve üçüncül önleme seviyelerinde gerçekleşir olarak tarif edilmektedir. 1940'larda, Hugh R. Leavell and E. Gurney Clark birincil önleme terimini geliştirmişlerdir. Harvard ve Columbia Üniversitesi Halk Sağlığı Fakültesi'nde çalıştılar, önleyici tedaviyi ikincil ve üçüncül önleme seviyelerine kadar geliştirdiler. Goldston (1987), bu seviyelerin "önleme, tedavi ve rehabilitasyon" olarak tanımlanabileceğini öne sürmüştür. Bu terimler bugünde hala kullanılmaktadırlar.
| Seviye | Tanım |
|---|---|
| Birincil önleme | Hastalık ajanlarının ortadan kaldırılması ya da hastalığa karşı direnci artırarak hastalığın ortaya çıkmasını önleme yöntemleri. Örneğin, sağlıklı bir diyet, spor ve sigara kullanmaktan kaçınmak bağışıklığı güçlendirerek hastalık oluşumunu engeller. |
| İkincil önleme | Önceden var olan bir hastalığın semptomlarının ortaya çıkarılması ile hastalığı tespit etmek ve hastalığa neden olabilen durumları tedavi etmek için kullanılan yöntemleri kapsar. Örneğin; Yüksek tansiyon tedavisi (birçok kardiyovasküler sistem hastalığı için bir risk faktörüdür) ya da kanser taramaları |
| Üçüncül önleme | Sakatlığa ya da ölüme neden olabilecek bir hastalığın olumsuz etkilerini azatmak için hastalık semptomlarını tedavi etmeyi amaçlayan yöntemleri kapsar. Örneğin; bir hastalığın yayılmasını veya ilerlemesini durdurmak. |
| Dördüncül önleme | Sağlık sistemindeki gereksiz veya aşırı müdahalelerin sonuçlarını önlemek ya da azaltmak için kullanılan yöntemleri kapsar. |
Birincil önleme
Birincil önleme "sağlığa teşvik" ve "özel koruma"dan oluşur. Sağlığa teşvik faaliyetleri klinik olmayan hayat seçimlerine yöneliktir, örneğin; dengeli beslenme ve günlük spor hem hastalıkları önlemede hem de genel refah duygusu oluşturmakta kullanılabilir. Hastalığın önlenmesi ve genel refah oluşturma faaliyetlerinin, yaşam süresini uzatması beklenir. Sağlığa teşvik uygulamaları özel bir hastalık veya durumdan ziyade genel sağlık durumunu ve genel seviyeyi iyileştirmeyi hedefler. Öte yandan özel koruma, hastalıkların bir tipi veya bir grubu için sağlığın teşviki ve geliştirilmesi amaçlarını tamamlamayı hedefler.Frengi gibi cinsel yolla bulaşan bir hastalık durumunda sağlığa teşvik uygulamaları, kişisel hijyenin sürdürülmesi yoluyla mikroorganizmalardan kaçınmayı, bir doktorla rutin check-up randevularını ve genel seks eğitimini içermektedir. Belirli koruyucu önlemler ise seks sırasında koruyucu malzemeler kullanmak ve kişinin bilmediği kişilerle seks yapmamasıdır.
Food is very much the most basic tool in preventive health care. The 2011 National Health Interview Survey performed by the Centers for Disease Control was the first national survey to include questions about ability to pay for food. Difficulty with paying for food, medicine, or both is a problem facing 1 out of 3 Americans. If better food options were available through food banks, soup kitchens, and other resources for low-income people, obesity and the chronic conditions that come along with it would be better controlled A "food desert" is an area with restricted access to healthy foods due to a lack of supermarkets within a reasonable distance. These are often low-income neighborhoods with the majority of residents lacking transportation. There have been several grassroots movements in the past 20 years to encourage urban gardening, such as the GreenThumb organization in New York City. Urban gardening uses vacant lots to grow food for a neighborhood and is cultivated by the local residents. Mobile fresh markets are another resource for residents in a "food desert", which are specially outfitted buses bringing affordable fresh fruits and vegetables to low-income neighborhoods. These programs often hold educational events as well such as cooking and nutrition guidance. Programs such as these are helping to provide healthy, affordable foods to the people who need them the most.
