Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlaç yan etkisi (İYE), kişinin aldığı bir ilaçtan ötürü bir zarar görmesi. Tek doz ya da daha uzun kullanımlarda ya da iki veya daha fazla ilacın beraber kullanımından olayı oluşabilir. Bu ifade yan etki ifadesinden farklıdır, yan etkiler bazen faydalı etkiler de olabilir. İlaç yan etkisi çalışmaları, farmakovijilans ile bağlantılıdır. Olumsuz ilaç olayları (Adverse drug events), bir ilaç alındığında meydana gelen, yaralanma nedeni olarak tanımlansın veya tanımlanmasın herhangi bir zararı ifade eder. İlaç yan etkisi, olumsuz ilaç olaylarının nedensel ilişki gösterebilen özel bir tipidir.
| İlaç yan etkisi | |
|---|---|
 | |
| İlaç kaynaklı deri döküntüsü |
Sınıflandırma
İlaç yan olayları sebepleri ve şiddetleri gibi kriterlere göre sınıflandırılabilirler.
Sebep
- A Tipi: Arttırılmış farmakolojik tepkiler- doza bağımlı ve tahmini
- A Tipi tepkiler, advers ilaç reaksiyonlarının yaklaşık %80'ini oluşturmaktadır, Genellikle, ilacın ana farmakolojik etkisinin bir sonucu (kendisi antikoagülan olan warfarin maddesini kullanınca kanama olması gibi) ya da ilacın düşük terapötik indeksi (digoxin kullanımı sonucu bulantı olması) nedeniyle oluşur ve bu nedenden dolayı tahmin edilebilirler. Etkiler doza bağımlı olarak genelde hafiftir ancak ciddi veya ölümcül olabilirler (warfarin nedeniyle kafa içi kanama). Uygunsuz dozlar nedeniyle bu tür tepkiler özellikle ilaç eliminasyonunun bozulduğu zamanlarda meydana gelir. 'Yan etki' terimi genelde A Tipinin küçük tepkileri için kullanılır.
- B Tipi: Doza bağımlı olmayan ve tahmin edilemeyen. İdiyosenkratik
- B Tipi tepkiler, Doza bağımlı olmayan ve öngörülemeyen tepkilerdir. Genelde çok ölümcül olabilen bu tepkiler kişiye özgü değillerdir.
Tip A ve B 1970'lerde önerilmişlerdir, tanımlamada iki tipin yetersiz kaldığı görülmüş ve sonradan diğer tipler önerilmiştir.
Ciddiyeti ve şiddeti
FDA, ilaç yan etkisinin neden olduğu sonuçları şöyle sıralamıştır:
- Ölüm
- Yaşam tehdidi
- Hastaneye yatırma (ilk veya uzun süreli)
- Sakatlık - hastanın vücut fonksiyonlarında önemli veya kalıcı değişim, bozulma, hasar / fiziksel aktivitelerde ya da yaşam kalitesinde azalma
- Konjenital anomali
- Kalıcı bozukluğu veya hasarı önlemek için müdahale gerektirebilir
Söz konusu ilaç yan etkisinin yoğunluğu keyfi bir ölçekte bulunmaktadır. Advers olaylarda, "şiddetli" ve "ciddi" terimleri teknik olarak birbirinden çok farklıdır. Bu terimler kolayca karıştırılabilir ancak birbirinin yeriner kullanılamazlar, bu terimleri kullanırken dikkat edilmesi gerekir.
Bir baş ağrısının şiddeti, şiddetli ağrıya neden oluyorsa. Klinisyenler ağrının şiddetini değerlendirmek amacıyla "görsel analog skala" gibi ölçeklerden yardım alırlar. On the other hand, a headache is not usually serious (but may be in case of subarachnoid haemorrhage, subdural bleed, even a migraine may temporally fit criteria), unless it also satisfies the criteria for seriousness listed above.
Konum
Yan etkiler yerel olabilirler.
Mesela, bazı göz hipertansifleri göz damlası olarak yerel uygulanmalarına rağmen sistemik etkilere neden olabilirler, bunun nedeni, preparatın bir kısmının sistemik dolaşıma karışmasıdır.
