Roma nın Yağmalanması o zamanlar Papalık Devleti nin bir parçası olan Roma nın 6 Mayıs 1527 de Konyak Ligi Sava�

Roma'nın Yağmalanması, o zamanlar Papalık Devleti'nin bir parçası olan Roma'nın, 6 Mayıs 1527'de Konyak Ligi Savaşı sırasında Kutsal Roma İmparatoru V. Karl'ın isyancı birlikleri tarafından ele geçirilmesinin ardından gerçekleşmiştir. V. Karl, Papa VII. Clemens'i kendi şartlarına uymaya zorlamak için askeri müdahale tehdidinde bulunmayı amaçlamıştı. Ancak İmparatorluk ordusunun büyük kısmı (Lutherciler dahil 14.000 Alman, 6.000 İspanyol ve bazı İtalyanlar) büyük ölçüde maaş almıyordu. Şehre saldırmamaları emredilmesine rağmen, zorlukla savunulan şehre girdiler ve hiçbir sınırlama olmaksızın yağmalamaya, öldürmeye ve vatandaşları fidye için tutmaya başladılar. VII. Clemens, İsviçreli Muhafızlar'ın geciktirici bir artçı muhafız eylemi sonucu yok edilmesinin ardından Sant'Angelo Kalesi'ne sığınmış; yağmacılara fidye ödenene kadar orada kalmıştır.

Roma'nın Yağmalanması

Konyak Ligi Savaşı

1517'de Roma'nın Yağmalanması, , 17. yüzyıl (özel kolleksiyon)

Tarih	6 Mayıs 1527
Bölge	Roma, Papalık Devleti
Sonuç	bakınız § Sonuçları ve etkileri

Taraflar

Papalık Devleti

İmparatorluk ordusu (isyankâr)

Komutanlar ve liderler

Papa VII. Clemens (esir)
Caspar Röist (ölü)

(ölü)
×

Güçler

5.000 milis
189 İsviçreli Muhafızlars

20.000+ (isyankâr)

14.000 Alman Landsknechte
6.000 İspanyol asker
Unclear number of Italian mercenaries

Kayıplar

1,000 milis öldürüldü
189 İsviçreli Muhafız öldürüldü

Bilinmiyor

45.000 sivil öldü, yaralandı veya sürgüne gönderildi

Olaylara tanıklık eden Benvenuto Cellini, yağma olayını eserlerinde anlatmıştır. Ancak 1528 Şubat'ında veba salgınının yayılması ve Odet de Foix komutasındaki Birlik güçlerinin yaklaşması ordunun şehirden Napoli'ye doğru çekilmesine neden olmuştur. Roma'nın nüfusu, yaşanan vahşet, kıtlık, veba salgını ve şehirden kaçış nedeniyle 55.000'den 10.000'e düşmüştür. Napoli Kuşatması sırasında Birlik ordusunun uğradığı kayıp, V. Karl'ın Konyak Ligi Savaşı'nda zafer kazanmasını sağlamıştır. İmparator yağmalamanın sorumluluğunu reddetmiş ve VII. Clemens ile yeniden anlaşmıştır. Öte yandan Roma'nın Yağmalanması, Katolikler ile Lutherciler arasındaki dinsel nefreti ve düşmanlığı daha da körüklemiştir.

Önceki olaylar

İspanya Kralı ve Kutsal Roma İmparatoru V. Karl'ın giderek güçlenmesi, Papa VII. Clemens'i endişelendirdi ve Karl'ı papalık gücü için bir tehdit olarak algılamıştır. VII. Clemens, V. Karl'ın baş düşmanı olan Fransa Kralı I. François ile bir ittifak kurdu ve bu ittifak daha sonra Konyak Birliği olarak tanınmıştır.

Papa ve Fransa Kralı'nın dışında, Birlik'te Milano Dükalığı, Venedik Cumhuriyeti, Ceneviz Cumhuriyeti ve Medici Floransası da yer alıyordu. Birlik, 1526 yılında Siena Cumhuriyeti'ne saldırarak düşmanlıklara başlamış, ancak bu girişim başarısızlıkla sonuçlanmış ve Papa'nın emrindeki birliklerin zayıflığını ortaya koymuştur.

İmparatorluk Ordusu Fransız ordusunu yenmiş, ancak askerlere ödeme yapacak para yoktu. 34.000 kişilik imparatorluk askeri isyan etti ve komutanları Bourbon Dükü III. Charles'ı, o dönemde istikrarsız siyasi ortam nedeniyle yağmalanması kolay bir hedef olan Roma'ya doğru onları yönlendirmeye zorlamıştır.

Bourbon Dükü komutasındaki yaklaşık 6.000 İspanyol'un dışında orduda Georg von Frundsberg komutasındaki yaklaşık 14.000 Landsknechte; Fabrizio Maramaldo, güçlü İtalyan kardinal Pompeo Colonna ve Luigi Gonzaga komutasındaki bir miktar İtalyan piyadesi; ve Ferdinando Gonzaga ve Orange Prensi Philibert komutasındaki bir miktar süvari de bulunuyordu. Martin Luther'in kendisi Roma'ya ve Papa VII. Clemens'e saldırmaya karşıydı ancak kendilerini Luther'in Protestan hareketinin takipçisi olarak gören bazıları, papalık başkentini dini nedenlerle hedef olarak görüyorlardı. Ordunun yürüyüşü sırasında, Birliğin firarilerinin yanı sıra çok sayıda kanun kaçağı da orduya katılmıştır.

Bourbon Dükü, Papa VII. Clemens'in ailesi olan Medici'lere karşı Floransa'da çıkan isyanın ardından Venedikliler ve müttefikleri arasında çıkan kargaşadan yararlanarak 20 Nisan 1527'de Arezzo'dan ayrıldı. Büyük ölçüde disiplinsiz birlikleri Acquapendente ve San Lorenzo alle Grotte'yi yağmalamış ve ardından Viterbo ve Ronciglione'yi işgal ederek 5 Mayıs'ta Roma surlarına ulaşmıştır.

Yağma

İmparatorluk birlikleri 14.000 Alman, 6.000 İspanyol ve belirsiz sayıda İtalyan piyadesinden oluşmaktaydı. Roma'yı savunan birlikler ise Renzo da Ceri liderliğindeki 5.000 milis ve 189 Papalık İsviçre Muhafızı olarak çok değildi. Şehrin savunması, İmparatorluk ordusunun yoksun olduğu devasa Aurelianus Surları ve önemli topçu birliklerinden oluşuyordu. Bourbonlu Charles, kuşatma altındaki şehirle Birlik ordusu arasında sıkışıp kalma riskinden kaçınmak için şehri hızla fethetmek zorundaydı.

6 Mayıs'ta İmparatorluk ordusu Gianicolo ve Vatikan tepelerindeki surlara saldırdı. Dük, Benvenuto Cellini tarafından vurularak öldürüldüğü iddia edilen saldırıda ölümcül şekilde yaralanmıştır. Askerlerine kendisini tanıtmak için ünlü beyaz pelerinini giyiyordu; ama bu aynı zamanda düşmanlarına da onu lider olarak göstermek gibi beklenmedik bir sonuca da yol açıyordu. Son saygıdeğer liderlerinin ölümüyle birlikte, İmparatorluk ordusundaki sıradan askerler, aynı gün Roma surlarına kolayca saldırmayı başardıklarında tüm kontrollerini kaybettiler. Châlonlu Philibert birliklerin komutasını devraldı, ancak ne çok sevildi ne de çok korkuldu, bu da ona çok az güç verdi.

İsviçre Muhafızları Direnişi olarak bilinen olayda, İsviçreliler garnizonun geri kalan askerleriyle birlikte Vatikan'daki Töton Mezarlığı'nda son direnişlerini gerçekleştirdiler. Kaptanları Caspar Röist yaralandı ve daha sonra evine sığındı, burada İspanyol askerleri onu karısının önünde öldürdüler. İsviçreliler kıyasıya mücadele ettiler, ancak sayıca çok azdılar ve neredeyse yok olacaklardı. Kurtulanlardan bazıları, bir grup mülteci eşliğinde Aziz Petrus Bazilikası'nın basamaklarına geri çekildiler. Bazilikaya doğru gidenler katledildi ve sadece 42 kişi sağ kurtulabilmiştir. Hercules Goldli komutasındaki 42 kişilik bu grup, Vatikan Şehri'ni Sant'Angelo Kalesi'ne bağlayan güvenli ve yüksek bir geçit olan Passetto di Borgo'dan geçerken Papa'nın maiyetini takip eden Habsburg birliklerini püskürtmeyi başardılar.

Roma'nın Yağmalanması. 6 Mayıs 1527. Martin van Heemskerck (1527) tarafından.

Papalık başkentini ve türbelerini savunan yaklaşık 1.000 askerin idam edilmesinin ardından yağma başlamıştır. Kiliseler ve manastırlar, ayrıca piskoposların ve kardinallerin sarayları yağmalanmış ve tahrip edilmiştir. İmparatorluk yanlısı kardinaller bile mallarını saldırgan askerlerden kurtarmak için para ödemek zorunda kalmışlardır. 8 Mayıs'ta, VII. Clemens'in kişisel düşmanı olan Kardinal Pompeo Colonna şehre girmiştir. Papalık ordularının yağmalamalarının intikamını almak için gelen, kendi topraklarından gelen köylüler de onu takip ediyordu. Colonna, şehrin içinde bulunduğu acınası koşullardan etkilenmiş ve bazı Roma vatandaşlarını sarayında barındırmıştır.

Vatikan Kütüphanesi, Philibert'in karargahını orada kurması sayesinde kurtulmuştur. Üç gün süren tahribatın ardından Philibert askerlere yağmayı durdurmalarını emretmiş, ancak çok az kişi sözlerine kulak vermiştir. Bu arada Clemens, Castel Sant'Angelo'da tutuklu olarak kalmıştır. I. Francesco Maria della Rovere ve Saluzzolu Michele Antonio, 1 Haziran'da birliklerle birlikte şehrin kuzeyindeki Monterosi'ye gelmişlerdir. Dikkatli davranışları, artık tamamen disiplinsiz hale gelen imparatorluk birliklerine karşı kolay bir zafer kazanmalarını engellemiştir. 6 Haziran'da VII. Clemens teslim olmuş ve hayatı karşılığında 400.000 ducati fidye ödemeyi kabul etmiş; koşullar arasında Parma, Piacenza, Civitavecchia ve Modena'nın Kutsal Roma İmparatorluğu'na devredilmesi de vardı (ancak yalnızca sonuncusu gerçekten el değiştirecekti). Aynı dönemde Venedik bu durumdan yararlanarak Cervia ve Ravenna'yı ele geçirirken, Sigismondo Malatesta ise Rimini'ye dönmüştür.

Sonuçları ve etkileri

Roma'nın Yağmalanması, Francisco Javier Amérigo, 1884. Biblioteca Museu Víctor Balaguer

Genellikle İtalyan Yüksek Rönesansının sonu olarak anılan Roma'nın Yağmalanması, Avrupa, İtalya ve Hristiyanlık tarihlerini etkileyerek Avrupa kültürü ve siyaseti boyunca kalıcı dalgalanma etkileri yaratmıştır.

Yağmadan önce Papa VII. Clemens, İmparator V. Karl'ın hırslarına karşı çıkmıştır. Sonrasında, bunu yapacak askeri veya mali kaynaklara artık sahip değildi. Daha fazla savaşı önlemek için Clemens, Karl'a karşı uzlaşmacı bir politika benimsemiştir.

Yağma, İtalyan toplumu ve kültürü, özellikle de Roma üzerinde büyük yankılar uyandırmıştır. Clemens'in Konyak Ligi Savaşı, on dokuzuncu yüzyıla kadar bazı İtalyan şehir devletlerinin bağımsızlık için verdiği son mücadele olmuştur. Yağmadan önce Roma, İtalyan Yüksek Rönesans kültürünün ve himayesinin merkeziydi ve papalık sarayının prestijli komisyonları sayesinde şöhret ve servet peşinde koşan her Avrupalı sanatçının başlıca varış noktasıydı. Yağma sırasında Roma nüfus kaybına ve ekonomik çöküşe uğramış, sanatçılar ve yazarlar başka yerlere gönderilmiştir. Kentin nüfusu saldırıdan önce 55 binden fazlayken saldırıdan sonra 10 bine düşmüştür. Tahmini olarak 6.000 ila 12.000 kişi öldürülmüştür. Yağmada ölenler arasında papalık sekreteri Paolo Valdabarini ve doğa tarihi profesörü Augusto Valdo da vardı.

Birçok İmparatorluk askeri de sokaklarda gömülmemiş cesetlerin yol açtığı hastalıklar nedeniyle ölmüştür. Yağmalama, ilk saldırıdan sekiz ay sonra, Şubat 1528'de sona ermiş; şehrin yiyecek kaynakları tükenmiş, fidye için kimse kalmamış ve veba ortaya çıkmıştır. Clemens, Roma'da sanatsal himayeyi ve inşaat projelerini sürdürecekti, ancak algılanan Medici altın çağı geçmişti. Şehir, yaklaşık 1560 yılına kadar nüfus kayıplarını telafi edememiştir.

Roma'nın Yağmalanması, Flaman okulu, 16. yüzyıl

Papa'dan imparatora doğru bir güç kayması, Katoliklik için de kalıcı sonuçlar doğurmuştur. Yağma olayını öğrenen İmparator Karl, askerlerinin Papa Clemens'i hapsetmesinden büyük utanç duyduğunu ifade etmiştir. Ancak Roma kentinde itibarını zedeleyecek bir yıkımdan kaçınmak istemesine rağmen, Clemens'i kontrolü altına almak için İtalya'ya asker göndermeyi emretmişti. Karl sonunda Barselona Antlaşması (1529) ve Bologna'da taç giyme töreniyle Papa ile anlaşmıştır. Bunu yaptıktan sonra Karl, Kiliseyi kendi suretinde şekillendirmiştir. Clemens, bir daha asla İmparator'a doğrudan karşı çıkmamak üzere Karl'ın taleplerini onaylamış; bunlar arasında Karl tarafından aday gösterilen kardinallerin atanması; Karl'ı 1530'da Bologna'da Kutsal Roma İmparatoru ve İtalya Kralı olarak taçlandırmak; ve Karl'ın çok sevdiği teyzesi Aragonlu Catherine'in İngiltere Kralı VIII. Henry ile evliliğini iptal etmeyi reddetmek vardı; bu da İngiliz Reformunu başlatmıştır. Bu eylemler toplu olarak Katolik Kilisesi'nin görünümünü değiştirmiş, onu Medici Papaları tarafından temsil edilen Rönesans özgür düşüncesinden uzaklaştırıp, Karşı Reformasyon tarafından örneklenen dinsel ortodoksiye doğru yöneltmiştir. Clemens'in 1534'teki ölümünden sonra, Karl'ın ve daha sonra oğlu İspanya Kralı II. Felipe'nin (1556-1598) etkisi altında Engizisyon yaygınlaşmış ve Rönesans kültürünün teşvik ettiği hümanizm, Kilise öğretilerine aykırı olarak görülmeye başlanmıştır.

Roma'nın Yağmalanması, 17. yüzyıl tablosu

Bu yağma aynı zamanda Katolikler ile Protestanlar arasındaki ayrışmanın kalıcı hale gelmesine de neden olmuştur. Karl ve Clemens daha önce Martin Luther ve Almanya'ya yayılan Protestan Reformu'na nasıl hitap edecekleri konusunda fikir ayrılığına düşmüşlerdir. Karl, meseleyi çözmek için bir Kilise Konseyi toplanması gerektiğini savunmuştur. Clemens, monarşilerin Kilise politikasını dikte etmemesi gerektiğine inandığı ve ayrıca 14.-15. yüzyıllarda Batı Bölünmesi'ni daha da kötüleştiren ve çok sayıda Papa'yı görevden alan konsilyarizmin yeniden canlanmasından korktuğu için buna karşı çıkmıştır. Clemens, Hıristiyan alemini birleştirmek için Kutsal Savaş yapılması gerektiğini savunmuştur. Karl buna karşı çıktı çünkü orduları ve hazinesi başka savaşlarla meşguldü. Yağmadan sonra Clemens, Karl'ın isteklerine boyun eğerek bir Kilise Konseyi toplamayı ve konseyin yerinin İtalya'nın Trento şehri olmasını kabul etmiştir. Kendisi hayattayken Trent Konseyi'ni toplamadı; çünkü bu olayın tehlikeli bir güç oyununa dönüşmesinden korkuyordu. 1545'te, Clemens'in ölümünden on bir yıl sonra, halefi Papa III. Paulus, Trento Konseyi'ni toplamıştır. Karl'ın öngördüğü gibi, Katolik Kilisesi'nin bazı tarikatlarında mevcut olan yolsuzluğu düzelttiler. Ancak 1545'e gelindiğinde, Katolikler ile Protestanlar arasında uzlaşma zamanı geçmişti (Papa ile İmparator arasındaki işbirliği göz önüne alındığında, 1520'lerde muhtemelen mümkündü). Martin Luther, Roma'nın yağmalanmasının etkilerini değerlendirirken şu yorumu yapmıştır: "Mesih, Papa uğruna Luther'i zulmeden İmparator'un, Luther uğruna Papa'yı yok etmek zorunda kalacağı şekilde hüküm sürmektedir" (LW 49:169).

Roma'nın Yağmalanması sırasında Papa VII. Clemens'i savunan İsviçreli Muhafızların cesaretini anmak için, İsviçreli Muhafızlara yeni katılanlar her yıl 6 Mayıs'ta yemin etmektedirler.

Notlar

^ Hem Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu hem de İspanya, İmparator V. Karl'in tek şahsi birliği altındaydı.

Kaynakça

Özel

^ ^a ^b Clodfelter, Micheal (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015, 4th ed. McFarland. ISBN .
^ ^a ^b ^c ^d ^e "Did the Sack of Rome in 1527 end the Renaissance in Italy? – DailyHistory.org".
^ Eggenberger, David (1985). An Encyclopedia of Battles: Accounts of Over 1,560 Battles from 1479 B.C. to the Present. Courier Corporation. s. 366. ISBN .
^ Vincenzo (9 Kasım 2021). "Il Sacco dei Lanzichenecchi - Rome Guides Blog". Rome Guides (İtalyanca). Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ "League of Cognac | European history | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ Dandeler, Spanish Rome. New Haven: Yale University Press, 2001. p. 57.
^ ^a ^b ^c "The Swiss Guard - History". vatican.va. 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Pastor, Ludwig Freiherr von (1923). The History of the Popes: From the Close of the Middle Ages. 1521–1527 (İngilizce). Kegan Paul. ss. 414-415.
^ ^a ^b ^c "Sack of Rome". encyclopedia.com.
^ ^a ^b Chastel, Andre (1983). The Sack of Rome, 1527. Princeton: Princeton University Press. s. 73.
^ "The Italian Monarchist: A Case for Italian Unification". 10 Haziran 2015.
^ Ruggiero, Guido (2017). The Renaissance in Italy: a Social and Cultural History of the Rinascimento. Cambridge: Cambridge University Press. s. 73. ISBN .
^ Nuovo Dizionario Istorico, Va - Uz, Tomo XXI, translated from French, Remondini of Venice (1796); page 13.
^ Nuovo Dizionario Istorico, page 15.
^ Partner, Peter (1976). Renaissance Rome 1500–1559: A Portrait of a Society. Berkeley: University of California Press. s. 83. ISBN .
^ "Clement VII". encyclopedia.com.
^ Holmes (1993). p. 192.
^ Froude (1891), pp. 35, 90–91, 96–97 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ "Spanish Inquisition | Definition, History, & Facts". 11 Ekim 2023.
^ The Mad Monarchist (9 Temmuz 2012). "Papal Profile: Pope Clement VII".
^ "Clement VII". Enciclopedia dei Papi.
^ "Pope Paul III". Catholic Encyclopedia.
^ "May 6 & the Swiss Guard Induction Ceremony | Papal Artifacts".

Genel

Buonaparte, Jacopo (1830). Sac de Rome, écrit en 1527 par Jacques Bonaparte, témion oculaire: traduction de l'italien par N. L. B. (Napoléon-Louis Bonaparte). Florence: Imprimerie granducale.
Guicciardini, Francesco (2019). Celli, Carlo (Ed.). The Defeat of a Renaissance Intellectual: selected writings of Francesco Guicciardini. Early Modern Studies. Translated by Carlo Celli. University Park, PA: The Pennsylvania State University Press. doi:10.5325/j.ctv14gp5bf. ISBN . JSTOR 10.5325/j.ctv14gp5bf. OCLC 1103917389.
Arborio di Gattinara, Mercurino (Marchese) (1866). Il sacco di Roma nel 1527: relazione. Ginevra: G.-G. Fick.
Carlo Milanesi, ed. (1867). Il Sacco di Roma del MDXXVII: narrazione di contemporanei (in Italian). Firenze: G. Barbèra.
Schulz, Hans (1894). Der Sacco di Roma: Karls V. Truppen in Rom, 1527–1528. Hallesche Abhandlungen zur neueren Geschichte (in German). Heft 32. Halle: Max Niemeyer.
Lenzi, Maria Ludovica (1978). Il sacco di Roma del 1527. Firenze: La nuova Italia.
Chamberlin, E. R. (1979). The Sack of Rome. New York: Dorset.
Dos Santos Davim, Damien (2021). Charles Quint maître de la péninsule italienne aux temps de la ligue de Cognac (Fransızca). La Bruyère éditions. ISBN .
Pitts, Vincent Joseph (1993). The man who sacked Rome: Charles de Bourbon, constable of France (1490–1527). American university studies / 9, Series 9, History, Vol. 142. New York: P. Lang. .
Gouwens, Kenneth (1998). Remembering the Renaissance: Humanist Narratives of the Sack of Rome. Leiden-New York: Brill .
Gouwens, Kenneth; Reiss, Sheryl E. (2005). The Pontificate of Clement VII: History, Politics, Culture ((collected papers) ed.). Aldershot (UK); Burlington (Vermont): Ashgate. .
(1891). The Divorce of Catherine of Aragon. Kessinger Publishing, reprint 2005. ISBN .
(1993). A Brief History of the Episcopal Church. . ISBN .
Hook, Judith (2004). The Sack of Rome 1527. 2nd. Macmillan Palsgrave. ISBN .
Tuchman, Barbara W. (1985). The March of Folly: From Troy to Vietnam. Random House Trade Paperbacks. ISBN .

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Roma'nın Yağmalanması (1527) ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Pope's guards celebrate 500 years, ; dated and retrieved 22 January 2006
Vatican's honour to Swiss Guards, ; dated and retrieved 6 May 2006

[Charles_V-1] Hem Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu hem de İspanya, İmparator V. Karl'in tek şahsi birliği altındaydı.

[Clodfelter-2] Clodfelter, Micheal (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015, 4th ed. McFarland. ISBN .

[dailyhistory-3] "Did the Sack of Rome in 1527 end the Renaissance in Italy? – DailyHistory.org".

[Eggenberger-4] Eggenberger, David (1985). An Encyclopedia of Battles: Accounts of Over 1,560 Battles from 1479 B.C. to the Present. Courier Corporation. s. 366. ISBN .

[5] Vincenzo (9 Kasım 2021). "Il Sacco dei Lanzichenecchi - Rome Guides Blog". Rome Guides (İtalyanca). Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[6] "League of Cognac | European history | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[7] Dandeler, Spanish Rome. New Haven: Yale University Press, 2001. p. 57.

[va-8] "The Swiss Guard - History". vatican.va. 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[9] Pastor, Ludwig Freiherr von (1923). The History of the Popes: From the Close of the Middle Ages. 1521–1527 (İngilizce). Kegan Paul. ss. 414-415.

[encyclopedia-10] "Sack of Rome". encyclopedia.com.

[Chastel-11] Chastel, Andre (1983). The Sack of Rome, 1527. Princeton: Princeton University Press. s. 73.

[12] "The Italian Monarchist: A Case for Italian Unification". 10 Haziran 2015.

[13] Ruggiero, Guido (2017). The Renaissance in Italy: a Social and Cultural History of the Rinascimento. Cambridge: Cambridge University Press. s. 73. ISBN .

[14] Nuovo Dizionario Istorico, Va - Uz, Tomo XXI, translated from French, Remondini of Venice (1796); page 13.

[15] Nuovo Dizionario Istorico, page 15.

[16] Partner, Peter (1976). Renaissance Rome 1500–1559: A Portrait of a Society. Berkeley: University of California Press. s. 83. ISBN .

[17] "Clement VII". encyclopedia.com.

[Holmes1993a-18] Holmes (1993). p. 192.

[Froude1891a-19] Froude (1891), pp. 35, 90–91, 96–97 6 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[20] "Spanish Inquisition | Definition, History, & Facts". 11 Ekim 2023.

[21] The Mad Monarchist (9 Temmuz 2012). "Papal Profile: Pope Clement VII".

[22] "Clement VII". Enciclopedia dei Papi.

[23] "Pope Paul III". Catholic Encyclopedia.

[24] "May 6 & the Swiss Guard Induction Ceremony | Papal Artifacts".