İkincil önleme
İkincil önlemler, gizli hastalıkları ve asemptomatik hastalıkları önlemeyi amaçlar. Belirli hastalıklar birincil veya ikincil olarak sınıflandırılabilir. Bu hastalığın nasıl oluştuğuna bağlıdır, birincil önleme genel olarak hastalığın nedenlerini ortadan kaldırmayı İkincil önleme ise hastalığı erkenden teşhis etmeyi ve tedavi etmeyi amaçlar. İkincil önleme "erken tanı ve tedavi" ile hastalığın diğer bireylere yayılmasını önlemek ve hastalığın gelecekteki potansiyel komplikasyonlarının ve neden olabileceği sakatlıkların önlenmesinden oluşur.
Üçüncül önleme
Üçüncül önleme, zihinsel, fiziksel ve sosyal rehabilitasyona odaklanarak semptomatik hastalığın neden olduğu zararı azaltmayı amaçlar. ikincil önleme sakatlığı önlemeyi amaçlarken, üçüncül önlemenin amacı zaten engelli hastanın kalan yeteneklerini ve fonksiyonlarını maksimize etmektir. Üçüncül önleme hedefleri şunlardır: ağrı ve hasarı önleyerek hastalığın ilerlemesinin ve komplikasyonların durdurulması, hastalıktan etkilenen bireylerin sağlıklarının ve fonksiyonlarının yeniden kazandırılmasıdır.
Önde gelen önlenebilir ölüm nedenleri
Birleşik Devletler
ABD'de önde gelen ölüm nedeni sigara idi. Ancak, düzensiz ve kötü beslenme ve egzersiz eksikliği yakın zamanda ölümün önde gelen nedeni olarak tütün kullanımını aşabilir. Bu davranışları değiştirmek veya önlemek bu ölümleri azaltabilir ve halk sağlığı açısından bir fark yaratabilir.
| Vaka | Ölüm sayısı | Tüm ölümler içinde yüzdesi% |
|---|---|---|
| Sigara kullanımı | 435,000 | 18.1 |
| Düzensiz beslenme ve hareketszilik | 400,000 | 16.6 |
| Alkol tüketimi | 85,000 | 3.5 |
| Enfeksiyon hastalıkları | 75,000 | 3.1 |
| Zehirli maddeler | 55,000 | 2.3 |
| Trafik kazası | 43,000 | 1.8 |
| Ateşli silah olayları | 29,000 | 1.2 |
| Cinsel yolla bulaşan hastalıklar | 20,000 | 0.8 |
| Madde bağımlılığı | 17,000 | 0.7 |
Dünya çapında
Dünya çapındaki önlenebilir ölüm nedenlerinin başında ABD'dekine benzer eğilimler söz konusudur. gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında, kötü beslenme, kirlilik, yetersiz temizlik gibi sağlık eşitsizliklerini yansıtan farklılıklar mevcuttur.
| Vaka | Ölüm sayısı |
|---|---|
| Yüksek tansiyon | 7.8 |
| Sigara kullanımı | 5.0 |
| Yüksek kollesterol | 3.9 |
| Malnütrisyon | 3.8 |
| Cinsel yolla bulaşan hastalıklar | 3.0 |
| Kötü diyet | 2.8 |
| Aşırı kilo ve obezite | 2.5 |
| Hareketsizlik | 2.0 |
| Alkol | 1.9 |
| Katı yakıtlar nedeniyle kapalı ortamlarda hava kirliliği | 1.8 |
| Su kirliliği ve yetersiz temizlik | 1.6 |
Bebek ve çocuk ölümleri
2010 yılında, 7.6 milyon çocuk 5 yaşına erişmeden ölmüştür. 2000 yılında bu ölümler 9.6 milyon idi, Dördüncü binyıl kalkınma hedefi olarak çocuk ölümlerinin 2015 yılına kadar üçte iki oranında azaltılması hala çok uzaktır. Bu ölümlerin %64'ü enfeksiyon nedeniyle (İshal, zatürre ve sıtma dahil) olmaktadır. Bu ölümlerin yaklaşık %40'ının nedeni erken doğum (çocuk yaşları 1-28 gün) komplikasyonları sonucu meydana gelmiştir. Çocuk ölümleri en fazla Afrika ve Güneydoğu Asya'da meydana gelmektedir. Afrika'da, 1990'dan beri yenidoğan ölümlerinin azaltılması konusunda neredeyse hiç ilerleme kaydedilememiştir. 2010 yılında çocuk ölümlerinin yaklaşık %50'si Hindistan, Nijerya, Demokratik Kongo Cumhuruiyeti, Pakistan ve Çin'de meydana gelmiştir. Bu ülkelerde küresel çocuk ölüm oranının azaltılmasını hedef alan çalışmalar gereklidir.