Mekanizmalar
Araştırmalar ilaçlarım biyokimyasal etkilerini daha iyi açıklamaklardır. Ortak mekanizmalar şunlardır:
- Anormal farmakokinetik etki nedenleri
- genetik etkenler
- komorbidite hastalık durumları
- Birbirini tetikleyen sinerjik etkiler
- Hastalık ve ilaç arasında
- iki ilaç arasında
Anormal Farmakokinetik etkiler
Komorbid hastalık durumları
Çeşitli hastalıklar, özellikle de böbrek ya da karaciğer yetmezliğine neden olan hastalıklar ilaç metabolizmasını değiştirebilir. Hastalık durumlarında dolayı ilaç etkileşimlerinin değiştiğini gösteren araştırmalar mevcuttur.
Genetik etkenler
Anormal ilaç etkileşimleri kalıtsal etkenlerden kaynaklanabilir.İşlevsel genomik, normal ilaç reaksiyonları için kalıtım temel çalışmadır.
Faz I reaksiyonları
Kalıtsal olarak geçen sitokrom P450'nin anormal alelleri ilaç metabolizmasını değiştirebilir. P450 etkileşimlerinin neden olduğu ilaç yan etkilerini içeren tablolar kullanımdadır.
Kalıtsal anormal bütirilkolinesteraz (psödokolinesteraz), süksinilkolin gibi ilaçların metabolizmasını etkileyebilir
Faz II Reaksiyonları
Bazı ilaçlar kalıtsal anormal n-asetiltransferaz ile konjuge etki göstererek izoniazid, hidralazin ve prokainamid gibi ilaçların atılımını hızlandırabilirler.
Kalıtsal anormal thiopurine S-methyltransferase, thiopurine türü ilaçlar olan mercaptopurine ve azathioprine.in metabolizmasını etkileyebilirler.
Diğer ilaçlar ile etkileşimleri
riskleri polifarmasi ile artabilir.
Protein bağlama
Bu etkiler genellikle yeni ve kalıcı durumlar elde edilinceye kadar geçici ve hafiftir. Bu durum başlıca ilk geçişleri karaciğer metabolizması olmayan ilaçlarda görülür.
İlaçların bağlandığı temel plazma proteinleri:
- albümin
- α1-asit glikoprotein
- lipoproteinler
Warfarin ile bazı ilaçların etkileşimleri proteinlere bağlanmada değişikliklere neden olmaktadırlar.
Sitokrom P450
Anormal aktarılan aleller ya da ilaç etkileşimleri nedeniyle sitokrom P450'nin neden olduğu anormal metabolizmaya sahip olan hastalar.
Sinerjik etkiler
Sinerjizme örnek olarak arttıran iki ilaç verilebilir.
Nedensellik değerlendirmesi
Nedensellik değerlendirmesi, ilaç kaynaklı yan etki olasılığını tanımlamakta kullanılır. Nedensellik değerlendirmesinde birden çok sayıda metot mevcuttur, bunlardan bazıları Naranjo algoritması, Venulet algoritması ve WHO nedensellik terimi değerlendirme kriteridir. Bu algoritmaların her birinin kullanımının artıları ve eksileri vardır ve uygulamak için belli bir düzeyde uzmanlık gerektirir.
Takip
Birçok ülkede ilaç güvenliği ve tepkilerini izlemek için kurulmuş resmi kurumlar vardır. Uluslararası düzeyde, WHO'nun "Uppsala İzleme Merkezi" ve Avrupa Birliği'nin "Avrupa İlaç Ajansı" (EMEA) vardır. ABD'de, pazarlama sonrası çalışmalardan "Gıda ve İlaç İdaresi" (FDA) sorumludur. Kanada'da, pazarlanan sağlık ürünlerinin gözetiminden "Kanada'da Pazarlanan Sağlık Ürünleri Müdürlüğü" sorumludur. Avustralya'da, terapötük ürünlerin satış sonrası izlemesini "Terapötik Mallar İdaresi" (TGA).
Epidemiyoloji
Sağlık Araştırmalar ve Kalitesi Ajansı'nın (AHRQ) 2011'de yaptığı bir araştırmanın sonucunda, yatıştırıcılar ve hipnotikler hastane ortamında görülen ilaç yan etkisi vakalarında baş etkenler iken. Tüm İYE vakalarının yaklaşık %2.8'i için başvuru yapılmıştır ve %4.4'ü ise hastane ortamında alınan yatıştırıcı ve hipnotik ilaçlar nedeniyle olmaktadır. AHRQ tarafından 2011'de yapılan ikinci bir çalışmada ise, hastanede yatış sırasında meydana gelen İYE vakalarına en çok sebep olan preparatlar steroidler, antibiyotikler, opiatlar ve narkotikler ve antikoagülantlar olduğu ortaya çıkmıştır. Kentsel eğitim hastanelerinde antibiyotik ve opiatlar/narkotikler yüzünden meydana gelen İYE vakalarının kentsel olmayanlara göre çok daha fazla olduğu görülmüştür. İYE vakalarının kâr amacı gütmeyen özel hastanelerde, kâr amacı güden kamu ve özel hastanelere nazaran daha fazla meydana geldiği görülmüştür.
2011 yılında kadınlar erkeklere oranla opiatler/narkotikler nedeniyle daha fazla İYE vakasına maruz kalmışlardır, erkekler ise antikoagülanlar nedeniyle kadınlardan daha fazla İYE vakaları yaşamışlardır. Yaklaşık 1,000 65 yaş üstü hastanın 8'i hastane yatışlarında dört preparat yüzünden İYE durumu yaşamaktadır (steroidler, antibiyotikler, opiatler ve antikoagülanlar). Bir çalışma, hastaların %48'inin en az bir ilaç nedeniyle İYE vakasına maruz kaldığını ve yardım almak için eczacılara başvurduklarını göstermiştir.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- ADR online araçları[]
- İlaç Toksisitesi (Citizendium)
- Yüksek etkinlikte antiretroviral tedavi gören HIV pozitif hastalarda İYE insidansı 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . PMC3312730
Kaynakça
- ^ a b "Guideline For Good Clinical Practice"[] (PDF).
- ^ a b Nebeker JR, Barach P, Samore MH (2004).
- ^ Ritter, J M (2008).
- ^ Rawlins MD, Thompson JW.
- ^ Aronson JK.
- ^ "MedWatch - What Is A Serious Adverse Event?" 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Rang, H. P. (2003).
- ^ "Clinical Drug Use" 1 Kasım 2007 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi.
- ^ Phillips KA, Veenstra DL, Oren E, Lee JK, Sadee W (2001).
- ^ Goldstein DB (2003).
- ^ a b "Drug-Interactions.com" 30 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b c Weinshilboum ARE; Collins, Francis S.; Weinshilboum, Richard (2003).
- ^ a b Evans WE, McLeod HL (2003).
- ^ DeVane CL (2002).
- ^ Benet LZ, Hoener BA (2002).
- ^ a b Sands CD, Chan ES, Welty TE (2002).
- ^ Davies EC, Rowe PH, James S, et al. (2011).
- ^ Weiss AJ, Elixhauser A. Origin of Adverse Drug Events in You.
- ^ a b Weiss A.J., Elixhauser A. Characteristics of Adverse Drug Events Originating During the Hospital Stay, 2011.
- ^ Yeung E (2015).
| Sınıflandırma | D |
|---|
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ilac yan etkisi IYE kisinin aldigi bir ilactan oturu bir zarar gormesi Tek doz ya da daha uzun kullanimlarda ya da iki veya daha fazla ilacin beraber kullanimindan olayi olusabilir Bu ifade yan etki ifadesinden farklidir yan etkiler bazen faydali etkiler de olabilir Ilac yan etkisi calismalari farmakovijilansile baglantilidir Olumsuz ilac olaylari Adverse drug events bir ilac alindiginda meydana gelen yaralanma nedeni olarak tanimlansin veya tanimlanmasin herhangi bir zarari ifade eder Ilac yan etkisi olumsuz ilac olaylarinin nedensel iliski gosterebilen ozel bir tipidir Ilac yan etkisiIlac kaynakli deri dokuntusuSiniflandirmaIlac yan olaylari sebepleri ve siddetleri gibi kriterlere gore siniflandirilabilirler SebepA Tipi Arttirilmis farmakolojik tepkiler doza bagimli ve tahminiA Tipi tepkiler advers ilac reaksiyonlarinin yaklasik 80 ini olusturmaktadir Genellikle ilacin ana farmakolojik etkisinin bir sonucu kendisi antikoagulan olan warfarin maddesini kullaninca kanama olmasi gibi ya da ilacin dusuk terapotik indeksi digoxin kullanimi sonucu bulanti olmasi nedeniyle olusur ve bu nedenden dolayi tahmin edilebilirler Etkiler doza bagimli olarak genelde hafiftir ancak ciddi veya olumcul olabilirler warfarin nedeniyle kafa ici kanama Uygunsuz dozlar nedeniyle bu tur tepkiler ozellikle ilac eliminasyonunun bozuldugu zamanlarda meydana gelir Yan etki terimi genelde A Tipinin kucuk tepkileri icin kullanilir B Tipi Doza bagimli olmayan ve tahmin edilemeyen Idiyosenkratik B Tipi tepkiler Doza bagimli olmayan ve ongorulemeyen tepkilerdir Genelde cok olumcul olabilen bu tepkiler kisiye ozgu degillerdir Tip A ve B 1970 lerde onerilmislerdir tanimlamada iki tipin yetersiz kaldigi gorulmus ve sonradan diger tipler onerilmistir Ciddiyeti ve siddetiFDA ilac yan etkisinin neden oldugu sonuclari soyle siralamistir Olum Yasam tehdidi Hastaneye yatirma ilk veya uzun sureli Sakatlik hastanin vucut fonksiyonlarinda onemli veya kalici degisim bozulma hasar fiziksel aktivitelerde ya da yasam kalitesinde azalma Konjenital anomali Kalici bozuklugu veya hasari onlemek icin mudahale gerektirebilir Soz konusu ilac yan etkisinin yogunlugu keyfi bir olcekte bulunmaktadir Advers olaylarda siddetli ve ciddi terimleri teknik olarak birbirinden cok farklidir Bu terimler kolayca karistirilabilir ancak birbirinin yeriner kullanilamazlar bu terimleri kullanirken dikkat edilmesi gerekir Bir bas agrisinin siddeti siddetli agriya neden oluyorsa Klinisyenler agrinin siddetini degerlendirmek amaciyla gorsel analog skala gibi olceklerden yardim alirlar On the other hand a headache is not usually serious but may be in case of subarachnoid haemorrhage subdural bleed even a migraine may temporally fit criteria unless it also satisfies the criteria for seriousness listed above KonumYan etkiler yerel olabilirler Mesela bazi goz hipertansifleri goz damlasi olarak yerel uygulanmalarina ragmen sistemik etkilere neden olabilirler bunun nedeni preparatin bir kisminin sistemik dolasima karismasidir MekanizmalarIlac yan etkisinin neden oldugu granulomatoz hepatit ilac kaynakli hepatit Arastirmalar ilaclarim biyokimyasal etkilerini daha iyi aciklamaklardir Ortak mekanizmalar sunlardir Anormal farmakokinetik etki nedenleri genetik etkenler komorbidite hastalik durumlari Birbirini tetikleyen sinerjik etkiler Hastalik ve ilac arasinda iki ilac arasindaAnormal Farmakokinetik etkiler Komorbid hastalik durumlari Cesitli hastaliklar ozellikle de bobrek ya da karaciger yetmezligine neden olan hastaliklar ilac metabolizmasini degistirebilir Hastalik durumlarinda dolayi ilac etkilesimlerinin degistigini gosteren arastirmalar mevcuttur Genetik etkenler Anormal ilac etkilesimleri kalitsal etkenlerden kaynaklanabilir Islevsel genomik normal ilac reaksiyonlari icin kalitim temel calismadir Faz I reaksiyonlari Kalitsal olarak gecen sitokrom P450 nin anormal alelleri ilac metabolizmasini degistirebilir P450 etkilesimlerinin neden oldugu ilac yan etkilerini iceren tablolar kullanimdadir Kalitsal anormal butirilkolinesteraz psodokolinesteraz suksinilkolin gibi ilaclarin metabolizmasini etkileyebilir Faz II Reaksiyonlari Bazi ilaclar kalitsal anormal n asetiltransferaz ile konjuge etki gostererek izoniazid hidralazin ve prokainamid gibi ilaclarin atilimini hizlandirabilirler Kalitsal anormal thiopurine S methyltransferase thiopurine turu ilaclar olan mercaptopurine ve azathioprine in metabolizmasini etkileyebilirler Diger ilaclar ile etkilesimleri riskleri polifarmasi ile artabilir Protein baglama Bu etkiler genellikle yeni ve kalici durumlar elde edilinceye kadar gecici ve hafiftir Bu durum baslica ilk gecisleri karaciger metabolizmasi olmayan ilaclarda gorulur Ilaclarin baglandigi temel plazma proteinleri albumin a1 asit glikoprotein lipoproteinler Warfarin ile bazi ilaclarin etkilesimleri proteinlere baglanmada degisikliklere neden olmaktadirlar Sitokrom P450 Anormal aktarilan aleller ya da ilac etkilesimleri nedeniyle sitokrom P450 nin neden oldugu anormal metabolizmaya sahip olan hastalar Sinerjik etkiler Sinerjizme ornek olarak arttiran iki ilac verilebilir Nedensellik degerlendirmesiNedensellik degerlendirmesi ilac kaynakli yan etki olasiligini tanimlamakta kullanilir Nedensellik degerlendirmesinde birden cok sayida metot mevcuttur bunlardan bazilari Naranjo algoritmasi Venulet algoritmasi ve WHO nedensellik terimi degerlendirme kriteridir Bu algoritmalarin her birinin kullaniminin artilari ve eksileri vardir ve uygulamak icin belli bir duzeyde uzmanlik gerektirir TakipBircok ulkede ilac guvenligi ve tepkilerini izlemek icin kurulmus resmi kurumlar vardir Uluslararasi duzeyde WHO nun Uppsala Izleme Merkezi ve Avrupa Birligi nin Avrupa Ilac Ajansi EMEA vardir ABD de pazarlama sonrasi calismalardan Gida ve Ilac Idaresi FDA sorumludur Kanada da pazarlanan saglik urunlerinin gozetiminden Kanada da Pazarlanan Saglik Urunleri Mudurlugu sorumludur Avustralya da terapotuk urunlerin satis sonrasi izlemesini Terapotik Mallar Idaresi TGA EpidemiyolojiSaglik Arastirmalar ve Kalitesi Ajansi nin AHRQ 2011 de yaptigi bir arastirmanin sonucunda yatistiricilar ve hipnotikler hastane ortaminda gorulen ilac yan etkisi vakalarinda bas etkenler iken Tum IYE vakalarinin yaklasik 2 8 i icin basvuru yapilmistir ve 4 4 u ise hastane ortaminda alinan yatistirici ve hipnotik ilaclar nedeniyle olmaktadir AHRQ tarafindan 2011 de yapilan ikinci bir calismada ise hastanede yatis sirasinda meydana gelen IYE vakalarina en cok sebep olan preparatlar steroidler antibiyotikler opiatlar ve narkotikler ve antikoagulantlar oldugu ortaya cikmistir Kentsel egitim hastanelerinde antibiyotik ve opiatlar narkotikler yuzunden meydana gelen IYE vakalarinin kentsel olmayanlara gore cok daha fazla oldugu gorulmustur IYE vakalarinin kar amaci gutmeyen ozel hastanelerde kar amaci guden kamu ve ozel hastanelere nazaran daha fazla meydana geldigi gorulmustur 2011 yilinda kadinlar erkeklere oranla opiatler narkotikler nedeniyle daha fazla IYE vakasina maruz kalmislardir erkekler ise antikoagulanlar nedeniyle kadinlardan daha fazla IYE vakalari yasamislardir Yaklasik 1 000 65 yas ustu hastanin 8 i hastane yatislarinda dort preparat yuzunden IYE durumu yasamaktadir steroidler antibiyotikler opiatler ve antikoagulanlar Bir calisma hastalarin 48 inin en az bir ilac nedeniyle IYE vakasina maruz kaldigini ve yardim almak icin eczacilara basvurduklarini gostermistir Ayrica bakinizIyatrojenez ToksikolojiDis baglantilarADR online araclari olu kirik baglanti Ilac Toksisitesi Citizendium Yuksek etkinlikte antiretroviral tedavi goren HIV pozitif hastalarda IYE insidansi 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde PMC3312730Kaynakca a b Guideline For Good Clinical Practice olu kirik baglanti PDF a b Nebeker JR Barach P Samore MH 2004 Ritter J M 2008 Rawlins MD Thompson JW Aronson JK MedWatch What Is A Serious Adverse Event 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rang H P 2003 Clinical Drug Use 1 Kasim 2007 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Phillips KA Veenstra DL Oren E Lee JK Sadee W 2001 Goldstein DB 2003 a b Drug Interactions com 30 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Weinshilboum ARE Collins Francis S Weinshilboum Richard 2003 a b Evans WE McLeod HL 2003 DeVane CL 2002 Benet LZ Hoener BA 2002 a b Sands CD Chan ES Welty TE 2002 Davies EC Rowe PH James S et al 2011 Weiss AJ Elixhauser A Origin of Adverse Drug Events in You a b Weiss A J Elixhauser A Characteristics of Adverse Drug Events Originating During the Hospital Stay 2011 Yeung E 2015 SiniflandirmaDICD 10 1 2 3 ICD 9 CM 995 2 E850 E858MeSH D064420