Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1658-1662 Osmanlı-Erdel Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile (kendisine tâbi devletler arasında bulunmakla birlikte II. György Rakoçi idaresinde bağımsız hareket etmeye başlayan) Erdel Krallığı arasındaki askerî mücadele.
| 1658-1662 Osmanlı-Erdel Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Macaristan Savaşları | |||||||||
 Köprülü Mehmed Paşa | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı İmparatorluğu Kırım Hanlığı Lehistan Krallığı (1658) |  Erdel Prensliği Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu (1661-62) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Köprülü Mehmed Paşa Seydi Ahmed Paşa Köse Ali Paşa | II. György Rakoçi Raimondo Montecuccoli | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| Azamî 25-30.000 | Asgarî 20.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Hafif | Ağır | ||||||||
Osmanlı İmparatorluğu, Erdel'e yönelik üç askerî harekât (1658, 1659-1660 ve 1661-1662) sonucunda anılan Krallık üzerindeki egemenliğini yeniden tesis ederken; yaşanan mücadele Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun önce II. György Rakoçi, ardından ise 'ye verdiği destek nedeniyle 1663 yılında bu İmparatorlukla başlayan savaşı tetikledi.
Savaş öncesi
Osmanlı İmparatorluğu'na tâbi devletlerden Erdel Prensliği, Avrupa kıtasını altüst eden Otuz Yıl Savaşı (1618-1648) sırasında Gabriel Bethlen'in devrinde (1613-1629) daha bağımsız bir siyaset izleyerek sözkonusu savaşa taraf olmuş, ayrıca Kutsal Roma İmparatorluğu'yla doğrudan diplomasi de yürütmüştü. Bu siyaset II. György Rakoçi'nin döneminde (1648-1657) daha belirgin bir hal aldı ve Osmanlı başkentinin dikkatini çekmeye başladı.
Nitekim II. Rakoçi, 1649 yılında Kazak Hetmanı Bohdan Hmelnitski'yle ittifak kurduktan sonra, yine Osmanlılara tâbi Eflak ve Boğdan voyvodalıklarını da etkisine aldı ve nihayet 6 Aralık 1656 tarihli 'yla İsveç Kralı X. Karl Gustav'la ittifaka girdi. Bunu müteakip, 1657 Ocak ayında kendini Lehistan Kralı, oğlunu da Erdel Kralı yapmak amacıyla II. Kuzey Savaşı'na (1655-1660) dahil olarak Polonya-Litvanya Birliği'ni işgale girişti. Başlangıçta başarılı gelişen İsveç-Erdel ittifakı sonucunda müttefik ordular 17 Haziran 1657'de Varşova'yı istila etti.
Buna mukabil, önce Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun Lehistan Krallığı tarafında savaşa girerek 1657 Ağustos'unda Krakov'u ele geçirmesi, ardından ise Danimarka Krallığı'nın İsveç Krallığı'na savaş açması İsveç-Erdel ittifakının sahadaki üstünlüğünü sona erdirdi. İsveç'in Danimarka'yla mücadele girişmesi üzerine yalnız kalan Erdel ordusu Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu-Lehistan Krallığı ordularına yenilerek Ukrayna'ya doğru çekilmek zorunda kaldı ve (keza Lehistan Krallığı ile müttefik olan) Kırım Hanlığı ordusunca 31 Temmuz 1657'de hezimete uğratıldı.
Aynı dönemde ise Osmanlı İmparatorluğu idaresinde köklü bir değişiklik meydana gelmiş; uzun süren istikrarsızlık ve görevleri kısa süren sadrazamların ardından, 15 Eylül 1656 tarihinde Köprülü Mehmed Paşa geniş yetkilerle sadrazam olmuştu. 1645 yılında Eğri Beylerbeyliği yapan ve Erdel meselelerine hâkim olanKöprülü Mehmed Paşa, (1645-1669 Osmanlı-Venedik Savaşı bağlamında) 1657 yılında Venedik donanmasını Çanakkale'de yenilgiye uğratıp, Bozcaada ile Limni'yi kurtararak Çanakkale Boğazı'na yönelik Venedik ablukasını kırdıktan sonra 1657 yılının sonunda Erdel Krallığı'nın yarattığı sorunlara yoğunlaştı.
Osmanlı Sarayının emriyle 3 Kasım 1657'de Macar Dieti (Lehistan Krallığı'na) "izinsiz savaş açtığı" gerekçesiyle II. Rakoçi'yi tahhtan indirdiyse de, adıgeçen 9 Ocak 1658'de yeniden tahta çıktı. Bir kez daha tahttan indirilip yeniden tahta çıktıktan sonra Osmanlılar sorunu kökten çözmek amacıyla sefer kararı aldı.
Savaş
Osmanlıların birinci harekatı (1658)
Köprülü Mehmed Paşa'nın 13 Nisan 1658'de Edirne'de otağ-ı hümâyûnunu kurmasından dokuz hafta sonra toplanan orduyla Erdel üzerine yürüdü. Silistre Beylerbeyi Kadri Paşa ve Budin Beylerbeyi Kenan Paşa'nın eyalet askerlerinin de katıldığı Osmanlı ordusu 31 Ağustos'ta kuşattığı Yanova'yı 1 Eylül'de ele geçirdi.
Ardından, Kırım Hanlığı ve Kazak Hetmanlığı süvarileri Rakoçi'yi ele geçirmek amacıyla Erdel Krallığı'nın başkenti Alba Iulia'yı (Weissenburg/Erdel Belgradı) istila etti. Ancak, Rakoçi Tisa nehrini aşarak Kutsal Roma İmparatorluğu'na sığındı. Macar Dietinin talebi üzerine Osmanlılar askerî harekâtlarını durdurdular ve 'u tahta çıkardılar. 14 Eylül 1658 tarihinde imzalanan beş maddelik ahidnâmeyle Erdel Krallığı'nın ödemekle yükümlü olduğu vergi 15.000 dukadan 40.000'e çıkarıldığı gibi, 500.000 thaler savaş tazminatı vermeye ve Lugoş, ve Yanova'nın Osmanlı topraklarına ilhakını kabule mecbur bırakıldı. Özel olarak İstanbul'dan gönderilmiş olan kapıcıbaşı (Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı tüm devletlerin idarecilerine uygulanan protokol uyarınca) Barçay'a bir kaftan, bir kuka ve bir topuz teslim etti. Budin Beylerbeyi Kenan Paşa Yanova'nın muhafızlığına, Temeşvar Beylerbeyi ise ahidnamenin gözetilmesi görevine getirildi.
Seferin Osmanlılar açısından zaferle sonuçlanmasına rağmen, Köprülü Mehmed Paşa Rakoçi'yi ele geçirme amacına ulaşamadı ve Anadolu'da giderek büyüyen Abaza Hasan Paşa ayaklanmasını bastırmak üzere geri dönmek zorunda kaldı ve 13 Ekim 1658'de törenle Edirne'ye girdi.
Osmanlıların ikinci harekatı (1659-1660)
Osmanlı ordusu çekilince Rakoçi 1659 başlarında tekrar Erdel'e dönerek Varad'a yerleşti. Ayrıca, Varad, Kaloşvar, ve Zatmar ve Zabolç'un Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu tarafından işgaline göz yumdu. Ayrıca Eflak Voyvodası (III. Mihnea)'yı kendi tarafına çekti ve isyana teşvik etti. Silistre Valisi ve Elbasan Sancakbeyi Mehmed Bey komutasındaki Osmanlı askerleri ile Kırım Hanlığı'ndan gelen 20.000 atlının yardımıyla Radu Gioan Bey 12 Kasım 1659'da Yaş muharebesinde mağlup edildi ve Prensliğin merkezi de Targovişte'den Bükreş'e taşındı. Voyvodalığa ise I. Ghika getirildi.
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ise Osmanlılara karşı daha sert bir siyaset izlenmesini isteyen Macar zadegânının (Nadasdy, Zrinyi ve Batthyany) baskısıyla 1659 Ağustos'unda August von Mayern adlı elçisini Osmanlı sarayına gönderdiyse de, Rakoçi'nin Osmanlı İmparatorluğu'na teslim edilmesi talebinden başka yanıt alamadı. Aynı yılın Aralık'ında Viyana'ya giden Osmanlı Elçisi Süleyman Ağa da Osmanlılara tâbi Erdel Kralı Barçkay Akoş'un desteklenmeye devam edeceğini bildirdi.
1659'da Eflak'taki isyan Osmanlılar tarafından bu şekilde bastırılırken Köprülü Mehmed Paşa da aynı yıl içinde Abaza Mehmed Paşa'nın ayaklanmasını sonlandırmayı başardı ve yeniden Erdel işlerine odaklandı. Aynı yıl Seydi Ahmed Paşa, Budin Beylerbeyliğine ve Yanova Muhafızlığına atandı. 1659 sonlarında Rakoçi'nin üzerine yürüyen Seydi Ahmed Paşa, Eğri Beylerbeyi Sarı Hüseyin Paşa'nın askerleriyle birlikte 22 Kasım 1659'da Deva civarındaki Demirkapı Muharebesi'nde 3.700 ölü veren Erdel ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı. Rakoçi ise 'ye (Szasvaros/Broos) çekildi.
İlkbahar geldiğinde Rakoçi 40.000 kişilik ordusuyla Sibin'i (Hermannstadt) kuşattıysa da, bölgeye gelen Yanova Muhafızı komutasındaki Osmanlı birliği karşısında 13 Mayıs 1660 tarihinde Sibin Muharebesi'nde bir kez daha yenilgiye uğrayarak kuşatmayı kaldırdı ve Kaloşvar'a (Klausenberg) çekildi. Bununla birlikte, Seydi Ahmet Paşa komutasındaki 20-25.000 kişilik Osmanlı eyalet ordusu Erdel ordusunu burada yakaladı ve 22 Mayıs 1660'taki Kaloşvar Muharebesi'nde büyük bir zafer daha kazandı. Erdel ordusu 5.000 ölü verirken, yaralı olarak Varadin'e kaçan Rakoçi de aldığı ağır yaraların etkisiyle 7 Haziran 1660'ta hayatını kaybetti.
Erdel'de bu gelişmeler olurken, İstanbul'da da 16 Nisan 1660'ta Erdel Serdarlığına Kaptan-ı derya Köse Ali Paşa getirildi. Rumeli ordusuyla harekete geçen Köse Ali Paşa 15 Temmuz 1660'ta kuşattığı Varadin kalesini 27 Ağustos'ta fethetmeyi başardı. 25 Eylül 1660'ta yeni Erdel Kralı Barçay Akoş'a yeni bir ahidnâme vererek bir kez daha Erdel üzerindeki Osmanlı hakimiyetini pekiştirdi.
Osmanlıların üçüncü harekatı (1661-1662)
Erdel Dietinin tahttan feragat eden Osmanlı destekli Barçay Akoş'un yerine 1 Ocak 1661'de 'yi kral seçmesi Osmanlı İmparatorluğu'nun üçüncü askerî harekât için karar almasına neden oldu.
Esasen Osmanlı İmparatorluğu Kemeni'yi de tanıyabileceğini açığa vurmuş, ancak birtakım katı koşullar öne sürmüştü. Buna göre Kemeni'den Osmanlılara Erdel Krallığının borçlu olduğu savaş tazminatının kalan kısmının ödenmesi, oğlunun rehin verilmesi ve bizzat Temeşvar'a gelerek Erdel Serdarı Köse Ali Paşa’nın elinden törenle beratını alması talep edilmişti. Kemeni bu koşulları kabul etmediği gibi, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun desteğini istedi (23 Nisan 1661). İstanbul'a arabuluculuk için gelen Roma-Cermen elçisi Reininger'e Kemeni'ye destek verilmesinin Osmanlı İmparatorluğu açısından savaş nedeni olacağı bildirildi.
1661 Temmuz'unda Osmanlılar farklı cephelerden Erdel'e yönelik harekete geçtiler. Silistre Beylerbeyi Ali Paşa ve Kırım hanı IV. Mehmet Giray Osmanlılar tarafından Erdel krallığına atanan 'yi tahta çıkarmak için Erdel'e yürüdüler. Budin Beylerbeyi İsmail Paşa vadisini istila ettikten sonra (Szasvaros/Broos) ve (Szasszebes) adlı Sakson kasabalarını yıkıma uğrattı. Kırım atlıları ise 'a (Alvincz/Vințu de Jos) ilerleyince Yanoş Kemeni 'ye (Negerfalva) çekildiyse de Kırım atlılarının takibinden kurtulamadı ve Baia Mare'de (Nagybanya) yakalanarak mecbur kaldı ve yaklaşık 4.000 esir vererek yenildi.
Erdel Serdarı Köse Ali Paşa de emrindeki Osmanlı ordusuyla Kırım atlılarının güzergahını takip etti ve 'a (Huszt) 1,5 kilometre uzaklıkta karargah kurdu. Kemeni harpten kaçındığı gibi, Ali Paşa'nın gönderdiği elçi Hüseyin Paşa'yı kurşuna dizdirdi. Köse Ali Paşa ise buna mukabil (Marmaroş) palatinliğini yakıp yıktı. Ardından, Mureş Nehri boyunca güneye inerek yüzlerce köyü istila etti ve 14 Eylül 1661'de 'yi Kral ilan ederek taç taktı.
Bu esnada takviye Alman askerleriyle Kaloşvar'a kadar ilerlemiş bulunan Yanoş Kemeni tekrar geri çekilirken, Köse Ali Paşa da 17-19 Ekim 1661'de tüm Erdel kentlerinden Mihal Apafi'ye sadakat yemini etmelerini istedi. Bunların bir bölümü yaklaşan kış mevsimine güvenerek çekimserlik gösterince Budin Beylerbeyi İsmail Paşa bunlardan (Csik) kenti üzerine yürüdü ve Kırım atlılarının da desteğiyle burayı ele geçirip istila etti. Köse Ali Paşa ise üzerinden 'ya (Kukel/Kokulu) geçti ve çevresini yaktıktan sonra 20 Kasım 1661'de Sibin'i (Hermannstadt) zaptetti. Bu harekâtın sonucunda tüm Erdel pasifize oldu ve Köse Ali Paşa Mihal Apafi'nin muhafazası için İbrahim Paşa komutasında 2.000 Türk ve 18 bölük Eflak askeri bıraktı ve kışlamak üzere ordusuyla Temeşvar'a çekildi.
Bununla birlikte, Köse Ali Paşa’nın kışlamak için çekilmesinden istifade etmek isteyen Yanoş Kemeni 1661 Aralık'ında Mihal Apafi üzerine yürüdü. Apafi'nin yarım talebi üzerine Yanova Muhafızı Sighișoara'ya (Schassburg) ilerledi. 23 Ocak 1662'deki 'nde Yanoş Kemeni'nin komutasındaki Erdel/Macar-Alman-Hırvat ordusu bozguna uğrarken, Yanoş Kemeni de hayatını kaybetti.
Savaş sonrası
Osmanlı İmparatorluğu'nun; kendine tâbi olmakla birlikte bağımsız hareket etmeye başlayan Erdel Krallığı'yla savaşı, özellikle dış siyasette daha etkili bir siyaset icra etmeyi hedefleyen Köprülüler Devri'nin ilk yıllarına denk geldi. Avrupa'yı altüst eden Otuz Yıl Savaşı'na (1618-1648) taraf olmayan ve daha ziyade önce doğuda Safevî Devleti'yle uzun süreli savaşa (1623-1639), ardından ise Akdeniz'de Venedik'le keza uzun süreli Girit Savaşı'na (1645-1669) girişen Osmanlılar, diğer taraftan batı ve kuzey sınırlarında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'yla (1606-1663) ve Lehistan Krallığı'yla (1621-1672) uzun süreli barış dönemleri yaşıyordu (Lehistan'la sadece 1633-34'te düşük yoğunluklu bir savaş meydana gelmişti). 1658-1662 arasındaki Osmanlı-Erdel Savaşı, Osmanlıların aktif kuzey siyasetine dönüşünü simgeledi.
Savaş sonucunda ise Erdel Krallığı üzerindeki Osmanlı hâkinmiyeti pekişirken, Osmanlıların tayin ettiği 1661'den 1690'a kadar hüküm sürerek en uzun süreli Erdel hâkimlerinden biri oldu.
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun özellikle 'ye verdiği siyasî ve askerî destek, Osmanlı İmparatorluğu'nun 1663 yılında bu ülkeye savaş açmasının gerekçesini teşkil etti.
Kaynakça
- ^ "The Northern Wars: War, State and Society in Northeastern Europe 1558–1721", Robert I. Frost, Longman (2000), , s.179
- ^ "Beiträge zur Lebensgeschichte des Köprülü Mehmed", Joszef Blaskovics, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae II (1960), S.51-55
- ^ "Rákóczy", Robert Nisbet Bain, Encyclopædia Britannica. c.22, Cambridge University Press, s.867–868
- ^ "Macaristan'da Osmanlı Hakimiyetinin ve İdari Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi", Sadık Bilge, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (2000), sy.11, s.66
- ^ "Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar III: Köprülüler devri", Halil İnalcık, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2015), s.46
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.11, s.34
- ^ "Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar III: Köprülüler devri", Halil İnalcık, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul (2015), s.47
- ^ "'Şahinler'in Pençesinde bir Erdel Hükümdarı: Köprülü İktidarı ve II. György Rakoczi, Özgür Kolçak, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi (2013), sy.23, s.38-39
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.11, s.61
- ^ "Türk Savaş ve Barışları", M. Orhan Bayrak, Kastaş Yayınları, İstanbul (1990), , s.123
- ^ "Osmanlı İmparatorluğu Tarihi", Johann Wilhelm Zinkeisen, Yeditepe (2011), , c.4, s.620-621
- ^ "Osmanlı Devleti'nin 1660-1661 (Hicri 1070-1071) Tarihli Sefer Bütçesi", Dorukhan Selçuk, Marmara Üniversitesi, İstanbul (2016), s.14-16
- ^ "Barcsay Akos'un Erdel Kırallığına ait bir takım Vesikalar", İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Belleten, Ankara (1943), s.54
- ^ "Osmanlı İmparatorluğu Tarihi", Johann Wilhelm Zinkeisen, Yeditepe (2011), , c.4, s.628-631
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.11, s.85-86
- ^ "Osmanlı Devleti'nin 1660-1661 (Hicri 1070-1071) Tarihli Sefer Bütçesi", Dorukhan Selçuk, Marmara Üniversitesi, İstanbul (2016), s.16
- ^ "A három részre szakadt ország és a török kiűzése (1526–1698): 1606–1698", Katalin Péter & Zsigmond József Nagy, Magyarország történeti kronológiája, II: 1526–1848 [Historical Chronology of Hungary, Volume I: 1526–1848] (Macarca). Akadémiai Kiadó (1981), , s.481
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1658 1662 Osmanli Erdel Savasi Osmanli Imparatorlugu ile kendisine tabi devletler arasinda bulunmakla birlikte II Gyorgy Rakoci idaresinde bagimsiz hareket etmeye baslayan Erdel Kralligi arasindaki askeri mucadele 1658 1662 Osmanli Erdel SavasiOsmanli Macaristan SavaslariKoprulu Mehmed PasaTarih1658 1662BolgeErdel MacaristanSonucErdel Prensligi uzerindeki Osmanli hakimiyeti pekistiCografi DegisikliklerYanova Lugos ve Varadin dogrudan Osmanli topraklarina katildiTaraflarOsmanli Imparatorlugu Kirim Hanligi Lehistan Kralligi 1658 Erdel Prensligi Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu 1661 62 Komutanlar ve liderlerKoprulu Mehmed Pasa Seydi Ahmed Pasa Kose Ali PasaII Gyorgy Rakoci Raimondo MontecuccoliGuclerAzami 25 30 000Asgari 20 000KayiplarHafifAgir Osmanli Imparatorlugu Erdel e yonelik uc askeri harekat 1658 1659 1660 ve 1661 1662 sonucunda anilan Krallik uzerindeki egemenligini yeniden tesis ederken yasanan mucadele Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu nun once II Gyorgy Rakoci ardindan ise ye verdigi destek nedeniyle 1663 yilinda bu Imparatorlukla baslayan savasi tetikledi Savas oncesi1655 yilinda Lehistan in isgali mavi Isvec acik yesil ise Rus isgal bolgelerini gostermektedir 1621 yilinda Erdel Prensligi ne bagli bolgeler Osmanli Imparatorlugu na tabi devletlerden Erdel Prensligi Avrupa kitasini altust eden Otuz Yil Savasi 1618 1648 sirasinda Gabriel Bethlen in devrinde 1613 1629 daha bagimsiz bir siyaset izleyerek sozkonusu savasa taraf olmus ayrica Kutsal Roma Imparatorlugu yla dogrudan diplomasi de yurutmustu Bu siyaset II Gyorgy Rakoci nin doneminde 1648 1657 daha belirgin bir hal aldi ve Osmanli baskentinin dikkatini cekmeye basladi Nitekim II Rakoci 1649 yilinda Kazak Hetmani Bohdan Hmelnitski yle ittifak kurduktan sonra yine Osmanlilara tabi Eflak ve Bogdan voyvodaliklarini da etkisine aldi ve nihayet 6 Aralik 1656 tarihli yla Isvec Krali X Karl Gustav la ittifaka girdi Bunu muteakip 1657 Ocak ayinda kendini Lehistan Krali oglunu da Erdel Krali yapmak amaciyla II Kuzey Savasi na 1655 1660 dahil olarak Polonya Litvanya Birligi ni isgale giristi Baslangicta basarili gelisen Isvec Erdel ittifaki sonucunda muttefik ordular 17 Haziran 1657 de Varsova yi istila etti Buna mukabil once Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu nun Lehistan Kralligi tarafinda savasa girerek 1657 Agustos unda Krakov u ele gecirmesi ardindan ise Danimarka Kralligi nin Isvec Kralligi na savas acmasi Isvec Erdel ittifakinin sahadaki ustunlugunu sona erdirdi Isvec in Danimarka yla mucadele girismesi uzerine yalniz kalan Erdel ordusu Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu Lehistan Kralligi ordularina yenilerek Ukrayna ya dogru cekilmek zorunda kaldi ve keza Lehistan Kralligi ile muttefik olan Kirim Hanligi ordusunca 31 Temmuz 1657 de hezimete ugratildi Ayni donemde ise Osmanli Imparatorlugu idaresinde koklu bir degisiklik meydana gelmis uzun suren istikrarsizlik ve gorevleri kisa suren sadrazamlarin ardindan 15 Eylul 1656 tarihinde Koprulu Mehmed Pasa genis yetkilerle sadrazam olmustu 1645 yilinda Egri Beylerbeyligi yapan ve Erdel meselelerine hakim olanKoprulu Mehmed Pasa 1645 1669 Osmanli Venedik Savasi baglaminda 1657 yilinda Venedik donanmasini Canakkale de yenilgiye ugratip Bozcaada ile Limni yi kurtararak Canakkale Bogazi na yonelik Venedik ablukasini kirdiktan sonra 1657 yilinin sonunda Erdel Kralligi nin yarattigi sorunlara yogunlasti Osmanli Sarayinin emriyle 3 Kasim 1657 de Macar Dieti Lehistan Kralligi na izinsiz savas actigi gerekcesiyle II Rakoci yi tahhtan indirdiyse de adigecen 9 Ocak 1658 de yeniden tahta cikti Bir kez daha tahttan indirilip yeniden tahta ciktiktan sonra Osmanlilar sorunu kokten cozmek amaciyla sefer karari aldi SavasOsmanlilarin birinci harekati 1658 Koprulu Mehmed Pasa nin 13 Nisan 1658 de Edirne de otag i humayununu kurmasindan dokuz hafta sonra toplanan orduyla Erdel uzerine yurudu Silistre Beylerbeyi Kadri Pasa ve Budin Beylerbeyi Kenan Pasa nin eyalet askerlerinin de katildigi Osmanli ordusu 31 Agustos ta kusattigi Yanova yi 1 Eylul de ele gecirdi Ardindan Kirim Hanligi ve Kazak Hetmanligi suvarileri Rakoci yi ele gecirmek amaciyla Erdel Kralligi nin baskenti Alba Iulia yi Weissenburg Erdel Belgradi istila etti Ancak Rakoci Tisa nehrini asarak Kutsal Roma Imparatorlugu na sigindi Macar Dietinin talebi uzerine Osmanlilar askeri harekatlarini durdurdular ve u tahta cikardilar 14 Eylul 1658 tarihinde imzalanan bes maddelik ahidnameyle Erdel Kralligi nin odemekle yukumlu oldugu vergi 15 000 dukadan 40 000 e cikarildigi gibi 500 000 thaler savas tazminati vermeye ve Lugos ve Yanova nin Osmanli topraklarina ilhakini kabule mecbur birakildi Ozel olarak Istanbul dan gonderilmis olan kapicibasi Osmanli Imparatorlugu na bagli tum devletlerin idarecilerine uygulanan protokol uyarinca Barcay a bir kaftan bir kuka ve bir topuz teslim etti Budin Beylerbeyi Kenan Pasa Yanova nin muhafizligina Temesvar Beylerbeyi ise ahidnamenin gozetilmesi gorevine getirildi Seferin Osmanlilar acisindan zaferle sonuclanmasina ragmen Koprulu Mehmed Pasa Rakoci yi ele gecirme amacina ulasamadi ve Anadolu da giderek buyuyen Abaza Hasan Pasa ayaklanmasini bastirmak uzere geri donmek zorunda kaldi ve 13 Ekim 1658 de torenle Edirne ye girdi Osmanlilarin ikinci harekati 1659 1660 II Gyorgy Rakoczi17 yuzyilda Varadin Kalesi Osmanli ordusu cekilince Rakoci 1659 baslarinda tekrar Erdel e donerek Varad a yerlesti Ayrica Varad Kalosvar ve Zatmar ve Zabolc un Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu tarafindan isgaline goz yumdu Ayrica Eflak Voyvodasi III Mihnea yi kendi tarafina cekti ve isyana tesvik etti Silistre Valisi ve Elbasan Sancakbeyi Mehmed Bey komutasindaki Osmanli askerleri ile Kirim Hanligi ndan gelen 20 000 atlinin yardimiyla Radu Gioan Bey 12 Kasim 1659 da Yas muharebesinde maglup edildi ve Prensligin merkezi de Targoviste den Bukres e tasindi Voyvodaliga ise I Ghika getirildi Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu ise Osmanlilara karsi daha sert bir siyaset izlenmesini isteyen Macar zadeganinin Nadasdy Zrinyi ve Batthyany baskisiyla 1659 Agustos unda August von Mayern adli elcisini Osmanli sarayina gonderdiyse de Rakoci nin Osmanli Imparatorlugu na teslim edilmesi talebinden baska yanit alamadi Ayni yilin Aralik inda Viyana ya giden Osmanli Elcisi Suleyman Aga da Osmanlilara tabi Erdel Krali Barckay Akos un desteklenmeye devam edecegini bildirdi 1659 da Eflak taki isyan Osmanlilar tarafindan bu sekilde bastirilirken Koprulu Mehmed Pasa da ayni yil icinde Abaza Mehmed Pasa nin ayaklanmasini sonlandirmayi basardi ve yeniden Erdel islerine odaklandi Ayni yil Seydi Ahmed Pasa Budin Beylerbeyligine ve Yanova Muhafizligina atandi 1659 sonlarinda Rakoci nin uzerine yuruyen Seydi Ahmed Pasa Egri Beylerbeyi Sari Huseyin Pasa nin askerleriyle birlikte 22 Kasim 1659 da Deva civarindaki Demirkapi Muharebesi nde 3 700 olu veren Erdel ordusunu buyuk bir yenilgiye ugratti Rakoci ise ye Szasvaros Broos cekildi Ilkbahar geldiginde Rakoci 40 000 kisilik ordusuyla Sibin i Hermannstadt kusattiysa da bolgeye gelen Yanova Muhafizi komutasindaki Osmanli birligi karsisinda 13 Mayis 1660 tarihinde Sibin Muharebesi nde bir kez daha yenilgiye ugrayarak kusatmayi kaldirdi ve Kalosvar a Klausenberg cekildi Bununla birlikte Seydi Ahmet Pasa komutasindaki 20 25 000 kisilik Osmanli eyalet ordusu Erdel ordusunu burada yakaladi ve 22 Mayis 1660 taki Kalosvar Muharebesi nde buyuk bir zafer daha kazandi Erdel ordusu 5 000 olu verirken yarali olarak Varadin e kacan Rakoci de aldigi agir yaralarin etkisiyle 7 Haziran 1660 ta hayatini kaybetti Erdel de bu gelismeler olurken Istanbul da da 16 Nisan 1660 ta Erdel Serdarligina Kaptan i derya Kose Ali Pasa getirildi Rumeli ordusuyla harekete gecen Kose Ali Pasa 15 Temmuz 1660 ta kusattigi Varadin kalesini 27 Agustos ta fethetmeyi basardi 25 Eylul 1660 ta yeni Erdel Krali Barcay Akos a yeni bir ahidname vererek bir kez daha Erdel uzerindeki Osmanli hakimiyetini pekistirdi Osmanlilarin ucuncu harekati 1661 1662 Erdel Dietinin tahttan feragat eden Osmanli destekli Barcay Akos un yerine 1 Ocak 1661 de yi kral secmesi Osmanli Imparatorlugu nun ucuncu askeri harekat icin karar almasina neden oldu Esasen Osmanli Imparatorlugu Kemeni yi de taniyabilecegini aciga vurmus ancak birtakim kati kosullar one surmustu Buna gore Kemeni den Osmanlilara Erdel Kralliginin borclu oldugu savas tazminatinin kalan kisminin odenmesi oglunun rehin verilmesi ve bizzat Temesvar a gelerek Erdel Serdari Kose Ali Pasa nin elinden torenle beratini almasi talep edilmisti Kemeni bu kosullari kabul etmedigi gibi Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu nun destegini istedi 23 Nisan 1661 Istanbul a arabuluculuk icin gelen Roma Cermen elcisi Reininger e Kemeni ye destek verilmesinin Osmanli Imparatorlugu acisindan savas nedeni olacagi bildirildi 1661 Temmuz unda Osmanlilar farkli cephelerden Erdel e yonelik harekete gectiler Silistre Beylerbeyi Ali Pasa ve Kirim hani IV Mehmet Giray Osmanlilar tarafindan Erdel kralligina atanan yi tahta cikarmak icin Erdel e yuruduler Budin Beylerbeyi Ismail Pasa vadisini istila ettikten sonra Szasvaros Broos ve Szasszebes adli Sakson kasabalarini yikima ugratti Kirim atlilari ise a Alvincz Vințu de Jos ilerleyince Yanos Kemeni ye Negerfalva cekildiyse de Kirim atlilarinin takibinden kurtulamadi ve Baia Mare de Nagybanya yakalanarak mecbur kaldi ve yaklasik 4 000 esir vererek yenildi Erdel Serdari Kose Ali Pasa de emrindeki Osmanli ordusuyla Kirim atlilarinin guzergahini takip etti ve a Huszt 1 5 kilometre uzaklikta karargah kurdu Kemeni harpten kacindigi gibi Ali Pasa nin gonderdigi elci Huseyin Pasa yi kursuna dizdirdi Kose Ali Pasa ise buna mukabil Marmaros palatinligini yakip yikti Ardindan Mures Nehri boyunca guneye inerek yuzlerce koyu istila etti ve 14 Eylul 1661 de yi Kral ilan ederek tac takti Bu esnada takviye Alman askerleriyle Kalosvar a kadar ilerlemis bulunan Yanos Kemeni tekrar geri cekilirken Kose Ali Pasa da 17 19 Ekim 1661 de tum Erdel kentlerinden Mihal Apafi ye sadakat yemini etmelerini istedi Bunlarin bir bolumu yaklasan kis mevsimine guvenerek cekimserlik gosterince Budin Beylerbeyi Ismail Pasa bunlardan Csik kenti uzerine yurudu ve Kirim atlilarinin da destegiyle burayi ele gecirip istila etti Kose Ali Pasa ise uzerinden ya Kukel Kokulu gecti ve cevresini yaktiktan sonra 20 Kasim 1661 de Sibin i Hermannstadt zaptetti Bu harekatin sonucunda tum Erdel pasifize oldu ve Kose Ali Pasa Mihal Apafi nin muhafazasi icin Ibrahim Pasa komutasinda 2 000 Turk ve 18 boluk Eflak askeri birakti ve kislamak uzere ordusuyla Temesvar a cekildi Bununla birlikte Kose Ali Pasa nin kislamak icin cekilmesinden istifade etmek isteyen Yanos Kemeni 1661 Aralik inda Mihal Apafi uzerine yurudu Apafi nin yarim talebi uzerine Yanova Muhafizi Sighișoara ya Schassburg ilerledi 23 Ocak 1662 deki nde Yanos Kemeni nin komutasindaki Erdel Macar Alman Hirvat ordusu bozguna ugrarken Yanos Kemeni de hayatini kaybetti Savas sonrasiOsmanli Imparatorlugu nun kendine tabi olmakla birlikte bagimsiz hareket etmeye baslayan Erdel Kralligi yla savasi ozellikle dis siyasette daha etkili bir siyaset icra etmeyi hedefleyen Koprululer Devri nin ilk yillarina denk geldi Avrupa yi altust eden Otuz Yil Savasi na 1618 1648 taraf olmayan ve daha ziyade once doguda Safevi Devleti yle uzun sureli savasa 1623 1639 ardindan ise Akdeniz de Venedik le keza uzun sureli Girit Savasi na 1645 1669 girisen Osmanlilar diger taraftan bati ve kuzey sinirlarinda Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu yla 1606 1663 ve Lehistan Kralligi yla 1621 1672 uzun sureli baris donemleri yasiyordu Lehistan la sadece 1633 34 te dusuk yogunluklu bir savas meydana gelmisti 1658 1662 arasindaki Osmanli Erdel Savasi Osmanlilarin aktif kuzey siyasetine donusunu simgeledi Savas sonucunda ise Erdel Kralligi uzerindeki Osmanli hakinmiyeti pekisirken Osmanlilarin tayin ettigi 1661 den 1690 a kadar hukum surerek en uzun sureli Erdel hakimlerinden biri oldu Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu nun ozellikle ye verdigi siyasi ve askeri destek Osmanli Imparatorlugu nun 1663 yilinda bu ulkeye savas acmasinin gerekcesini teskil etti Kaynakca The Northern Wars War State and Society in Northeastern Europe 1558 1721 Robert I Frost Longman 2000 ISBN 978 0 582 06429 4 s 179 Beitrage zur Lebensgeschichte des Koprulu Mehmed Joszef Blaskovics Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae II 1960 S 51 55 Rakoczy Robert Nisbet Bain Encyclopaedia Britannica c 22 Cambridge University Press s 867 868 Macaristan da Osmanli Hakimiyetinin ve Idari Teskilatinin Kurulusu ve Gelismesi Sadik Bilge Ankara Universitesi Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi 2000 sy 11 s 66 Devlet i Aliyye Osmanli Imparatorlugu uzerine arastirmalar III Koprululer devri Halil Inalcik Is Bankasi Kultur Yayinlari Istanbul 2015 s 46 Buyuk Osmanli Tarihi Joseph von Hammer c 11 s 34 Devlet i Aliyye Osmanli Imparatorlugu uzerine arastirmalar III Koprululer devri Halil Inalcik Is Bankasi Kultur Yayinlari Istanbul 2015 s 47 Sahinler in Pencesinde bir Erdel Hukumdari Koprulu Iktidari ve II Gyorgy Rakoczi Ozgur Kolcak Guneydogu Avrupa Arastirmalari Dergisi 2013 sy 23 s 38 39 Buyuk Osmanli Tarihi Joseph von Hammer c 11 s 61 Turk Savas ve Barislari M Orhan Bayrak Kastas Yayinlari Istanbul 1990 ISBN 975 7639 13 3 s 123 Osmanli Imparatorlugu Tarihi Johann Wilhelm Zinkeisen Yeditepe 2011 ISBN 978 605 4052 68 4 c 4 s 620 621 Osmanli Devleti nin 1660 1661 Hicri 1070 1071 Tarihli Sefer Butcesi Dorukhan Selcuk Marmara Universitesi Istanbul 2016 s 14 16 Barcsay Akos un Erdel Kiralligina ait bir takim Vesikalar Ismail Hakki Uzuncarsili Belleten Ankara 1943 s 54 Osmanli Imparatorlugu Tarihi Johann Wilhelm Zinkeisen Yeditepe 2011 ISBN 978 605 4052 68 4 c 4 s 628 631 Buyuk Osmanli Tarihi Joseph von Hammer c 11 s 85 86 Osmanli Devleti nin 1660 1661 Hicri 1070 1071 Tarihli Sefer Butcesi Dorukhan Selcuk Marmara Universitesi Istanbul 2016 s 16 A harom reszre szakadt orszag es a torok kiuzese 1526 1698 1606 1698 Katalin Peter amp Zsigmond Jozsef Nagy Magyarorszag torteneti kronologiaja II 1526 1848 Historical Chronology of Hungary Volume I 1526 1848 Macarca Akademiai Kiado 1981 ISBN 963 05 2662 X s 481