Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şeyh Mahmud Zokaydî ya da Seyda Şeyh Mahmud Zokaydî (Kürtçe: Seydayê Şêx Mahmudê Zokaydî) (D.1877 Bağtepe, Siirt Ö.5 Nisan 1945 , Siirt) Nakşibendi Tarikatı şeyhi, Şafii fıkıh alimi ve mutasavvıf. Nakşibendî silsilesinde,“el-Vefiyyi bi‟l-Uhûd” (sözünün eri, vefalı) şeklinde sıfatlandırılmaktadır. Garzan ve Botan Bölgesinde etkin irşad faaliyetlerinde bulunmuş olan Şeyh Mahmud Zokaydî Siirt bölgesinde ilim otoritesi olarak kabul gören Molla Halil Siirdî'nin torunudur. Neseb olarak Molla Halil Siirdî ise Mardin'de defnedilmiş olan Sultan Şeyh Musa ez-Zûlî kolundan İslam'ın ikinci halifesi olan Ömer'in soyuna nisbet edilir. Dolayısıyla soy itibariyle Şeyh Mahmud Zokaydî, Ömerî olarak kabul görmüştür. Arapça, fıkıh, akaid, tefsir, hadis ve tasavvuf alanında başarılı bir eğitim gören Şeyh Mahmud Zokaydî Arapça pek çok eser kaleme almıştır.Ayrıca bunların haricinde Türkçe, Arapça, Kürtçe ve Farsça çok sayıda şiir, hutbe ve mektup kaleme almıştır. 5 Nisan 1945 yılında Kayabağlar’da vefat etmiş ve bu yerleşim yerinde defnedilmiştir.
| Şeyh Mahmud Zokaydî | |
|---|---|
 Şeyh Mahmud Zokaydî'nin 1922 yılında Beyrut'ta çekilmiş fotoğrafı. | |
| Tam adı | Şeyh Mahmud Zokaydî bin Şeyh Abdulkahhar el-Halilî el-Ömerî |
| Doğumu | 1877 Siirt- Halenze, Osmanlı İmparatorluğu (günümüzde Türkiye Cumhuriyeti) |
| Ölümü | 5 Nisan 1945 (68 yaşında) , Türkiye |
| İlgi alanları | Tasavvuf, Sufi metafiziği, Fıkıh, Akaid, Hadis |
Etkilendikleri | |
| Diğer ad(lar)ı | El-Vefiyyi bi‟l-Uhûd |
Hayatı
Şeyh Mahmud, 1877 yılında Siirt'in Bağtepe köyünde dünyaya geldi. Babası, Norşinli 'nin halifesi efendi'dir (ö.1906). Annesi ise Saliha hanım'dır ( ö.1925). Mahmud Zokaydî, ailesinin en büyük çocuğuydu Şefik, Hatice ve Afife adında üç kardeşi vardı. Babası Şeyh Abdulkahhar Efendi, daha evvel Siirt'te ikamet etmiş, ardından Bağtepe'ye yerleşmiş daha sonra ise Mahmud Zokaydî henüz 6-7 yaşlarında iken Kayabağlar (Zokayd'e) yerleşerek burada medrese inşa etmiştir. Bu sebeple ileriki yaşamında “Zokaydî” olarak anılmıştır. Abdulkahhar Efendi aynı zamanda Osmanlı'nın şark vilayetlerinde ismi bilinen bir müellif olan Molla Halil Siirdi'nin torunu olduğundan ötürü yerleştiği yerlerde hoş karşılanmış ve irşad faaliyetlerini daha kolay gerçekleştirmiştir. İlk öğrenimini babası Abdulkahhar Efendi'nin yanında gören Mahmud Zokaydî klasik medrese tahsilini tamaladıktan sonra ilk icazetini babası Abdulkahhar Efendi'den almıştır. İlk tahsilini Zokayd medresesinde Nehcü'l-Enam, Nûbahar, Kürtçe sarf kitapları okuduktan sonra Arapça öğrenime başlar. Zokayd medresesinde öğrenimine bir müddet daha devam eden Mahmud Zokaydî daha sonra babasının isteği üzerine Siirt'te dedesi Molla Halil'in kurmuş olduğu Mahmudiye Medresesine giderek öğrenimini orada devam ettirir. Burada öğrenim gördüğü süre zarfında Molla Hasan'dan Arapça, fıkıh, akaid, tefsir ve hadis derslerini görmüştür. Molla Hasan'dan uzun bir süre eğitim alan Mahmud Zokaydî daha sonra Zokayd Medresesine geri dönerek kalan eğitimine buradan devam etmiş ve babası Abdulkahhar Efendi'den ilmi icazetini almıştır. İlmi icazetini aldıktan sonra burada babasından tasavvuf eğitimi almaya başlamıştır. Aynı zamanda bu süre zarfında Zokayd Medresesinde müderris olarak eğitim vermeye de başlayan Mahmud Zokaydî, babasının vefatı üzerine bölgenin ileri gelen alimlerinden Hazret lakabıyla bilinen Şeyh Diyauddin Norşin-i'den tasavvuf dersi almaya başlamıştır. 'den aldığı tasavvuf eğitiminin ardından tarikat halifeliği ve irşad icazetnamesi de alan Mahmud Zokaydî memleketine dönerek müderrislik ile birlikte irşad görevine de başlamıştır. Molla Hasan'dan uzun bir süre eğitim alan Mahmud Zokaydî daha sonra Zokayd Medresesine geri dönerek kalan eğitimine buradan devam etmiş ve babası Abdulkahhar Efendi'den ilmi icazetini almıştır. İlmi icazetini aldıktan sonra burada babasından tasavvuf eğitimi almaya başlamıştır. Aynı zamanda bu süre zarfında Zokayd Medresesinde müderris olarak eğitim vermeye de başlayan Mahmud Zokaydî, babasının vefatı üzerine bölgenin ileri gelen alimlerinden Hazret lakabıyla bilinen Şeyh Diyauddin Norşin-i'den tasavvuf dersi almaya başlamıştır. Şeyh Diyauddin Norşin-i'den aldığı tasavvuf eğitimini de bitiren Mahmud Zokaydî irşad icazeti de alarak, memleketine dönmüş ve burada müderrislikle birlikte irşad faaliyetlerini de yürütmeye başlamıştır.
Adı bulunduğu bölgede kısa sürede yayılmış, vaazları ve sohbetleriyle halkı eğitmeye çalışmış ve başta çocukları Ahmed, Haydar, Ma‘sum, Cüneyd, Selâhaddin, Fudayl ve Yahyâ olmak üzere pek çok talebe yetiştirmiştir. Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele hazırlık sürecinde, Şeyh Mahmud Zokaydî ile mektuplaşmış ve organize etmiş olduğu kongreler için kendisinden destek istemiştir.
| “ | Söz konusu mektup “Nutuk”’ta şu şekilde geçmektedir: Vesika, 51. (13 Ağustos 1335/1919) "Şeyh Mahmûd Efendi Hazretlerine: Faziletlû Efendim; Makamı muallâyı hilâfete ve saltanatı Osmanîyeye olan revâbıtı hakikîyeleri ve vatanı azizimiz hakkındaki alâkai kat’iyeleri cümlenin malûm ve müsellemidir. Harbi Umumînin makûs neticesi düşmanlarımıza çok fırsatlar bahşeylediğinden mütarekeden beri devlet, millet ve vatanımız hakkında reva görülen tecavüz ve taaddiler gayr-i kâbili tahammül ve kabul dereceye vâsıl olmuştur. Hilâfet ve saltanat izmihlaline ve vatanımızın Ermeni ayakları altında çiğnenmesine ve milletimizin Ermenilere esir olmasına rıza gösterecek hiçbir Müslüman tasavvur edilemez. Düşmanlarımızın her taraftaki teşebbüsleri hep vatanın parçalanması ve milletimizin esir olması gayelerine matuftur. Milletten kuvvet alamayan ve esir vaziyetinde bulunan hükûmeti merkezîye acizden başka bir şey gösterememektedir. Milletin yekvücut olarak kuvvet ve kudretini cihana göstermesinden başka çare-i halâs ve nokta-i istimdat kalmamıştır. Bu sebeple senaverleri resmî makam ve sıfatımın haylûletini gördüğümden derhal silki askerîden istifa ederek vatan ve milletimizin halâsı tâmmına kadar milletle beraber ve milletin içinde çalışmaya karar verdim. Zâtı âlileri gibi fedakâr, vatanperver dindaşlarımın benimle beraber çalışacağınıza mutmainim. Bu defa Erzurum Kongresince takarrür ettirilen beyanname ve nizamnamelerden takdim ediyorum. O havalice tevsi ve takviye-i teşkilât zımnında sarfı makderet buyurulmasını rica ederim. Yakında Sivas’ta in’ikat edecek olan umumî bir kongre ile de daha nâfi ve kat’î netayiç elde edileceği şüphesizdir. O havalide İngilizlerin muğfil telkînatının önüne geçilmesi pek ziyade lâzımdır. Cenabı Hak cümlemize muvaffakiyetler ihsan buyursun. Gözlerinizden öperim Efendim. Sabık Üçüncü Ordu Müfettişi Mustafa Kemal. " | „ |
Milli Mücadele döneminde talebeleri ve bölgedeki aşiretlerin ileri gelenleri ile birlikte Bitlis ve İran sınırı dahil olmak üzere iki cepheye katılarak Rus ve Ermeni Kuvvetleri ile savaşmıştır. Kendisi ayrıca Türk Teyyare Cemiyeti'ne yapmış olduğu maddi desteklerden ötürü, devlet tarafınca Türk Teyyare Cemiyeti'ne ait altın nişan ile ödüllendirilir. 1922 senesinde oğlu Ahmed'in hastalığı sebebiyle Beyrut'a gitmiş burada tanıştığı ilim adamları ve müderrisler ile ilmi müzakerelerde bulunmuş, bu süre zarfındaki izlenimlerini ise es-Seyâḥa ilâ Beyrût adlı eserinde bir araya getirmiştir.
Şeyh Said İsyanından sonra, daha sonra bir bağlantısı gözlemlenmemesine rağmen isyana destek verdiği veya başka isyanlarda etkinliği olabileceği gerekçesiyle bölgedeki pek çok kanaat önderi gibi kendisi de Tevhid-i Tedrîsât ve Şark Islahat Fermanı kapsamında 1925 senesinde tutuklanmış ve Antalya Korkuteli'ne sürgüne gönderilmiştir. Sürgün edileceğinden habersiz olan Şeyh Mahmud, dönemin Garzan Kaymakamı İbrahim Bey tarafından çağırılarak sürgün edileceğini öğrenir.28 Ocak 1925, Çarşamba günü tutukluluk halinde Diyarbakır Kolordu Komutanlığı'na teslim emri üzerine aynı gün yola çıkmak istediğini belirterek, bu emre uyacağını söyler. Sürgün sırasında gezdiği ve kaldığı yerlerde pek çok müderris, alim ve ilim adamı ile tanışır. Bu süreçte Said Nursi ile ilmi konularda mektuplaşır. Sürgün sürecinde yaşadıklarını "et-Tebʿîd ilâ Anṭalya ve’s-seyâḥa fî diyâri’l-İslâm" adlı eserinde toplar. Sürgün sırasında dönemin yönetimine masum olduğunu dile getiren, telgraflar çeken Şeyh Mahmud; “Masum ve masum olmayan aynıdır. Emir değişmez ve kesindir. Yüksek makamı rahatsız etmeyiniz.” şeklinde bir cevap alır. Bunun üzerine bir daha herhangi bir telgraf çekmez ve sürgün halinin bitimini bekler. Bu sırada yalnız kalması ve geçimini sağlayamaması sebebiyle Fatma adında bir kadınla evlenir. Bu evliliğinden İzeddin adında bir çocuğu olur. Üç yıllık sürgün hayatının ardından 21 Aralık 1928 Pazartesi günü Antalya'ya sürgün edilenlerin af listesinin çıkması ile sürgün hayatı son bulur. Korkutelindeki ailesini de yanına alarak Antalya'ya gelir. Buradan af belgesini alan Şeyh Mahmud, Korkutelindeki ailesiyle birlikte memleketine geri döner.
Ancak memleketine geri dönmesine rağmen yerel baskılardan kurtulamayan Şeyh Mahmud, dönemin İzzettin Çarpar adlı Siirt valisinin bölgedeki alim ve şeyhlere baskısı aynı şekilde Şeyh Mahmud'u da etkiler. Şeyh Mahmud bu baskıların ardından Kayabağlar'da oğlu Selahattin'i bırakıp tüm ailesiyle birlikte Diyarbakır'a yerleşir. Diyarbakır da Aynalı Minare Mahallesi‟nde, Behrem Paşa Camiisi civarında bir ev satın alan Şeyh Mahmud iki yılda burada yaşamını sürdürür. Bu arada çocukları için bakkal dükkanı açıp geçimlerini ticaret yaparak geçinirler. Bu iki yılın ardından İzzettin Çarpar adlı Siirt valisinin tayininin çıkması ve bölgeden ayrılması üzerine Şeyh Mahmud ve ailesi iki yılın ardından tekrar Kayabağlar'a dönerler. Dönemin baskılarına rağmen müderrislik ve irşad faaliyetlerine devam eden Şeyh Mahmud Zokaydî, 5 Nisan 1945 senesinde altmış sekiz yaşında vefat eder.
İlmi, Tasavvufi Kişiliği ve Müderrisliği
İlk öğrenimini babası Abdulkahhar Efendi'nin yanında gören Mahmud Zokaydî, evvela Kur'an-ı Kerim'i hatmeder. Ardından Kürtçe Nehcü'l-Enam, Nûbahar, Kürtçe sarf kitapları ile eğitimine devam eder. Bu kitapları bitirdikten sonra Arapça öğrenime başlar. Klasik medreselerde okutulan ilimlerin yanında Mezhepler Tarihi, Dinler Tarihi, İslam Tarihi, TecviD, Hüsn-ü Hat gibi alanlarda uzmanlaşmış ve bu alanlarda çeşitli kitaplar yazmıştır.Zokayd medresesinde öğrenimine bir müddet daha devam eden Mahmud Zokaydî daha sonra babasının isteği üzerine Siirt'te dedesi Molla Halil'in kurmuş olduğu Mahmudiye Medresesine giderek öğrenimini orada devam ettirir. Burada öğrenim gördüğü süre zarfında Molla Hasan'dan Arapça, fıkıh, akaid, tefsir ve hadis derslerini görmüştür. İlmi icazetini babasından alan Şeyh Mahmud Zokaydî, tasavvufi eğitimine de ilk olarak babasının yanında başlar lakin henüz tasavvufi eğitimini bitirmeden babası Şeyh Abdulkahhar Efendi hayatını kaybeder. Bunun üzerine Şeyh Mahmud Zokaydî tasavvufi eğitim almak amacıyla bir Mürşid arayışına girer. Bu amaçla babası Şeyh Abdulkahhar Efendi ile yakın dost olan Erzurumlu Şeyh Ahmed'in (ö.1909) yanına gitmek için yola çıkar. Ancak yol üzeri Bitlis'in Norşin dergahında konakladığı sırada (ö.1949) ile arasında geçen tasavvufi sohbet sonrasında Norşin'de postnişîn olan Hazret lakabıyla tanınan Şeyh Muhammed Diyauddin Norşinî’ye (ö.1924) intisab eder. Kısa sürede seyr u sülûkunu tamamlayan Şeyh Mahmud Zokaydî, Şeyh Muhammed Diyauddin Norşinî'den tasavvufi icazetini ve tarikat hilafetini alır ardından memleketi Zokayd'e geri döner.
Şeyhi hayattayken irşad faaliyetlerine başlayan Şeyh Mahmud aynı zamanda Zokayd Medresesinde müderrisliğe de devam etmiştir. Bu süreçte Norşin dergahına da ziyaretlerini eksik etmemiş ve Şeyh Muhammed Diyauddin Norşinî sürekli bir iletişim halinde olur. Şeyh Muhammed Diyauddin Norşinî zaman zaman mektuplarında kendisine nasihatlerde bulunur. Bunlardan bir tanesi şu şekildedir;
| “ | “Ey kardeşim! Tarikatın maksadı, kalbi tasfiye ve tezkiye etmektir. Bu ikisinin hülasası; kulun kişisel menfaatine yönelik hiçbir şey yapmamasıdır. Hele dünya menfaatini hiç düşünmemelidir. Nefsin arzusu için yaptığı iş, uhrevî işlerine dönük olsa bile Cenneti istemek ve Cehennemden sakınmak gibibundan uzak durmalıdır. Aksi takdirde bu kişi, bu tarikatın ehlinden sayılmaz. O zaman ey kardeş! Nefsini kontrol et! Onu Allah’a ihlaslı kıl ve başka her şeyden arındır.” | „ |
Şeyh Mahmud Zokaydî, ilmi ve tasavvufi kişiliğinin yanı sıra şairliği ile de dikkat çekmektedir. Yetiştirdiği alimler,talebeler ve yazdığı eserlerle bunu ortaya koymaktadır. Ayrıca sosyolojik olarak bölgedeki problemler ile de ilgilenmiş bu problemlere çözüm üretmek adına kitaplar kaleme almıştır. Hatıratlarında değindiği konular, coğrafi bilgisi ve sosyolojik tezleri ile ilmi bilgisini daha geniş alanlarda kullandığını göstermektedir. Çoğu müderris eser yazmayıp, sosyal hayattan kendisini soyutlarken Şeyh Mahmud Zokaydî pek çok eser kaleme almış ve de sosyal hayatta yaşanan problemlere çözümler arayarak kendisini sosyal hayatta da ön plana çıkarmıştır. Şeyh Mahmud Zokaydî, araştırmacı kimliğiyle bilimsel bir metoda bağlı kalan ve tarafsızlığını korumaya özen gösteren bir âlimdir. Bu niteliği, kaleme aldığı eserler ve talikatlarından açıkça anlaşılmaktadır. Aynı zamanda tasavvufa dair de gördüğü problemleri zaman zaman dile getirmiştir. Tasavvufa ilişkin bağımsız bir eseri olmayan Şeyh Mahmud Zokaydî, "Kitâbu âdâbi’l-hukûk ve hüsni’s-suhbe" adlı eserinde mürid ile mürşid hukukunu ele almış ve olması gereken adabı kaleme almıştır. Ayrıca ed-Dâ ve’d-Devâ adlı eserinde sapkın tasavvuf akımlarından bahseder. Bu bağlamda, tasavvufu istismar eden sahte şeyhleri (müteşeyyih) eleştirir ve eleştirisinde şu dikkat çekici ifadeleri kullanır:
| “ | Ehl-i Sünnet arasında şeyhlik iddiasında bulunanlara gelince; Allah bizleri onlardan, onların fiillerinden, sözlerinden, hareketlerinden, duruşlarından, halkı gaflete düşürmelerinden, insanlardan mal toplamalarından, insanları doğru yoldan çıkarmalarından, Müslümanları saptırmalarından muhafaza etsin!Aralarındaki kin ve nefreti anlatırsam, kalpler İslamiyet’ten nefret edecektir. Bunların her birine ait köylerden oluşan bölgeleri olup buralarda müridleri bulunmaktadır. Bu bölgeleri, kendi tapularıymış gibi görürler. Şeyh, genelde bunları dolaşır, çeşitli hile ve desiselerle mallarını toplar, dinden ve akıldan uzak nasihatte bulunur.” | „ |
Öte yandan, Ehl-i Sünnet inancına sahip hakiki şeyhlerin varlığını da dile getiren Şeyh Mahmud Zokaydî, bu nitelikteki kişilerin azlığından yakınır ve bu konudaki gözlemlerini şu şekilde ifade eder:
| “ | “...Gerçek şeyhler zenginlik ve fakirliği, ilahi isimlerin tecellisinden bilip ayrım gözetmezler. Peygamberlerin ahlakı ile ahlaklanırlar. Sözleri tüm öldürücü zehirlerin panzehridir. Bu şeyhlerle daha önce bahsettiklerin arasındaki fark nedir? Şeklinde bir soru sorarsan, şunu derim: Aralarındaki fark açıktır. Zira şeriat terazisi elimizdedir. Söz ve davranışları şeriata uyanlar, evliyanın varisleri kısmına girerken; söz ve davranışları şeriata uymayanlar, Müslümanları kandıran, saptıran ve mallarını alanlar ise şeytanın varisleridir. Belki şeytanın vekilleri kısmındandırlar. İyi araştır ve onlardan sakın! Peygamberin varisi olanlara canımızı, malımızı feda eder, bedenlerimizle onlara hizmet eder ve Allah’tan sayılarının artmasını dileriz. Ancak maalesef bu zamanda onlardan çok az kalmıştır. Onlar alaca karga ve kıymetli deve gibidirler ki onlarla herhangi bir kervanda karşılaşamazsın. İnna lillah ve inna ileyhi raciun... | „ |
Şeyh Mahmud Zokaydî, Zokayd Medresesi'nde birçok talebe yetiştirmiş ve bunlardan yalnızca çok azına icazet vermiştir. Bunlar; Molla Nasreddin, Şeyh Haydar Zokaydî, Molla Ali, Şeyh Cüneyd Zokaydî, Molla Abdussamed, Molla Rasul, Molla Muhammed, Molla Emin' dir.
Eserleri
Şeyh Mahmud Zokaydî, irşad ve müderrislik faaliyetlerinin dışında farklı alanlarda pek çok eser telif etmiş ve hatıratlar kaleme almıştır. Eserleri çoğunlukla fıkıh, hadis usulü, tarih, edebiyat ve tecvid gibi konuları ele alır. Kaleme aldığı eserler şu şekildedir;
- Hulâsatü’l-edeb fî mekârimi’l-ahlâki’l-me’sûre min seyyidi’l-‘acem ve’l- ‘arab
- ed-Dâve’d-devâ
- Şerhu’l-ma’fuvvât
- Şerh ‘alâ Diyâ basîreti’l-kalbi’l-‘arûf fi’t-tecvîd ve’r-resm ve ferşi’l-hurûf
- İzâletü’ş-şübeh fî tezkiyeti’l-luhûm fi’l-İslâm
- Hulâsatü’n-nuhbe fî fenni mustalahi’l-hadîs
- Tevdîhu’l-mesâlik fî nesr Elfiyye İbn Mâlik
- Ba’dumesâili’t-talâkive’l-eymân
- Kitâbu âdâbi’l-hukûk ve hüsni’s-suhbe
- Risâle fi’l-ferâiz
- Risâle fi’l-eymân
- Risâle fî resmi’l-hatt
- Risâletu’l-‘arûziyye ve’l-kavâfiyye
- Risâle fi’t-telaffuz bi’d-dâd ve’t-tâ
- Târîhu ensâbi’l-enbiyâ
- Kitâbu’l-hutab
- et-teb’îd ilâ Antalya ve’s-seyâha fî diyâri’l-İslâm
- es-seyâha ilâ Haleb ve Beyrut
- Kitâb fi’l-bahs ‘an mesâili müteferrika
- Risâle fî ilmi’t-tecvîd
- Divan
Zokayd Tekkesi Postnişîn Silsilesi
| Mevlânâ Hâlid Bağdadî (ö. 1827) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şeyh Mahmud Zokaydî | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Notlar
- ^ Şeyh Mahmud ez-Zokaydî’nin Soyağacı şu şekildedir: Şeyh Mahmud b. Şeyh Abdulkahhar b. Molla Mahmud b. Molla Halil es-Sıirdî b. Molla Hüseyin b. Şeyh Halid b. Haci Hasan b. Şeyh İzeddin b. Haci Hüseyin ağa b. Molla Yusuf b. Sultan Şeyh Musa ez-Zûlî b. Şeyh Mehdi b. Şeyh Mahin b. Şeyh Kasım b. Abdülhennan b. Abdülmennan b. Ömer b. Abdülaziz b. Hz. Abdullah b. Hz. Ömer (r.a).
- ^ " Şeyh Mahmud’un uğradığı yerler şu şekildedir: Cımzerk, Şeyh Yunus, Şeyh Hıvından köyü, Sinan, Ambar köyü, Diyarbakır, Karabahçe, Siverek, Paşalıköy, Çüngüş köyü, Urfa, Suruç, Nizip, Antep, Hurşit Ağa Köyü, Islahiye, Kiler, Gâvur Dağı, Bahçe, Ceyhan, Adana, Karapınar, Pozantı, Akköprü, Çiftehane, Elçili, Karaman, Akviran, Kışlan, Konya, Kadınhanı, Elfen, Akşehir, Bolvadin, Afyon, Burdur, Antalya ve Kaorkuteli."
- ^ " Abid Sevgili Yüksek lisans tezinde, Şeyh Mahmud’un ölüm yılını belirtirken 1945 senesinin mart ayı şeklinde belirtmiştir. "
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f g h i j M.Macit Sevgili & Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri 2008, s. 725.
- ^ a b c d e f g h i j k Hamit Sevgili 2016, s. 51-77.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.23
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.23
- ^ ADNAN MEMDUHOĞLU; MAHMUD ZOKAYDÎ, TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim Tarihi:(12.02.2025)
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.23
- ^ Şeyh Fudayl, Menâkibu’l-Vâlidi’l-Üstâz eş-Şeyh Mahmûd ez-Zokaydî ve’l-Cedd eş-Şeyh Abdulkahhâr,1980, s.37-38.
- ^ Abdulkahhâr Zokaydî, Terceme Hâl Ceddina’l-A’lâ el-Molla Halîl el-Is’ırdî, s. 67.
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kemal Atatürk, Nutuk, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969, c. III, s. 941-942.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.30
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.30
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.30
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.27
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.30
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.27
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.29
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.24
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- ^ Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Fudayl Zokaydî, Menâkıbu’l-vâlidi’l-üstad eş-Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve’l-cedd eş-Şeyh Abdulkahhar, 1980 , s.36-38
- ^ Muhamd Diyauddin Norşinî (Ahmed Haznevî ile birlikte), Mektûbât, Çev. Hasib Seven, (İstanbul: Yayla- cık Matbaası, 1977), 111 (40. Mektup).
- ^ Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.30
- ^ Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.120
- ^ Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.122
- ^ Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- ^ Abid Sevgili; Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2011, s.122
- Genel
- Sevgili, M.Macit (2007). Uluslararası Siirt Sempozyumu. Birleşik Matbaacılık.
- Memduhoğlu, Adnan (2019). Mahmud zokaydi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Sevgili, Abid. Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ’ ve’d-DEVÂ’ adlı eseri. 2011 (Tez). T.C. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı. Erişim tarihi: 12 Şubat 2025.
- Sevgili, Hamit (2016). "Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve "İzâletü'ş-şübeh fî Tezkiyet'il-Lûhum fi'l-İslâm" Adlı Eseri". 3 (2). SİİRT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. ss. 51-77. Erişim tarihi: 12 Şubat 2025.
- Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". s. 9.
- Fudayl Zokaydî, "Menâkıbu’l-vâlidi’l-üstad eş-Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve’l-cedd eş-Şeyh Abdulkahhar"
Dış bağlantılar
- Sevgili, M.Macit. "Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri". acikerisim.siirt.edu.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Memduhoğlu, Adnan. "Mahmud Zokaydî". islamansiklopedisi.org.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Sevgili, Abid. "Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve ed-DÂ' ve'd-DEVÂ' ADLI ESERİ". kutup.dicle.edu.tr. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- Sevgili, Hamit. "Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve "İzâletü'ş-şübeh fî Tezkiyet'il-Lûhum fi'l-İslâm" Adlı Eseri"". dergipark.org.tr. 14 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Çakır, Mehmet Saki. "Siirt'te Bir Nakşî-Hâlidî Merkezi: Zokayd Tekkesi ve Medresesi". dergipark.org.tr. 15 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seyh Mahmud Zokaydi ya da Seyda Seyh Mahmud Zokaydi Kurtce Seydaye Sex Mahmude Zokaydi D 1877 Bagtepe Siirt O 5 Nisan 1945 Siirt Naksibendi Tarikati seyhi Safii fikih alimi ve mutasavvif Naksibendi silsilesinde el Vefiyyi bi l Uhud sozunun eri vefali seklinde sifatlandirilmaktadir Garzan ve Botan Bolgesinde etkin irsad faaliyetlerinde bulunmus olan Seyh Mahmud Zokaydi Siirt bolgesinde ilim otoritesi olarak kabul goren Molla Halil Siirdi nin torunudur Neseb olarak Molla Halil Siirdi ise Mardin de defnedilmis olan Sultan Seyh Musa ez Zuli kolundan Islam in ikinci halifesi olan Omer in soyuna nisbet edilir Dolayisiyla soy itibariyle Seyh Mahmud Zokaydi Omeri olarak kabul gormustur Arapca fikih akaid tefsir hadis ve tasavvuf alaninda basarili bir egitim goren Seyh Mahmud Zokaydi Arapca pek cok eser kaleme almistir Ayrica bunlarin haricinde Turkce Arapca Kurtce ve Farsca cok sayida siir hutbe ve mektup kaleme almistir 5 Nisan 1945 yilinda Kayabaglar da vefat etmis ve bu yerlesim yerinde defnedilmistir Seyh Mahmud ZokaydiSeyh Mahmud Zokaydi nin 1922 yilinda Beyrut ta cekilmis fotografi Tam adiSeyh Mahmud Zokaydi bin Seyh Abdulkahhar el Halili el OmeriDogumu1877 Siirt Halenze Osmanli Imparatorlugu gunumuzde Turkiye Cumhuriyeti Olumu5 Nisan 1945 68 yasinda TurkiyeIlgi alanlariTasavvuf Sufi metafizigi Fikih Akaid HadisEtkilendikleri Mevlana Halid i Bagdadi Molla Halil SiirdiDiger ad lar iEl Vefiyyi bi l UhudHayatiSeyh Mahmud 1877 yilinda Siirt in Bagtepe koyunde dunyaya geldi Babasi Norsinli nin halifesi efendi dir o 1906 Annesi ise Saliha hanim dir o 1925 Mahmud Zokaydi ailesinin en buyuk cocuguydu Sefik Hatice ve Afife adinda uc kardesi vardi Babasi Seyh Abdulkahhar Efendi daha evvel Siirt te ikamet etmis ardindan Bagtepe ye yerlesmis daha sonra ise Mahmud Zokaydi henuz 6 7 yaslarinda iken Kayabaglar Zokayd e yerleserek burada medrese insa etmistir Bu sebeple ileriki yasaminda Zokaydi olarak anilmistir Abdulkahhar Efendi ayni zamanda Osmanli nin sark vilayetlerinde ismi bilinen bir muellif olan Molla Halil Siirdi nin torunu oldugundan oturu yerlestigi yerlerde hos karsilanmis ve irsad faaliyetlerini daha kolay gerceklestirmistir Ilk ogrenimini babasi Abdulkahhar Efendi nin yaninda goren Mahmud Zokaydi klasik medrese tahsilini tamaladiktan sonra ilk icazetini babasi Abdulkahhar Efendi den almistir Ilk tahsilini Zokayd medresesinde Nehcu l Enam Nubahar Kurtce sarf kitaplari okuduktan sonra Arapca ogrenime baslar Zokayd medresesinde ogrenimine bir muddet daha devam eden Mahmud Zokaydi daha sonra babasinin istegi uzerine Siirt te dedesi Molla Halil in kurmus oldugu Mahmudiye Medresesine giderek ogrenimini orada devam ettirir Burada ogrenim gordugu sure zarfinda Molla Hasan dan Arapca fikih akaid tefsir ve hadis derslerini gormustur Molla Hasan dan uzun bir sure egitim alan Mahmud Zokaydi daha sonra Zokayd Medresesine geri donerek kalan egitimine buradan devam etmis ve babasi Abdulkahhar Efendi den ilmi icazetini almistir Ilmi icazetini aldiktan sonra burada babasindan tasavvuf egitimi almaya baslamistir Ayni zamanda bu sure zarfinda Zokayd Medresesinde muderris olarak egitim vermeye de baslayan Mahmud Zokaydi babasinin vefati uzerine bolgenin ileri gelen alimlerinden Hazret lakabiyla bilinen Seyh Diyauddin Norsin i den tasavvuf dersi almaya baslamistir den aldigi tasavvuf egitiminin ardindan tarikat halifeligi ve irsad icazetnamesi de alan Mahmud Zokaydi memleketine donerek muderrislik ile birlikte irsad gorevine de baslamistir Molla Hasan dan uzun bir sure egitim alan Mahmud Zokaydi daha sonra Zokayd Medresesine geri donerek kalan egitimine buradan devam etmis ve babasi Abdulkahhar Efendi den ilmi icazetini almistir Ilmi icazetini aldiktan sonra burada babasindan tasavvuf egitimi almaya baslamistir Ayni zamanda bu sure zarfinda Zokayd Medresesinde muderris olarak egitim vermeye de baslayan Mahmud Zokaydi babasinin vefati uzerine bolgenin ileri gelen alimlerinden Hazret lakabiyla bilinen Seyh Diyauddin Norsin i den tasavvuf dersi almaya baslamistir Seyh Diyauddin Norsin i den aldigi tasavvuf egitimini de bitiren Mahmud Zokaydi irsad icazeti de alarak memleketine donmus ve burada muderrislikle birlikte irsad faaliyetlerini de yurutmeye baslamistir Adi bulundugu bolgede kisa surede yayilmis vaazlari ve sohbetleriyle halki egitmeye calismis ve basta cocuklari Ahmed Haydar Ma sum Cuneyd Selahaddin Fudayl ve Yahya olmak uzere pek cok talebe yetistirmistir Mustafa Kemal Pasa Milli Mucadele hazirlik surecinde Seyh Mahmud Zokaydi ile mektuplasmis ve organize etmis oldugu kongreler icin kendisinden destek istemistir Soz konusu mektup Nutuk ta su sekilde gecmektedir Vesika 51 13 Agustos 1335 1919 Seyh Mahmud Efendi Hazretlerine Faziletlu Efendim Makami muallayi hilafete ve saltanati Osmaniyeye olan revabiti hakikiyeleri ve vatani azizimiz hakkindaki alakai kat iyeleri cumlenin malum ve musellemidir Harbi Umuminin makus neticesi dusmanlarimiza cok firsatlar bahseylediginden mutarekeden beri devlet millet ve vatanimiz hakkinda reva gorulen tecavuz ve taaddiler gayr i kabili tahammul ve kabul dereceye vasil olmustur Hilafet ve saltanat izmihlaline ve vatanimizin Ermeni ayaklari altinda cignenmesine ve milletimizin Ermenilere esir olmasina riza gosterecek hicbir Musluman tasavvur edilemez Dusmanlarimizin her taraftaki tesebbusleri hep vatanin parcalanmasi ve milletimizin esir olmasi gayelerine matuftur Milletten kuvvet alamayan ve esir vaziyetinde bulunan hukumeti merkeziye acizden baska bir sey gosterememektedir Milletin yekvucut olarak kuvvet ve kudretini cihana gostermesinden baska care i halas ve nokta i istimdat kalmamistir Bu sebeple senaverleri resmi makam ve sifatimin hayluletini gordugumden derhal silki askeriden istifa ederek vatan ve milletimizin halasi tammina kadar milletle beraber ve milletin icinde calismaya karar verdim Zati alileri gibi fedakar vatanperver dindaslarimin benimle beraber calisacaginiza mutmainim Bu defa Erzurum Kongresince takarrur ettirilen beyanname ve nizamnamelerden takdim ediyorum O havalice tevsi ve takviye i teskilat zimninda sarfi makderet buyurulmasini rica ederim Yakinda Sivas ta in ikat edecek olan umumi bir kongre ile de daha nafi ve kat i netayic elde edilecegi suphesizdir O havalide Ingilizlerin mugfil telkinatinin onune gecilmesi pek ziyade lazimdir Cenabi Hak cumlemize muvaffakiyetler ihsan buyursun Gozlerinizden operim Efendim Sabik Ucuncu Ordu Mufettisi Mustafa Kemal Milli Mucadele doneminde talebeleri ve bolgedeki asiretlerin ileri gelenleri ile birlikte Bitlis ve Iran siniri dahil olmak uzere iki cepheye katilarak Rus ve Ermeni Kuvvetleri ile savasmistir Kendisi ayrica Turk Teyyare Cemiyeti ne yapmis oldugu maddi desteklerden oturu devlet tarafinca Turk Teyyare Cemiyeti ne ait altin nisan ile odullendirilir 1922 senesinde oglu Ahmed in hastaligi sebebiyle Beyrut a gitmis burada tanistigi ilim adamlari ve muderrisler ile ilmi muzakerelerde bulunmus bu sure zarfindaki izlenimlerini ise es Seyaḥa ila Beyrut adli eserinde bir araya getirmistir Seyh Mahmud Zokaydi nin 1922 1923 senesinde oglu Ahmed in ameliyati icin gerceklestirdigi Beyrut seyahatinden bir fotograf Seyh Said Isyanindan sonra daha sonra bir baglantisi gozlemlenmemesine ragmen isyana destek verdigi veya baska isyanlarda etkinligi olabilecegi gerekcesiyle bolgedeki pek cok kanaat onderi gibi kendisi de Tevhid i Tedrisat ve Sark Islahat Fermani kapsaminda 1925 senesinde tutuklanmis ve Antalya Korkuteli ne surgune gonderilmistir Surgun edileceginden habersiz olan Seyh Mahmud donemin Garzan Kaymakami Ibrahim Bey tarafindan cagirilarak surgun edilecegini ogrenir 28 Ocak 1925 Carsamba gunu tutukluluk halinde Diyarbakir Kolordu Komutanligi na teslim emri uzerine ayni gun yola cikmak istedigini belirterek bu emre uyacagini soyler Surgun sirasinda gezdigi ve kaldigi yerlerde pek cok muderris alim ve ilim adami ile tanisir Bu surecte Said Nursi ile ilmi konularda mektuplasir Surgun surecinde yasadiklarini et Tebʿid ila Anṭalya ve s seyaḥa fi diyari l Islam adli eserinde toplar Surgun sirasinda donemin yonetimine masum oldugunu dile getiren telgraflar ceken Seyh Mahmud Masum ve masum olmayan aynidir Emir degismez ve kesindir Yuksek makami rahatsiz etmeyiniz seklinde bir cevap alir Bunun uzerine bir daha herhangi bir telgraf cekmez ve surgun halinin bitimini bekler Bu sirada yalniz kalmasi ve gecimini saglayamamasi sebebiyle Fatma adinda bir kadinla evlenir Bu evliliginden Izeddin adinda bir cocugu olur Uc yillik surgun hayatinin ardindan 21 Aralik 1928 Pazartesi gunu Antalya ya surgun edilenlerin af listesinin cikmasi ile surgun hayati son bulur Korkutelindeki ailesini de yanina alarak Antalya ya gelir Buradan af belgesini alan Seyh Mahmud Korkutelindeki ailesiyle birlikte memleketine geri doner Ancak memleketine geri donmesine ragmen yerel baskilardan kurtulamayan Seyh Mahmud donemin Izzettin Carpar adli Siirt valisinin bolgedeki alim ve seyhlere baskisi ayni sekilde Seyh Mahmud u da etkiler Seyh Mahmud bu baskilarin ardindan Kayabaglar da oglu Selahattin i birakip tum ailesiyle birlikte Diyarbakir a yerlesir Diyarbakir da Aynali Minare Mahallesi nde Behrem Pasa Camiisi civarinda bir ev satin alan Seyh Mahmud iki yilda burada yasamini surdurur Bu arada cocuklari icin bakkal dukkani acip gecimlerini ticaret yaparak gecinirler Bu iki yilin ardindan Izzettin Carpar adli Siirt valisinin tayininin cikmasi ve bolgeden ayrilmasi uzerine Seyh Mahmud ve ailesi iki yilin ardindan tekrar Kayabaglar a donerler Donemin baskilarina ragmen muderrislik ve irsad faaliyetlerine devam eden Seyh Mahmud Zokaydi 5 Nisan 1945 senesinde altmis sekiz yasinda vefat eder Ilmi Tasavvufi Kisiligi ve MuderrisligiSeyh Mahmud Zokaydi nin ed Daʾ ve d devaʾ mezhepler tarihi tasavvufi hastaliklarin cozumu ve Islam tarihine dair cesitli konulari iceren dogudaki asiret isyanlari hakkinda bilgi veren kitabi adli eserinin cilt kapagi Ilk ogrenimini babasi Abdulkahhar Efendi nin yaninda goren Mahmud Zokaydi evvela Kur an i Kerim i hatmeder Ardindan Kurtce Nehcu l Enam Nubahar Kurtce sarf kitaplari ile egitimine devam eder Bu kitaplari bitirdikten sonra Arapca ogrenime baslar Klasik medreselerde okutulan ilimlerin yaninda Mezhepler Tarihi Dinler Tarihi Islam Tarihi TecviD Husn u Hat gibi alanlarda uzmanlasmis ve bu alanlarda cesitli kitaplar yazmistir Zokayd medresesinde ogrenimine bir muddet daha devam eden Mahmud Zokaydi daha sonra babasinin istegi uzerine Siirt te dedesi Molla Halil in kurmus oldugu Mahmudiye Medresesine giderek ogrenimini orada devam ettirir Burada ogrenim gordugu sure zarfinda Molla Hasan dan Arapca fikih akaid tefsir ve hadis derslerini gormustur Ilmi icazetini babasindan alan Seyh Mahmud Zokaydi tasavvufi egitimine de ilk olarak babasinin yaninda baslar lakin henuz tasavvufi egitimini bitirmeden babasi Seyh Abdulkahhar Efendi hayatini kaybeder Bunun uzerine Seyh Mahmud Zokaydi tasavvufi egitim almak amaciyla bir Mursid arayisina girer Bu amacla babasi Seyh Abdulkahhar Efendi ile yakin dost olan Erzurumlu Seyh Ahmed in o 1909 yanina gitmek icin yola cikar Ancak yol uzeri Bitlis in Norsin dergahinda konakladigi sirada o 1949 ile arasinda gecen tasavvufi sohbet sonrasinda Norsin de postnisin olan Hazret lakabiyla taninan Seyh Muhammed Diyauddin Norsini ye o 1924 intisab eder Kisa surede seyr u sulukunu tamamlayan Seyh Mahmud Zokaydi Seyh Muhammed Diyauddin Norsini den tasavvufi icazetini ve tarikat hilafetini alir ardindan memleketi Zokayd e geri doner Seyhi hayattayken irsad faaliyetlerine baslayan Seyh Mahmud ayni zamanda Zokayd Medresesinde muderrislige de devam etmistir Bu surecte Norsin dergahina da ziyaretlerini eksik etmemis ve Seyh Muhammed Diyauddin Norsini surekli bir iletisim halinde olur Seyh Muhammed Diyauddin Norsini zaman zaman mektuplarinda kendisine nasihatlerde bulunur Bunlardan bir tanesi su sekildedir Ey kardesim Tarikatin maksadi kalbi tasfiye ve tezkiye etmektir Bu ikisinin hulasasi kulun kisisel menfaatine yonelik hicbir sey yapmamasidir Hele dunya menfaatini hic dusunmemelidir Nefsin arzusu icin yaptigi is uhrevi islerine donuk olsa bile Cenneti istemek ve Cehennemden sakinmak gibibundan uzak durmalidir Aksi takdirde bu kisi bu tarikatin ehlinden sayilmaz O zaman ey kardes Nefsini kontrol et Onu Allah a ihlasli kil ve baska her seyden arindir Seyh Mahmud Zokaydi ilmi ve tasavvufi kisiliginin yani sira sairligi ile de dikkat cekmektedir Yetistirdigi alimler talebeler ve yazdigi eserlerle bunu ortaya koymaktadir Ayrica sosyolojik olarak bolgedeki problemler ile de ilgilenmis bu problemlere cozum uretmek adina kitaplar kaleme almistir Hatiratlarinda degindigi konular cografi bilgisi ve sosyolojik tezleri ile ilmi bilgisini daha genis alanlarda kullandigini gostermektedir Cogu muderris eser yazmayip sosyal hayattan kendisini soyutlarken Seyh Mahmud Zokaydi pek cok eser kaleme almis ve de sosyal hayatta yasanan problemlere cozumler arayarak kendisini sosyal hayatta da on plana cikarmistir Seyh Mahmud Zokaydi arastirmaci kimligiyle bilimsel bir metoda bagli kalan ve tarafsizligini korumaya ozen gosteren bir alimdir Bu niteligi kaleme aldigi eserler ve talikatlarindan acikca anlasilmaktadir Ayni zamanda tasavvufa dair de gordugu problemleri zaman zaman dile getirmistir Tasavvufa iliskin bagimsiz bir eseri olmayan Seyh Mahmud Zokaydi Kitabu adabi l hukuk ve husni s suhbe adli eserinde murid ile mursid hukukunu ele almis ve olmasi gereken adabi kaleme almistir Ayrica ed Da ve d Deva adli eserinde sapkin tasavvuf akimlarindan bahseder Bu baglamda tasavvufu istismar eden sahte seyhleri muteseyyih elestirir ve elestirisinde su dikkat cekici ifadeleri kullanir Ehl i Sunnet arasinda seyhlik iddiasinda bulunanlara gelince Allah bizleri onlardan onlarin fiillerinden sozlerinden hareketlerinden duruslarindan halki gaflete dusurmelerinden insanlardan mal toplamalarindan insanlari dogru yoldan cikarmalarindan Muslumanlari saptirmalarindan muhafaza etsin Aralarindaki kin ve nefreti anlatirsam kalpler Islamiyet ten nefret edecektir Bunlarin her birine ait koylerden olusan bolgeleri olup buralarda muridleri bulunmaktadir Bu bolgeleri kendi tapulariymis gibi gorurler Seyh genelde bunlari dolasir cesitli hile ve desiselerle mallarini toplar dinden ve akildan uzak nasihatte bulunur Ote yandan Ehl i Sunnet inancina sahip hakiki seyhlerin varligini da dile getiren Seyh Mahmud Zokaydi bu nitelikteki kisilerin azligindan yakinir ve bu konudaki gozlemlerini su sekilde ifade eder Gercek seyhler zenginlik ve fakirligi ilahi isimlerin tecellisinden bilip ayrim gozetmezler Peygamberlerin ahlaki ile ahlaklanirlar Sozleri tum oldurucu zehirlerin panzehridir Bu seyhlerle daha once bahsettiklerin arasindaki fark nedir Seklinde bir soru sorarsan sunu derim Aralarindaki fark aciktir Zira seriat terazisi elimizdedir Soz ve davranislari seriata uyanlar evliyanin varisleri kismina girerken soz ve davranislari seriata uymayanlar Muslumanlari kandiran saptiran ve mallarini alanlar ise seytanin varisleridir Belki seytanin vekilleri kismindandirlar Iyi arastir ve onlardan sakin Peygamberin varisi olanlara canimizi malimizi feda eder bedenlerimizle onlara hizmet eder ve Allah tan sayilarinin artmasini dileriz Ancak maalesef bu zamanda onlardan cok az kalmistir Onlar alaca karga ve kiymetli deve gibidirler ki onlarla herhangi bir kervanda karsilasamazsin Inna lillah ve inna ileyhi raciun Seyh Mahmud Zokaydi Zokayd Medresesi nde bircok talebe yetistirmis ve bunlardan yalnizca cok azina icazet vermistir Bunlar Molla Nasreddin Seyh Haydar Zokaydi Molla Ali Seyh Cuneyd Zokaydi Molla Abdussamed Molla Rasul Molla Muhammed Molla Emin dir EserleriSeyh Mahmud Zokaydi nin ed Dave d deva adli eserinin ilk sayfasi Seyh Mahmud Zokaydi irsad ve muderrislik faaliyetlerinin disinda farkli alanlarda pek cok eser telif etmis ve hatiratlar kaleme almistir Eserleri cogunlukla fikih hadis usulu tarih edebiyat ve tecvid gibi konulari ele alir Kaleme aldigi eserler su sekildedir Hulasatu l edeb fi mekarimi l ahlaki l me sure min seyyidi l acem ve l arabed Dave d devaSerhu l ma fuvvatSerh ala Diya basireti l kalbi l aruf fi t tecvid ve r resm ve fersi l hurufIzaletu s subeh fi tezkiyeti l luhum fi l IslamHulasatu n nuhbe fi fenni mustalahi l hadisTevdihu l mesalik fi nesr Elfiyye Ibn MalikBa dumesaili t talakive l eymanKitabu adabi l hukuk ve husni s suhbeRisale fi l feraizRisale fi l eymanRisale fi resmi l hattRisaletu l aruziyye ve l kavafiyyeRisale fi t telaffuz bi d dad ve t taTarihu ensabi l enbiyaKitabu l hutabet teb id ila Antalya ve s seyaha fi diyari l Islames seyaha ila Haleb ve BeyrutKitab fi l bahs an mesaili muteferrikaRisale fi ilmi t tecvidDivanZokayd Tekkesi Postnisin Silsilesi Mevlana Halid Bagdadi o 1827 Seyh Mahmud Zokaydi Notlar Seyh Mahmud ez Zokaydi nin Soyagaci su sekildedir Seyh Mahmud b Seyh Abdulkahhar b Molla Mahmud b Molla Halil es Siirdi b Molla Huseyin b Seyh Halid b Haci Hasan b Seyh Izeddin b Haci Huseyin aga b Molla Yusuf b Sultan Seyh Musa ez Zuli b Seyh Mehdi b Seyh Mahin b Seyh Kasim b Abdulhennan b Abdulmennan b Omer b Abdulaziz b Hz Abdullah b Hz Omer r a Seyh Mahmud un ugradigi yerler su sekildedir Cimzerk Seyh Yunus Seyh Hivindan koyu Sinan Ambar koyu Diyarbakir Karabahce Siverek Pasalikoy Cungus koyu Urfa Suruc Nizip Antep Hursit Aga Koyu Islahiye Kiler Gavur Dagi Bahce Ceyhan Adana Karapinar Pozanti Akkopru Ciftehane Elcili Karaman Akviran Kislan Konya Kadinhani Elfen Aksehir Bolvadin Afyon Burdur Antalya ve Kaorkuteli Abid Sevgili Yuksek lisans tezinde Seyh Mahmud un olum yilini belirtirken 1945 senesinin mart ayi seklinde belirtmistir KaynakcaOzel a b c d e f g h i j M Macit Sevgili amp Uluslararasi Siirt Sempozyumu Bildirileri 2008 s 725 a b c d e f g h i j k Hamit Sevgili 2016 s 51 77 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 23 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 23 ADNAN MEMDUHOGLU MAHMUD ZOKAYDI TDV Islam Ansiklopedisi Erisim Tarihi 12 02 2025 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 23 Seyh Fudayl Menakibu l Validi l Ustaz es Seyh Mahmud ez Zokaydi ve l Cedd es Seyh Abdulkahhar 1980 s 37 38 Abdulkahhar Zokaydi Terceme Hal Ceddina l A la el Molla Halil el Is irdi s 67 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Kemal Ataturk Nutuk Milli Egitim Basimevi Istanbul 1969 c III s 941 942 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 30 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 30 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 30 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 27 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 30 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 27 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 29 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 24 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Fudayl Zokaydi Menakibu l validi l ustad es Seyh Mahmud ez Zokaydi ve l cedd es Seyh Abdulkahhar 1980 s 36 38 Muhamd Diyauddin Norsini Ahmed Haznevi ile birlikte Mektubat Cev Hasib Seven Istanbul Yayla cik Matbaasi 1977 111 40 Mektup Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 30 Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 120 Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 122 Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Abid Sevgili Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri Yuksek Lisans Tezi Diyarbakir 2011 s 122 GenelSevgili M Macit 2007 Uluslararasi Siirt Sempozyumu Birlesik Matbaacilik Memduhoglu Adnan 2019 Mahmud zokaydi TDV Islam Arastirmalari Merkezi Sevgili Abid Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA adli eseri 2011 Tez T C Dicle Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Temel Islam Bilimleri Ana Bilim Dali Erisim tarihi 12 Subat 2025 Sevgili Hamit 2016 Seyh Mahmud ez Zokaydi ve Izaletu s subeh fi Tezkiyet il Luhum fi l Islam Adli Eseri 3 2 SIIRT UNIVERSITESI ILAHIYAT FAKULTESI DERGISI ss 51 77 Erisim tarihi 12 Subat 2025 Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi s 9 Fudayl Zokaydi Menakibu l validi l ustad es Seyh Mahmud ez Zokaydi ve l cedd es Seyh Abdulkahhar Dis baglantilarSevgili M Macit Uluslararasi Siirt Sempozyumu Bildirileri acikerisim siirt edu tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Memduhoglu Adnan Mahmud Zokaydi islamansiklopedisi org tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sevgili Abid Seyh Mahmud ez Zokaydi ve ed DA ve d DEVA ADLI ESERI kutup dicle edu tr 12 Subat 2025 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Sevgili Hamit Seyh Mahmud ez Zokaydi ve Izaletu s subeh fi Tezkiyet il Luhum fi l Islam Adli Eseri dergipark org tr 14 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Cakir Mehmet Saki Siirt te Bir Naksi Halidi Merkezi Zokayd Tekkesi ve Medresesi dergipark org tr 15 Subat 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi