Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Mart 2010) () |
İstiklâl mahkemesi, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında ayaklanma çıkaran ve yağmaya girişenleri, bozguncuları, orduya ait silah ve mühimmatı çalanları, casusları, asker kaçaklarını ve bağımsızlık hareketini engelleme amacıyla propaganda yapanları yargılamak için, çıkarılan özel bir kanunla ilk olarak 18 Eylül 1920 tarihinde kurulan mahkemelerdir. İlk dönem İstiklâl Mahkemeleri, Ankara'daki hariç olmak üzere 17 Şubat 1921 tarihinde kapatıldı. İkinci dönem İstiklâl Mahkemeleri, çalışmalarına 30 Temmuz 1921'de başladı ve 1923'ün Ekim ayına dek faaliyetlerini sürdürdü. Üçüncü ve son dönem İstiklâl Mahkemeleri ise 1923 ile 1927 yılları arasında etkin oldu.
Kurtuluş Savaşı yıllarında görev yapan birinci dönem İstiklâl Mahkemeleri dışında daha sonraları da dönemlerine göre farklı vazifeler yürüten İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur. Sonradan kurulan bu mahkemeler birer devrim mahkemesi niteliğindedir. Uğur Mumcu'ya göre bu kurumlar mahkeme değil, savaş ve ihtilal gibi özel durumlarda isyancı, bozguncu ve karşı devrimcilerin yargılandığı anti-demokratik "infaz kurulları"dır.
Arka plan
Yunan ordusu karşısında asker kaçakları sebebiyle düzenli bir ordu kurulamıyordu. Karşılarında duracak bir güç olmadığından Yunan ordusu hiçbir direnişle karşılaşmadan ilerleyebiliyordu. Halife ve saltanat propagandası yapanlar halkın millî direniş kuvvetlerine katılmasını olumsuz etkiliyordu.Cemiyet-i Müderrisin tarafından yayınlandığı izlenimi veren, Kuvâ-yi Milliye hakkındaki olumsuz bir fetva, Yunan uçakları tarafından Anadolu'ya atılıyordu. Asker kaçaklarından meydana gelen çeteler köy ve kazaları soyuyordu.
Büyük Millet Meclisi tarafından 29 Nisan 1920 tarihinde Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştı. Bu kanun cürümleri ve vatana ihanet niteliğindeki suçları önlemeye yeterli gelmemişti. İhtilal ve savaş koşullarında sivil mahkemelerin ve harp divanlarının çalışma usulleri bir caydırıcılık unsuru taşımıyordu. Kanunsuzlukların önüne geçilemiyor en önemlisi hem Yunan ordusunun Anadolu'daki ilerleyişi karşısında düzenli bir ordu çıkarılamıyor hem de asker kaçakları çeteler oluşturarak soygun yol kesme gibi suçlar işliyor ve iç isyanların insan kaynağı oluyordu. Asker kaçağı yakalansa bile cephede ölmek yerine hapse girmek daha çok işine geliyordu.
Kuruluşu
Vikikaynak'ta İstiklâl Mahkemeleri Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta İstiklâl Mehâkimi Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Hiyânet-i Vataniye Kanunu, 4 aydır yürürlükte olduğu halde Dr. Tevfik Rüştü Bey, asker kaçakları, bozguncu ve casusların ve çoğunlukla firarilerden kurulu çetelerin önlenebilmesi için İhtilal Mahkemelerinin kurulmasını önerdi. Refik Şevki Bey bu fikre destek verdi ancak isminin İstiklâl Mahkemeleri olmasının daha uygun olacağını bildirdi. 2 Eylül 1920 tarihinde "Firar Ceraimini İrtikâp Edenler Hakkında Kanun Tasarısı" isimli yasa teklifi incelenmek üzere Millî Savunma encümenine verildi. Encümen bir karara varamadığı için Millî Savunma Bakanı Ferik Fevzi (Çakmak) meclise Şimdiki durum dolayısıyla ve görülen lüzum ve olağanüstü ihtiyaca dayanarak savaş zamanına ait olmak üzere firariler hakkındaki kanun önergesini meclise sundu.
TBMM'nin, 18 Eylül 1920 tarih ve 42 sayılı kararı ile kaçak erat ve casusların yargılanmasıyla görevli olmak üzere İstiklâl Mahkemeleri kurulması kararına dayanmaktadır. Mahkeme üyeleri, Millet Meclisinden oluşmuştur. Savaş şartlarında bozgun, yağma ve casusluk gibi vatana ihanet niteliğinde kabul edilen suçları önleyebilmek ve acil hükümler verebilmek için Millet Meclisi tarafından özel kanunla ihdas edilmiştir.
Birinci dönem
18 Eylül 1920 ile 17 Şubat 1921 tarihleri arasında görev yaptı. İstiklâl mahkemeleri yasasının kabulünden sonra Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa 14 istiklâl mahkemesi kurulması için öneride bulundu. Fakat sayı çok görüldüğü için 7 mahkeme bölgesi saptandı. Bir ay sonra Diyarbakır'a da bir mahkeme kurulması kabul edilince sayı sekize yükseldi: Ankara, Eskişehir, Konya, Isparta, Sivas, Kastamonu, Pozantı (Adana), Diyarbakır.
Mecliste yapılan oturumda, her mahkeme için aşağıdaki milletvekilleri seçilmiştir:
| № | İsim | Seçim bölgesi | Oy | Görevi |
|---|---|---|---|---|
| Ankara İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 1 | "Kılıç" Ali Bey | Ayıntap | 58 | Aza |
| 2 | İhsan Bey | Cebelibereket | 45 | Reis |
| 3 | Hüseyin Bey | Elaziz | 41 | Aza |
| 4 | Cevdet Bey | Kütahya | 61 | Aza |
| Eskişehir İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 5 | Rasih Efendi | Antalya | 65 | Aza |
| 6 | Muhittin Baha Bey | Bursa | 73 | Aza |
| 7 | Haydar Bey | Kütahya | 54 | Aza |
| 8 | Yusuf Bey | Denizli | 41 | Reis |
| Konya İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 9 | Tevfik Efendi | Kengiri | 73 | Aza |
| 10 | Osman Nuri Bey | Bursa | 57 | Reis |
| 11 | Hacı Tahir Efendi | Isparta | 31 | Aza |
| Isparta İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 12 | Hamit Bey | Biga | 76 | Reis |
| 13 | Hamdi Bey | Biga | 41 | Aza |
| 14 | Hüsrev Sami Bey | Eskişehir | 73 | Aza |
| 15 | Tahsin Bey | Maraş | 49 | Aza |
| Sivas İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 16 | Mustafa Necati Bey | Saruhan | 89 | Aza |
| 17 | Emin Bey | Canik | 55 | Reis |
| 18 | Necati Bey | Bursa | 56 | Aza |
| 19 | Mustafa Zeki Bey | Dersim | 44 | Aza |
| Kastamonu İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 20 | Refik Şevket Bey | Saruhan | 89 | Aza |
| 21 | Dr. Fikret Bey | Kozan | 37 | Aza |
| 22 | Yusuf Ziya Bey | Bitlis | 51 | Aza |
| 23 | Necip Bey | Mardin | 30 | Reis |
| Pozantı İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 24 | Atıf Bey | Bayazıt | 37 | Aza |
| 25 | Abdülkadir Kemali Bey | Kastamonu | 60 | Reis |
| 26 | Şevki Bey | İçel | 48 | Aza |
| 27 | Sırrı Bey | Ergani | 31 | Aza |
| Diyarbekir İstiklâl Mahkemesi | ||||
| 28 | Sıtkı Bey | Bayazıt | 37 | |
| 29 | Şeyh Servet Efendi | Bursa | - | |
| 30 | Sıddık Bey | Çorum | 58 | |
Canik milletvekili Nafiz Bey ve Bitlis milletvekili Vehbi Öztekin İstiklâl Mahkemesi üyeliklerine seçilmişler ancak göreve gitmemişlerdir. Refik Şevket Bey, Konya İstiklâl Mahkemesine seçilmişken Tevfik Rüştü Bey ile Dr. Fikret Bey'in ricası ile Kastamonu İstiklâl Mahkemesine geçmiştir.
İkinci dönem
30 Temmuz 1921 tarihi ile 1923 Ekim ayı arasında çalışmıştır. İlk olarak 19 Ağustos 1921 tarihinde Kastamonu'da, 12 Ağustos 1921 tarihinde Konya'da, 17 ağustos 1921 Samsun, 22 Eylül 1921 tarihinde Yozgat'ta kuruldu. İkinci istiklâl mahkemelerinde asker kaçakları, Kurtuluş Savaşında düşmana yardım edenler ve isyan çıkaranlar yargılandı.
24.7.1921'de seçilen İstiklâl Mahkemeleri üyelerinden bir kısmı, bir süre sonra istifa edip ayrıldılar. Yerlerine yeni üyeler Başkomutan tarafından atandı. Yine Başkomutanın emriyle, duyulan lüzum üzerine 8.9.1921'de Yozgat İstiklâl Mahkemesi kuruldu. Ankara İstiklâl Mahkemesi ile birlikte bu dönemde beş İstiklâl Mahkemesi görev yaptı. Son duruma göre şu şekilde dağılıyordu:
1. Ankara İstiklâl Mahkemesi: Mahkeme kaldırılmadığı için yeni üye seçimi yapılmadı. Aynı kadro ile çalıştı.
2. Konya İstiklâl Mahkemesi:
- Hacim Muhiddin Bey (Karasi) 13.8.1921
- Muhiddin Baha Bey (Bursa) 13.8.1921
- Ali Saib Bey (Urfa) 13.8.1921 9.1.1921 istifa
- Yusuf Bey (Denizli) 13.8.1921
- Ali Rıza Efendi (İçel) 31.1.1922 Başkomutanın emriyle
3. Kastamonu İstiklâl Mahkemesi:
- Mustafa Necati Bey (Saruhan) 13.8.1921
- Neşet Bey (Kengiri) 13.8.1921
- Hamdi Bey (Canik) 13.8.1921
- Mahmud Esad Bey (İzmir) 13.8.1921 15.8.1921 istifa
- Hamdi Bey (Trabzon) 8.9.1921 Başkomutanın emriyle
4. Samsun İstiklâl Mahkemesi:
- Emin Bey (Canik) 13.8.1921
- Necati Bey (Bursa) 13.8.1921
- Veli Bey (Burdur) 13.8.1921
- Şevket Bey (Sinop) 13.8.1921
- Bahri Bey (Yozgat) 9.9.1921 Başkomutanın emriyle
5. Yozgat İstiklâl Mahkemesi: 8.9.192l Başkomutanın emriyle
- Refik Bey (Konya)
- Ethem Fehmi Bey (Menteşe) istifa etmiş, yerine Mazhar Bey
- Ahmet Mazhar Bey (İstanbul) vazifesine gitmedi
- Ziya Hurşit Bey (Lâzistan) vazifesine gitmedi
- Mazhar Müfit Bey (Hakkâri)
- Necip Ali Bey 9.11.1921 Başkumandan’m emri
Üçüncü dönem
1923 ile 1927 yıllarında çalıştı. İsyanlarda ve olağanüstü hâllerde kurulmuştur. 6 Nisan 1925 tarihinde Diyarbakır'da Şeyh Said İsyanı sonrasında Şark İstiklâl Mahkemesi kurulmuştur bu mahkemeler hilafet ve saltanat yıkılmasına itiraz edenleri, kılık kıyafet ve şapka kanunu reddedenleri ve Cumhuriyetin ilanını eleştirenleri yargılamak için İstanbul ve Ankara'da kurulmuştur. Mustafa Kemal Paşa'ya 14 Haziran 1926 tarihinde yapılması planlanan İzmir Suikastı'nın ardından önce İzmir'de, birkaç gün sonra ise Ankara'da kurulmuştur. Ankara İstiklâl Mahkemesi isyan bölgesi İstiklâl Mahkemesi’yle birlikte 7 Mart 1927’de kapatıldı. Görev yaptığı iki yıl içinde 2436 kişiyi yargılayan mahkeme toplam 240 kişiyi idama mahkûm etti. Ancak asker kaçaklarıyla ilgili kararlar ve sıkıyönetim mahkemelerinin verdiği idam kararları bu sayıya dahil değildir (Aybars, II, 474).
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2 Mart 1927 tarih ve 979 sayılı kanunla Takrîr-i Sükûn Kanunu’nun 4 Mart 1929 tarihine kadar yürürlükte kalmasına karar verdi. İstiklâl Mehâkimi Kanunu ve ekleri ise ancak 4 Mayıs 1949 tarih ve 5384 sayılı kanunla yürürlükten kaldırıldı. Fakat 1927-1949 yılları arasında herhangi bir İstiklâl mahkemesi kurulmadı.
Cezalar
Cezalardaki amaç asker kaçaklarını cepheye döndürmekti. Ancak ağır suç işlemiş olanlar, askerden firar etmeyi alışkanlık haline getirenler ile firarları teşvik edenler ve yardım edenler suçlarının ağırlığına göre cezalar alıyorlardı. Sadece birkaç kez kaçmış askerlere halka açık bir yerde ve doktor gözetiminde 40-100 değnek cezası veriliyor, künyelerine de kaçak olduğu tekrar kaçması halinde idam edileceği yazılıyordu.
Kaçağın idam edilmesi en ağır cezaydı. Bunun dışında evinin yakılması, firari dönene kadar ailesinden birisinin kendisi yerine asker alınması yanında eğer yaşadığı mahallenin muhtarı veya imamı kaçağı yetkililere haber vermezse ağır para ve hapis cezası alıyordu. Rüşvet karşılığı firari askeri koruyan devlet görevlileri görevlerinden alınıyor ve 15-25 sene ağır hapis cezası veriliyordu. Eğer kaçağı hem haber vermemiş hem de saklamışsa daha ağır hapis cezası alıyordu. Rum asıllı Osmanlı vatandaşları esir düştüklerinde haklarında soruşturma yapılıyor Osmanlı vatandaşı olanlar sadece asker kaçağı değil aynı zamanda vatan haini olarak yargılanıyor ve suçlu bulunursa idam ediliyordu. Türk askeri birliklerine sabotaj yapan yerli Rumlar da yargılandı. Bu mahkemelerde 59 yerli Rum bu suçtan vatan haini olarak yargılandı ve idam edildi.
Suçlar
- Vatana ihanet ve ayaklanma
- Casusluk
- Bozgunculuk ve aleyhine propaganda
- Görevi kötüye kullanma
- Halka eziyet ve baskı
- Asker ailesine saldırı
- Tekalif-i Milliye'den mal kaçırmak
- Cinayet
- Adam Yaralama
- Düşman işgalinin yarattığı koşullardan istifade edip kanunsuz hareketlerde bulunmak
- Düşmana yardım ve düşmanla iş birliği
- Düşman ordusuna katılmak
İstanbul Hükûmeti, İngilizler ile iş birliği yapıp iç isyanlar çıkarıyorlardı. Sait Molla'dan ele geçen belgelerde isyan bölgelerine paralar gönderildiği ve İngiliz Muhipler Cemiyeti Başkanı Rahip Frew'a gelişmeleri bildirdiği ortaya çıkmıştı. İngiliz ajanı Mustafa Sagir Ankara'da yakalanmış ve deşifre edilmişti. Damat Ferit Paşa, sadrazam olduğunda Kuvâ-yi Milliye'ye karşı alınacak tedbirleri görüşmek üzere İngiliz Başkomiseri Robbeck ile görüştü. Bu isyanlara katılan elebaşılara idam cezası veriliyordu.
Casuslara eğer suçu sabitse idam cezası veriliyordu. Delil yetersizse sürgün veya beraat kararı veriliyordu. Bunlardan en tanınmışı Hint asıllı Müslüman bir İngiliz vatandaşı olan Mustafa Sagir idi.
Tartışmalar
Kurtuluş Savaşı sırasında savaşın kazanılması için ve sonra Türk Devrimi'ne karşı yapılan saldırı ve müdahalelerin önlenmesi gayesiyle çalışmıştır. Dünyadaki devrim mahkemeleri örneklerine göre verdiği cezalar bakımından en az ölüm cezası vermiş mahkemelerdir. Örneğin Fransız Devrimi'nde 1793 yılında 17.000 kişi yargılanıp idam edilmiştir. Yargılanmadan idam edilenler ile birlikte Fransız Devrimi'nde bir yılda 40.000 kişi infaz edilmiştir. Rus Devrimi'nde ise aristokrat ve burjuva sınıfından on binlerce kişi öldürülmüştür.
Ergün Aybars İstiklâl Mahkemeleri isimli çalışmasında bu mahkemelerinin Türk Devriminin bir parçası olduklarını ve bu devrimi gerçekleştirmek için çalıştıklarının unutulmaması gerektiğini yazmıştır. İstiklâl mahkemelerinin verdiği idam kararı Ergün Aybars'a göre birinci dönemde resmi kayıtlara göre gerçekleşen infaz 1054, İsyan bölgesi dahil ikinci ve üçüncü dönem mahkemelerin verdiği azami infaz sayısı ise 576'dır. Toplamda bütün idam kararlarının sayısı 1.630 kişidir.
Mahkemelerin niteliği
İstiklâl mahkemelerinin en temel karakteri yargılananların itiraz yani temyiz hakkının bulunmamasıdır. Mahkemelerde yargılananların birçoğu aynı gün-hafta içerisinde tutuklanır, yargılanır ve cezaları infaz edilirdi.
Ergün Aybars, 1975 baskılı İstiklâl Mahkemeleri adlı kitabında şu yorumda bulunur: Dünyadaki devrim mahkemeleri içinde en adil hüküm verdiklerini ve yasalara en çok bağlı çalıştıklarını ve az kıyıcı olduklarını söyleyebileceğimiz İstiklâl Mahkemeleri, Türk Devrimi'ne, rejime karşı koymak isteyen her gerici ve olumsuz girişimi sert şekilde bastırmış, hiyânet-i vataniye, casusluk, karşıdevrimci ayaklanma, siyasi suikast gibi önemli davalar yanında eşkıya, şehir kabadayılığı, yolsuzluk ve rüşvet suçlarına karşı amansız bir çalışma göstermiştir.
Okuma
- Mahmut Akyürekli, Şark İstiklal Mahkemesi (1925-1927) (Kitap Yayınevi, 2013)
- Tahir'ül-Mevlevi, Matbuat Alemindeki Hayatım - İstiklal Mahkemesi Hatıraları (Büyüyen Ay Yayınları, 2012)
- Ahmet Turan Alkan, İstiklal Mahkemeleri ve Sivas'ta Şapka İnkılabı Duruşmaları (Ötüken Neşriyat, 2011)
- Ahmet Süreyya Örgeevren, Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi (Temel Yayınları, 2007)
- Fahrettin Gün, Eşref Edib İstiklal Mahkemelerinde (Beyan Yayınları, 2002)
- Cengizhan Halaçlı, Cumhuriyet Rejiminin Tesisi ve Devamlılığında İstiklal Mahkemelerinin Rolü (1923-1927) (Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017)
- Cengizhan Halaçlı, İstiklal Mahkemeleri ve Cumhuriyet Rejimi, (Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2020)
Kaynakça
- Özel
- ^ Mumcu, Uğur; İstiklal Mahkemeleri, Cumhuriyet gazetesi, 11 Kasım 1992 tarihli makale, İstiklal Mahkemeleri "mahkeme" sayılmazlar. Bunlar, savaş ve ihtilal dönemlerinde rastlanan anti-demokratik "infaz kurulları"dır."
- ^ "Damat Ferit Paşa Hükümetleri Tarafından Millî Mücadele Aleyhinde Yapılan İttihatçılık ve Bolşeviklik Propagandasının Türkiye Büyük Millet Meclisindeki Yansımaları". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2019. 27 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Kasım 2022.
- ^ Selek, Sabahattin. Anadolu İhtilali. Kastaş Yayınları. s. 69-70.
- ^ "MİLLİ MÜCADELE'DE BURSA ULEMASI: YUNAN İŞGALİNDE BURSA'DA SALTANATA BAĞLILIK MİTİNGİ". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 2021. 30 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Kasım 2022.
- ^ Aybars 1975, s. 61.
- ^ a b c Aybars 1975, s. 73.
- ^ Aybars 1975, s. 74.
- ^ a b Turgut Özakman, Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele, yalanlar, yanlışlar, yutturmacalar, Bilgi, 1997
- ^ Aybars 1975, s. 147.
- ^ Avcıoğlu, Doğan. Milli Kurtuluş Tarihi, 1838'den 1995'e. İstanbul. s. 59. ISBN .
Ali Fuat Paşa İngilizlerle çatışmayı anlatır:"İngilizler, İzmit etrafında Hasanpaşa-Solaklar--Tepeköy- Ağa Köyü hattının bazı yerlerine siperler kazarak bunlara Halife Kolordusu'ndan 1, 2 ve 3. Alayları yerleştirmişler ve bunların cenah gerilerine de iki üç İngiliz taburu koymuşlardı. İzmit limanında bulunan birkaç İngiliz savaş gemisi de söz konusu savunma mevzilerinin sağ kanadını ateşleriyle koruyabilecek bir durum almışlardı.
- ^ Avcıoğlu, Doğan. Milli Mücadele Tarihi, 1. Cilt. .
Lord Curzon, Türk direnmesini kırmakta Kürtçülüğün kullanılmasını düşünmüştür. Bu aynı zamanda Sadrazam Damat Ferit'in de fikridir.
- ^ Ulubelen, Erol. İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye. ISBN .
- ^ İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi 2020, s. X.
- ^ "Reign of Terror | History, Significance, & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 20 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Kasım 2022.
- ^ Aybars 1975, Orduda kaçak olaylarının çokluğu vetanın kurtuluş ve bağımsızlığını tehlikeye dönüştürecek bir hal almıştır. Bu durumun sert tedbirlerle önüne geçmek zamanı gelmiştir. Genel harbin sonlarında kaçaklar çoğalmıştır. Bunun sebebi askere kaçma cesaretini veren af kanunlarının çokluğu ve cezaların azlığıdır., sayfa 61.
- ^ Aybars 1975.
- Genel
- (1975). İstiklal mahkemeleri (PDF) (birinci bas.). İstanbul: Bilgi Yayınevi. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2021.
- İkinci Dönem Ankara İstiklal Mahkemesi (1925-1927). I. Ankara: TBMM Basımevi. 2020. ISBN . 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Mart 2010 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Istiklal mahkemesi Turk Kurtulus Savasi sirasinda ayaklanma cikaran ve yagmaya girisenleri bozgunculari orduya ait silah ve muhimmati calanlari casuslari asker kacaklarini ve bagimsizlik hareketini engelleme amaciyla propaganda yapanlari yargilamak icin cikarilan ozel bir kanunla ilk olarak 18 Eylul 1920 tarihinde kurulan mahkemelerdir Ilk donem Istiklal Mahkemeleri Ankara daki haric olmak uzere 17 Subat 1921 tarihinde kapatildi Ikinci donem Istiklal Mahkemeleri calismalarina 30 Temmuz 1921 de basladi ve 1923 un Ekim ayina dek faaliyetlerini surdurdu Ucuncu ve son donem Istiklal Mahkemeleri ise 1923 ile 1927 yillari arasinda etkin oldu Ankara Istiklal Mahkemesi uyeleri soldan saga Kilic Ali Bey Kel Ali Bey Necip Ali Bey ve Resit Galip Bey Kurtulus Savasi yillarinda gorev yapan birinci donem Istiklal Mahkemeleri disinda daha sonralari da donemlerine gore farkli vazifeler yuruten Istiklal Mahkemeleri kurulmustur Sonradan kurulan bu mahkemeler birer devrim mahkemesi niteligindedir Ugur Mumcu ya gore bu kurumlar mahkeme degil savas ve ihtilal gibi ozel durumlarda isyanci bozguncu ve karsi devrimcilerin yargilandigi anti demokratik infaz kurullari dir Arka planYunan ordusu karsisinda asker kacaklari sebebiyle duzenli bir ordu kurulamiyordu Karsilarinda duracak bir guc olmadigindan Yunan ordusu hicbir direnisle karsilasmadan ilerleyebiliyordu Halife ve saltanat propagandasi yapanlar halkin milli direnis kuvvetlerine katilmasini olumsuz etkiliyordu Cemiyet i Muderrisin tarafindan yayinlandigi izlenimi veren Kuva yi Milliye hakkindaki olumsuz bir fetva Yunan ucaklari tarafindan Anadolu ya atiliyordu Asker kacaklarindan meydana gelen ceteler koy ve kazalari soyuyordu Buyuk Millet Meclisi tarafindan 29 Nisan 1920 tarihinde Hiyanet i Vataniye Kanunu cikarilmisti Bu kanun curumleri ve vatana ihanet niteligindeki suclari onlemeye yeterli gelmemisti Ihtilal ve savas kosullarinda sivil mahkemelerin ve harp divanlarinin calisma usulleri bir caydiricilik unsuru tasimiyordu Kanunsuzluklarin onune gecilemiyor en onemlisi hem Yunan ordusunun Anadolu daki ilerleyisi karsisinda duzenli bir ordu cikarilamiyor hem de asker kacaklari ceteler olusturarak soygun yol kesme gibi suclar isliyor ve ic isyanlarin insan kaynagi oluyordu Asker kacagi yakalansa bile cephede olmek yerine hapse girmek daha cok isine geliyordu KurulusuVikikaynak ta Istiklal Mahkemeleri Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Istiklal Mehakimi Kanunu ile ilgili metin bulabilirsiniz Hiyanet i Vataniye Kanunu 4 aydir yururlukte oldugu halde Dr Tevfik Rustu Bey asker kacaklari bozguncu ve casuslarin ve cogunlukla firarilerden kurulu cetelerin onlenebilmesi icin Ihtilal Mahkemelerinin kurulmasini onerdi Refik Sevki Bey bu fikre destek verdi ancak isminin Istiklal Mahkemeleri olmasinin daha uygun olacagini bildirdi 2 Eylul 1920 tarihinde Firar Ceraimini Irtikap Edenler Hakkinda Kanun Tasarisi isimli yasa teklifi incelenmek uzere Milli Savunma encumenine verildi Encumen bir karara varamadigi icin Milli Savunma Bakani Ferik Fevzi Cakmak meclise Simdiki durum dolayisiyla ve gorulen luzum ve olaganustu ihtiyaca dayanarak savas zamanina ait olmak uzere firariler hakkindaki kanun onergesini meclise sundu TBMM nin 18 Eylul 1920 tarih ve 42 sayili karari ile kacak erat ve casuslarin yargilanmasiyla gorevli olmak uzere Istiklal Mahkemeleri kurulmasi kararina dayanmaktadir Mahkeme uyeleri Millet Meclisinden olusmustur Savas sartlarinda bozgun yagma ve casusluk gibi vatana ihanet niteliginde kabul edilen suclari onleyebilmek ve acil hukumler verebilmek icin Millet Meclisi tarafindan ozel kanunla ihdas edilmistir Birinci donem 18 Eylul 1920 ile 17 Subat 1921 tarihleri arasinda gorev yapti Istiklal mahkemeleri yasasinin kabulunden sonra Genelkurmay Baskani Ismet Pasa 14 istiklal mahkemesi kurulmasi icin oneride bulundu Fakat sayi cok goruldugu icin 7 mahkeme bolgesi saptandi Bir ay sonra Diyarbakir a da bir mahkeme kurulmasi kabul edilince sayi sekize yukseldi Ankara Eskisehir Konya Isparta Sivas Kastamonu Pozanti Adana Diyarbakir Mecliste yapilan oturumda her mahkeme icin asagidaki milletvekilleri secilmistir Isim Secim bolgesi Oy GoreviAnkara Istiklal Mahkemesi1 Kilic Ali Bey Ayintap 58 Aza2 Ihsan Bey Cebelibereket 45 Reis3 Huseyin Bey Elaziz 41 Aza4 Cevdet Bey Kutahya 61 AzaEskisehir Istiklal Mahkemesi5 Rasih Efendi Antalya 65 Aza6 Muhittin Baha Bey Bursa 73 Aza7 Haydar Bey Kutahya 54 Aza8 Yusuf Bey Denizli 41 ReisKonya Istiklal Mahkemesi9 Tevfik Efendi Kengiri 73 Aza10 Osman Nuri Bey Bursa 57 Reis11 Haci Tahir Efendi Isparta 31 AzaIsparta Istiklal Mahkemesi12 Hamit Bey Biga 76 Reis13 Hamdi Bey Biga 41 Aza14 Husrev Sami Bey Eskisehir 73 Aza15 Tahsin Bey Maras 49 AzaSivas Istiklal Mahkemesi16 Mustafa Necati Bey Saruhan 89 Aza17 Emin Bey Canik 55 Reis18 Necati Bey Bursa 56 Aza19 Mustafa Zeki Bey Dersim 44 AzaKastamonu Istiklal Mahkemesi20 Refik Sevket Bey Saruhan 89 Aza21 Dr Fikret Bey Kozan 37 Aza22 Yusuf Ziya Bey Bitlis 51 Aza23 Necip Bey Mardin 30 ReisPozanti Istiklal Mahkemesi24 Atif Bey Bayazit 37 Aza25 Abdulkadir Kemali Bey Kastamonu 60 Reis26 Sevki Bey Icel 48 Aza27 Sirri Bey Ergani 31 AzaDiyarbekir Istiklal Mahkemesi28 Sitki Bey Bayazit 3729 Seyh Servet Efendi Bursa 30 Siddik Bey Corum 58 Canik milletvekili Nafiz Bey ve Bitlis milletvekili Vehbi Oztekin Istiklal Mahkemesi uyeliklerine secilmisler ancak goreve gitmemislerdir Refik Sevket Bey Konya Istiklal Mahkemesine secilmisken Tevfik Rustu Bey ile Dr Fikret Bey in ricasi ile Kastamonu Istiklal Mahkemesine gecmistir Ikinci donem 30 Temmuz 1921 tarihi ile 1923 Ekim ayi arasinda calismistir Ilk olarak 19 Agustos 1921 tarihinde Kastamonu da 12 Agustos 1921 tarihinde Konya da 17 agustos 1921 Samsun 22 Eylul 1921 tarihinde Yozgat ta kuruldu Ikinci istiklal mahkemelerinde asker kacaklari Kurtulus Savasinda dusmana yardim edenler ve isyan cikaranlar yargilandi 24 7 1921 de secilen Istiklal Mahkemeleri uyelerinden bir kismi bir sure sonra istifa edip ayrildilar Yerlerine yeni uyeler Baskomutan tarafindan atandi Yine Baskomutanin emriyle duyulan luzum uzerine 8 9 1921 de Yozgat Istiklal Mahkemesi kuruldu Ankara Istiklal Mahkemesi ile birlikte bu donemde bes Istiklal Mahkemesi gorev yapti Son duruma gore su sekilde dagiliyordu 1 Ankara Istiklal Mahkemesi Mahkeme kaldirilmadigi icin yeni uye secimi yapilmadi Ayni kadro ile calisti 2 Konya Istiklal Mahkemesi Hacim Muhiddin Bey Karasi 13 8 1921 Muhiddin Baha Bey Bursa 13 8 1921 Ali Saib Bey Urfa 13 8 1921 9 1 1921 istifa Yusuf Bey Denizli 13 8 1921 Ali Riza Efendi Icel 31 1 1922 Baskomutanin emriyle 3 Kastamonu Istiklal Mahkemesi Mustafa Necati Bey Saruhan 13 8 1921 Neset Bey Kengiri 13 8 1921 Hamdi Bey Canik 13 8 1921 Mahmud Esad Bey Izmir 13 8 1921 15 8 1921 istifa Hamdi Bey Trabzon 8 9 1921 Baskomutanin emriyle 4 Samsun Istiklal Mahkemesi Emin Bey Canik 13 8 1921 Necati Bey Bursa 13 8 1921 Veli Bey Burdur 13 8 1921 Sevket Bey Sinop 13 8 1921 Bahri Bey Yozgat 9 9 1921 Baskomutanin emriyle 5 Yozgat Istiklal Mahkemesi 8 9 192l Baskomutanin emriyle Refik Bey Konya Ethem Fehmi Bey Mentese istifa etmis yerine Mazhar Bey Ahmet Mazhar Bey Istanbul vazifesine gitmedi Ziya Hursit Bey Lazistan vazifesine gitmedi Mazhar Mufit Bey Hakkari Necip Ali Bey 9 11 1921 Baskumandan m emriUcuncu donem 1923 ile 1927 yillarinda calisti Isyanlarda ve olaganustu hallerde kurulmustur 6 Nisan 1925 tarihinde Diyarbakir da Seyh Said Isyani sonrasinda Sark Istiklal Mahkemesi kurulmustur bu mahkemeler hilafet ve saltanat yikilmasina itiraz edenleri kilik kiyafet ve sapka kanunu reddedenleri ve Cumhuriyetin ilanini elestirenleri yargilamak icin Istanbul ve Ankara da kurulmustur Mustafa Kemal Pasa ya 14 Haziran 1926 tarihinde yapilmasi planlanan Izmir Suikasti nin ardindan once Izmir de birkac gun sonra ise Ankara da kurulmustur Ankara Istiklal Mahkemesi isyan bolgesi Istiklal Mahkemesi yle birlikte 7 Mart 1927 de kapatildi Gorev yaptigi iki yil icinde 2436 kisiyi yargilayan mahkeme toplam 240 kisiyi idama mahkum etti Ancak asker kacaklariyla ilgili kararlar ve sikiyonetim mahkemelerinin verdigi idam kararlari bu sayiya dahil degildir Aybars II 474 Turkiye Buyuk Millet Meclisi 2 Mart 1927 tarih ve 979 sayili kanunla Takrir i Sukun Kanunu nun 4 Mart 1929 tarihine kadar yururlukte kalmasina karar verdi Istiklal Mehakimi Kanunu ve ekleri ise ancak 4 Mayis 1949 tarih ve 5384 sayili kanunla yururlukten kaldirildi Fakat 1927 1949 yillari arasinda herhangi bir Istiklal mahkemesi kurulmadi CezalarCezalardaki amac asker kacaklarini cepheye dondurmekti Ancak agir suc islemis olanlar askerden firar etmeyi aliskanlik haline getirenler ile firarlari tesvik edenler ve yardim edenler suclarinin agirligina gore cezalar aliyorlardi Sadece birkac kez kacmis askerlere halka acik bir yerde ve doktor gozetiminde 40 100 degnek cezasi veriliyor kunyelerine de kacak oldugu tekrar kacmasi halinde idam edilecegi yaziliyordu Kacagin idam edilmesi en agir cezaydi Bunun disinda evinin yakilmasi firari donene kadar ailesinden birisinin kendisi yerine asker alinmasi yaninda eger yasadigi mahallenin muhtari veya imami kacagi yetkililere haber vermezse agir para ve hapis cezasi aliyordu Rusvet karsiligi firari askeri koruyan devlet gorevlileri gorevlerinden aliniyor ve 15 25 sene agir hapis cezasi veriliyordu Eger kacagi hem haber vermemis hem de saklamissa daha agir hapis cezasi aliyordu Rum asilli Osmanli vatandaslari esir dustuklerinde haklarinda sorusturma yapiliyor Osmanli vatandasi olanlar sadece asker kacagi degil ayni zamanda vatan haini olarak yargilaniyor ve suclu bulunursa idam ediliyordu Turk askeri birliklerine sabotaj yapan yerli Rumlar da yargilandi Bu mahkemelerde 59 yerli Rum bu suctan vatan haini olarak yargilandi ve idam edildi Suclar Vatana ihanet ve ayaklanma Casusluk Bozgunculuk ve aleyhine propaganda Gorevi kotuye kullanma Halka eziyet ve baski Asker ailesine saldiri Tekalif i Milliye den mal kacirmak Cinayet Adam Yaralama Dusman isgalinin yarattigi kosullardan istifade edip kanunsuz hareketlerde bulunmak Dusmana yardim ve dusmanla is birligi Dusman ordusuna katilmak Istanbul Hukumeti Ingilizler ile is birligi yapip ic isyanlar cikariyorlardi Sait Molla dan ele gecen belgelerde isyan bolgelerine paralar gonderildigi ve Ingiliz Muhipler Cemiyeti Baskani Rahip Frew a gelismeleri bildirdigi ortaya cikmisti Ingiliz ajani Mustafa Sagir Ankara da yakalanmis ve desifre edilmisti Damat Ferit Pasa sadrazam oldugunda Kuva yi Milliye ye karsi alinacak tedbirleri gorusmek uzere Ingiliz Baskomiseri Robbeck ile gorustu Bu isyanlara katilan elebasilara idam cezasi veriliyordu Casuslara eger sucu sabitse idam cezasi veriliyordu Delil yetersizse surgun veya beraat karari veriliyordu Bunlardan en taninmisi Hint asilli Musluman bir Ingiliz vatandasi olan Mustafa Sagir idi TartismalarKurtulus Savasi sirasinda savasin kazanilmasi icin ve sonra Turk Devrimi ne karsi yapilan saldiri ve mudahalelerin onlenmesi gayesiyle calismistir Dunyadaki devrim mahkemeleri orneklerine gore verdigi cezalar bakimindan en az olum cezasi vermis mahkemelerdir Ornegin Fransiz Devrimi nde 1793 yilinda 17 000 kisi yargilanip idam edilmistir Yargilanmadan idam edilenler ile birlikte Fransiz Devrimi nde bir yilda 40 000 kisi infaz edilmistir Rus Devrimi nde ise aristokrat ve burjuva sinifindan on binlerce kisi oldurulmustur Ergun Aybars Istiklal Mahkemeleri isimli calismasinda bu mahkemelerinin Turk Devriminin bir parcasi olduklarini ve bu devrimi gerceklestirmek icin calistiklarinin unutulmamasi gerektigini yazmistir Istiklal mahkemelerinin verdigi idam karari Ergun Aybars a gore birinci donemde resmi kayitlara gore gerceklesen infaz 1054 Isyan bolgesi dahil ikinci ve ucuncu donem mahkemelerin verdigi azami infaz sayisi ise 576 dir Toplamda butun idam kararlarinin sayisi 1 630 kisidir Mahkemelerin niteligi Istiklal mahkemelerinin en temel karakteri yargilananlarin itiraz yani temyiz hakkinin bulunmamasidir Mahkemelerde yargilananlarin bircogu ayni gun hafta icerisinde tutuklanir yargilanir ve cezalari infaz edilirdi Ergun Aybars 1975 baskili Istiklal Mahkemeleri adli kitabinda su yorumda bulunur Dunyadaki devrim mahkemeleri icinde en adil hukum verdiklerini ve yasalara en cok bagli calistiklarini ve az kiyici olduklarini soyleyebilecegimiz Istiklal Mahkemeleri Turk Devrimi ne rejime karsi koymak isteyen her gerici ve olumsuz girisimi sert sekilde bastirmis hiyanet i vataniye casusluk karsidevrimci ayaklanma siyasi suikast gibi onemli davalar yaninda eskiya sehir kabadayiligi yolsuzluk ve rusvet suclarina karsi amansiz bir calisma gostermistir OkumaMahmut Akyurekli Sark Istiklal Mahkemesi 1925 1927 Kitap Yayinevi 2013 Tahir ul Mevlevi Matbuat Alemindeki Hayatim Istiklal Mahkemesi Hatiralari Buyuyen Ay Yayinlari 2012 Ahmet Turan Alkan Istiklal Mahkemeleri ve Sivas ta Sapka Inkilabi Durusmalari Otuken Nesriyat 2011 Ahmet Sureyya Orgeevren Seyh Sait Isyani ve Sark Istiklal Mahkemesi Temel Yayinlari 2007 Fahrettin Gun Esref Edib Istiklal Mahkemelerinde Beyan Yayinlari 2002 Cengizhan Halacli Cumhuriyet Rejiminin Tesisi ve Devamliliginda Istiklal Mahkemelerinin Rolu 1923 1927 Pamukkale Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi 2017 Cengizhan Halacli Istiklal Mahkemeleri ve Cumhuriyet Rejimi Kitapyurdu Dogrudan Yayincilik 2020 KaynakcaOzel Mumcu Ugur Istiklal Mahkemeleri Cumhuriyet gazetesi 11 Kasim 1992 tarihli makale Istiklal Mahkemeleri mahkeme sayilmazlar Bunlar savas ve ihtilal donemlerinde rastlanan anti demokratik infaz kurullari dir Damat Ferit Pasa Hukumetleri Tarafindan Milli Mucadele Aleyhinde Yapilan Ittihatcilik ve Bolseviklik Propagandasinin Turkiye Buyuk Millet Meclisindeki Yansimalari Ataturk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi 2019 27 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Kasim 2022 Selek Sabahattin Anadolu Ihtilali Kastas Yayinlari s 69 70 MILLI MUCADELE DE BURSA ULEMASI YUNAN ISGALINDE BURSA DA SALTANATA BAGLILIK MITINGI Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi 2021 30 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Kasim 2022 Aybars 1975 s 61 a b c Aybars 1975 s 73 Aybars 1975 s 74 a b Turgut Ozakman Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele yalanlar yanlislar yutturmacalar Bilgi 1997 Aybars 1975 s 147 Avcioglu Dogan Milli Kurtulus Tarihi 1838 den 1995 e Istanbul s 59 ISBN 975478026 9 Ali Fuat Pasa Ingilizlerle catismayi anlatir Ingilizler Izmit etrafinda Hasanpasa Solaklar Tepekoy Aga Koyu hattinin bazi yerlerine siperler kazarak bunlara Halife Kolordusu ndan 1 2 ve 3 Alaylari yerlestirmisler ve bunlarin cenah gerilerine de iki uc Ingiliz taburu koymuslardi Izmit limaninda bulunan birkac Ingiliz savas gemisi de soz konusu savunma mevzilerinin sag kanadini atesleriyle koruyabilecek bir durum almislardi Avcioglu Dogan Milli Mucadele Tarihi 1 Cilt ISBN 975 478026 9 Lord Curzon Turk direnmesini kirmakta Kurtculugun kullanilmasini dusunmustur Bu ayni zamanda Sadrazam Damat Ferit in de fikridir Ulubelen Erol Ingiliz Gizli Belgelerinde Turkiye ISBN 9789756747810 Ikinci Donem Ankara Istiklal Mahkemesi 2020 s X Reign of Terror History Significance amp Facts Britannica www britannica com Ingilizce 20 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Kasim 2022 Aybars 1975 Orduda kacak olaylarinin coklugu vetanin kurtulus ve bagimsizligini tehlikeye donusturecek bir hal almistir Bu durumun sert tedbirlerle onune gecmek zamani gelmistir Genel harbin sonlarinda kacaklar cogalmistir Bunun sebebi askere kacma cesaretini veren af kanunlarinin coklugu ve cezalarin azligidir sayfa 61 Aybars 1975 Genel 1975 Istiklal mahkemeleri PDF birinci bas Istanbul Bilgi Yayinevi 30 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Ekim 2021 Ikinci Donem Ankara Istiklal Mahkemesi 1925 1927 I Ankara TBMM Basimevi 2020 ISBN 978 605 2089 14 9 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ekim 2021