Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Iatrogenesis (Grekçe "şifacı tarafından meydana getirilen"), sağlık meslek mensupları gibi hareket eden ya da sağlık için yararlı olduğunu savunduğu ürün veya hizmet tanıtımı üstlenen bir veya daha fazla kişinin herhangi bir faaliyetinden kaynaklanan, etkilenen kişide desteklemeyen etkiler oluşturan olgulardır.
Açıkça tanımlanmış ve kolayca tanınan bazı iyatrojenik etkiler, cerrahi bir prosedürü izleyen (örneğin: Meme kanseri ameliyatı sonucunda lenf ödemi). Karmaşık ilaç etkileşimleri gibi daha az belirgin olanları tanımlamak için kapsamlı soruşturma gerekebilir.
Bazen 'olumlu ya da olumsuz olsun' 'tüm sağlık hizmetleri sunum ekibinin yol açtığı olayları' tanımlamak için 'iatrojenez' terimi kullanımı savunulur. En geniş anlamda ise yan etkiler veya istenmeyen etkileri tanımlamak için kullanılır.
İatrogenez içeren vakalar:
- Muhtemel ilaç etkileşimlerinin yan etkileri
- Şans[clarification needed]
- Tıbbi hata
- Taksir
- İncelemesiz tıbbi alet tasarımı[clarification needed]
- Tıbbi prosedürler veya tedaviler ile ilgili hekim ya da tedavi sağlayıcının endişe ve sıkıntıları.
- Kâr amaçlı gereksiz tedavi
Yan etkilerin aksine iyatrojenik olaylar her zaman zararlı değillerdir Örneğin, ameliyat nedeniyle oluşturulan bir yara uygunsuz bakımı temsil etmez ve sıkıntı vermeyebilir, bu duruma iyatrojenik etki denir.
Hastalarda zarara yol açabilen profesyoneller; hekimler, eczacılar, hemşireler, diş hekimleri, psikologlar, terapistler ve tamamlayıcı ve alternatif tıp tedavileri yapan kişiler olabilir
Dünya çapında 1994'te 94,000 kişinin 2013 yılında 142,000 kişinin tıbbi tedavinin yan etkileri sonucu öldüğü tahmin edilmektedir.
Kaynakça
İatrojenez örnekleri:
- Tıbbi müdahaleler ile ilişkili risk
- Reçeteli ilaçların yan etkileri.
- İlaçların aşırı kullanımı (örneğin - bakterilerde antibiyotik direncine neden olur).
- Reçeteli ilaçların etkileşimleri.
- Tıbbi hata
- Yanlış reçete, okunaksız el yazısı ile reçete yazma veya bilgisayarda yazarken yazım hataları yapma sonucu olabilir.
- Taksir
- Hastane enfeksiyonları
- Hatalı işlemler, teknikler, bilgiler, yöntemler ya da ekipmanlar.
Nedenler ve sonuçları
Tıbbi hata ve taksir
İatrojenik durumlar tıbbi hatalar sonucunda olmak zorunda değiller, cerrahide yapılan hatalar ya da yanlış tedavi reçeteleri ve ilaçları gibi. Aslında, bir tıbbi tedavinin kendinden doğan etkileri ve bazen de yan etkileri iyatrojenik bulunmaktadır. Örneğin, Radyoterapi ve kemoterapi — tedavi edici etki için gereken atılımlar—Saç dökülmesi, kansızlık, kusma, bulantı, beyin hasarı, lenf ödemi, kısırlık gibi etkiler sıklıkla görülern iyatrojenik etkilerdir. Pankreasın tamamının veya bir kısmının çıkarılması sonucu oluşan diyabet gibi hastalıklı bir organın çıkarılmasından kaynaklanan işlev kaybı iyatrojeniktir.
İyatrojenez insidansı bazı vakalarda yanıltıcı olabilir. Örneğin, rüptüre aort anevrizması çoğu durumda ölümcüldür; rüptüre aort anevrizması sonucu hayatta kalma oranı % 25 altındadır. Ameliyat sırasında veya ameliyattan sonra ölümler hala iyatrojenik ölümler olarak kabul edilir.
Diğer durumlar, farmakoterapist'in el yazısıyla ürettiği reçeteler ya da ilaçlardaki taksir veya hatalı prosedürleri içerebilir.
Yan etki
Birçok yaygın iyatrojenik etki, ilaç etkileşimlerinden kaynaklanır, örneğin verilern ilaçların agnostik veya antagonist etkileşimleri (ilaçlar etkileşime girerek istenilen etkiyi yapmayabilirler ve/veya başka etkilere neden olabilirler) olabilir, hekim bunları hesaba katarak ileç vermelidir. Bu tür durumlar önemli morbidite ve mortaliteye neden olabilir. Farmakoterapistlerin bile beklemediği, ilaçların allerjik etkileri gibi yan etkiler de iyatrojenik etkiler olarak sınıflandırılır.
Bakterilerde antibiyotik direncinin evrimi de iyatrojenik olarak anılır. Antibiyotiklerin aşırı kullanımı, dirençli bakterilerin gelişmelerini sağlayabilir.[]
Bazı ilaçların tedavi edici dozlarda kendi başlarına toksiktir. Alkile antineoplastik ajanlar örneğin, DNA hasarı konusunda kanser hücrelerine normal hücrelerden daha fazla etkir. Alkilasyon ciddi yan etkilere neden olur ve kendi başına aslında kanserojendir, ikincil tümörlerin gelişmesine neden olabilir. Benzer bir şekilde, için melarsoprol gibi arsenik bazlı ilaçlar arsenik zehirlenmesine neden olabilir .
Yan etkiler mekanik olarak da ortaya çıkabilirler. Bazı cerrahi aletlerin dizaynı, eski olabilir, dolayısıyla (örneğin doku travması gibi) bazı yan etkilere neden olabilirler[clarification needed].
Pisikiyatri
Pisikiyatride iyatrojenez genellikle yanlış teşhis nedeniyle oluşur (hystero-epilepsy vakalarının yanlış teşhisinde olduğu gibi). Yanlış tanı nedeniyle kısmen iyatrojenik durumun bir örneği, özellikle çocuk hastalardaki bipolar bozukluktur. Somatoform bozukluk ve kronik yorgunluk sendromu gibi diğer durumlar önemli sosyokültürel ve iatrojenik bileşenler için teorize edilmiştir.Travma sonrası stres bozukluğunun tedavi şeklinin iatrojenik komplikasyonlara yatkın olduğu varsayılmaktadır. Madde bağımlılığı ve antisosyal gençler gibi toplumun tedavi edilmesi gereken bazı kesilerinin iyatrojenez için önemli riskler taşıdıkları kabul edilmektedir. Benlik ikileşmesi hekimlerin küçük bir kısmının çoğunluk tanısına göre genel olarak tamamen iyatrojenik bozukluk olarak kabul edilir.
İyatrojenik yoksulluk
Meessen ve arkadaşları, tıbbi bakım. felaket benzeri sağlık sorunları için yapılan harcamalar ya da finansman sıkıntısı nedeniyle oluşan yoksulluğa 'iatrojenik yoksulluk' demişlerdir. Her yıl dünya çapında, 100.000'den fazla hane sağlık giderleri nedeniyle yoksulluğa düşmektedir. Birlerşik devletlerde, sağlık harcamaları iflas nedenlerinin başında gelmektedir.[] Özellikle geçiş ekonomisi ülkelerinde,sağlık için ödeme yapma kabul edilirliği artmaktadır, arz talebin gerisinde kalmaz ve gelişmeler çok hızlı olur. Ancak bu ülkelerde düzenleyici ve koruyucu kapasite genellikle arzın gerisinde kalır. Hastalar kolayca hastalık, etkisiz tedaviler, tasarruf, borçluluk, üretken varlıkların satışı ve sonunda yoksulluk gibi bir kısır döngüye düşerler.
Sosyal ve kültürel iyatrojenez
20. yüzyıl sosyal eleştirmen Ivan Illich, 1974'teki Tıbbi Düşman kitabında 'tıbbi iatrojenez' kavramını genişletti: Sağlığın kamulaştırılmasını üç düzeyde tanımladı. İlki, 'klinik iyatrojenez' yukarıda tarif edildiği gibi, etkili ve güvenilir olmayan ve hatalı tedaviler ile hastalara yapılan yaralamalar. İkincisi, tıp uzmanları, ilaç şirketleri ve sağlık cihazları şirketleri tarafından, geçekçi olmayan nedenlerle daha fazla tedavi etme ya da insanın normal hayat deneyiminin bir parçası olan durumlar (örneğin, yaşa bağlı durumlar) için gereksiz müdahaleler gibi kâr amacı güden ve insanları ilaca bağımlı kılan uygulamalar. Tıbbi uygulayıcıların ve tıp ile ilişkili endüstrilerin bu tutumları, toplum üyelerini daha az sağlıklı ve kurum bakımına aşırı bağımlı hale getirir, sonuçta toplumsal zarara neden olur. Illich, doktorların tıp eğitiminin toplumun ilaca bağımlı olmasına katkıda bulunduğunu savunmuştur, hekimlerin sağlıktan ziyade hastalığa odaklandığını, teşhis ve hastalık tedavisi için eğitildiklerini savunmuştur. İyatrojenik yoksulluk, sosyal iyatrojenezin bir tezahürü olarak ortaya çıkmıştır. Üçüncüsü, 'kültürel iatrojenez'. Geleneksel yöntemler, acı, ölüm ve hastalıklarla geleneksel yollarla mücadele edebilir ve onlarla başa çıkabilir. İlaca bağımlılık, toplum üyelerinin hastalık ve sıkıntılarla kendi başlarına mücadele edebilme kabiliyetlerini ortadan kaldırarak toplumun zararına neden olur. Bu eleştirilerde "Illich, modern toplumun tüm faydalarını reddetmedi ama yersiz bağımlılığı ve sömürüyü reddetti."
Epidemioloji
Dünya çapında 1994'te 94,000 kişinin 2013 yılında 142,000 kişinin tıbbi tedavinin yan etkileri sonucu öldüğü tahmin edilmektedir.
Birleşik Devletlerde her yıl tahmini ölüm:
- 12,000 gereksiz cerrahi müdahaleler sonucu.
- 7,000 hastanelerdeki ilaç hataları sonucu.
- 20,000 hastanelerdeki diğer hatalar sonucu.
- 80,000 hastanelerdeki hastane enfeksiyonları sonucu.
- 106,000 hata olmamakla beraber ilaçların istenmeyen etkileri sonucu.
Bu rakamlara dayanarak, iyatrojenez sonucu ABD'de tahminen yılda 225.000 ölüm olduğu söylenebilir (farkedilebilir hatalar hariç). Tıp Enstitüsünün eski bir raporuna göre yılda 230,000 to 284,000 iyatrojenik ölüm meydana gelmektedir.
Geçmiş
İyatrojenez teriminin anlamı bir şifacı tarafından meydana getirilen demektir. Grekçe ἰατρός (iatros, "şifacı") ve γένεσις (genesis, "oluşum") kelimelerinden gelmiştir; daha önceki formları tıbbın iyi ya da kötü etkilerine atıfta bulunmuş olabilir.
Hipokrat zamanından beri insanlar tıbbın potansiyel kötü etkileri olabileceğini düşünmektedirler. "Özce zarar verme" (primum non nocere), modern tıp etiğinde birincil Hipoktarik söylemdir. Şifacının bir parçası olduğu; taksir, kasıtlı hata veya önlenebilir hata nedeniyle iyatrojenik hastalıklar veya ölümler birçok medeniyette suç olmuştur.
Otopsi odalarından patojenlerin transferi, 19. yüzyılda doğum kurumlarında puerperal ateş (loğusalık humması) nedeniyle doğum sonrası gerçekleşen şok edici tarihsel bir mortaliteye neden olmuştur, bu bir iyatrojenik felaket olmuştur. Bu enfeksiyon mekanizmasını ilk olarak Ignaz Semmelweis tanımlamıştır.
20. yüzyıldaki bilimsel tıbbın gelişmesiyle birlikte iatrojenik hastalıkların ya da ölümlerin daha kolay önlenebilir olacağı beklenmektedir. Antiseptikler, anestezi, antibiyotikler, daha iyi cerrahi teknikler, kanıta dayalı protokoller ve en iyi uygulamalar iyatrojenik yan etkilerin ve mortalitenin azaltılması için geliştirilmeye devam edilmektedir.
Kaynakça
- ^ . 19 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ a b Jacobs JP, Benavidez OJ, Bacha EA, Walters HL, Jacobs ML (December 2008).
- ^ a b GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (17 December 2014).
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Kasım 2015.
- ^ Finland M (1979).
- ^ a b Spanos, Nicholas P. (1996).
- ^ Pruett Jr, John R.; Luby, Joan L. (2004).
- ^ Abbey, S.E. (1993).
- ^ Boscarino, JA (2004).
- ^ Moos, R.H. (2005).
- ^ Weiss, B.; Caron, A.; Ball, S.; Tapp, J.; Johnson, M.; Weisz, J.R. (2005).
- ^ Braun, B.G. (1989).
- ^ Meessen,B., Zhenzhong,Z., Van Damme,W., Devadasan,N., Criel,B., Bloom,G. (2003).
- ^ Xu; Evans, DB; Carrin, G; Aguilar-Rivera, AM; Musgrove, P; Evans, T; et al. (2007).
- ^ Kruk; Goldmann, E.; Galea, S.; et al. (2009).
- ^ "Medical Bills Leading Cause of Bankruptcy, Harvard Study Finds" 11 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Illich, Ivan (1974).
- ^ Pearce, Wright (2003).
- ^ Barnet, Robert (2003).
- ^ a b Starfield B (July 2000).
- ^ Leape L (May 1992).
- ^ Phillips DP, Christenfeld N, Glynn LM (February 1998).
- ^ Lazarou J, Pomeranz BH, Corey PN (April 1998).
- ^ Wolf, Hanson, Moir, Friedman, Savage, ed.
- ^ Hanninen, O; Farago, M.; Monos, E. (1983).
Dış bağlantılar
- Patient Safety Network 4 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iatrogenesis Grekce sifaci tarafindan meydana getirilen saglik meslek mensuplari gibi hareket eden ya da saglik icin yararli oldugunu savundugu urun veya hizmet tanitimi ustlenen bir veya daha fazla kisinin herhangi bir faaliyetinden kaynaklanan etkilenen kiside desteklemeyen etkiler olusturan olgulardir Bir vazo uzerinde Antik Yunanlardan kalma bir resim Hekimin hastada kanamaya yol actigini gosteriyor Acikca tanimlanmis ve kolayca taninan bazi iyatrojenik etkiler cerrahi bir proseduru izleyen ornegin Meme kanseri ameliyati sonucunda lenf odemi Karmasik ilac etkilesimleri gibi daha az belirgin olanlari tanimlamak icin kapsamli sorusturma gerekebilir Bazen olumlu ya da olumsuz olsun tum saglik hizmetleri sunum ekibinin yol actigi olaylari tanimlamak icin iatrojenez terimi kullanimi savunulur En genis anlamda ise yan etkiler veya istenmeyen etkileri tanimlamak icin kullanilir Iatrogenez iceren vakalar Muhtemel ilac etkilesimlerinin yan etkileri Sans clarification needed Tibbi hata Taksir Incelemesiz tibbi alet tasarimi clarification needed Tibbi prosedurler veya tedaviler ile ilgili hekim ya da tedavi saglayicinin endise ve sikintilari Kar amacli gereksiz tedavi Yan etkilerin aksine iyatrojenik olaylar her zaman zararli degillerdir Ornegin ameliyat nedeniyle olusturulan bir yara uygunsuz bakimi temsil etmez ve sikinti vermeyebilir bu duruma iyatrojenik etki denir Hastalarda zarara yol acabilen profesyoneller hekimler eczacilar hemsireler dis hekimleri psikologlar terapistler ve tamamlayici ve alternatif tip tedavileri yapan kisiler olabilir Dunya capinda 1994 te 94 000 kisinin 2013 yilinda 142 000 kisinin tibbi tedavinin yan etkileri sonucu oldugu tahmin edilmektedir KaynakcaIatrojenez ornekleri Tibbi mudahaleler ile iliskili risk Receteli ilaclarin yan etkileri Ilaclarin asiri kullanimi ornegin bakterilerde antibiyotik direncine neden olur Receteli ilaclarin etkilesimleri Tibbi hata Yanlis recete okunaksiz el yazisi ile recete yazma veya bilgisayarda yazarken yazim hatalari yapma sonucu olabilir Taksir Hastane enfeksiyonlari Hatali islemler teknikler bilgiler yontemler ya da ekipmanlar Nedenler ve sonuclariTibbi hata ve taksir Iatrojenik durumlar tibbi hatalar sonucunda olmak zorunda degiller cerrahide yapilan hatalar ya da yanlis tedavi receteleri ve ilaclari gibi Aslinda bir tibbi tedavinin kendinden dogan etkileri ve bazen de yan etkileri iyatrojenik bulunmaktadir Ornegin Radyoterapi ve kemoterapi tedavi edici etki icin gereken atilimlar Sac dokulmesi kansizlik kusma bulanti beyin hasari lenf odemi kisirlik gibi etkiler siklikla gorulern iyatrojenik etkilerdir Pankreasin tamaminin veya bir kisminin cikarilmasi sonucu olusan diyabet gibi hastalikli bir organin cikarilmasindan kaynaklanan islev kaybi iyatrojeniktir Iyatrojenez insidansi bazi vakalarda yaniltici olabilir Ornegin rupture aort anevrizmasi cogu durumda olumculdur rupture aort anevrizmasi sonucu hayatta kalma orani 25 altindadir Ameliyat sirasinda veya ameliyattan sonra olumler hala iyatrojenik olumler olarak kabul edilir Diger durumlar farmakoterapist in el yazisiyla urettigi receteler ya da ilaclardaki taksir veya hatali prosedurleri icerebilir Yan etki Bircok yaygin iyatrojenik etki ilac etkilesimlerinden kaynaklanir ornegin verilern ilaclarin agnostik veya antagonist etkilesimleri ilaclar etkilesime girerek istenilen etkiyi yapmayabilirler ve veya baska etkilere neden olabilirler olabilir hekim bunlari hesaba katarak ilec vermelidir Bu tur durumlar onemli morbidite ve mortaliteye neden olabilir Farmakoterapistlerin bile beklemedigi ilaclarin allerjik etkileri gibi yan etkiler de iyatrojenik etkiler olarak siniflandirilir Bakterilerde antibiyotik direncinin evrimi de iyatrojenik olarak anilir Antibiyotiklerin asiri kullanimi direncli bakterilerin gelismelerini saglayabilir kaynak belirtilmeli Bazi ilaclarin tedavi edici dozlarda kendi baslarina toksiktir Alkile antineoplastik ajanlar ornegin DNA hasari konusunda kanser hucrelerine normal hucrelerden daha fazla etkir Alkilasyon ciddi yan etkilere neden olur ve kendi basina aslinda kanserojendir ikincil tumorlerin gelismesine neden olabilir Benzer bir sekilde icin melarsoprol gibi arsenik bazli ilaclar arsenik zehirlenmesine neden olabilir Yan etkiler mekanik olarak da ortaya cikabilirler Bazi cerrahi aletlerin dizayni eski olabilir dolayisiyla ornegin doku travmasi gibi bazi yan etkilere neden olabilirler clarification needed Pisikiyatri Pisikiyatride iyatrojenez genellikle yanlis teshis nedeniyle olusur hystero epilepsy vakalarinin yanlis teshisinde oldugu gibi Yanlis tani nedeniyle kismen iyatrojenik durumun bir ornegi ozellikle cocuk hastalardaki bipolar bozukluktur Somatoform bozukluk ve kronik yorgunluk sendromu gibi diger durumlar onemli sosyokulturel ve iatrojenik bilesenler icin teorize edilmistir Travma sonrasi stres bozuklugunun tedavi seklinin iatrojenik komplikasyonlara yatkin oldugu varsayilmaktadir Madde bagimliligi ve antisosyal gencler gibi toplumun tedavi edilmesi gereken bazi kesilerinin iyatrojenez icin onemli riskler tasidiklari kabul edilmektedir Benlik ikilesmesi hekimlerin kucuk bir kisminin cogunluk tanisina gore genel olarak tamamen iyatrojenik bozukluk olarak kabul edilir Iyatrojenik yoksulluk Meessen ve arkadaslari tibbi bakim felaket benzeri saglik sorunlari icin yapilan harcamalar ya da finansman sikintisi nedeniyle olusan yoksulluga iatrojenik yoksulluk demislerdir Her yil dunya capinda 100 000 den fazla hane saglik giderleri nedeniyle yoksulluga dusmektedir Birlersik devletlerde saglik harcamalari iflas nedenlerinin basinda gelmektedir date missing Ozellikle gecis ekonomisi ulkelerinde saglik icin odeme yapma kabul edilirligi artmaktadir arz talebin gerisinde kalmaz ve gelismeler cok hizli olur Ancak bu ulkelerde duzenleyici ve koruyucu kapasite genellikle arzin gerisinde kalir Hastalar kolayca hastalik etkisiz tedaviler tasarruf borcluluk uretken varliklarin satisi ve sonunda yoksulluk gibi bir kisir donguye duserler Sosyal ve kulturel iyatrojenez 20 yuzyil sosyal elestirmen Ivan Illich 1974 teki Tibbi Dusman kitabinda tibbi iatrojenez kavramini genisletti Sagligin kamulastirilmasini uc duzeyde tanimladi Ilki klinik iyatrojenez yukarida tarif edildigi gibi etkili ve guvenilir olmayan ve hatali tedaviler ile hastalara yapilan yaralamalar Ikincisi tip uzmanlari ilac sirketleri ve saglik cihazlari sirketleri tarafindan gecekci olmayan nedenlerle daha fazla tedavi etme ya da insanin normal hayat deneyiminin bir parcasi olan durumlar ornegin yasa bagli durumlar icin gereksiz mudahaleler gibi kar amaci guden ve insanlari ilaca bagimli kilan uygulamalar Tibbi uygulayicilarin ve tip ile iliskili endustrilerin bu tutumlari toplum uyelerini daha az saglikli ve kurum bakimina asiri bagimli hale getirir sonucta toplumsal zarara neden olur Illich doktorlarin tip egitiminin toplumun ilaca bagimli olmasina katkida bulundugunu savunmustur hekimlerin sagliktan ziyade hastaliga odaklandigini teshis ve hastalik tedavisi icin egitildiklerini savunmustur Iyatrojenik yoksulluk sosyal iyatrojenezin bir tezahuru olarak ortaya cikmistir Ucuncusu kulturel iatrojenez Geleneksel yontemler aci olum ve hastaliklarla geleneksel yollarla mucadele edebilir ve onlarla basa cikabilir Ilaca bagimlilik toplum uyelerinin hastalik ve sikintilarla kendi baslarina mucadele edebilme kabiliyetlerini ortadan kaldirarak toplumun zararina neden olur Bu elestirilerde Illich modern toplumun tum faydalarini reddetmedi ama yersiz bagimliligi ve somuruyu reddetti EpidemiolojiDunya capinda 1994 te 94 000 kisinin 2013 yilinda 142 000 kisinin tibbi tedavinin yan etkileri sonucu oldugu tahmin edilmektedir Birlesik Devletlerde her yil tahmini olum 12 000 gereksiz cerrahi mudahaleler sonucu 7 000 hastanelerdeki ilac hatalari sonucu 20 000 hastanelerdeki diger hatalar sonucu 80 000 hastanelerdeki hastane enfeksiyonlari sonucu 106 000 hata olmamakla beraber ilaclarin istenmeyen etkileri sonucu Bu rakamlara dayanarak iyatrojenez sonucu ABD de tahminen yilda 225 000 olum oldugu soylenebilir farkedilebilir hatalar haric Tip Enstitusunun eski bir raporuna gore yilda 230 000 to 284 000 iyatrojenik olum meydana gelmektedir Gecmis1823 yilinda Viyana patolojik anatomiye gelisleri gosteren grafik Sol dikey cizgi olumcul logusalik atesi insidansi ile iliskili 1847 de klor ile el yikanmaya baslandigi kaydedilmistir Grafikte hastaligin Viyana ve Dublin dogum hatanesi ile karsilastirilmasi yapilmistir view rates Semmelweis 1861 Iyatrojenez teriminin anlami bir sifaci tarafindan meydana getirilen demektir Grekce ἰatros iatros sifaci ve genesis genesis olusum kelimelerinden gelmistir daha onceki formlari tibbin iyi ya da kotu etkilerine atifta bulunmus olabilir Hipokrat zamanindan beri insanlar tibbin potansiyel kotu etkileri olabilecegini dusunmektedirler Ozce zarar verme primum non nocere modern tip etiginde birincil Hipoktarik soylemdir Sifacinin bir parcasi oldugu taksir kasitli hata veya onlenebilir hata nedeniyle iyatrojenik hastaliklar veya olumler bircok medeniyette suc olmustur Otopsi odalarindan patojenlerin transferi 19 yuzyilda dogum kurumlarinda puerperal ates logusalik hummasi nedeniyle dogum sonrasi gerceklesen sok edici tarihsel bir mortaliteye neden olmustur bu bir iyatrojenik felaket olmustur Bu enfeksiyon mekanizmasini ilk olarak Ignaz Semmelweis tanimlamistir 20 yuzyildaki bilimsel tibbin gelismesiyle birlikte iatrojenik hastaliklarin ya da olumlerin daha kolay onlenebilir olacagi beklenmektedir Antiseptikler anestezi antibiyotikler daha iyi cerrahi teknikler kanita dayali protokoller ve en iyi uygulamalar iyatrojenik yan etkilerin ve mortalitenin azaltilmasi icin gelistirilmeye devam edilmektedir Kaynakca 19 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 6 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 10 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 10 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 15 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Arsivlenmis kopya 10 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2015 a b Jacobs JP Benavidez OJ Bacha EA Walters HL Jacobs ML December 2008 a b GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators 17 December 2014 Arsivlenmis kopya 16 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Kasim 2015 Finland M 1979 a b Spanos Nicholas P 1996 Pruett Jr John R Luby Joan L 2004 Abbey S E 1993 Boscarino JA 2004 Moos R H 2005 Weiss B Caron A Ball S Tapp J Johnson M Weisz J R 2005 Braun B G 1989 Meessen B Zhenzhong Z Van Damme W Devadasan N Criel B Bloom G 2003 Xu Evans DB Carrin G Aguilar Rivera AM Musgrove P Evans T et al 2007 Kruk Goldmann E Galea S et al 2009 Medical Bills Leading Cause of Bankruptcy Harvard Study Finds 11 Eylul 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Illich Ivan 1974 Pearce Wright 2003 Barnet Robert 2003 a b Starfield B July 2000 Leape L May 1992 Phillips DP Christenfeld N Glynn LM February 1998 Lazarou J Pomeranz BH Corey PN April 1998 Wolf Hanson Moir Friedman Savage ed Hanninen O Farago M Monos E 1983 Dis baglantilarPatient Safety Network 4 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde