Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
İşletim sistemi, Operating system (OS) veya işletim dizgesi,bilgisayarda çalışan donanım kaynaklarını yöneten ve uygulama yazılımları için bilgisayar servisleri sağlayan yazılımlar bütünüdür. İşletim sistemi, uygulama yazılımları ve bilgisayar donanımı arasındaki iletişimi sağlar. İşletim sistemlerine örnek olarak Microsoft Windows, MacOS, GNU/Linux Dağıtımları, BeOS, Android ve iOS gösterilebilir.
İşletim sistemlerinin kullanım alanı kişisel bilgisayarlar, cep telefonları ve web sunucularıyla sınırlı değildir. Dijital işlevlere sahip tüm cihazlar (motorlu taşıtlar, beyaz eşyalar, akıllı saatler vb.) kendi işletim sistemlerine sahiptir.
İşletim sistemleri; işlevlerinin genişliği ile değil, donanımı amaç doğrultusunda verimli kullanabilme yetenekleriyle değerlendirilmelidir.
Tarihi
1940'lı yıllarda elektronik dijital işletim sistemi dâhil hiçbir işletim sistemi yoktu. O zamanki elektronik sistemler, sıralı mekanik şalterler veya panolar üzerindeki kablolar ile çalışıyordu. Örneğin, delikli kâğıt kartları verilerinden, bordro çeklerin askerî veya kontrollü baskı için balistik tablolar oluşturan özel amaçlı sistemleri elde edilmişti. Programlanabilir genel amaçlı bilgisayarlar icat edildikten sonra makine dilleri, (ikili rakam 0 ve 1 delikli kâğıt şerit üzerine dizeleri oluşturan) programlama sürecini hızlandırdı ve ardından tanıtıldı.
- 1940'lar-1950'ler: İlk bilgisayarlar büyük makinelerdi ve genellikle özel amaçlar için kullanılıyorlardı. İşletim sistemleri bu dönemde "yönetim programları" olarak adlandırılıyor ve temel giriş/çıkış işlemlerini kontrol ediyordu. Örneğin, UNIVAC 1'in işletim sistemi C-10, 1950'lerde kullanıldı.
- 1960'lar: Bu dönemde çoklu işlem ve çoklu kullanıcı kavramları ortaya çıkmaya başladı. gibi işletim sistemleri, geniş bellek yönetimi ve çoklu işlem desteği sunuyordu.
- 1970'ler: İşletim sistemleri daha da gelişti ve mini-bilgisayarlar popüler hale geldi. UNIX, bu dönemde ortaya çıktı ve çoklu kullanıcı desteği, dosya sistemi ve komut satırı arayüzü ile dikkat çekti.
- 1980'ler: Kişisel bilgisayarların yükselişi ile işletim sistemleri daha kullanıcı dostu hale geldi. Microsoft DOS (Disk Operating System) ve Apple Macintosh için System 1 bu dönemde tanıtıldı.
- 1990'lar: Bu dönemde GUI (Graphical User Interface) tabanlı işletim sistemleri yaygınlaştı. Windows 95, 98 ve NT, kullanıcı dostu arayüzleri ve ağ yetenekleri ile büyük popülarite kazandı. Aynı dönemde Linux da gelişmeye başladı.
- 2000'ler: İnternet ve ağ teknolojilerinin büyümesiyle işletim sistemleri ağa daha fazla odaklandı. Windows XP, Windows 7 ve Windows 10 gibi işletim sistemleri kullanıcı deneyimini geliştirdi. Macintosh System 7, çoklu görev yetenekleri, TrueType font desteği ve gelişmiş ağ özellikleri ile dikkat çekti. Aynı zamanda açık kaynak Linux işletim sistemleri de daha fazla kabul gördü. Debian, Redhat, Mandrake, Suse ve türevleri yaygınlaştı.
- 2010'lar: Mobil cihazların yükselişi, mobil işletim sistemlerini (iOS, Android) öne çıkardı. Bulut bilişim, sanal makineler ve konteyner teknolojileri işletim sistemlerinin dağıtımını ve yönetimini değiştirdi.
Türleri ve terimler
Gerçek zamanlı işletim sistemleri
- Gerçek zamanlı işletim sistemi, gerçek zamanlı uygulamaları çalıştırmayı amaçlayan çok görevli bir işletim sistemidir. Gerçek zamanlı işletim sistemleri genellikle özel zamanlama algoritmalarında kullanılmaktadır. Böylece, doğanın determinist davranışı elde edilebilmektedir. Gerçek zamanlı işletim sistemlerinin ana teması, olaylara hızlı ve tahmin edilebilir bir tepki vermesidir. Ayrıca gerçek zamanlı işletim sistemlerinde, olay güdümlü veya zaman paylaşımlı bir tasarım vardır. Öncelikli görevleri arasında bir olaya dayalı sistem anahtarları yer almaktadır. Bu sistem anahtarları, zaman paylaşımlı işletim sistemlerinin saat kesmelerine dayalı görevlere geçiş yapmaktadır.
Gerçek Zamanlı işletim sistemlerine örnek olarak, QNX gösterilebilir.
Çok kullanıcılı ve tek kullanıcılı işletim sistemleri
- Çok kullanıcılı işletim sistemi, birden fazla kullanıcının aynı anda tek bir bilgisayar sistemine erişmesini sağlamaktadır. Bu sistem, zaman paylaşımı yoluyla bir bilgisayara birden çok kullanıcının erişimini sağlamaktadır. Bundan dolayı bu sistemler, zaman paylaşım sistemli çok kullanıcılı sistemler olarak sınıflandırılmaktadır. Çok kullanıcılı bir işletim sistemine karşı tek kullanıcılı işletim sistemleri, bir seferde tek bir kullanıcı tarafından kullanılabilmektedir. Örneğin bir Windows işletim sisteminde, birden fazla hesap için birden çok gerçek kullanıcı yoktur. Bunun yerine, sadece ağ yöneticisi gerçek kullanıcıdır.
Çoklu görev ve tek görev
- İşletim sistemi, aynı anda birden fazla görevin yerine getirilmesini sağlamaktadır. Bu sistemde, tek bir programın aynı anda çalışmasına izin verildiğinde; sistem, tek bir görevi sistemin altında gruplandırmaktadır. Bu tür sistemler, bir çoklu görev işletim sistemi olarak sınıflandırılmaktadır. Yani çoklu görev, iki tip ön veya kooperatif davranarak olabilmektedir. Önleyici çoklu görev işletim sistemi, işlemcide her program için bir yuva dilim ve zaman ayırmaktadır. Unix-Solaris gibi işletim sistemleri ve Linux desteği gibi önleyici çoklu görev örnek olarak verilebilir. Çoklu görev; kooperatif tanımlanmış bir şekilde, diğer işlemler için zaman tanımak amacıyla her işleme dayanarak elde edilmektedir. Windows 95, kooperatif çoklu görev desteği için örnek gösterilebilir.
Dağıtılmış işletim sistemleri
- Bir dağıtılmış işletim sistemi bağımsız bir bilgisayar grubunu yönetmekte ve onların tek bir bilgisayarda görünmesini sağlamaktadır. Bu, bağlı olabilmekte ve birbirlerinin iletişim ağına bağlı bilgisayarların gelişimini sağlamaktadır. Dağıtık hesaplama, birden fazla makine üzerinde yapılmaktadır. Bir grup çalışması içinde bilgisayarlar yapıldığında, bir dağıtık sistem oluşturulmaktadır.
Gömülü işletim sistemleri
Gömülü işletim sistemleri, gömülü sistemlerde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Daha az özelliğe sahip PDA'lar gibi küçük makinelerde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sistemlerin kaynakları sınırlı sayıda faaliyet göstermektedir. Bu sistemlerin tasarımı son derece verimlidir ve bu sistemlerde çok kompakt vardır. Windows CE ve Minix 3, gömülü işletim sistemlerinin bazı örnekleridir.
Bir işletim sistemi, kavramsal olarak üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşmaktadır: kullanıcı arayüzü, komut satırı yorumlayıcısı ("") alt düzey sistem işlevleri ve bir çekirdek. Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sarmaktadır. Donanımla iletişim kurmak çekirdeğin işidir.
Kimi işletim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı bileşenlerken, kimilerinde bu ayrım yalnızca kavramsaldır.
Çekirdek tasarımları, yekpare (monolitik) çekirdekler, mikro-çekirdekler ve ekzoçekirdekler olarak üç ana gruba ayrılmaktadır. UNIX, Windows, MS-DOS gibi geleneksel ticari sistemler ve Linux gibi yaklaşımlar monolitik çekirdek kullanmaktadır. QNX, BeOS, Windows NT gibi yeni sistemlerin çoğu mikro çekirdek yaklaşımını kullanmaktadır. Araştırma amacıyla geliştirilen işletim sistemlerinin çoğu da mikro-çekirdek kullanmaktadır. Ekzo-çekirdekler ise henüz araştırma aşamasındadır.
İşletim sistemi çeşitleri
Amiga
1994 yılında Commodore International iflas ettikten sonra, Amiga kişisel bilgisayarlarının tüm hakları 'e kalmıştır. Amiga işletim sisteminin tekrar geliştirilebilmesi için, 2006 yılında PowerPC üzerinde uzmanlaşmış yazılım şirketi Hyperion Entertainment lisans vermiştir. Bir süre sonra, tüm haklar bu şirkete kalmıştır. AmigaOS, 4 ExecSG (Second Generation) çekirdeği üzerine kurulmuştur. AmigaOS, kurulduğu donanımdan maksimum performansı alan ve mükemmel birçok görevlilik (multitasking) özelliğine sahip olan, çok esnek bir işletim sistemidir. Commodore International; yazdığı AmigaOS 3.1 işletim sisteminin kaynak kodlarından devam ederek, günümüzde işletim sistemini 4.1 update 5 sürümüne kadar yükselmiştir. Çok yakında Hyperion Entertainment, yeni ve gelişmiş amiga donanımı olan Amigaone X1000 ile AmigaOS 4.2 'yi piyasaya sürmüştür.
GNU/Linux
GNU/Linux, UNIX benzeri bir işletim sistemidir. Bu işletim sistemi, bilgisayarlardan kol saatlerine kadar çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. GNU/Linux, Unix’e benzeyen, ancak tamamen orijinal kod ile ücretsiz ve açık kaynak bir işletim sistemi yaratmaya çalışan bir programcı kitlesi iş birliğidir. 1983 yılında Richard Stallman tarafından başlatılan GNU projesi ile 1991 yılında Linus Torvalds tarafından başlatılan çekirdek tasarımının birleşimidir. Bu nedenle Linux çekirdeği ve GNU yazılım koleksiyonunun kullanıldığı bu işletim sistemine GNU/Linux denmektedir. Bugün, dünyanın dört bir yanına yayılmıştır ve sürekli olarak gelişim içerisindedir.
GNU/Linux, açık kaynak koduna sahip ve özgür (free software) bir işletim sistemidir. Bu sistemde bir hata tespit edilirse, dünyanın herhangi bir yerindeki bir programcı çok kısa sürede bu sorunu çözebilmektedir. GNU/Linux işletim sistemi çok karmaşık programları bir arada açsa bile, bilgisayar sorunsuz bir şekilde çalışmaya devam edebilmektedir. İnternetten ücretsiz indirilebilmekte ve talimatlar takip edilerek bilgisayara kurulabilmektedir. Açık kaynak sürücüler çekirdek içine gömülü olduğu için tek tek kurulması gerekmemektedir. Ancak, bir sorun ile karşılaşılırsa veya kapalı kaynak sürücüler kullanılmak istenirse, geliştiricilerin yazdığı yazılımlar kullanılabilmektedir.
Tüm bunlara rağmen, tahmini hesaplar, GNU/Linux'un %1,1 oranlarında kişisel bilgisayarlarda kullanıldığını göstermektedir. Ancak GNU/Linux, sunucular ve gömülü sistemler tarafından yaygın olarak benimsenmiştir. GNU/Linux, birçok alanda Unix'in yerini almaktadır ve dünyada en güçlü 10 bilgisayarda kullanılmaktadır. Ubuntu, Android, Debian, Arch Linux, Pardus, GNU/Linux dağıtımlarına örnek verilebilir.
Eskiden son kullanıcı tarafında pek fazla etkili olmayan ve tercih edilmeyen GNU/Linux; son yıllarda Ubuntu, Linux Mint, Fedora Linux, Pardus gibi dağıtımlarla son kullanıcıya da hitap etmeye başlamıştır. Özellikle Ubuntu sayesinde çok fazla insan GNU/Linux'u tercih etmeye başlamıştır. Bunda Ubuntu'nun görselliğe önem veren politikaları ve diğer işletim sistemlerinde çok zorlanarak yapılabilecek masaüstü şovlarının (Compiz Fusion) son kullanıcıyı etkilemesi de önemli rol oynamıştır.
Linux dağıtımlarına Linux Mint ve Fedora Linux örnek verilebilir fakat dağıtımlar bununla sınırlı değildir.
MacOS
MacOS, Apple şirketi tarafından geliştirilen ve pazarlanan kısmen özel, grafiksel bir işletim sistemidir. Yine Apple'ın 1984 yılında oluşturduğu ilk işletim sistemi olan MacOS'un son sürümüdür. Fakat MacOS 8 ve 9 sürümlerinin aksine, MacOS, NeXT şirketi tarafından geliştirilmiş bir teknoloji üzerine kurulmuş UNIX tabanlı bir işletim sistemidir.
İşletim sistemi ilk kez 2001 yılının Mart ayında, aşağıdaki bir masaüstü odaklı versiyonu (MacOS X v10.0) ile, MacOS X Server 1.0 olarak 1999 yılında piyasaya sürülmüştür. O zamandan beri, altı farklı "müşteri" ve MacOS X'in "server" sürümleri serbest bırakılmıştır. En son, Mac OS X 10.6 sürümü 28 Ağustos 2009 tarihinde kullanıma sunuldu.
Sunucu sürümü, MacOS Server mimari masaüstü muadili ile aynıdır. Ancak genellikle Macintosh sunucu donanımı Apple'ın hattı üzerinde çalışmaktadır. MacOS X Server, çalışma grubu yönetimi ve anahtar ağ hizmetlerine erişim sağlayan basitleştirilmiş yönetim yazılım araçları içermektedir. Bir posta aktarım arayüzü, LDAP sunucusu, bir alan adı sunucusu ve diğerleri dahildir.
MS-DOS
Microsoft firması tarafından geliştirilmiş eski bir işletim sistemidir. Windows üretildikten sonra kullanımı azalmıştır. Şu anda sadece format atarken veya dosya kurtarırken kullanılmaktadır. İngilizce karşılığı "disk işletim sistemi"dir. Üretim amacı bu olmasına rağmen, daha sonra DOS ortamında çalışan birçok uygulama ve oyun üretilmiştir.
Plan-9
Ken Thompson, Dennis Ritchie ve , Unix işletim sistemini kurmak için Bell laboratuvarlarında C programlama dilini tasarlamış ve geliştirmiştir. Bell laboratuvarlarındaki programcılar, modern dağıtılmış çevreler için düzenlenmiş Plan 9 ve Inferno'yu geliştirmeye devam etmişlerdir. Plan 9, başlangıçta ağ işletim sistemi olarak tasarlanmıştır. Ancak Unix daha sonra bu özellikleri tasarıma dahil etmiştir. Şu anda Lucent Kamu Lisansı altında piyasaya sunulmaktadır. Inferno, Vita Nuova Holdings tarafından satın alınmıştır. Ayrıca, GPL/MIT Lisansı altında piyasaya sunulmaktadır.
Microsoft Windows
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2023) () |
Microsoft Windows, kişisel bilgisayarlarda en çok kullanılan işletim sistemlerinden biridir.
Microsoft Windows, 1981 yılında eski MS-DOS işletim sistemi üzerine IBM PC eklentisi yapılarak piyasaya sürülmüştür. İlk olarak 1985 yılında yayımlanan Windows, kişisel bilgisayarların iş dünyasına hakim olmuştur. Windows XP ile başlanarak, tüm modern versiyonları Windows NT çekirdeği üzerine kurulmuştur. Şu anda en sık kullanılan Windows işletim sistemi Windows 10'dur. Windows 11, popülerlik olarak hâlâ Windows 10'un önüne geçememiştir.
Windows işletim sistemi sürümleri tarihi:
- Windows 1.0 (1985)
- Windows 2.0 (1987)
- Windows 3.0 (1990)
- Windows 95 (1995)
- Windows 98 (1998)
- Windows Me (2000)
- Windows 2000 (2000)
- Windows XP (2001)
- Windows Vista (2007)
- Windows 7 (2009)
- Windows 8 (2012)
- Windows 8.1 (2013)
- Windows 10 (2015)
- Windows 11 (2021)
Be-OS
BeOS (Be Operating System), Be Incorporated tarafından 1991 yılında piyasaya sürülmüş olan UNIX türevi bir işletim sistemidir. Kendine ait bir dosya sistemine (BeFS) sahiptir. İlk başta Apple için AT & T Hobbit tabanlı donanım üzerinde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Daha sonra, PowerPC tabanlı işlemciler üzerinde çalışacak şekilde adapte edilmiştir. BeBox için özel olarak geliştirilen BeOS, sonra diğer bilgisayarları da desteklemeye başlamıştır. BeOS multimedya, iş ve yüksek performans için geliştirilmiş bir işletim sistemidir. BeOS'un arayüzü temiz ve derli toplu olarak geliştirilmiştir. BeOS, kolay API programlama için dilinde yazılmıştır. Büyük ölçüde POSIX uyumluluğu vardır. 2001 yılında Be Inc. ekonomik nedenlerden dolayı Palm'e satılmıştır. İsim ve telif haklarının da satılması nedeniyle ismi değiştirilmiş ve bir süreliğine açık kaynak kodlu şekilde OpenBeOS ismiyle devam etmiştir. Palm'ın telif hakları gereğince ismi değiştirilerek, bu işletim sistemi günümüzde Haiku OS olarak geliştirilmeye devam etmektedir.
Bileşenler
Bir işletim sisteminin bileşenleri, hep birlikte bir bilgisayarın çalışmasını sağlamak üzere bir düzen içinde çalışmaktadır. Mâli veri tabanlarından film editörlerine kadar bütün yazılımlar, fare/klavyeden internet bağlantısına kadar, belirli donanımları kullanmak için işletim sistemine ihtiyaç duymaktadır.
Kaynakça
- ^ "Operating system (OS) | Definition, Examples, & Concepts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 26 Mart 2024. 15 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- ^ "Türkçe Sözlük Ara-Bul". www.dildernegi.org.tr. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2023.
- ^ "Operating system". 18 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "İşletim Sistemleri". 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ "HOPL". hopl.info. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ "Pardus - TÜBİTAK ULAKBİM". Pardus - TÜBİTAK ULAKBİM. 2 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- ^ "Microsoft Windows". 20 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Windows 10 hâlâ Windows 11'den daha popüler". Bozuk Tuş. 6 Ekim 2023. 25 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
- ^ "Windows 11'in yükselişi yavaşladı: Windows 10 hâlâ en popüler sürüm". DonanımHaber. 2 Haziran 2023. 5 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Bu maddenin daha dogru ve guvenilir bilgi sunmasi icin guncellenmesi gerekmektedir Daha fazla bilgi icin tartisma sayfasina bakiniz Isletim sistemi Operating system OS veya isletim dizgesi bilgisayarda calisan donanim kaynaklarini yoneten ve uygulama yazilimlari icin bilgisayar servisleri saglayan yazilimlar butunudur Isletim sistemi uygulama yazilimlari ve bilgisayar donanimi arasindaki iletisimi saglar Isletim sistemlerine ornek olarak Microsoft Windows MacOS GNU Linux Dagitimlari BeOS Android ve iOS gosterilebilir Isletim sistemlerinin kullanim alani kisisel bilgisayarlar cep telefonlari ve web sunuculariyla sinirli degildir Dijital islevlere sahip tum cihazlar motorlu tasitlar beyaz esyalar akilli saatler vb kendi isletim sistemlerine sahiptir Isletim sistemleri islevlerinin genisligi ile degil donanimi amac dogrultusunda verimli kullanabilme yetenekleriyle degerlendirilmelidir Tarihi1940 li yillarda elektronik dijital isletim sistemi dahil hicbir isletim sistemi yoktu O zamanki elektronik sistemler sirali mekanik salterler veya panolar uzerindeki kablolar ile calisiyordu Ornegin delikli kagit kartlari verilerinden bordro ceklerin askeri veya kontrollu baski icin balistik tablolar olusturan ozel amacli sistemleri elde edilmisti Programlanabilir genel amacli bilgisayarlar icat edildikten sonra makine dilleri ikili rakam 0 ve 1 delikli kagit serit uzerine dizeleri olusturan programlama surecini hizlandirdi ve ardindan tanitildi 1940 lar 1950 ler Ilk bilgisayarlar buyuk makinelerdi ve genellikle ozel amaclar icin kullaniliyorlardi Isletim sistemleri bu donemde yonetim programlari olarak adlandiriliyor ve temel giris cikis islemlerini kontrol ediyordu Ornegin UNIVAC 1 in isletim sistemi C 10 1950 lerde kullanildi 1960 lar Bu donemde coklu islem ve coklu kullanici kavramlari ortaya cikmaya basladi gibi isletim sistemleri genis bellek yonetimi ve coklu islem destegi sunuyordu 1970 ler Isletim sistemleri daha da gelisti ve mini bilgisayarlar populer hale geldi UNIX bu donemde ortaya cikti ve coklu kullanici destegi dosya sistemi ve komut satiri arayuzu ile dikkat cekti 1980 ler Kisisel bilgisayarlarin yukselisi ile isletim sistemleri daha kullanici dostu hale geldi Microsoft DOS Disk Operating System ve Apple Macintosh icin System 1 bu donemde tanitildi 1990 lar Bu donemde GUI Graphical User Interface tabanli isletim sistemleri yayginlasti Windows 95 98 ve NT kullanici dostu arayuzleri ve ag yetenekleri ile buyuk popularite kazandi Ayni donemde Linux da gelismeye basladi 2000 ler Internet ve ag teknolojilerinin buyumesiyle isletim sistemleri aga daha fazla odaklandi Windows XP Windows 7 ve Windows 10 gibi isletim sistemleri kullanici deneyimini gelistirdi Macintosh System 7 coklu gorev yetenekleri TrueType font destegi ve gelismis ag ozellikleri ile dikkat cekti Ayni zamanda acik kaynak Linux isletim sistemleri de daha fazla kabul gordu Debian Redhat Mandrake Suse ve turevleri yayginlasti 2010 lar Mobil cihazlarin yukselisi mobil isletim sistemlerini iOS Android one cikardi Bulut bilisim sanal makineler ve konteyner teknolojileri isletim sistemlerinin dagitimini ve yonetimini degistirdi Turleri ve terimlerGercek zamanli bir isletim sistemini baslatmaGercek zamanli isletim sistemleri Gercek zamanli isletim sistemi gercek zamanli uygulamalari calistirmayi amaclayan cok gorevli bir isletim sistemidir Gercek zamanli isletim sistemleri genellikle ozel zamanlama algoritmalarinda kullanilmaktadir Boylece doganin determinist davranisi elde edilebilmektedir Gercek zamanli isletim sistemlerinin ana temasi olaylara hizli ve tahmin edilebilir bir tepki vermesidir Ayrica gercek zamanli isletim sistemlerinde olay gudumlu veya zaman paylasimli bir tasarim vardir Oncelikli gorevleri arasinda bir olaya dayali sistem anahtarlari yer almaktadir Bu sistem anahtarlari zaman paylasimli isletim sistemlerinin saat kesmelerine dayali gorevlere gecis yapmaktadir Gercek Zamanli isletim sistemlerine ornek olarak QNX gosterilebilir Cok kullanicili ve tek kullanicili isletim sistemleri Cok kullanicili isletim sistemi birden fazla kullanicinin ayni anda tek bir bilgisayar sistemine erismesini saglamaktadir Bu sistem zaman paylasimi yoluyla bir bilgisayara birden cok kullanicinin erisimini saglamaktadir Bundan dolayi bu sistemler zaman paylasim sistemli cok kullanicili sistemler olarak siniflandirilmaktadir Cok kullanicili bir isletim sistemine karsi tek kullanicili isletim sistemleri bir seferde tek bir kullanici tarafindan kullanilabilmektedir Ornegin bir Windows isletim sisteminde birden fazla hesap icin birden cok gercek kullanici yoktur Bunun yerine sadece ag yoneticisi gercek kullanicidir Coklu gorev ve tek gorev Isletim sistemi ayni anda birden fazla gorevin yerine getirilmesini saglamaktadir Bu sistemde tek bir programin ayni anda calismasina izin verildiginde sistem tek bir gorevi sistemin altinda gruplandirmaktadir Bu tur sistemler bir coklu gorev isletim sistemi olarak siniflandirilmaktadir Yani coklu gorev iki tip on veya kooperatif davranarak olabilmektedir Onleyici coklu gorev isletim sistemi islemcide her program icin bir yuva dilim ve zaman ayirmaktadir Unix Solaris gibi isletim sistemleri ve Linux destegi gibi onleyici coklu gorev ornek olarak verilebilir Coklu gorev kooperatif tanimlanmis bir sekilde diger islemler icin zaman tanimak amaciyla her isleme dayanarak elde edilmektedir Windows 95 kooperatif coklu gorev destegi icin ornek gosterilebilir Dagitilmis isletim sistemleri Bir dagitilmis isletim sistemi bagimsiz bir bilgisayar grubunu yonetmekte ve onlarin tek bir bilgisayarda gorunmesini saglamaktadir Bu bagli olabilmekte ve birbirlerinin iletisim agina bagli bilgisayarlarin gelisimini saglamaktadir Dagitik hesaplama birden fazla makine uzerinde yapilmaktadir Bir grup calismasi icinde bilgisayarlar yapildiginda bir dagitik sistem olusturulmaktadir Gomulu isletim sistemleri Gomulu isletim sistemleri gomulu sistemlerde kullanilmak uzere tasarlanmistir Daha az ozellige sahip PDA lar gibi kucuk makinelerde calisacak sekilde tasarlanmistir Bu sistemlerin kaynaklari sinirli sayida faaliyet gostermektedir Bu sistemlerin tasarimi son derece verimlidir ve bu sistemlerde cok kompakt vardir Windows CE ve Minix 3 gomulu isletim sistemlerinin bazi ornekleridir Bir isletim sistemi kavramsal olarak uc grupta toplanabilecek bilesenlerden olusmaktadir kullanici arayuzu komut satiri yorumlayicisi alt duzey sistem islevleri ve bir cekirdek Cekirdek isletim sisteminin kalbidir Adindan da anlasilabilecegi gibi kabuk cekirdegin cevresini sarmaktadir Donanimla iletisim kurmak cekirdegin isidir Kimi isletim sistemlerinde kabuk ve cekirdek tumuyle ayri bilesenlerken kimilerinde bu ayrim yalnizca kavramsaldir Cekirdek tasarimlari yekpare monolitik cekirdekler mikro cekirdekler ve ekzocekirdekler olarak uc ana gruba ayrilmaktadir UNIX Windows MS DOS gibi geleneksel ticari sistemler ve Linux gibi yaklasimlar monolitik cekirdek kullanmaktadir QNX BeOS Windows NT gibi yeni sistemlerin cogu mikro cekirdek yaklasimini kullanmaktadir Arastirma amaciyla gelistirilen isletim sistemlerinin cogu da mikro cekirdek kullanmaktadir Ekzo cekirdekler ise henuz arastirma asamasindadir Isletim sistemi cesitleriAmiga 1994 yilinda Commodore International iflas ettikten sonra Amiga kisisel bilgisayarlarinin tum haklari e kalmistir Amiga isletim sisteminin tekrar gelistirilebilmesi icin 2006 yilinda PowerPC uzerinde uzmanlasmis yazilim sirketi Hyperion Entertainment lisans vermistir Bir sure sonra tum haklar bu sirkete kalmistir AmigaOS 4 ExecSG Second Generation cekirdegi uzerine kurulmustur AmigaOS kuruldugu donanimdan maksimum performansi alan ve mukemmel bircok gorevlilik multitasking ozelligine sahip olan cok esnek bir isletim sistemidir Commodore International yazdigi AmigaOS 3 1 isletim sisteminin kaynak kodlarindan devam ederek gunumuzde isletim sistemini 4 1 update 5 surumune kadar yukselmistir Cok yakinda Hyperion Entertainment yeni ve gelismis amiga donanimi olan Amigaone X1000 ile AmigaOS 4 2 yi piyasaya surmustur GNU Linux Ubuntu masaustu Linux dagitimi GNU Linux UNIX benzeri bir isletim sistemidir Bu isletim sistemi bilgisayarlardan kol saatlerine kadar cok cesitli alanlarda kullanilmaktadir GNU Linux Unix e benzeyen ancak tamamen orijinal kod ile ucretsiz ve acik kaynak bir isletim sistemi yaratmaya calisan bir programci kitlesi is birligidir 1983 yilinda Richard Stallman tarafindan baslatilan GNU projesi ile 1991 yilinda Linus Torvalds tarafindan baslatilan cekirdek tasariminin birlesimidir Bu nedenle Linux cekirdegi ve GNU yazilim koleksiyonunun kullanildigi bu isletim sistemine GNU Linux denmektedir Bugun dunyanin dort bir yanina yayilmistir ve surekli olarak gelisim icerisindedir GNU Linux acik kaynak koduna sahip ve ozgur free software bir isletim sistemidir Bu sistemde bir hata tespit edilirse dunyanin herhangi bir yerindeki bir programci cok kisa surede bu sorunu cozebilmektedir GNU Linux isletim sistemi cok karmasik programlari bir arada acsa bile bilgisayar sorunsuz bir sekilde calismaya devam edebilmektedir Internetten ucretsiz indirilebilmekte ve talimatlar takip edilerek bilgisayara kurulabilmektedir Acik kaynak suruculer cekirdek icine gomulu oldugu icin tek tek kurulmasi gerekmemektedir Ancak bir sorun ile karsilasilirsa veya kapali kaynak suruculer kullanilmak istenirse gelistiricilerin yazdigi yazilimlar kullanilabilmektedir Tum bunlara ragmen tahmini hesaplar GNU Linux un 1 1 oranlarinda kisisel bilgisayarlarda kullanildigini gostermektedir Ancak GNU Linux sunucular ve gomulu sistemler tarafindan yaygin olarak benimsenmistir GNU Linux bircok alanda Unix in yerini almaktadir ve dunyada en guclu 10 bilgisayarda kullanilmaktadir Ubuntu Android Debian Arch Linux Pardus GNU Linux dagitimlarina ornek verilebilir Eskiden son kullanici tarafinda pek fazla etkili olmayan ve tercih edilmeyen GNU Linux son yillarda Ubuntu Linux Mint Fedora Linux Pardus gibi dagitimlarla son kullaniciya da hitap etmeye baslamistir Ozellikle Ubuntu sayesinde cok fazla insan GNU Linux u tercih etmeye baslamistir Bunda Ubuntu nun gorsellige onem veren politikalari ve diger isletim sistemlerinde cok zorlanarak yapilabilecek masaustu sovlarinin Compiz Fusion son kullaniciyi etkilemesi de onemli rol oynamistir Linux dagitimlarina Linux Mint ve Fedora Linux ornek verilebilir fakat dagitimlar bununla sinirli degildir MacOS MacOS Apple sirketi tarafindan gelistirilen ve pazarlanan kismen ozel grafiksel bir isletim sistemidir Yine Apple in 1984 yilinda olusturdugu ilk isletim sistemi olan MacOS un son surumudur Fakat MacOS 8 ve 9 surumlerinin aksine MacOS NeXT sirketi tarafindan gelistirilmis bir teknoloji uzerine kurulmus UNIX tabanli bir isletim sistemidir Isletim sistemi ilk kez 2001 yilinin Mart ayinda asagidaki bir masaustu odakli versiyonu MacOS X v10 0 ile MacOS X Server 1 0 olarak 1999 yilinda piyasaya surulmustur O zamandan beri alti farkli musteri ve MacOS X in server surumleri serbest birakilmistir En son Mac OS X 10 6 surumu 28 Agustos 2009 tarihinde kullanima sunuldu Sunucu surumu MacOS Server mimari masaustu muadili ile aynidir Ancak genellikle Macintosh sunucu donanimi Apple in hatti uzerinde calismaktadir MacOS X Server calisma grubu yonetimi ve anahtar ag hizmetlerine erisim saglayan basitlestirilmis yonetim yazilim araclari icermektedir Bir posta aktarim arayuzu LDAP sunucusu bir alan adi sunucusu ve digerleri dahildir MS DOS Microsoft firmasi tarafindan gelistirilmis eski bir isletim sistemidir Windows uretildikten sonra kullanimi azalmistir Su anda sadece format atarken veya dosya kurtarirken kullanilmaktadir Ingilizce karsiligi disk isletim sistemi dir Uretim amaci bu olmasina ragmen daha sonra DOS ortaminda calisan bircok uygulama ve oyun uretilmistir Plan 9 Ken Thompson Dennis Ritchie ve Unix isletim sistemini kurmak icin Bell laboratuvarlarinda C programlama dilini tasarlamis ve gelistirmistir Bell laboratuvarlarindaki programcilar modern dagitilmis cevreler icin duzenlenmis Plan 9 ve Inferno yu gelistirmeye devam etmislerdir Plan 9 baslangicta ag isletim sistemi olarak tasarlanmistir Ancak Unix daha sonra bu ozellikleri tasarima dahil etmistir Su anda Lucent Kamu Lisansi altinda piyasaya sunulmaktadir Inferno Vita Nuova Holdings tarafindan satin alinmistir Ayrica GPL MIT Lisansi altinda piyasaya sunulmaktadir Microsoft Windows Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Isletim sistemi haber gazete kitap akademik JSTOR Ekim 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Microsoft Windows kisisel bilgisayarlarda en cok kullanilan isletim sistemlerinden biridir Microsoft Windows 1981 yilinda eski MS DOS isletim sistemi uzerine IBM PC eklentisi yapilarak piyasaya surulmustur Ilk olarak 1985 yilinda yayimlanan Windows kisisel bilgisayarlarin is dunyasina hakim olmustur Windows XP ile baslanarak tum modern versiyonlari Windows NT cekirdegi uzerine kurulmustur Su anda en sik kullanilan Windows isletim sistemi Windows 10 dur Windows 11 populerlik olarak hala Windows 10 un onune gecememistir Windows isletim sistemi surumleri tarihi Windows 1 0 1985 Windows 2 0 1987 Windows 3 0 1990 Windows 95 1995 Windows 98 1998 Windows Me 2000 Windows 2000 2000 Windows XP 2001 Windows Vista 2007 Windows 7 2009 Windows 8 2012 Windows 8 1 2013 Windows 10 2015 Windows 11 2021 Be OS BeOS Be Operating System Be Incorporated tarafindan 1991 yilinda piyasaya surulmus olan UNIX turevi bir isletim sistemidir Kendine ait bir dosya sistemine BeFS sahiptir Ilk basta Apple icin AT amp T Hobbit tabanli donanim uzerinde calisacak sekilde tasarlanmistir Daha sonra PowerPC tabanli islemciler uzerinde calisacak sekilde adapte edilmistir BeBox icin ozel olarak gelistirilen BeOS sonra diger bilgisayarlari da desteklemeye baslamistir BeOS multimedya is ve yuksek performans icin gelistirilmis bir isletim sistemidir BeOS un arayuzu temiz ve derli toplu olarak gelistirilmistir BeOS kolay API programlama icin C dilinde yazilmistir Buyuk olcude POSIX uyumlulugu vardir 2001 yilinda Be Inc ekonomik nedenlerden dolayi Palm e satilmistir Isim ve telif haklarinin da satilmasi nedeniyle ismi degistirilmis ve bir sureligine acik kaynak kodlu sekilde OpenBeOS ismiyle devam etmistir Palm in telif haklari geregince ismi degistirilerek bu isletim sistemi gunumuzde Haiku OS olarak gelistirilmeye devam etmektedir BilesenlerBir isletim sisteminin bilesenleri hep birlikte bir bilgisayarin calismasini saglamak uzere bir duzen icinde calismaktadir Mali veri tabanlarindan film editorlerine kadar butun yazilimlar fare klavyeden internet baglantisina kadar belirli donanimlari kullanmak icin isletim sistemine ihtiyac duymaktadir Kaynakca Operating system OS Definition Examples amp Concepts Britannica www britannica com Ingilizce 26 Mart 2024 15 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2024 Turkce Sozluk Ara Bul www dildernegi org tr 26 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2023 Operating system 18 Aralik 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Isletim Sistemleri 9 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2021 HOPL hopl info 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Agustos 2023 Pardus TUBITAK ULAKBIM Pardus TUBITAK ULAKBIM 2 Subat 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2024 Microsoft Windows 20 Haziran 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Windows 10 hala Windows 11 den daha populer Bozuk Tus 6 Ekim 2023 25 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Ekim 2023 Windows 11 in yukselisi yavasladi Windows 10 hala en populer surum DonanimHaber 2 Haziran 2023 5 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Ekim 2023