Çocuk ölümlerinin aralarında yoksulluk, çevresel tehlikeler ve anne eğitim eksikliği gibi sorunların da olduğu birçok nedenleri vardır. The World Health Organization created a list of interventions in the following table that were judged economically and operationally "feasible," based on the healthcare resources and infrastructure in 42 nations that contribute to 90% of all infant and child deaths. The table indicates how many infant and child deaths could have been prevented in the year 2000, assuming universal healthcare coverage.
| Müdahale | Önlenebilir ölümlerin tüm çocuk ölümlerine oranı (yüzde) |
|---|---|
| Emzirme | 13 |
| İnsektisit ile kaplanmış malzemeler | 7 |
| Tamamlayıcı beslenme | 6 |
| Çinko | 4 |
| Temiz doğum | 4 |
| Hib (Haemophilus influenzae tip B) aşısı | 4 |
| Su, sanitasyon, hijyen | 3 |
| Doğum öncesi steroidleri | 3 |
| Yeni doğan vücut ısısı yönetimi | 2 |
| Vitamin A | 2 |
| tetanos toksinleri | 2 |
| Nevirapin ve yedek besleme | 2 |
| Erken membran rüptürü için antibiyotikler | 1 |
| Kızamık aşısı | 1 |
| Gebelikte antimalaryal aralıklı önleyici tedavi | <1% |
Sağlık eşitsizlikleri ve bakıma erişimdeki engeller
Alınan bakımın kalitesi gibi sağlık ve koruyucu sağlık hizmetlerine erişim eşit olmayan. Sağlıkta kalite için araştırma (AHRQ) yapan ajans tarafından yürütülen bir çalışma, Birleşik Devletlerde sağlık eşitsizliklerini ortaya çıkardı. Amerika Birleşik Devletlerinde yaşlılar (65 yaşından büyükler) daha kötü bakım almış ve gençlere göre bakıma daha az erişmişler. Tüm ırksal azınlıkları karşılaştırırken aynı eğilimler görülmektedir, Siyah, İspanyol ırkı, Asyalı ve Beyazlar ile yüksek gelirliler ve düşük gelirliler arasında farklar olabilmektedir. Sağlık kaynaklarına erimde ve kaynakların kullanımında ortak engeller, gelir, eğitim, dil eksikliği ve sağlık sigortasının olmaması gibi engellerdir. Ek olarak, sigortasız insanlar hastalıkları ciddi duruma geldikten sonra sağlık kuruluşlarına başvurmaktadırlar ve muayeneden sonra ilaçlarından, dolgularından veya tetkiklerden vazgeçme eğilimleri yüksektir.
Farklılıklar ve engeller dünya çapında da mevcuttur. Çoğu kez gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki yaşam beklentisinde onlarca boşluk vardır. Örneğin, Japonya'da Malavi'ye göre 36 yaş daha fazla ortalama yaşam beklentisi vardır. Düşük gelirli ülkeler de yüksek gelirli ülkelere göre daha az hekime sahip olma eğilimindedirler. Nijerya ve Myanmar'da, 100,000 kişiye yaklaşık 4 hekim düşmekteyken Norveç ve İsviçre'de hekim oranı on kat daha fazladır. Dünya çapında sağlık hizmetlerine ulaşmaktaki ortak sorunlar, evde bakım hizmetlerinin sınırlı olması, ev ile sağlık kurulukları arasındaki mesafelerin fazla olması, yüksek ulaşım ücretleri, yüksek tedavi ücretleri, sosyal statüler ve damgalar gibi sorunlardır.
Etkinlik
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Önleyici sağlık uygulamalarının uygun maliyetli olup olmadığı konusunda genel bir fikir birliği oluşmamıştır ancak bu tür uygulamaların hayat kalitesini arttırdığı bir gerçektir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j Katz, D., & Ather, A. (2009).
- ^ a b c d e f g h Hugh R. Leavell and E. Gurney Clark as "the science and art of preventing disease, prolonging life, and promoting physical and mental health and efficiency.
- ^ a b c d Mokdad, A. H., Marks, J. S., Stroup, D. F., & Gerberding, J. L. (2004).
- ^ a b The Top 10 Causes of Death. (n.d.
- ^ a b Vorvick, L. (2013).
- ^ a b c Michael V. Maciosek, Ashley B. Coffield, Thomas J. Flottemesch, Nichol M. Edwards and Leif I. Solberg.
- ^ Cohen, J. T., Neumann, P. J., & Weinstein, M. C. (2008, February 14).
- ^ a b Goldston, S. E. (Ed.). (1987).
- ^ a b Patterson, C., & Chambers, L. W. (1995).
- ^ Gofrit ON, Shemer J, Leibovici D, Modan B, Shapira SC.
- ^ Marucs, Erin.
- ^ "Food Deserts" 20 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ "GreenThumb" 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ "It's a Market on a Bus" 20 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b Module 13: Levels of Disease Prevention. (2007, April 24).
- ^ a b Lopez AD, Mathers CD, Ezzati M, Jamison DT, Murray CJ (May 2006).
- ^ a b c d Liu, L., Johnson, H. L., Cousens, S., Perin, J., Scott, S., Lawn, J. E., .
- ^ a b c Countdown to 2015, decade report (2000–10)—taking stock of maternal, newborn and child survival WHO, Geneva (2010)
- ^ a b c Jones G, Steketee R, Black R, Bhutta Z, Morris S, and the Bellagio Child Survival Study Group* (5 July 2003).
- ^ a b Disparities in Healthcare Quality Among Racial and Ethnic Groups: Selected Findings from the 2011 National Healthcare Quality and Disparities Reports.
- ^ J. Emilio Carrillo. and Victor A. Carrillo. and Hector R. Perez. and Debbie Salas-Lopez. and Ana Natale-Pereira. and Alex T. Byron.
- ^ a b Fact file on health inequities. (n.d.
- ^ Jacobs, B., Ir, P., Bigdeli, M., Annear, P. L., & Damme, W. V. (2011).
- ^ The role of prevention in health reform.
Dış bağlantılar
- United States Preventive Services Task Force (USPSTF) 20 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Avrupa Hastalık Önlenmesi ve Kontrol Merkezi (ECDC) 20 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Profilaksi onleyici tedavi ya da onleyici tip hastalik tedavisinin aksine hastalik meydana gelmeden hastaligin onlenmesidir saglik fiziksel ve zihinsel durumlarin cesitlerini kapsar Cevresel faktorler genetik yatkinlik hastalik ajanlari ve yasam tarzi secimleri hastalik ve sakatlik durumlarini etkiler Saglik hastalik ve sakatlik durumlari bireylerin farkina varmadan degisebilen dinamik durumlardir Hastaliklarin onlenmesi birincil ikincil ve ucuncul korunma olarak kategorize edilebilen onlemlere dayanir Her yil milyonlarca insanin olumu engellenebilir 2004 yilinda yapilan bir calisma Birlesik Devletlerde 2000 yilindaki tum olumlerin yaklasik yarisinin onlenebilir davranislar ve maruziyetler nedeniyle oldugunu gostermistir Onde gelen nedenler kardiyovaskuler hastaliklar kronik solunum hastaliklari kasitsiz yaralanmalar seker hastaligi ve bazi bulasici hastaliklardir Bu calismada ayni zamanda yaklasik 400 000 kisinin kotu beslenme kosullari ve sedanter yasam tarzi nedeniyle oldugu tahmin edilmistir Dunya Saglik Orgutu tarafindan yapilan tahminlere gore dunya capinda 2011 yilinda 55 milyon insan olmustur kanser diyabet kronik kardiyovaskuler ve akciger hastaliklari da dahil olmak uzere bulasici olmayan hastaliklar bu grubun ucte ikisini olusturmaktadir Olumlerin 60 i bu tur hastaliklara atfedilmistir ve bu oran 2000 yilindan sonra artis gostermeye baslamistir Kronik hastaliklar ve bu hastaliklardan olumlerin yayginliginin dunya capinda artis gosterdigi goz onune alindiginda onleyici saglik hizmetlerinin onemine ozellikle dikkate edilmeye baslanmistir Hastaliklari onlemede bircok yontem vardir Yetiskinler ve cocuklarin saglikli hissetseler bile hastalik taramasindan gecmek hastalik risk faktorlerini gormek saglikli ve dengeli bir yasamin icin ipuclarini elde edebilmek icin duzenli olarak doktor kontrolunden gecmeleri ve ayrica asi ve bagisiklik guclendiricileri ile vucudu hazir hale getirmeleri ve bir saglik kurulusu ile iyi bir iliski surdurmeleri onerilmektedir Bazi yaygin saglik taramalari Yuksek tansiyon hiperglisemi yuksek kan sekeri diabetes mellitus icin bir risk faktorudur Yuksek kolesterol rektum kanseri taramasi depresyon HIV ve klamidya frengi bel soguklugu gibi cinsel yolla bulasan hastaliklarin diger bilinen tipleri mammogra meme kanseri taramasi icin kolorektal kanser taramasi pap testi rahim agzi kanseri kontrolu icin ve osteoporoz taramasi gibi testleri icerir Genetik testler mutasyonlar taranmasi icin yapilabilir meme ya da yumurtalik kanseri gibi bazi hastaliklar genetik bozukluklar ya da genetik yatkinlik sebebiyle olur Bu tetkikler her birey icin satin alinabilir miktarda degillerdir ve onleyici saglik hizmetlerinin maliyet etkinligi hala tartisma konusudur Onleme duzeyleriKoruyucu saglik stratejileri genellikle birincil ikincil ve ucuncul onleme seviyelerinde gerceklesir olarak tarif edilmektedir 1940 larda Hugh R Leavell and E Gurney Clark birincil onleme terimini gelistirmislerdir Harvard ve Columbia Universitesi Halk Sagligi Fakultesi nde calistilar onleyici tedaviyi ikincil ve ucuncul onleme seviyelerine kadar gelistirdiler Goldston 1987 bu seviyelerin onleme tedavi ve rehabilitasyon olarak tanimlanabilecegini one surmustur Bu terimler bugunde hala kullanilmaktadirlar Seviye TanimBirincil onleme Hastalik ajanlarinin ortadan kaldirilmasi ya da hastaliga karsi direnci artirarak hastaligin ortaya cikmasini onleme yontemleri Ornegin saglikli bir diyet spor ve sigara kullanmaktan kacinmak bagisikligi guclendirerek hastalik olusumunu engeller Ikincil onleme Onceden var olan bir hastaligin semptomlarinin ortaya cikarilmasi ile hastaligi tespit etmek ve hastaliga neden olabilen durumlari tedavi etmek icin kullanilan yontemleri kapsar Ornegin Yuksek tansiyon tedavisi bircok kardiyovaskuler sistem hastaligi icin bir risk faktorudur ya da kanser taramalariUcuncul onleme Sakatliga ya da olume neden olabilecek bir hastaligin olumsuz etkilerini azatmak icin hastalik semptomlarini tedavi etmeyi amaclayan yontemleri kapsar Ornegin bir hastaligin yayilmasini veya ilerlemesini durdurmak Dorduncul onleme Saglik sistemindeki gereksiz veya asiri mudahalelerin sonuclarini onlemek ya da azaltmak icin kullanilan yontemleri kapsar Birincil onleme Birincil onleme sagliga tesvik ve ozel koruma dan olusur Sagliga tesvik faaliyetleri klinik olmayan hayat secimlerine yoneliktir ornegin dengeli beslenme ve gunluk spor hem hastaliklari onlemede hem de genel refah duygusu olusturmakta kullanilabilir Hastaligin onlenmesi ve genel refah olusturma faaliyetlerinin yasam suresini uzatmasi beklenir Sagliga tesvik uygulamalari ozel bir hastalik veya durumdan ziyade genel saglik durumunu ve genel seviyeyi iyilestirmeyi hedefler Ote yandan ozel koruma hastaliklarin bir tipi veya bir grubu icin sagligin tesviki ve gelistirilmesi amaclarini tamamlamayi hedefler Frengi gibi cinsel yolla bulasan bir hastalik durumunda sagliga tesvik uygulamalari kisisel hijyenin surdurulmesi yoluyla mikroorganizmalardan kacinmayi bir doktorla rutin check up randevularini ve genel seks egitimini icermektedir Belirli koruyucu onlemler ise seks sirasinda koruyucu malzemeler kullanmak ve kisinin bilmedigi kisilerle seks yapmamasidir Food is very much the most basic tool in preventive health care The 2011 National Health Interview Survey performed by the Centers for Disease Control was the first national survey to include questions about ability to pay for food Difficulty with paying for food medicine or both is a problem facing 1 out of 3 Americans If better food options were available through food banks soup kitchens and other resources for low income people obesity and the chronic conditions that come along with it would be better controlled A food desert is an area with restricted access to healthy foods due to a lack of supermarkets within a reasonable distance These are often low income neighborhoods with the majority of residents lacking transportation There have been several grassroots movements in the past 20 years to encourage urban gardening such as the GreenThumb organization in New York City Urban gardening uses vacant lots to grow food for a neighborhood and is cultivated by the local residents Mobile fresh markets are another resource for residents in a food desert which are specially outfitted buses bringing affordable fresh fruits and vegetables to low income neighborhoods These programs often hold educational events as well such as cooking and nutrition guidance Programs such as these are helping to provide healthy affordable foods to the people who need them the most Ikincil onleme Ikincil onlemler gizli hastaliklari ve asemptomatik hastaliklari onlemeyi amaclar Belirli hastaliklar birincil veya ikincil olarak siniflandirilabilir Bu hastaligin nasil olustuguna baglidir birincil onleme genel olarak hastaligin nedenlerini ortadan kaldirmayi Ikincil onleme ise hastaligi erkenden teshis etmeyi ve tedavi etmeyi amaclar Ikincil onleme erken tani ve tedavi ile hastaligin diger bireylere yayilmasini onlemek ve hastaligin gelecekteki potansiyel komplikasyonlarinin ve neden olabilecegi sakatliklarin onlenmesinden olusur Ucuncul onleme Ucuncul onleme zihinsel fiziksel ve sosyal rehabilitasyona odaklanarak semptomatik hastaligin neden oldugu zarari azaltmayi amaclar ikincil onleme sakatligi onlemeyi amaclarken ucuncul onlemenin amaci zaten engelli hastanin kalan yeteneklerini ve fonksiyonlarini maksimize etmektir Ucuncul onleme hedefleri sunlardir agri ve hasari onleyerek hastaligin ilerlemesinin ve komplikasyonlarin durdurulmasi hastaliktan etkilenen bireylerin sagliklarinin ve fonksiyonlarinin yeniden kazandirilmasidir Onde gelen onlenebilir olum nedenleriBirlesik Devletler ABD de onde gelen olum nedeni sigara idi Ancak duzensiz ve kotu beslenme ve egzersiz eksikligi yakin zamanda olumun onde gelen nedeni olarak tutun kullanimini asabilir Bu davranislari degistirmek veya onlemek bu olumleri azaltabilir ve halk sagligi acisindan bir fark yaratabilir 2000 yilinda ABD de onlenebilir olumlerin bas sorumlulari Vaka Olum sayisi Tum olumler icinde yuzdesi Sigara kullanimi 435 000 18 1Duzensiz beslenme ve hareketszilik 400 000 16 6Alkol tuketimi 85 000 3 5Enfeksiyon hastaliklari 75 000 3 1Zehirli maddeler 55 000 2 3Trafik kazasi 43 000 1 8Atesli silah olaylari 29 000 1 2Cinsel yolla bulasan hastaliklar 20 000 0 8Madde bagimliligi 17 000 0 7Dunya capinda Dunya capindaki onlenebilir olum nedenlerinin basinda ABD dekine benzer egilimler soz konusudur gelismis ve gelismekte olan ulkeler arasinda kotu beslenme kirlilik yetersiz temizlik gibi saglik esitsizliklerini yansitan farkliliklar mevcuttur 2001 yilinda dunya capinda onlenebilir olumlerin bas sorumlulari Vaka Olum sayisiYuksek tansiyon 7 8Sigara kullanimi 5 0Yuksek kollesterol 3 9Malnutrisyon 3 8Cinsel yolla bulasan hastaliklar 3 0Kotu diyet 2 8Asiri kilo ve obezite 2 5Hareketsizlik 2 0Alkol 1 9Kati yakitlar nedeniyle kapali ortamlarda hava kirliligi 1 8Su kirliligi ve yetersiz temizlik 1 6Bebek ve cocuk olumleri2010 yilinda 7 6 milyon cocuk 5 yasina erismeden olmustur 2000 yilinda bu olumler 9 6 milyon idi Dorduncu binyil kalkinma hedefi olarak cocuk olumlerinin 2015 yilina kadar ucte iki oraninda azaltilmasi hala cok uzaktir Bu olumlerin 64 u enfeksiyon nedeniyle Ishal zaturre ve sitma dahil olmaktadir Bu olumlerin yaklasik 40 inin nedeni erken dogum cocuk yaslari 1 28 gun komplikasyonlari sonucu meydana gelmistir Cocuk olumleri en fazla Afrika ve Guneydogu Asya da meydana gelmektedir Afrika da 1990 dan beri yenidogan olumlerinin azaltilmasi konusunda neredeyse hic ilerleme kaydedilememistir 2010 yilinda cocuk olumlerinin yaklasik 50 si Hindistan Nijerya Demokratik Kongo Cumhuruiyeti Pakistan ve Cin de meydana gelmistir Bu ulkelerde kuresel cocuk olum oraninin azaltilmasini hedef alan calismalar gereklidir Cocuk olumlerinin aralarinda yoksulluk cevresel tehlikeler ve anne egitim eksikligi gibi sorunlarin da oldugu bircok nedenleri vardir The World Health Organization created a list of interventions in the following table that were judged economically and operationally feasible based on the healthcare resources and infrastructure in 42 nations that contribute to 90 of all infant and child deaths The table indicates how many infant and child deaths could have been prevented in the year 2000 assuming universal healthcare coverage Dunya capinda 0 5 yas cocuklarda olumlerin azaltilmasi icin basta gelen onleyici mudahaleler Mudahale Onlenebilir olumlerin tum cocuk olumlerine orani yuzde Emzirme 13Insektisit ile kaplanmis malzemeler 7Tamamlayici beslenme 6Cinko 4Temiz dogum 4Hib Haemophilus influenzae tip B asisi 4Su sanitasyon hijyen 3Dogum oncesi steroidleri 3Yeni dogan vucut isisi yonetimi 2Vitamin A 2tetanos toksinleri 2Nevirapin ve yedek besleme 2Erken membran rupturu icin antibiyotikler 1Kizamik asisi 1Gebelikte antimalaryal aralikli onleyici tedavi lt 1 Saglik esitsizlikleri ve bakima erisimdeki engellerAlinan bakimin kalitesi gibi saglik ve koruyucu saglik hizmetlerine erisim esit olmayan Saglikta kalite icin arastirma AHRQ yapan ajans tarafindan yurutulen bir calisma Birlesik Devletlerde saglik esitsizliklerini ortaya cikardi Amerika Birlesik Devletlerinde yaslilar 65 yasindan buyukler daha kotu bakim almis ve genclere gore bakima daha az erismisler Tum irksal azinliklari karsilastirirken ayni egilimler gorulmektedir Siyah Ispanyol irki Asyali ve Beyazlar ile yuksek gelirliler ve dusuk gelirliler arasinda farklar olabilmektedir Saglik kaynaklarina erimde ve kaynaklarin kullaniminda ortak engeller gelir egitim dil eksikligi ve saglik sigortasinin olmamasi gibi engellerdir Ek olarak sigortasiz insanlar hastaliklari ciddi duruma geldikten sonra saglik kuruluslarina basvurmaktadirlar ve muayeneden sonra ilaclarindan dolgularindan veya tetkiklerden vazgecme egilimleri yuksektir Farkliliklar ve engeller dunya capinda da mevcuttur Cogu kez gelismis ve gelismekte olan ulkeler arasindaki yasam beklentisinde onlarca bosluk vardir Ornegin Japonya da Malavi ye gore 36 yas daha fazla ortalama yasam beklentisi vardir Dusuk gelirli ulkeler de yuksek gelirli ulkelere gore daha az hekime sahip olma egilimindedirler Nijerya ve Myanmar da 100 000 kisiye yaklasik 4 hekim dusmekteyken Norvec ve Isvicre de hekim orani on kat daha fazladir Dunya capinda saglik hizmetlerine ulasmaktaki ortak sorunlar evde bakim hizmetlerinin sinirli olmasi ev ile saglik kuruluklari arasindaki mesafelerin fazla olmasi yuksek ulasim ucretleri yuksek tedavi ucretleri sosyal statuler ve damgalar gibi sorunlardir EtkinlikBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Onleyici saglik uygulamalarinin uygun maliyetli olup olmadigi konusunda genel bir fikir birligi olusmamistir ancak bu tur uygulamalarin hayat kalitesini arttirdigi bir gercektir Ayrica bakinizAmerika Birlesik Devletleri Hastalik Kontrol ve Korunma Merkezleri CDC Avrupa Hastalik Onleme ve Kontrol Merkezi ECDC Koruyucu tipKaynakca a b c d e f g h i j Katz D amp Ather A 2009 a b c d e f g h Hugh R Leavell and E Gurney Clark as the science and art of preventing disease prolonging life and promoting physical and mental health and efficiency a b c d Mokdad A H Marks J S Stroup D F amp Gerberding J L 2004 a b The Top 10 Causes of Death n d a b Vorvick L 2013 a b c Michael V Maciosek Ashley B Coffield Thomas J Flottemesch Nichol M Edwards and Leif I Solberg Cohen J T Neumann P J amp Weinstein M C 2008 February 14 a b Goldston S E Ed 1987 a b Patterson C amp Chambers L W 1995 Gofrit ON Shemer J Leibovici D Modan B Shapira SC Marucs Erin Food Deserts 20 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde GreenThumb 10 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde It s a Market on a Bus 20 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Module 13 Levels of Disease Prevention 2007 April 24 a b Lopez AD Mathers CD Ezzati M Jamison DT Murray CJ May 2006 a b c d Liu L Johnson H L Cousens S Perin J Scott S Lawn J E a b c Countdown to 2015 decade report 2000 10 taking stock of maternal newborn and child survival WHO Geneva 2010 a b c Jones G Steketee R Black R Bhutta Z Morris S and the Bellagio Child Survival Study Group 5 July 2003 a b Disparities in Healthcare Quality Among Racial and Ethnic Groups Selected Findings from the 2011 National Healthcare Quality and Disparities Reports J Emilio Carrillo and Victor A Carrillo and Hector R Perez and Debbie Salas Lopez and Ana Natale Pereira and Alex T Byron a b Fact file on health inequities n d Jacobs B Ir P Bigdeli M Annear P L amp Damme W V 2011 The role of prevention in health reform Dis baglantilarUnited States Preventive Services Task Force USPSTF 20 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Avrupa Hastalik Onlenmesi ve Kontrol Merkezi ECDC 20 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde