İskoçya Reformasyonu, İskoçya'nın Papalık'tan koptuğu ve ağırlıklı olarak Kalvinist bir ulusal kilise olan 'ni (Kirk) olarak da bilinir) geliştirdiği süreçtir. Bu, 16. yüzyıldan itibaren gerçekleşen daha geniş Avrupa Protestan Reformu'nun bir parçasıydı.

15. yüzyılın sonlarından itibaren Rönesans fikirleri Yerleşik 'nin bazı yönlerini eleştiren hümanizm, özellikle İskoç ve kıtalı akademisyenler arasındaki temaslar yoluyla İskoçya'ya ulaşmaya başladı. XVI. yüzyılın başlarında Martin Luther'in öğretileri İskoçya'yı etkilemeye başladı. Özellikle 1528 yılında idam edilen Lutherci İskoç 'un çalışmaları önemliydi. İngiltere'deki amcası 'in aksine, kilisede büyük yapısal ve teolojik değişikliklerden kaçındı ve kiliseyi gayrimeşru çocukları ve gözdeleri için bir gelir kaynağı ve atamalar için kullandı. James'in 1542'deki ölümü, bebek yaştaki 'ni varisi olarak bıraktı ve daha sonra olarak bilinen bir dizi İngiliz istilasına izin verdi. İngilizler 1547'de işgal ettikleri bölgesine kitap tedarik edip İncil ve Protestan literatürü dağıttılar. Zwingli'den etkilenen 'ın 1546'da Kardinal 'ın emriyle kazığa bağlanıp yakılarak idam edilmesi, bu fikirlerin tepki olarak büyümesini teşvik etti. Wishart'ın bazı Fife lairdlerini de içeren destekçileri kısa bir süre sonra Beaton'a suikast düzenlediler ve Fransız kuvvetlerinin yardımıyla yenilmeden önce bir yıl boyunca ellerinde tuttukları Aziz Andrews Kalesi'ni ele geçirdiler. Aralarında papaz John Knox'un da bulunduğu hayatta kalanlar olarak hizmet etmeye mahkûm edildi. Onların şehit edilmesi Fransızların öfkesini uyandırdı ve Protestan davası için başka şehitlere ilham verdi. 1549'da İngilizlerin Fransız desteğiyle yenilgiye uğraması, Mary'nin olan ile ve kraliçenin annesi 'in İskoçya naipliğine yol açtı.
Sınırlı hoşgörü ve sürgündeki İskoçlar ile diğer ülkelerdeki Protestanların etkisi Protestanlığın yayılmasına yol açmış, bir grup laird 1557'de kendilerini ilan ederek Protestan çıkarlarını siyasi olarak temsil etmeye başlamıştır. Fransız ittifakının çökmesi ve naibin ölümü, ardından 1560'ta İngiliz müdahalesi, nispeten küçük ama oldukça etkili bir grup Protestanın İskoç kilisesine reform dayatma gücüne sahip olduğu anlamına geliyordu. 1560'taki , papalığın yargı yetkisini ve ayini reddeden Protestan bir inanç itirafını onayladı. Kürek cezasından kaçan ve Cenevre'de zaman geçiren Knox, burada Calvin'in takipçisi oldu ve en önemli figür olarak ortaya çıktı. Knox önderliğindeki reformcuların Kalvinizmi, Presbiteryen bir sistemi benimseyen ve Ortaçağ kilisesinin ayrıntılı süslemelerinin çoğunu reddeden bir yerleşimle sonuçlandı. Francis 1560 yılında öldüğünde, Katolik Mary yönetimi devralmak üzere İskoçya'ya döndü. Altı yıllık kişisel saltanatı, büyük ölçüde önde gelen soyluların entrikaları ve rekabetlerinin neden olduğu bir dizi krizle gölgelendi. Üçüncü kocası 'na karşı muhalefet, Mary'yi yakalayan ve 1567'de olarak tahta çıkan oğlu lehine tahttan çekilmeye zorlayan bir soylular koalisyonunun kurulmasına yol açtı. James Protestan olarak yetiştirildi, ancak Presbiteryenliğe ve Kirk'ün bağımsızlığına direndi.
Reformasyon İskoç toplumunda büyük değişikliklere yol açtı. Bunlar arasında her mahallede bir okul kurma isteği ve üniversite sisteminde büyük reformlar yer alıyordu. Kirk, birçok oyun türünün yanı sıra doğası gereği adanmışlık içermeyen şiiri de engelledi. George Buchanan ve James VI'nın hükümdarlığı dönemindeki gibi önemli oyun yazarları ve şairler ortaya çıkmıştır. İskoçya'nın kilise sanatı, Reformasyon ikonoklazmının bir sonucu olarak ağır bir bedel ödedi. Yerli ustalar ve sanatçılar laik patronlara yönelerek ve duvarların gelişmesine neden oldu. Reform kilise mimarisinde devrim yaratmış, yeni kiliseler inşa edilmiş ve mevcut kiliseler reform ayinlerine uygun hale getirilmiş, özellikle de vaaz verme ibadetin merkezinde olduğu için kürsü kilisenin merkezine yerleştirilmiştir. Reformun kilise müziği üzerinde de ciddi bir etkisi olmuş, şarkı okulları kapatılmış, korolar dağıtılmış, müzik kitapları ve el yazmaları yok edilmiş ve orglar kiliselerden kaldırılmıştır. James'in şarkı okullarını ve koro şarkılarını yeniden kurma girişimlerine rağmen, bunların yerini mezmurların cemaatle söylenmesi aldı. Kadınlar yeni eğitim olanakları elde etmiş ve din birçok kadının hayatında önemli bir rol oynamıştır, ancak birçok kadın , fuhuş ve suçlarından yargılanarak suçlu muamelesi görmüştür. İskoç Protestanlığı İncil'e odaklanmıştı ve 17. yüzyılın sonlarından itibaren batıl inanç veya anlamsız olarak görülen popüler faaliyetleri ortadan kaldırma çabaları vardı. Kirk ulusal gururun konusu haline geldi ve birçok İskoç ülkelerini yeni bir İsrail olarak gördü.
Reform öncesi İskoçya
Reform öncesi kilise

Yapı
Hıristiyanlık İskoçya'da 6. yüzyıldan itibaren İrlandalı-İskoç misyonerlerin ve daha az ölçüde de Roma ve İngiltere'den gelenlerin müjdelemesiyle yayılmıştır. İskoçya'daki kilise, Celestine III'ün (Latince: , 1192) ile dışındaki tüm İskoç piskoposluklarının ve 'den resmen bağımsız hale gelmesinden sonra İngiltere'den net bir bağımsızlık elde etti. Whithorn/Galloway hariç tüm Latince: Ecclesia Scoticana, İskoç piskoposluklarıyla birlikte "Roma'nın özel kızı" haline geldi. Tüm İskoç piskoposlarından oluşan özel konseyler tarafından yönetildi ve St Andrews piskoposu en önemli figür olarak ortaya çıktı. Cemaatlerin yönetimi genellikle olarak bilinen bir süreçte yerel manastır kurumlarına verilmiştir. 16'ncı yüzyılın ortalarındaki Reformasyon sırasında İskoç cemaatlerinin %80'ine el konulmuş ve cemaat din adamlarına çok az kaynak kalmıştı.
1472'de İskoç kilisesinde ilk başpiskoposluk oldu ve bunu 1492'de Glasgow izledi. Papalık otoritesinin (1378-1418) ile çökmesi, İskoç Krallığı'nın krallık içindeki önemli dini atamalar üzerinde etkili bir kontrol elde etmesini sağladı. Atamalar üzerindeki bu "de facto" yetki 1487 yılında Papalık tarafından resmen tanındı. Kraliyet, 'ün (hükümdarlık dönemi 1488-1513) gayrimeşru oğlu da dahil olmak üzere, kralın müşterilerini ve akrabalarını kilit pozisyonlara yerleştirdi. Bu uygulama kraliyet nüfuzunu güçlendirdi ama aynı zamanda Kilise'yi ve nepotizm eleştirilerine karşı savunmasız hale getirdi. İskoç Krallığı ile Papalık arasındaki ilişkiler genel olarak iyiydi ve James IV papalık lütfunun simgelerini alıyordu.
Ortaçağ popüler dini
Geleneksel Protestan tarih yazımı, geç Ortaçağ İskoç kilisesinin yozlaşmışlığını ve sevimsizliğini vurgulama eğilimindeydi. 20. yüzyılın sonlarından bu yana yapılan araştırmalar, kilisenin farklı sosyal grupların ruhani ihtiyaçlarını nasıl karşıladığını ortaya koymuştur. Tarihçiler bu dönemde manastır yaşamında bir gerileme olduğunu ve birçok dini evin daha az sayıda keşiş bulundurduğunu belirtmektedir. Kalanlar da genellikle daha bireysel ve seküler bir yaşam tarzı için komünal yaşamı terk etmişlerdir. Soylulardan gelen yeni manastır bağışlarının oranı da 15. yüzyılda azalmıştır. Buna karşılık, kasabalar 15. yüzyılın sonlarında, eski manastır tarikatlarının aksine halka vaaz vermeye ve hizmet etmeye önem veren friar tarikatlarının gelişmesine tanık oldu. Fransisken tarikatı 1467'den itibaren bir İskoç olarak örgütlendi ve daha eski Fransiskenler ve 1480'lerde ayrı vilayetler olarak tanındı.
İskoç burghlarının çoğunda, kiliselerin ve cemaatlerin çoğalma eğiliminde olduğu İngiliz kasabalarının aksine, genellikle tek bir cemaat kilisesi vardı. Orta Çağ'ın sonlarında Araf doktrini önem kazandıkça, ruhların cennete geçişini hızlandırmak için tasarlanan şapellerin, rahiplerin ve içlerinde ölüler için dua edilen ayinlerin sayısı hızla arttı. Bu süreçte aracılık edebilecek azizlere adanmış sunakların sayısı da önemli ölçüde artmıştır. Dundee'deki kilisesinde belki 48, Edinburgh'daki kilisesinde ise 50'den fazla sunak vardı. İskoçya'da kutlanan azizlerin sayısı da artmış, 'de kullanılan 'e yaklaşık 90 aziz eklenmiştir. İsa ve Meryem Ana ile ilgili yeni bağlılık kültleri, , ve dahil olmak üzere 15. yüzyılda İskoçya'ya ulaşmaya başladı. Sunum, ve kutlamaları da dahil olmak üzere yeni dini ortaya çıktı.
14. yüzyılın başlarında Papalık, din adamlarının iki ya da daha fazla 'e sahip olmasıyla ortaya çıkan ve başka yerlerde cemaat kiliselerinin rahipsiz kalmasına ya da yetersiz eğitimli ve maaşlı papazlar ve katipler tarafından hizmet verilmesine neden olan ruhban sorununu en aza indirmeyi başardı. Özellikle Kara Ölüm'den sonra İskoçya'daki yoksul din adamlarının sayısı ve genel din adamı sıkıntısı, 15. yüzyılda sorunun yoğunlaştığı anlamına geliyordu. Sonuç olarak, kilise din adamları büyük ölçüde mesleğin alt kademelerinden seçildi ve bu da eğitim standartları veya yetenekleri hakkında sık sık şikayetlere yol açtı. Standartların düştüğüne dair çok az kanıt olmasına rağmen, bu durum Reformasyonun en büyük şikayetlerinden biri olarak dile getirilmiştir. Sapkınlık, Lollardry şeklinde, 15. yüzyılın başlarında İngiltere ve Bohemya'dan İskoçya'ya ulaşmaya başladı. Lollardlar, John Wycliffe (yaklaşık 1330 -84) ve daha sonra Jan Hus'un (yaklaşık 1369 -1415) takipçileriydi ve Kilise'de reform çağrısında bulunarak Evharistiya doktrinini reddettiler. Heretiklerin yakıldığına dair kanıtlara ve sakramental karşıtı unsurlarına yönelik bazı halk desteğine rağmen, muhtemelen küçük bir hareket olarak kalmıştır.
Reform baskısı
Hümanizm

15. yüzyıldan itibaren Rönesans Hümanizm İskoçya'da eleştirel teolojik düşünceyi ve kilisenin yenilenmesi çağrılarını teşvik etti. 1495 gibi erken bir tarihte bazı İskoçlar kuzey hümanist hareketinin Hollanda doğumlu önde gelen ismi Desiderius Erasmus (1466-1536) ile temas halindeydi. Ayrıca, Erasmus gibi yolsuzluk ve suistimallerin ortadan kaldırılması yoluyla Katolik Kilisesi'nde reform yapılmasını şiddetle savunan Fransız hümanist ve akademisyen (yaklaşık 1455 - 1536) ile de temas halindeydiler. İskoç akademisyenler genellikle Kıta'da ve İngiliz üniversitelerinde eğitim görmüşlerdir. Kıtada eğitim görmüş hümanist akademisyenler, St Andrews, Glasgow ve Aberdeen'de kurulan yeni İskoç üniversitelerine alındılar. Bu uluslararası temaslar İskoçya'nın daha geniş bir Avrupa bilim dünyasına entegre olmasına yardımcı oldu ve yeni hümanizm fikirlerinin İskoç entelektüel hayatına girmesinin en önemli yollarından biri oldu. 1497'de Dundee'de doğan ve Paris'te eğitim gören hümanist ve tarihçi , yeni Aberdeen Üniversitesi'nin ilk müdürü olmak için geri döndü.
Akademisyenlerin diğer üniversitelere taşınmaya devam etmesi, 16. yüzyılın başlarında Paris'te İskoç nominalist bir ekolün ortaya çıkmasına neden oldu; bunların en önemlisi, genellikle skolastik olarak tanımlanan idi. Latince yazdığı Büyük Britanya Tarihi (1521) hümanist sosyal gündeme sempati duyuyordu. 1518'de Glasgow Üniversitesi'ne müdür olmak için geri döndü. Andrews ve Köln'de öğretmenlik yapan ve 1462-1493 yılları arasında genç ve 'nin özel öğretmeni olan Archibald Whitelaw da bir diğer önemli figürdü. , ve daha sonra Orkney Piskoposu, 1520'lerde ve 1530'larda İtalyan hümanist Giovanni Ferrario'nun 'nda ders vermesinden sorumluydu. Ferrario etkileyici bir kütüphane kurmuş ve İskoç tarihi ve biyografisi üzerine eserler yazmıştır. Reid, Edinburgh Üniversitesi'nin kurulması için vasiyetinde yeterli miktarda bağış bırakacaktı. James McGoldrick, on altıncı yüzyılın ilk on yılında kraliyet sarayında "Erasmian tipi akademisyen-reformculardan" oluşan bir çevre olduğunu öne sürer.
Lutheranizm

1520'lerden itibaren Martin Luther'in fikirleri İskoçya'da etkili olmaya başladı ve Lutherci literatür doğu kıyısındaki kasabalarda dolaşmaya başladı. 1525 yılında Parlamento bunların ithalini yasakladı. 1527 yılında Antwerp'teki İngiliz büyükelçisi İskoç tüccarların William Tyndale'in adlı kitabını Edinburgh ve St. Andrews'a götürdüklerini not etmiştir. 1528 yılında, ve Marburg üniversitelerinde okurken Lutherci teolojiden etkilenen soylu , İskoçya'daki ilk Protestan şehit oldu. 'daki 'ın dışında sapkınlık suçundan . Hamilton'un idamı yeni fikirlere daha fazla ilgi duyulmasını sağladı. St Andrews Başpiskoposu, "Maister Patrik Hammyltoun'un kokusu [dumanı] üzerine üflediği kadar çok kişiye bulaştığı için" bu tür halka açık infazlara karşı uyarıldı.
Politik arka plan (1528-1559)
James V
1528'de kişisel hükümdarlığına başladıktan sonra, İngiltere'deki çağdaşı Henry VIII tarafından kilisede gerçekleştirilen büyük yapısal ve teolojik değişiklikleri takip etmekten kaçındı. Roma'ya olan sadakatinin karşılığında, {{Atıf gerekli} gayrimeşru çocuklarını ve gözdelerini Kilise'deki görevlere atayabildi, özellikle de 1538'de Kardinal ve 1539'da Saint Andrews Başpiskoposu olan |date=November 2020}}. James kiliseyi ağır bir şekilde vergilendirerek kraliyet gelirlerini artırdı ve dört yıl içinde 72.000 sterlin aldı. Bu tür atamaların ve vergilendirmenin sonuçları Kilise'nin hem statüsünü hem de mali durumunu zayıflattı. Kilise ayrıca Glasgow Başpiskoposu ile 1539'daki ölümüne kadar St. Andrews Başpiskoposu olan arasındaki yetki anlaşmazlıkları nedeniyle bölünmüştü. Sonuç olarak, 1536'da 1470'ten beri toplanan ilk taşra kilise konseyi büyük reformlar ya da sapkınlığa karşı birleşik bir cephe oluşturmayı başaramadı. Patrick Hamilton (şehit)|Patrick Hamilton]]'ın idamından sonra, Kraliyet bazı kişileri yargıladı ve 1530'larda ve 1540'larda az sayıda idam gerçekleşti, ancak kral geniş çaplı kan dökülmesiyle ilgilenmediği için sistematik bir zulüm yoktu. Özellikle , , Fife ve St Andrews Üniversitesi'nde artan sayıda laird ve soylu reformu desteklemeye başladı. Önde gelen isimler arasında ve yer alıyordu. 1541 yılında Parlamento, ayinin onurunu, Meryem Ana'ya duayı, azizlerin resimlerini ve papanın otoritesini korumak için bir yasa çıkardı.
Kaba Kur Yapma

V. James 1542'de öldü ve varisi olarak bebek yaştaki 'ni bıraktı. Mary'nin hükümdarlığının başında İskoç siyasi ulusu, Kardinal Beaton ve Kraliçe'nin annesi tarafından yönetilen Fransız yanlısı bir hizip ile Mary'nin müstakbel varisi tarafından yönetilen İngiliz yanlısı bir hizip arasında bölünmüştü. Başlangıçta Arran, sarayda dini reformdan yana olan küçük "evanjelik parti" tarafından desteklenerek naip oldu. Parlamento'nun 1543 tarihli yasası İncil'in okunmasına karşı yasağı kaldırdı. Mary ile İngiltere Kralı 8. Henry'nin oğlu arasında (1543) uyarınca yapılması planlanan evlilik, İskoçya'da tepkiye ve önderliğinde bir darbeye yol açtı. Reform politikalarını ve Kraliçe için bir İngiliz evliliği düşüncesini reddederek İngilizleri kızdırdı. Daha sonra "kaba kur yapma" olarak bilinen ve güneydoğu İskoçya'yı harap eden bir eylem olan maçı uygulamak için işgal ettiler.
1546 yılında, İsviçreli reformcu Huldrych Zwingli'nin etkisi altına giren bir vaiz olan , Kardinal Beaton'ın emriyle tutuklandı ve St Andrews'da kazığa bağlanarak yakıldı. Wishart'ın bazı Fife lairdlerini de içeren destekçileri kısa süre sonra Beaton'a suikast düzenlediler ve Fransız kuvvetlerinin yardımıyla yenilgiye uğratılmadan önce sırasında bir yıl boyunca ellerinde tuttukları St Andrews Kalesi'ni ele geçirdiler. Aralarında papaz John Knox'un da bulunduğu sağ kalanlar kürek mahkûmu olarak Fransızlara karşı kin beslemeye ve Protestan davası için şehit olmaya mahkûm edildiler.
1547'de komutasındaki İngilizler işgallerini yenilediler ve 'de İskoçları yendiler, , 'da kaleler ve 'de bir ileri karakol ile güneydoğu İskoçya'yı işgal ettiler. Bu işgal (1547-1549) reform davasını teşvik etti. İngilizler bölgesine kitap tedarik edip İncil ve Protestan edebiyatı dağıttılar. Bazı kontlar 'Tanrı'nın sözünün öğretilmesi ve vaaz edilmesi için' kendilerine söz verdiler. İskoçlar İngilizlere karşı koymak için Fransızların yardımını sağladılar; bunun bedeli de bebek Kraliçe'nin Fransız , geleceğin 'si ile nişanlanmasıydı. Kraliçe 1548'de yetiştirileceği ve eğitileceği Fransa'ya doğru yola çıktı. Bu noktada, "8. Henry'nin politikası tamamen başarısız olmuştu." Fransız üstünlüğü sonraki on yıl içinde mutlak hale geldi. 1554 yılında Arran'a unvanı verildi ve Guise'li Mary (Ana Kraliçe) lehine naiplikten alındı.
Guise'li Mary'nin hükümdarlığı
Kraliçe'nin annesi naipliği sırasında (1554-1560) İskoçya işlerinde Fransa'nın baskın olmasını sağladı. Hazineden ve 'den sorumlu Fransızları ve 'ni görevlendirdi. Henri Cleutin bazen 'e katılmıştır. Başlangıçta Guise'li Mary, 1553'ten itibaren 1554'te geleceğin ile evlenen Katolik 'un yönetimi altında olan İngiltere'ye karşı ve Fransız yanlısı politikalarına desteklerini kazanmayı umarak Protestanlara karşı sınırlı bir hoşgörü politikası geliştirdi. Mevcut kilisede reform umutları siyasi ulusun bir arada kalmasına yardımcı oldu. Ancak İskoç Kraliçesi Mary'nin 1558'de veliahtla evlenmesi, İskoçya'nın bir Fransız eyaleti haline geleceği korkusunu artırdı. İngiltere'de Protestan 'in 1558'de tahta geçmesi reformculara umut verdi ve Büyük Britanya'da bir mezhep sınırı yarattı.
Reform Konseyleri
Kilise kendisine yöneltilen bazı eleştirilere yanıt verdi. , , çağdaş 'ni model alan bir dizi taşra konseyini (1549, 1552, muhtemelen 1556 ve 1559'da) başlattı. Bunlar Protestan sapkınlıklarının ilerlemesinden "ahlakın yozlaşmasını ve her rütbeden kilise mensubunun yaşamındaki ahlaksızlığı, edebiyat ve liberal sanatlar konusundaki kaba cehaleti" sorumlu tutuyordu. 1548'de , , ruhban ticareti ve ikametsizliği ortadan kaldırmak ve ehil olmayan kişilerin kilise makamlarında bulunmasını yasaklamak için girişimlerde bulunuldu. Ayrıca, din adamlarına Kutsal Yazılar üzerine düşünmeleri, piskoposlara ve papazlara da yılda en az dört kez vaaz vermeleri emredildi. Keşişler üniversiteye gönderilecek ve her manastır, kolej ve katedral için ilahiyatçılar atanacaktı. Ancak 1552'de çok az şey başarıldığı kabul edildi. Ayinlere katılım hala seyrekti ve "bu diyarın alt düzey din adamları ve piskoposlar, çoğunlukla, Kutsal Yazılar konusunda, kendi çabalarıyla halka Katolik inancını ve kurtuluş için gerekli diğer şeyleri doğru bir şekilde öğretebilecek ya da hatalı olanları dönüştürebilecek kadar yetkinliğe ulaşamadılar."
Protestanlığın Yayılması

Protestanlık bu dönemde genişlemeye devam etmiş ve mevcut kilise içinde reform isteyenlerden daha belirgin hale gelmiştir. Başlangıçta Katolik Kilisesi'ne katılmaya devam eden bir laird ailesinin veya akraba grubunun ve sosyal ağların üyelerinden oluşan konventiküller olarak örgütlenen Protestanlar, üyeleri giderek mevcut kilise yapılarından uzaklaşan bir dizi privy kirk (gizli kilise) geliştirmeye başladı. Bunların örgütlenmesi Knox'un 1555 yılında İskoçya'ya dönmesi için yeterli oldu. Bir Protestan cemaatini yönetti ve özel kiliselerde bir vaaz turu gerçekleştirdi. Üyeleri, Protestan inançlara sahip oldukları halde Katolik ayinlerine katıldıkları reddetmeye çağırdı. Argyll Kontu 4. Archibald Campbell tarafından koruma teklif edilmesine rağmen 1556 yılında Cenevre'ye geri döndü. Önde gelen bir din adamının yokluğunda, hareketin liderliğini Protestanlığı benimsemiş birkaç soylu ve Argyll'in oğlu , merhum Kral V. James'in gayrimeşru oğlu Lord James Stewart (daha sonra Moray Kontu) ve . 1557'de Argyll, Glencairn, Morton, Lorne ve Erskine tarafından "Sathan'a ve söz konusu cemaate karşı zorbalık ve hileye niyetlenen tüm kötü güçlere" karşı ortak destek için bir "ilk senet" imzalandı. Sonunda olarak bilinen bu grup, mevcut rejime doğrudan bir meydan okumaydı.
Reform krizi (1559-1560)
1 Ocak 1559'da manastırların kapılarına, mülklerinin gerçek yoksullara ait olduğu gerekçesiyle keşişleri tahliye etmekle tehdit eden isimsiz bir "Dilenci Celbi" asıldı. Bu, keşişlere karşı özel şikayetleri olduğu anlaşılan kasaba halkının tutkularına hitap etmek için hesaplanmıştı. Knox İskoçya'ya döndü ve 11 Mayıs'ta Perth'deki Vaftizci Aziz John kilisesinde İsa üzerine vaaz verdi. Cemaat buna kilisedeki mabetleri, resimleri ve sunakları soyarak karşılık verdi ve ardından yerel keşişleri ve Kartaca evini yağmaladı. Naip düzeni sağlamak için birlikler göndererek karşılık verdi ve Glencairn kasabanın yeni Protestan statüsünü savunmak için bir kuvvete liderlik etti. Argyll ve James Stuart'ın da aralarında bulunduğu bir kraliyet heyeti kasabayı kapılarını açmaya ikna etti, ancak naibin güçlerinin ağır muamelesi müzakerelerin kesilmesine yol açtı. Argyll ve Stuart taraf değiştirdi ve Cemaat Lordları artık silahlı bir çatışma için yandaşlarını toplamaya başladı.

Protestan azınlıkların, genellikle yerel lairlerin desteğiyle çeşitli bölgelerin ve kasabaların kontrolünü ele geçirmesi ve Katolik şehitler yaratmaktan kaçınarak, manastır ve kiliselerde "temizlik" yapmak için korkutma yöntemini kullanması ve ardından Protestan vaizlerin atanmasıyla bir dizi yerel reform gerçekleşti. Bu tür reformlar muhafazakâr Aberdeen ve kilise başkenti St. Andrews ile diğer doğu limanlarında meydana geldi. Haziran ayında Guise'li Mary, kontrolü yeniden sağlamak için St. Andrews'a bir Fransız ordusu göndererek karşılık verdi, ancak ordu 'de sayıca üstün olduğu için durduruldu ve geri çekilmek zorunda kaldı. Edinburgh Temmuz ayında Lordların eline geçti ve Mary üssünü 'a taşıdı. Fransızların 1.800 kişilik takviye kuvvetlerinin gelişi Lordları savunmaya zorladı ve başkenti terk ettiler.
Lordlar İngiltere'den, Mary de Fransa'dan yardım istedi. İngiliz ajanlar, Chatelherault'un en büyük oğlu ve varisi olan 'ın güvenli bir şekilde geri dönmesini sağlayarak Lordların liderliğini kabul etmesini sağladı. Ekim ayında naip "askıya alındı" ve yerine "krallığın büyük konseyi" kuruldu. Guise'li Mary'nin kuvvetleri ilerlemeye devam ederek St. Andrews'u bir kez daha tehdit etti. Ocak 1560'ta İngiliz filosunun 'a varmasıyla durum değişti ve Fransızlar Edinburgh yakınlarındaki kalesine çekildi. İngilizler ve Lordlar, Şubat 1560'ta ile daha fazla destek konusunda anlaştılar ve bir İngiliz ordusu sınırı geçerek . Guise'li Mary hastalandı ve Haziran ayında öldü. Takviye kuvvet gelmeyince Fransızlar müzakerelere başladı. Edinburgh Antlaşması]] (5 Temmuz 1560) uyarınca hem Fransızlar hem de İngilizler askerlerini İskoçya'dan çekerek ülkenin kontrolünü Protestan Lordlara bıraktı. Lordlar, İskoç Kraliçesi Mary ve kocası, artık 'i hükümdar olarak kabul ettiler ve din konusuna dokunmamak kaydıyla bir parlamento kurma izni aldılar.
Reform Parlamentosu

İskoç Parlamentosu]] Edinburgh'da toplandı 1 Ağustos 1560. On dört kont, altı piskopos, on dokuz lord, yirmi bir başrahip, yirmi iki burgh komiseri ve yüzden fazla laird oturma hakkı talep etmiştir. Edinburgh Antlaşması'nın hükümlerini göz ardı eden Parlamento, 17 Ağustos'ta Reformcu İnanç İtirafını () onayladı ve 24 Ağustos'ta İskoçya'daki eski inancı ortadan kaldıran üç Yasayı kabul etti. Bu yasalar uyarınca, Reform İtirafı ile uyumlu olmayan önceki tüm yasalar iptal edildi. Kutsal ayinler sadece reformcu vaizler tarafından icra edilmek üzere ikiye indirildi (Vaftiz ve ). Ayinin kutlanması bir dizi cezayla (nihayetinde ölümle) cezalandırıldı ve İskoçya'daki Papalık yargı yetkisi reddedildi. Kraliçe, Parlamento'nun kabul ettiği yasaları onaylamayı reddetti ve yeni kirk yasal bir belirsizlik içinde varlığını sürdürdü.
Disiplinin İlk Kitabı
İskoç Kraliçesi Mary ve genç kocası II. Fransa Kralı, 1559 yılında, adlarına denilen Lordlar, Parlamento'nun ısmarladıkları ve büyük ölçüde Knox'un eseri olan bir "Reformasyon Kitabı "nı değerlendirmesini amaçlamışlardı. Belgeden memnun kalmayan Lordlar, revize edilmiş bir versiyon hazırlamak üzere Knox, , , , ve 'un da aralarında bulunduğu "altı John "dan oluşan bir komite kurdu. Gecikmenin sonucu olarak, "Birinci Disiplin Kitabı" olarak bilinen belge Parlamentonun tamamı tarafından değil, sadece Ocak 1561'de soylular ve yaklaşık 30 laird'den oluşan zayıf katılımlı bir kongre tarafından değerlendirildi ve daha sonra toplu olarak değil, sadece bireysel olarak onaylandı. "Kitap", eski Kilise'nin kaynaklarını kullanarak bir papazlar ağı, cemaat temelli bir okul sistemi, üniversite eğitimi ve yoksullara yardım için ödeme yapacak cemaat temelli bir reform programı öneriyordu. Kilise servetinin kullanılmasına yönelik bu öneri reddedildi. Bunun yerine, bir Konsey Yasası Kilise'nin varlıklarının üçte ikisini mevcut sahiplerinin elinde tutarken, kalan üçte biri Kraliyet ve reformist önlemler arasında paylaştırıldı. Eğitim programından vazgeçildi, bakanlara düşük maaş ödenmeye devam edildi ve Kilise yetersiz finanse edildi.
Reform sonrası kilise
İman ikrarı

"İskoç İtirafnamesi" Knox ve beş meslektaşı tarafından dört günde hazırlanmıştır. Yapısı ile paralellik gösterir; Baba, Oğul, Kilise ve Son temalarına dayanan 25 bölümden oluşur. İngiliz İç Savaşı]] sırasında İngiliz Parlamenter müttefikleriyle müzakere edilen ve 1647'de Kirk tarafından kabul edilen ile değiştirilene kadar Kirk'ün standardı olarak kalmıştır. İtiraf, güçlü bir Kalvinist tondaydı. Her şeyi belirlemiş olan Tanrı'nın "esrarengiz takdirini" vurgulamıştır. Sonsuz lanetlenmeyi hak eden insanlığın aşırı ahlaksızlığını ve Tanrı'nın yalnızca lütuf yoluyla kurtuluş için insanlığın bir kısmını seçerek merhametini vurgulamıştır. Transubstantiation]]'ı reddetmiş, ancak Eucharist'teki 'ı korumuştur. Yeni inancı basit bir dille ortaya koymaya odaklanarak Katolikliğe yönelik olumsuz duygusal kınamalardan büyük ölçüde kaçınmıştır. Kirk'ü "tüm uluslardan, diyarlardan, milletlerden, dillerden, Yahudilerden ve Yahudi olmayanlardan" oluşan "katolik" bir topluluk olarak görüyordu. 1581 yılında, algılanan Katoliklik tehdidine verilen tepkinin bir parçası olarak, saray, muhtemelen James VI tarafından yaptırılan ve Katolikliği çok daha sert bir şekilde kınayan bir "Kral" ya da "Negatif İtiraf" imzaladı.
Liturji ve ibadet
Reformasyonla birlikte dini ibadetlerde tam bir dönüşüm yaşanmıştır. Katolik Kilisesi'nin çok sayıdaki kutsal günü ve bayramı ile ara sıra yapılan ayinlerin yerine, hayatta kalan tek kutsal gün Pazar günüydü ve dindarların düzenli olarak ayinlere katılması ve iştirak etmesi gerekiyordu. Latince, yerel dil lehine terk edildi. Eğitimli koroların özenle hazırlanmış yerini cemaatle söylenen mezmurlar aldı. İncil'e ve genellikle bir saatten uzun süren vaazlara önem verilmesine rağmen, papazı olmayan birçok cemaatte sadece mezmurlar, dualar ve İncil okumalarından oluşan bir "okuyucu ayini" yapılırdı. Cenevre İncili]] yaygın olarak benimsenmiştir. İngiltere'deki kaçan Protestan vaizler yanlarında 'nın Cemaat Lordları tarafından övülen ikinci 'ını (1552 tarihli) getirmişlerdi. Knox başlangıçta bunu destekledi, ancak Cenevre'den ayrılmadan önce ve Calvin'in teşvikiyle kendi kitabını yazdı ve bu kitap 1562 yılında tarafından basılıp onaylandı. Genişletilen kitap, İtiraf ve ile birlikte yeniden basıldı ve 1643 yılında ile değiştirilene kadar standart olarak kaldı. Galce basılan ilk kitap olan "Book of Common Order "ın Galce çevirisi 1563 yılında yapılmıştır, ancak 18. yüzyıla kadar Galce bir İncil hazırlanmayacaktır.
Kilise yönetimi

"Birinci Disiplin Kitabı" yaklaşık 1.080 cemaatin her birinde reformcu papazların görevlendirilmesini öngörüyordu. 1561 yılının sonunda bu yerlerin 240'ı doldurulmuştu. 1567'de yaklaşık 850 din adamı vardı ve 1574'te bu sayı 1,000'in biraz üzerindeydi. Bunlar çoğunlukla güney ve doğuda yoğunlaşmıştı. Dağlık bölgelerde eksiklikler vardı ve çok azı yerel halkın konuştuğu Galceyi konuşabiliyordu. Üniversiteler bir nesil boyunca yeterli sayıda eğitimli papaz sağlayamadı ve birçoğu (1574'te dörtte üçünden fazlası) nitelikli papazlardan ziyade okuyucu olarak görev yaptı. Bunların büyük kısmı eski Katolik din adamlarıydı. On üç şeklindeki düzensiz sistemin yerini, her biri bir tarafından denetlenecek on daha rasyonel bölge alacaktı. Bu plan, görevlerinde kalmalarına izin verilen üç piskoposun Protestanlığa geçmesiyle karmaşık bir hal aldı. Az sayıda müfettiş atandı ve boşlukları doldurmak için geçici komiserler görevlendirildi. 1576'da Kirk'ün yapısını değerlendirdiğinde beş makam tanıdı: başpiskoposlar, piskoposlar, müfettişler, komiserler ve ziyaretçiler.
Kaynakça
- ^ Fletcher 1999, ss. 231-233.
- ^ a b c d e f g Bawcutt & Williams (2006), ss. 26-29.
- ^ Macquarrie (2004), ss. 109-117.
- ^ a b c Wormald (1991), ss. 75-87.
- ^ a b Wormald (1991), ss. 76-87.
- ^ Palliser (2000), ss. 349-350.
- ^ Barrell (2000), s. 246.
- ^ Barrell (2000), s. 254.
- ^ a b Peters (2004), s. 147.
- ^ Barrell (2000), ss. 244-245.
- ^ Barrell (2000), s. 257.
- ^ McGoldrick (1989), s. 28.
- ^ a b c Webster (1997), ss. 124-125.
- ^ a b Wormald (1991), ss. 68-72.
- ^ Mason (2005), s. 100.
- ^ Thomas (2012), ss. 196-197.
- ^ Wormald (1991), s. 91.
- ^ Wormald (1991), s. 104.
- ^ Dawson (2007), ss. 164-166.
- ^ Mackie, Lenman & Parker (1991), s. 151.
- ^ Mason (2005), s. 102.
- ^ Dawson (2007), s. 129.
- ^ Dawson (2007), ss. 144-145.
- ^ Wormald (1991), s. 107.
- ^ Ryrie (2006), s. 42.
- ^ Wormald (1991), s. 100.
- ^ Dawson (2007), s. 159.
- ^ a b Grant & Stringer (1995), ss. 115-116.
- ^ Graham (2000), s. 414.
- ^ Wormald (1991), ss. 102-104.
- ^ Kirk (1989).
- ^ a b Mackie, Lenman & Parker (1991), s. 144.
- ^ Mackie, Lenman & Parker (1991), s. 139.
- ^ Wormald (1991), s. 102.
- ^ Dawson (2007), s. 185.
- ^ Dawson (2007), ss. 200-201.
- ^ Dawson (2007), s. 186.
- ^ Kirk (1993), s. 696.
- ^ Dawson (2007), ss. 188-189.
- ^ Dawson (2007), ss. 194-195.
- ^ Dawson (2007), s. 195.
- ^ a b Burleigh (1960), s. 143.
- ^ Dawson (2007), ss. 204-205.
- ^ Dawson (2007), ss. 205-206.
- ^ a b Dawson (2007), s. 209.
- ^ a b Wormald (1991), s. 117.
- ^ a b Dawson (2007), s. 211.
- ^ a b Lynch (1992), s. 197.
- ^ Mackie, Lenman & Parker (1991), s. 153.
- ^ Brown & MacDonald (2010), s. 48.
- ^ Mackie, Lenman & Parker (1991), ss. 154-155.
- ^ J. Rogers, Presbyterian Creeds: A Guide to the Book of Confessions (Westminster: John Knox Press, 1985), , pp. 79-80.
- ^ Brown (2012), s. 80.
- ^ Wormald (1991), ss. 120-121.
- ^ Reid (2013), s. 96.
- ^ a b Dawson (2007), ss. 227-229.
- ^ Burleigh (1960), ss. 160-163.
- ^ a b Lynch (1992), ss. 198-199.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iskocya Reformasyonu Iskocya nin Papalik tan koptugu ve agirlikli olarak Kalvinist bir ulusal kilise olan ni Kirk olarak da bilinir gelistirdigi surectir Bu 16 yuzyildan itibaren gerceklesen daha genis Avrupa Protestan Reformu nun bir parcasiydi Iskoc Reformu nun onde gelen isimlerinden John Knox un heykeli 15 yuzyilin sonlarindan itibaren Ronesans fikirleri Yerlesik nin bazi yonlerini elestiren humanizm ozellikle Iskoc ve kitali akademisyenler arasindaki temaslar yoluyla Iskocya ya ulasmaya basladi XVI yuzyilin baslarinda Martin Luther in ogretileri Iskocya yi etkilemeye basladi Ozellikle 1528 yilinda idam edilen Lutherci Iskoc un calismalari onemliydi Ingiltere deki amcasi in aksine kilisede buyuk yapisal ve teolojik degisikliklerden kacindi ve kiliseyi gayrimesru cocuklari ve gozdeleri icin bir gelir kaynagi ve atamalar icin kullandi James in 1542 deki olumu bebek yastaki ni varisi olarak birakti ve daha sonra olarak bilinen bir dizi Ingiliz istilasina izin verdi Ingilizler 1547 de isgal ettikleri bolgesine kitap tedarik edip Incil ve Protestan literaturu dagittilar Zwingli den etkilenen in 1546 da Kardinal in emriyle kaziga baglanip yakilarak idam edilmesi bu fikirlerin tepki olarak buyumesini tesvik etti Wishart in bazi Fife lairdlerini de iceren destekcileri kisa bir sure sonra Beaton a suikast duzenlediler ve Fransiz kuvvetlerinin yardimiyla yenilmeden once bir yil boyunca ellerinde tuttuklari Aziz Andrews Kalesi ni ele gecirdiler Aralarinda papaz John Knox un da bulundugu hayatta kalanlar olarak hizmet etmeye mahkum edildi Onlarin sehit edilmesi Fransizlarin ofkesini uyandirdi ve Protestan davasi icin baska sehitlere ilham verdi 1549 da Ingilizlerin Fransiz destegiyle yenilgiye ugramasi Mary nin olan ile ve kralicenin annesi in Iskocya naipligine yol acti Sinirli hosgoru ve surgundeki Iskoclar ile diger ulkelerdeki Protestanlarin etkisi Protestanligin yayilmasina yol acmis bir grup laird 1557 de kendilerini ilan ederek Protestan cikarlarini siyasi olarak temsil etmeye baslamistir Fransiz ittifakinin cokmesi ve naibin olumu ardindan 1560 ta Ingiliz mudahalesi nispeten kucuk ama oldukca etkili bir grup Protestanin Iskoc kilisesine reform dayatma gucune sahip oldugu anlamina geliyordu 1560 taki papaligin yargi yetkisini ve ayini reddeden Protestan bir inanc itirafini onayladi Kurek cezasindan kacan ve Cenevre de zaman geciren Knox burada Calvin in takipcisi oldu ve en onemli figur olarak ortaya cikti Knox onderligindeki reformcularin Kalvinizmi Presbiteryen bir sistemi benimseyen ve Ortacag kilisesinin ayrintili suslemelerinin cogunu reddeden bir yerlesimle sonuclandi Francis 1560 yilinda oldugunde Katolik Mary yonetimi devralmak uzere Iskocya ya dondu Alti yillik kisisel saltanati buyuk olcude onde gelen soylularin entrikalari ve rekabetlerinin neden oldugu bir dizi krizle golgelendi Ucuncu kocasi na karsi muhalefet Mary yi yakalayan ve 1567 de olarak tahta cikan oglu lehine tahttan cekilmeye zorlayan bir soylular koalisyonunun kurulmasina yol acti James Protestan olarak yetistirildi ancak Presbiteryenlige ve Kirk un bagimsizligina direndi Reformasyon Iskoc toplumunda buyuk degisikliklere yol acti Bunlar arasinda her mahallede bir okul kurma istegi ve universite sisteminde buyuk reformlar yer aliyordu Kirk bircok oyun turunun yani sira dogasi geregi adanmislik icermeyen siiri de engelledi George Buchanan ve James VI nin hukumdarligi donemindeki gibi onemli oyun yazarlari ve sairler ortaya cikmistir Iskocya nin kilise sanati Reformasyon ikonoklazminin bir sonucu olarak agir bir bedel odedi Yerli ustalar ve sanatcilar laik patronlara yonelerek ve duvarlarin gelismesine neden oldu Reform kilise mimarisinde devrim yaratmis yeni kiliseler insa edilmis ve mevcut kiliseler reform ayinlerine uygun hale getirilmis ozellikle de vaaz verme ibadetin merkezinde oldugu icin kursu kilisenin merkezine yerlestirilmistir Reformun kilise muzigi uzerinde de ciddi bir etkisi olmus sarki okullari kapatilmis korolar dagitilmis muzik kitaplari ve el yazmalari yok edilmis ve orglar kiliselerden kaldirilmistir James in sarki okullarini ve koro sarkilarini yeniden kurma girisimlerine ragmen bunlarin yerini mezmurlarin cemaatle soylenmesi aldi Kadinlar yeni egitim olanaklari elde etmis ve din bircok kadinin hayatinda onemli bir rol oynamistir ancak bircok kadin fuhus ve suclarindan yargilanarak suclu muamelesi gormustur Iskoc Protestanligi Incil e odaklanmisti ve 17 yuzyilin sonlarindan itibaren batil inanc veya anlamsiz olarak gorulen populer faaliyetleri ortadan kaldirma cabalari vardi Kirk ulusal gururun konusu haline geldi ve bircok Iskoc ulkelerini yeni bir Israil olarak gordu Reform oncesi IskocyaReform oncesi kilise o 1440 kraliyet hocasi ve danismani St Andrews Universitesi nin kurucusu veYapi Hiristiyanlik Iskocya da 6 yuzyildan itibaren Irlandali Iskoc misyonerlerin ve daha az olcude de Roma ve Ingiltere den gelenlerin mujdelemesiyle yayilmistir Iskocya daki kilise Celestine III un Latince 1192 ile disindaki tum Iskoc piskoposluklarinin ve den resmen bagimsiz hale gelmesinden sonra Ingiltere den net bir bagimsizlik elde etti Whithorn Galloway haric tum Latince Ecclesia Scoticana Iskoc piskoposluklariyla birlikte Roma nin ozel kizi haline geldi Tum Iskoc piskoposlarindan olusan ozel konseyler tarafindan yonetildi ve St Andrews piskoposu en onemli figur olarak ortaya cikti Cemaatlerin yonetimi genellikle olarak bilinen bir surecte yerel manastir kurumlarina verilmistir 16 nci yuzyilin ortalarindaki Reformasyon sirasinda Iskoc cemaatlerinin 80 ine el konulmus ve cemaat din adamlarina cok az kaynak kalmisti 1472 de Iskoc kilisesinde ilk baspiskoposluk oldu ve bunu 1492 de Glasgow izledi Papalik otoritesinin 1378 1418 ile cokmesi Iskoc Kralligi nin krallik icindeki onemli dini atamalar uzerinde etkili bir kontrol elde etmesini sagladi Atamalar uzerindeki bu de facto yetki 1487 yilinda Papalik tarafindan resmen tanindi Kraliyet un hukumdarlik donemi 1488 1513 gayrimesru oglu da dahil olmak uzere kralin musterilerini ve akrabalarini kilit pozisyonlara yerlestirdi Bu uygulama kraliyet nufuzunu guclendirdi ama ayni zamanda Kilise yi ve nepotizm elestirilerine karsi savunmasiz hale getirdi Iskoc Kralligi ile Papalik arasindaki iliskiler genel olarak iyiydi ve James IV papalik lutfunun simgelerini aliyordu Ortacag populer dini Geleneksel Protestan tarih yazimi gec Ortacag Iskoc kilisesinin yozlasmisligini ve sevimsizligini vurgulama egilimindeydi 20 yuzyilin sonlarindan bu yana yapilan arastirmalar kilisenin farkli sosyal gruplarin ruhani ihtiyaclarini nasil karsiladigini ortaya koymustur Tarihciler bu donemde manastir yasaminda bir gerileme oldugunu ve bircok dini evin daha az sayida kesis bulundurdugunu belirtmektedir Kalanlar da genellikle daha bireysel ve sekuler bir yasam tarzi icin komunal yasami terk etmislerdir Soylulardan gelen yeni manastir bagislarinin orani da 15 yuzyilda azalmistir Buna karsilik kasabalar 15 yuzyilin sonlarinda eski manastir tarikatlarinin aksine halka vaaz vermeye ve hizmet etmeye onem veren friar tarikatlarinin gelismesine tanik oldu Fransisken tarikati 1467 den itibaren bir Iskoc olarak orgutlendi ve daha eski Fransiskenler ve 1480 lerde ayri vilayetler olarak tanindi 16 yuzyil ortalarinda Dundee deki bir evde bulunan mese panel oymasi Iskoc burghlarinin cogunda kiliselerin ve cemaatlerin cogalma egiliminde oldugu Ingiliz kasabalarinin aksine genellikle tek bir cemaat kilisesi vardi Orta Cag in sonlarinda Araf doktrini onem kazandikca ruhlarin cennete gecisini hizlandirmak icin tasarlanan sapellerin rahiplerin ve iclerinde oluler icin dua edilen ayinlerin sayisi hizla artti Bu surecte aracilik edebilecek azizlere adanmis sunaklarin sayisi da onemli olcude artmistir Dundee deki kilisesinde belki 48 Edinburgh daki kilisesinde ise 50 den fazla sunak vardi Iskocya da kutlanan azizlerin sayisi da artmis de kullanilan e yaklasik 90 aziz eklenmistir Isa ve Meryem Ana ile ilgili yeni baglilik kultleri ve dahil olmak uzere 15 yuzyilda Iskocya ya ulasmaya basladi Sunum ve kutlamalari da dahil olmak uzere yeni dini ortaya cikti 14 yuzyilin baslarinda Papalik din adamlarinin iki ya da daha fazla e sahip olmasiyla ortaya cikan ve baska yerlerde cemaat kiliselerinin rahipsiz kalmasina ya da yetersiz egitimli ve maasli papazlar ve katipler tarafindan hizmet verilmesine neden olan ruhban sorununu en aza indirmeyi basardi Ozellikle Kara Olum den sonra Iskocya daki yoksul din adamlarinin sayisi ve genel din adami sikintisi 15 yuzyilda sorunun yogunlastigi anlamina geliyordu Sonuc olarak kilise din adamlari buyuk olcude meslegin alt kademelerinden secildi ve bu da egitim standartlari veya yetenekleri hakkinda sik sik sikayetlere yol acti Standartlarin dustugune dair cok az kanit olmasina ragmen bu durum Reformasyonun en buyuk sikayetlerinden biri olarak dile getirilmistir Sapkinlik Lollardry seklinde 15 yuzyilin baslarinda Ingiltere ve Bohemya dan Iskocya ya ulasmaya basladi Lollardlar John Wycliffe yaklasik 1330 84 ve daha sonra Jan Hus un yaklasik 1369 1415 takipcileriydi ve Kilise de reform cagrisinda bulunarak Evharistiya doktrinini reddettiler Heretiklerin yakildigina dair kanitlara ve sakramental karsiti unsurlarina yonelik bazi halk destegine ragmen muhtemelen kucuk bir hareket olarak kalmistir Reform baskisiHumanizm Avrupa humanizminin onemli isimlerinden biri olan ve Aberdeen Universitesinin ilk muduru olarak geri donen nin 1465 1536 portresi 15 yuzyildan itibaren Ronesans Humanizm Iskocya da elestirel teolojik dusunceyi ve kilisenin yenilenmesi cagrilarini tesvik etti 1495 gibi erken bir tarihte bazi Iskoclar kuzey humanist hareketinin Hollanda dogumlu onde gelen ismi Desiderius Erasmus 1466 1536 ile temas halindeydi Ayrica Erasmus gibi yolsuzluk ve suistimallerin ortadan kaldirilmasi yoluyla Katolik Kilisesi nde reform yapilmasini siddetle savunan Fransiz humanist ve akademisyen yaklasik 1455 1536 ile de temas halindeydiler Iskoc akademisyenler genellikle Kita da ve Ingiliz universitelerinde egitim gormuslerdir Kitada egitim gormus humanist akademisyenler St Andrews Glasgow ve Aberdeen de kurulan yeni Iskoc universitelerine alindilar Bu uluslararasi temaslar Iskocya nin daha genis bir Avrupa bilim dunyasina entegre olmasina yardimci oldu ve yeni humanizm fikirlerinin Iskoc entelektuel hayatina girmesinin en onemli yollarindan biri oldu 1497 de Dundee de dogan ve Paris te egitim goren humanist ve tarihci yeni Aberdeen Universitesi nin ilk muduru olmak icin geri dondu Akademisyenlerin diger universitelere tasinmaya devam etmesi 16 yuzyilin baslarinda Paris te Iskoc nominalist bir ekolun ortaya cikmasina neden oldu bunlarin en onemlisi genellikle skolastik olarak tanimlanan idi Latince yazdigi Buyuk Britanya Tarihi 1521 humanist sosyal gundeme sempati duyuyordu 1518 de Glasgow Universitesi ne mudur olmak icin geri dondu Andrews ve Koln de ogretmenlik yapan ve 1462 1493 yillari arasinda genc ve nin ozel ogretmeni olan Archibald Whitelaw da bir diger onemli figurdu ve daha sonra Orkney Piskoposu 1520 lerde ve 1530 larda Italyan humanist Giovanni Ferrario nun nda ders vermesinden sorumluydu Ferrario etkileyici bir kutuphane kurmus ve Iskoc tarihi ve biyografisi uzerine eserler yazmistir Reid Edinburgh Universitesi nin kurulmasi icin vasiyetinde yeterli miktarda bagis birakacakti James McGoldrick on altinci yuzyilin ilk on yilinda kraliyet sarayinda Erasmian tipi akademisyen reformculardan olusan bir cevre oldugunu one surer Lutheranizm Saint Andrews daki Sehitler Aniti ve dahil olmak uzere Reformasyondan once idam edilen Protestanlari anmaktadir 1520 lerden itibaren Martin Luther in fikirleri Iskocya da etkili olmaya basladi ve Lutherci literatur dogu kiyisindaki kasabalarda dolasmaya basladi 1525 yilinda Parlamento bunlarin ithalini yasakladi 1527 yilinda Antwerp teki Ingiliz buyukelcisi Iskoc tuccarlarin William Tyndale in adli kitabini Edinburgh ve St Andrews a goturduklerini not etmistir 1528 yilinda ve Marburg universitelerinde okurken Lutherci teolojiden etkilenen soylu Iskocya daki ilk Protestan sehit oldu daki in disinda sapkinlik sucundan Hamilton un idami yeni fikirlere daha fazla ilgi duyulmasini sagladi St Andrews Baspiskoposu Maister Patrik Hammyltoun un kokusu dumani uzerine ufledigi kadar cok kisiye bulastigi icin bu tur halka acik infazlara karsi uyarildi Politik arka plan 1528 1559 James V 1528 de kisisel hukumdarligina basladiktan sonra Ingiltere deki cagdasi Henry VIII tarafindan kilisede gerceklestirilen buyuk yapisal ve teolojik degisiklikleri takip etmekten kacindi Roma ya olan sadakatinin karsiliginda Atif gerekli gayrimesru cocuklarini ve gozdelerini Kilise deki gorevlere atayabildi ozellikle de 1538 de Kardinal ve 1539 da Saint Andrews Baspiskoposu olan date November 2020 James kiliseyi agir bir sekilde vergilendirerek kraliyet gelirlerini artirdi ve dort yil icinde 72 000 sterlin aldi Bu tur atamalarin ve vergilendirmenin sonuclari Kilise nin hem statusunu hem de mali durumunu zayiflatti Kilise ayrica Glasgow Baspiskoposu ile 1539 daki olumune kadar St Andrews Baspiskoposu olan arasindaki yetki anlasmazliklari nedeniyle bolunmustu Sonuc olarak 1536 da 1470 ten beri toplanan ilk tasra kilise konseyi buyuk reformlar ya da sapkinliga karsi birlesik bir cephe olusturmayi basaramadi Patrick Hamilton sehit Patrick Hamilton in idamindan sonra Kraliyet bazi kisileri yargiladi ve 1530 larda ve 1540 larda az sayida idam gerceklesti ancak kral genis capli kan dokulmesiyle ilgilenmedigi icin sistematik bir zulum yoktu Ozellikle Fife ve St Andrews Universitesi nde artan sayida laird ve soylu reformu desteklemeye basladi Onde gelen isimler arasinda ve yer aliyordu 1541 yilinda Parlamento ayinin onurunu Meryem Ana ya duayi azizlerin resimlerini ve papanin otoritesini korumak icin bir yasa cikardi Kaba Kur Yapma eski inancin savunucusu ve Fransiz yanlisi hizbin lideri V James 1542 de oldu ve varisi olarak bebek yastaki ni birakti Mary nin hukumdarliginin basinda Iskoc siyasi ulusu Kardinal Beaton ve Kralice nin annesi tarafindan yonetilen Fransiz yanlisi bir hizip ile Mary nin mustakbel varisi tarafindan yonetilen Ingiliz yanlisi bir hizip arasinda bolunmustu Baslangicta Arran sarayda dini reformdan yana olan kucuk evanjelik parti tarafindan desteklenerek naip oldu Parlamento nun 1543 tarihli yasasi Incil in okunmasina karsi yasagi kaldirdi Mary ile Ingiltere Krali 8 Henry nin oglu arasinda 1543 uyarinca yapilmasi planlanan evlilik Iskocya da tepkiye ve onderliginde bir darbeye yol acti Reform politikalarini ve Kralice icin bir Ingiliz evliligi dusuncesini reddederek Ingilizleri kizdirdi Daha sonra kaba kur yapma olarak bilinen ve guneydogu Iskocya yi harap eden bir eylem olan maci uygulamak icin isgal ettiler 1546 yilinda Isvicreli reformcu Huldrych Zwingli nin etkisi altina giren bir vaiz olan Kardinal Beaton in emriyle tutuklandi ve St Andrews da kaziga baglanarak yakildi Wishart in bazi Fife lairdlerini de iceren destekcileri kisa sure sonra Beaton a suikast duzenlediler ve Fransiz kuvvetlerinin yardimiyla yenilgiye ugratilmadan once sirasinda bir yil boyunca ellerinde tuttuklari St Andrews Kalesi ni ele gecirdiler Aralarinda papaz John Knox un da bulundugu sag kalanlar kurek mahkumu olarak Fransizlara karsi kin beslemeye ve Protestan davasi icin sehit olmaya mahkum edildiler 1547 de komutasindaki Ingilizler isgallerini yenilediler ve de Iskoclari yendiler da kaleler ve de bir ileri karakol ile guneydogu Iskocya yi isgal ettiler Bu isgal 1547 1549 reform davasini tesvik etti Ingilizler bolgesine kitap tedarik edip Incil ve Protestan edebiyati dagittilar Bazi kontlar Tanri nin sozunun ogretilmesi ve vaaz edilmesi icin kendilerine soz verdiler Iskoclar Ingilizlere karsi koymak icin Fransizlarin yardimini sagladilar bunun bedeli de bebek Kralice nin Fransiz gelecegin si ile nisanlanmasiydi Kralice 1548 de yetistirilecegi ve egitilecegi Fransa ya dogru yola cikti Bu noktada 8 Henry nin politikasi tamamen basarisiz olmustu Fransiz ustunlugu sonraki on yil icinde mutlak hale geldi 1554 yilinda Arran a unvani verildi ve Guise li Mary Ana Kralice lehine naiplikten alindi Guise li Mary nin hukumdarligi Arms of in Kralice nin annesi naipligi sirasinda 1554 1560 Iskocya islerinde Fransa nin baskin olmasini sagladi Hazineden ve den sorumlu Fransizlari ve ni gorevlendirdi Henri Cleutin bazen e katilmistir Baslangicta Guise li Mary 1553 ten itibaren 1554 te gelecegin ile evlenen Katolik un yonetimi altinda olan Ingiltere ye karsi ve Fransiz yanlisi politikalarina desteklerini kazanmayi umarak Protestanlara karsi sinirli bir hosgoru politikasi gelistirdi Mevcut kilisede reform umutlari siyasi ulusun bir arada kalmasina yardimci oldu Ancak Iskoc Kralicesi Mary nin 1558 de veliahtla evlenmesi Iskocya nin bir Fransiz eyaleti haline gelecegi korkusunu artirdi Ingiltere de Protestan in 1558 de tahta gecmesi reformculara umut verdi ve Buyuk Britanya da bir mezhep siniri yaratti Reform Konseyleri Kilise kendisine yoneltilen bazi elestirilere yanit verdi cagdas ni model alan bir dizi tasra konseyini 1549 1552 muhtemelen 1556 ve 1559 da baslatti Bunlar Protestan sapkinliklarinin ilerlemesinden ahlakin yozlasmasini ve her rutbeden kilise mensubunun yasamindaki ahlaksizligi edebiyat ve liberal sanatlar konusundaki kaba cehaleti sorumlu tutuyordu 1548 de ruhban ticareti ve ikametsizligi ortadan kaldirmak ve ehil olmayan kisilerin kilise makamlarinda bulunmasini yasaklamak icin girisimlerde bulunuldu Ayrica din adamlarina Kutsal Yazilar uzerine dusunmeleri piskoposlara ve papazlara da yilda en az dort kez vaaz vermeleri emredildi Kesisler universiteye gonderilecek ve her manastir kolej ve katedral icin ilahiyatcilar atanacakti Ancak 1552 de cok az sey basarildigi kabul edildi Ayinlere katilim hala seyrekti ve bu diyarin alt duzey din adamlari ve piskoposlar cogunlukla Kutsal Yazilar konusunda kendi cabalariyla halka Katolik inancini ve kurtulus icin gerekli diger seyleri dogru bir sekilde ogretebilecek ya da hatali olanlari donusturebilecek kadar yetkinlige ulasamadilar Protestanligin Yayilmasi daha sonra 1 Moray Kontu 1559 da taraf degistirerek Reformasyon krizinin patlak vermesine yardimci olan soylulardan biri Protestanlik bu donemde genislemeye devam etmis ve mevcut kilise icinde reform isteyenlerden daha belirgin hale gelmistir Baslangicta Katolik Kilisesi ne katilmaya devam eden bir laird ailesinin veya akraba grubunun ve sosyal aglarin uyelerinden olusan konventikuller olarak orgutlenen Protestanlar uyeleri giderek mevcut kilise yapilarindan uzaklasan bir dizi privy kirk gizli kilise gelistirmeye basladi Bunlarin orgutlenmesi Knox un 1555 yilinda Iskocya ya donmesi icin yeterli oldu Bir Protestan cemaatini yonetti ve ozel kiliselerde bir vaaz turu gerceklestirdi Uyeleri Protestan inanclara sahip olduklari halde Katolik ayinlerine katildiklari reddetmeye cagirdi Argyll Kontu 4 Archibald Campbell tarafindan koruma teklif edilmesine ragmen 1556 yilinda Cenevre ye geri dondu Onde gelen bir din adaminin yoklugunda hareketin liderligini Protestanligi benimsemis birkac soylu ve Argyll in oglu merhum Kral V James in gayrimesru oglu Lord James Stewart daha sonra Moray Kontu ve 1557 de Argyll Glencairn Morton Lorne ve Erskine tarafindan Sathan a ve soz konusu cemaate karsi zorbalik ve hileye niyetlenen tum kotu guclere karsi ortak destek icin bir ilk senet imzalandi Sonunda olarak bilinen bu grup mevcut rejime dogrudan bir meydan okumaydi Reform krizi 1559 1560 1 Ocak 1559 da manastirlarin kapilarina mulklerinin gercek yoksullara ait oldugu gerekcesiyle kesisleri tahliye etmekle tehdit eden isimsiz bir Dilenci Celbi asildi Bu kesislere karsi ozel sikayetleri oldugu anlasilan kasaba halkinin tutkularina hitap etmek icin hesaplanmisti Knox Iskocya ya dondu ve 11 Mayis ta Perth deki Vaftizci Aziz John kilisesinde Isa uzerine vaaz verdi Cemaat buna kilisedeki mabetleri resimleri ve sunaklari soyarak karsilik verdi ve ardindan yerel kesisleri ve Kartaca evini yagmaladi Naip duzeni saglamak icin birlikler gondererek karsilik verdi ve Glencairn kasabanin yeni Protestan statusunu savunmak icin bir kuvvete liderlik etti Argyll ve James Stuart in da aralarinda bulundugu bir kraliyet heyeti kasabayi kapilarini acmaya ikna etti ancak naibin guclerinin agir muamelesi muzakerelerin kesilmesine yol acti Argyll ve Stuart taraf degistirdi ve Cemaat Lordlari artik silahli bir catisma icin yandaslarini toplamaya basladi Petworth House dan 7 Mayis 1560 tarihli Leith Kusatmasi Haritasi Protestan azinliklarin genellikle yerel lairlerin destegiyle cesitli bolgelerin ve kasabalarin kontrolunu ele gecirmesi ve Katolik sehitler yaratmaktan kacinarak manastir ve kiliselerde temizlik yapmak icin korkutma yontemini kullanmasi ve ardindan Protestan vaizlerin atanmasiyla bir dizi yerel reform gerceklesti Bu tur reformlar muhafazakar Aberdeen ve kilise baskenti St Andrews ile diger dogu limanlarinda meydana geldi Haziran ayinda Guise li Mary kontrolu yeniden saglamak icin St Andrews a bir Fransiz ordusu gondererek karsilik verdi ancak ordu de sayica ustun oldugu icin durduruldu ve geri cekilmek zorunda kaldi Edinburgh Temmuz ayinda Lordlarin eline gecti ve Mary ussunu a tasidi Fransizlarin 1 800 kisilik takviye kuvvetlerinin gelisi Lordlari savunmaya zorladi ve baskenti terk ettiler Lordlar Ingiltere den Mary de Fransa dan yardim istedi Ingiliz ajanlar Chatelherault un en buyuk oglu ve varisi olan in guvenli bir sekilde geri donmesini saglayarak Lordlarin liderligini kabul etmesini sagladi Ekim ayinda naip askiya alindi ve yerine kralligin buyuk konseyi kuruldu Guise li Mary nin kuvvetleri ilerlemeye devam ederek St Andrews u bir kez daha tehdit etti Ocak 1560 ta Ingiliz filosunun a varmasiyla durum degisti ve Fransizlar Edinburgh yakinlarindaki kalesine cekildi Ingilizler ve Lordlar Subat 1560 ta ile daha fazla destek konusunda anlastilar ve bir Ingiliz ordusu siniri gecerek Guise li Mary hastalandi ve Haziran ayinda oldu Takviye kuvvet gelmeyince Fransizlar muzakerelere basladi Edinburgh Antlasmasi 5 Temmuz 1560 uyarinca hem Fransizlar hem de Ingilizler askerlerini Iskocya dan cekerek ulkenin kontrolunu Protestan Lordlara birakti Lordlar Iskoc Kralicesi Mary ve kocasi artik i hukumdar olarak kabul ettiler ve din konusuna dokunmamak kaydiyla bir parlamento kurma izni aldilar Reform ParlamentosuIskoc Parlamentosu Edinburgh da toplandi 1 Agustos 1560 On dort kont alti piskopos on dokuz lord yirmi bir basrahip yirmi iki burgh komiseri ve yuzden fazla laird oturma hakki talep etmistir Edinburgh Antlasmasi nin hukumlerini goz ardi eden Parlamento 17 Agustos ta Reformcu Inanc Itirafini onayladi ve 24 Agustos ta Iskocya daki eski inanci ortadan kaldiran uc Yasayi kabul etti Bu yasalar uyarinca Reform Itirafi ile uyumlu olmayan onceki tum yasalar iptal edildi Kutsal ayinler sadece reformcu vaizler tarafindan icra edilmek uzere ikiye indirildi Vaftiz ve Ayinin kutlanmasi bir dizi cezayla nihayetinde olumle cezalandirildi ve Iskocya daki Papalik yargi yetkisi reddedildi Kralice Parlamento nun kabul ettigi yasalari onaylamayi reddetti ve yeni kirk yasal bir belirsizlik icinde varligini surdurdu Disiplinin Ilk KitabiIskoc Kralicesi Mary ve genc kocasi II Fransa Krali 1559 yilinda adlarina denilen Lordlar Parlamento nun ismarladiklari ve buyuk olcude Knox un eseri olan bir Reformasyon Kitabi ni degerlendirmesini amaclamislardi Belgeden memnun kalmayan Lordlar revize edilmis bir versiyon hazirlamak uzere Knox ve un da aralarinda bulundugu alti John dan olusan bir komite kurdu Gecikmenin sonucu olarak Birinci Disiplin Kitabi olarak bilinen belge Parlamentonun tamami tarafindan degil sadece Ocak 1561 de soylular ve yaklasik 30 laird den olusan zayif katilimli bir kongre tarafindan degerlendirildi ve daha sonra toplu olarak degil sadece bireysel olarak onaylandi Kitap eski Kilise nin kaynaklarini kullanarak bir papazlar agi cemaat temelli bir okul sistemi universite egitimi ve yoksullara yardim icin odeme yapacak cemaat temelli bir reform programi oneriyordu Kilise servetinin kullanilmasina yonelik bu oneri reddedildi Bunun yerine bir Konsey Yasasi Kilise nin varliklarinin ucte ikisini mevcut sahiplerinin elinde tutarken kalan ucte biri Kraliyet ve reformist onlemler arasinda paylastirildi Egitim programindan vazgecildi bakanlara dusuk maas odenmeye devam edildi ve Kilise yetersiz finanse edildi Reform sonrasi kiliseIman ikrari A later edition of Iskoc Itirafnamesi Knox ve bes meslektasi tarafindan dort gunde hazirlanmistir Yapisi ile paralellik gosterir Baba Ogul Kilise ve Son temalarina dayanan 25 bolumden olusur Ingiliz Ic Savasi sirasinda Ingiliz Parlamenter muttefikleriyle muzakere edilen ve 1647 de Kirk tarafindan kabul edilen ile degistirilene kadar Kirk un standardi olarak kalmistir Itiraf guclu bir Kalvinist tondaydi Her seyi belirlemis olan Tanri nin esrarengiz takdirini vurgulamistir Sonsuz lanetlenmeyi hak eden insanligin asiri ahlaksizligini ve Tanri nin yalnizca lutuf yoluyla kurtulus icin insanligin bir kismini secerek merhametini vurgulamistir Transubstantiation i reddetmis ancak Eucharist teki i korumustur Yeni inanci basit bir dille ortaya koymaya odaklanarak Katoliklige yonelik olumsuz duygusal kinamalardan buyuk olcude kacinmistir Kirk u tum uluslardan diyarlardan milletlerden dillerden Yahudilerden ve Yahudi olmayanlardan olusan katolik bir topluluk olarak goruyordu 1581 yilinda algilanan Katoliklik tehdidine verilen tepkinin bir parcasi olarak saray muhtemelen James VI tarafindan yaptirilan ve Katolikligi cok daha sert bir sekilde kinayan bir Kral ya da Negatif Itiraf imzaladi Liturji ve ibadet Reformasyonla birlikte dini ibadetlerde tam bir donusum yasanmistir Katolik Kilisesi nin cok sayidaki kutsal gunu ve bayrami ile ara sira yapilan ayinlerin yerine hayatta kalan tek kutsal gun Pazar gunuydu ve dindarlarin duzenli olarak ayinlere katilmasi ve istirak etmesi gerekiyordu Latince yerel dil lehine terk edildi Egitimli korolarin ozenle hazirlanmis yerini cemaatle soylenen mezmurlar aldi Incil e ve genellikle bir saatten uzun suren vaazlara onem verilmesine ragmen papazi olmayan bircok cemaatte sadece mezmurlar dualar ve Incil okumalarindan olusan bir okuyucu ayini yapilirdi Cenevre Incili yaygin olarak benimsenmistir Ingiltere deki kacan Protestan vaizler yanlarinda nin Cemaat Lordlari tarafindan ovulen ikinci ini 1552 tarihli getirmislerdi Knox baslangicta bunu destekledi ancak Cenevre den ayrilmadan once ve Calvin in tesvikiyle kendi kitabini yazdi ve bu kitap 1562 yilinda tarafindan basilip onaylandi Genisletilen kitap Itiraf ve ile birlikte yeniden basildi ve 1643 yilinda ile degistirilene kadar standart olarak kaldi Galce basilan ilk kitap olan Book of Common Order in Galce cevirisi 1563 yilinda yapilmistir ancak 18 yuzyila kadar Galce bir Incil hazirlanmayacaktir Kilise yonetimi nin kalintilari taslar alinmis ve cevredeki bircok evde yeniden kullanilmistir Birinci Disiplin Kitabi yaklasik 1 080 cemaatin her birinde reformcu papazlarin gorevlendirilmesini ongoruyordu 1561 yilinin sonunda bu yerlerin 240 i doldurulmustu 1567 de yaklasik 850 din adami vardi ve 1574 te bu sayi 1 000 in biraz uzerindeydi Bunlar cogunlukla guney ve doguda yogunlasmisti Daglik bolgelerde eksiklikler vardi ve cok azi yerel halkin konustugu Galceyi konusabiliyordu Universiteler bir nesil boyunca yeterli sayida egitimli papaz saglayamadi ve bircogu 1574 te dortte ucunden fazlasi nitelikli papazlardan ziyade okuyucu olarak gorev yapti Bunlarin buyuk kismi eski Katolik din adamlariydi On uc seklindeki duzensiz sistemin yerini her biri bir tarafindan denetlenecek on daha rasyonel bolge alacakti Bu plan gorevlerinde kalmalarina izin verilen uc piskoposun Protestanliga gecmesiyle karmasik bir hal aldi Az sayida mufettis atandi ve bosluklari doldurmak icin gecici komiserler gorevlendirildi 1576 da Kirk un yapisini degerlendirdiginde bes makam tanidi baspiskoposlar piskoposlar mufettisler komiserler ve ziyaretciler Kaynakca Fletcher 1999 ss 231 233 a b c d e f g Bawcutt amp Williams 2006 ss 26 29 Macquarrie 2004 ss 109 117 a b c Wormald 1991 ss 75 87 a b Wormald 1991 ss 76 87 Palliser 2000 ss 349 350 Barrell 2000 s 246 Barrell 2000 s 254 a b Peters 2004 s 147 Barrell 2000 ss 244 245 Barrell 2000 s 257 McGoldrick 1989 s 28 a b c Webster 1997 ss 124 125 a b Wormald 1991 ss 68 72 Mason 2005 s 100 Thomas 2012 ss 196 197 Wormald 1991 s 91 Wormald 1991 s 104 Dawson 2007 ss 164 166 Mackie Lenman amp Parker 1991 s 151 Mason 2005 s 102 Dawson 2007 s 129 Dawson 2007 ss 144 145 Wormald 1991 s 107 Ryrie 2006 s 42 Wormald 1991 s 100 Dawson 2007 s 159 a b Grant amp Stringer 1995 ss 115 116 Graham 2000 s 414 Wormald 1991 ss 102 104 Kirk 1989 a b Mackie Lenman amp Parker 1991 s 144 Mackie Lenman amp Parker 1991 s 139 Wormald 1991 s 102 Dawson 2007 s 185 Dawson 2007 ss 200 201 Dawson 2007 s 186 Kirk 1993 s 696 Dawson 2007 ss 188 189 Dawson 2007 ss 194 195 Dawson 2007 s 195 a b Burleigh 1960 s 143 Dawson 2007 ss 204 205 Dawson 2007 ss 205 206 a b Dawson 2007 s 209 a b Wormald 1991 s 117 a b Dawson 2007 s 211 a b Lynch 1992 s 197 Mackie Lenman amp Parker 1991 s 153 Brown amp MacDonald 2010 s 48 Mackie Lenman amp Parker 1991 ss 154 155 J Rogers Presbyterian Creeds A Guide to the Book of Confessions Westminster John Knox Press 1985 0 6642 5496 9 pp 79 80 Brown 2012 s 80 Wormald 1991 ss 120 121 Reid 2013 s 96 a b Dawson 2007 ss 227 229 Burleigh 1960 ss 160 163 a b Lynch 1992 ss 198 199