Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ocak 2020) |
Kemençe, rebap, keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu düşünülen, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.
| # | Parça adı (Rumca) | İşlev |
|---|---|---|
| 1 | Tepe (To Kifal) | Tutucu |
| 2 | Kulak (Otia) | Telleri tutup, germek |
| 3 | Boyun (Goula) | Avuç içiyle kavranan yer |
| 4 | Kravat (Spaler) | Klavye |
| 5 | Kapak | Rezonans |
| 6 | Ses delikleri (Rothounia) | Sesin akustiği |
| 7 | Eşek (Gaidaron) | Telelri taşımak |
| 8 | Palikar "yiğit" (Palikar) | Tutucu |
| 9 | Gövde (Soma) | Ana gövde |
| 10 | Solucan (Stoular) | akustik |
| 11 | Teller, Hordes | Sesin oluşması |
Tarihi
Bilinen en eski yaylı enstrüman olan rebap (Arapça rababah) Avrupa’ya, 9. yüzyılda Bizans üzerinden (lyra adıyla) ve MS 11. yüzyılda Müslüman Arapların kontrolü altında olduğu dönemde İspanya üzerinden Rebec adıyla iki koldan yayılmış, Orta Çağ ve Erken Rönesans dönemi boyunca yoğun olarak kullanılmıştır. Çok sayıda farklı teoriye karşın Karadeniz kemençesinin Rumlar tarafından Kapadokya kemanesi olarak da adlandırılan Kabak kemaneden form olarak ne zaman farklılaştığı kesin olarak bilinmemektedir.
Araştırmacı yazar Mehmet Bilgin'in Doğu Karadeniz Etnik Tarihi Üzerine adlı yazdığı kitapta, Karadeniz kemençesinin Kıpçak Türkleri'ne ait bir çalgı olduğunu, Gagavuz Türkleri'nin de bu çalgıya kumança ve oyununun adına da Horon dediklerini yazmıştır.
Coğrafi dağılım
Karadeniz kemençesi temel müzik aleti olduğu özellikle Ordu'nun Perşembe ilçesinden itibaren Ordu, Giresun, Gümüşhane, Trabzon, Rize, Artvin'in Arhavi, Hopa ve Borçka'nın bazı köylerinde, Bayburt'un kuzeyinde kalan köylerinde, Sivas'ın iç Karadeniz bölgesinde kalan Suşehri, Akıncılar çevresinde ve Cumhuriyet döneminde doğu karadenizlilerin topluca göç ettiği Samsun, Adapazarı, İzmit, Yalova, Orhangazi ve köylerinde ve büyük şehirlerde, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesiyle Yunanistan'a giden Rumlar tarafından başta Selanik olmak üzere Kuzey Yunanistan'da yer alan göçmen köylerinde kullanılmaktadır. Kemençe artık evrensel bir çalgı aleti olmak yolunda emin adımlarla ilerlemiştir. İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde de ilgisi görülmektedir.
Akort
Karadeniz kemençesi genellikle beş yarım sesten oluşan aralıklarla örneğin G [sol] –D [re] –A ([la]) veya E [mi] –A [la] –D [re)formunda akort edilmekle birlikte, nadiren de olsa tulum ezgileri çalınmak istendiğinde (özellikle Trabzon Maçka) da (A [la] – A [la] – D [re] formu kullanılmaktadır. Mübadeleye kadar Rumlar tarafından Trabzon da yoğun olarak kullanılan tulum 1970'lere kadar Trabzon'un Holo ve Maçka bölgelerinde de Müslümanlar tarafından kullanılmıştır. Geçmişte yaygın olarak yapılan küçükbaş hayvancılığın terkedilmesi tulum ve şimşir kavalın yerini kemençeye bırakması sonucu getirmiş olmalıdır.
Yapım
Kemençenin gövdesi dut, karadut, akçaağaç ardıç, ladin veya erik ağacından tamamen elde oyularak tip ve özelliklerine göre 3-15 gün içerisinde yapılmaktadır. Özellikle Görele, Tirebolu, Espiye, Samsun Alaçam, Eynesil, Mesudiye, Akyazı, Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Sürmene'de süreklilik arzeden kemençe yapımcılığı genellikle babadan oğula geçmekte ve yapımcılar hiçbir resmi eğitim kurumunun formasyonundan geçmemektedirler. Kelkit Vadisi'nin Suşehri, Şebinkarahisar bölgesinde kemençe yapımı özellikle Alevi kökenli bölgelerde gelenek olarak devam ettirilirken bugün sadece icracıları kalmıştır. Bu bölgede kemençe genellikle dut ve erik ağacından yapılırdı, ön kapak gürgen, yay ise aygır kılından yapılırdı. 19. yüzyıla dek bağırsak olan teller yerini metal olanlara bırakmıştır. Teller inceden kalına doğru zil, sağır ve bam olarak adlandırılmaktadır.
Şebinkarahisar/Suşehri ve Vadi Bölgesi çevresine özgü Kemençe
Çok yakın zamana kadar bu kemençe formu standart kemençe formu ile beraber İç Karadeniz Bölgesinde Şebinkarahisar, Alucra, Suşehri, Akıncılar, İmranlı, Çamoluk, Koyulhisar ve Gölova çevresindeki ilçelerde kullanılmaktaydı ve gelenek olarak icra edilmekteydi. Bugün ise yörede standart kemençe formuna geçiş başlamıştır.Her iki formunda kullanıldığı Kelkit Vadi bölgesin de, Karadenizin sahil tarafında çalınan standart kemençeye göre bu bölgedeki kemençe form olarak değişim yaşamamıştır. Zamanla farklılaşan burgular ve kemençenin kafa kısmı ilk formuna en yakın şekilde kalmıştır. Yöredeki kemençe en çok erik ağacından yapılıp, kapak kısmında Borçka ladinin yerine daha sert olan gürgen ağacı kullanılırdı. Yayı ise aygır kılından yapılırdı. İnce tel sahildeki formdan farklı olarak bam telinin yerine takılır, bam teli ise ince sesli telin takıldığı sol tarafa takılırdı. Ses olarak bölge genellikle ince sesli olan zil kemençeyi tercih etmekteyse de orta sesli ve pes kemençelere de eğilim vardır. Bölgedeki ilçelerden hala kemençe icracıları çıkmakta, özellikle Alevi köylerinde bu bir gelenek olarak devam etmekteydi.
Örnek kemençe ölçüleri (Görele kemençesi)
Görele kemençesi, yürek biçimindeki burguluğu, kısa sapı dar ve uzun gövdesiyle dikkat çekicidir, narindir. Göğsündeki delikler kemanınkini andırır. Bir kuyrukla gövdeye bağlanan teller, eşikle dip eşiğin üstünden geçilerek akort burgularına bağlanır, sarılır. Göğüsle teknenin dibi arasına can direği denen bir ahşap çubuk sıkıştırılır. Can direği tel köprünün altında bulunur. Can direği ses özelliği kazandırır kemençeye. Can direği olmazsa yeterli ses çıkmaz. Kemençe çalınırken sol elle tutulur, sapından kavranır kemençe, havada durdurulur. Kemençeyi tutan sol el, parmakları tellere basarak istenen sesleri bulur. Sağ eldeki yay tellere sürtülür. Bir tel üstündeki melodi(ezgi, hava) çalınırken kemençenin yayı bu telin yanındaki tele de sürtülür. Kemençe dörtlü paralelle çalışır (ikili, dörtlü, altılı seslere paralel ses denir). Kemençemizin orta teli (la) ortak çalınır. Orta telle birlikte, ince tele de kalın tele de istenen sese göre birlikte basılır (Kemençede sağ tel kalın, sol tel incedir). Kemençe çalınış özelliğiyle, dörtlü paralel çalışma yönüyle doğu tekniği içinde çok sesli tek çalgıdır. Müzikte, çok seslilikte yapı farkı görülür. Doğuda koma sistem, Batıda tampere sistem vardır.
Görele kemençesinin özellikleri: Kemençe ardıç, erik, dut, kiraz ağacından yapılır. Kapağı ladin ağacındandır. Kapak kalınsa ince ses, kapak inceyse kalın ses verir. Kemençeyle her ezgi çalınabilir. Perdesizdir.
Kulak yeteneğine, parmak yeteneğine bağlı olarak çalınır.
- Tekne boyu: 41 cm
- Tutma yeri (sap, tuşe): 10 cm
- Baş (kafa): 6.5 cm
- Geniş taban eni: 10 cm
- Dar taban eni: 6.5 cm
- Derinlik: 2.5 cm
- Kapak kalınlığı: 2 mm'ye yakın
- Kulak-Ön yüzeyin üstünde: 1.5 cm
- Kravat: 18.5 cm
- Tel alt bağlantı kuyruğu: 13 cm
- Tel köprüsü genişliği: 5 cm
- Tel köprüsü yüksekliği: 1.2 cm
- Yay boyu: Aşağı yukarı kemençe boyu kadar
- Kapak üzerinde bulunan
- Durumundaki cep uzunluğu: 5.5 cm
- İki cep arası: 3 cm
- Kemençenin boyu: 55 cm
Sürmene yapımı kalın kemençe ölçüleri
- Kemençe boyu : 51 cm
- Tekne boyu : 41.5 cm
- Geniş taban tekne
- ön yükseklik : 5 .5 cm
- Tutma yeri (sap) dar
- Taban arka yükseklik : 5 cm
- Geniş taban eni : 10 cm
- Dar taban eni : 7 cm
- Tekne taban kalınlığı : 3.5 mm
- Tekne yan kalınlık : 3.5 mm
- Tekne yan yükseklik : 5 mm
- Klavye tel yükseklik
- (Burgulara yakın kısım) : 0.8 mm
- Klavye tel yükseklik
- (tekne tarafında olan kısım : 2.5 mm
- Kapak üstü kaş uzunluk- en : 6 cm – 3.3 mm
- Kapak üstü kaşın tekne dar
- Kısım uzaklığı –yukarıdan : 28 cm
- Kapak üstü kaşın tekne geniş
- Kısım uzaklığı –aşağıdan : 14 cm
- Klavye : 8 cm
- Klavye genişlik : 2.5 cm
- İki kaş arası mesafe : 3 cm
- Tel alt bağlantı kuyruğu : 10 cm
- Zil (ince)tel : 0.25–028 mm
- Orta tel : 0.28-0.30 mm
- Kalın tel : 2 numara,sarma tel (keman teli)
- Yay boyu : 50 cm
- Eşik yükseklik : 2 cm
- Burgu bağlantı kafa derinlik -
- Genişlik : 4.5 cm—2.5 c
- Kapak kalınlığı : 2 mm
- Kazıkdan Dize Kadar 10 cm
Notlar
Kaynakça
- Trabzon Araştırmaları Merkezi Vakfı. İstanbul, 2004
- Özhan Öztürk. .. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. Istanbul. 2005.
- Genel Kültür Ansiklopedisi (1993), İstanbul
- .
- Doğu Karadeniz Bölgesinin Etnik Tarihi üzerine, Mehmet Bilgin, Serender Yayınevi, Trabzon, 2007
Dış bağlantılar
- Trabzon ve Yöresinde Kemençe 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Klasik Kemençe Nedir?[]
- Karadeniz Yöresinde Yaşayan Kemençelik Âşıklık Geleneği 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2020 Kemence rebap keman turu yayli calgilarla akraba oldugu dusunulen bir yay yardimiyla calinan uc telli geleneksel halk calgisinin adi olup klasik kemence ile karistirilmasini onlemek amaciyla Karadeniz kemencesi olarak da adlandirilmaktadir Karadeniz kemencesi Parca adi Rumca Islev1 Tepe To Kifal Tutucu2 Kulak Otia Telleri tutup germek3 Boyun Goula Avuc iciyle kavranan yer4 Kravat Spaler Klavye5 Kapak Rezonans6 Ses delikleri Rothounia Sesin akustigi7 Esek Gaidaron Telelri tasimak8 Palikar yigit Palikar Tutucu9 Govde Soma Ana govde10 Solucan Stoular akustik11 Teller Hordes Sesin olusmasiSuluboya calisma Kemence calan iblis MS 15 yuzyil Timur donemi Iran veya TurkistanKemence yapim calisma tezgahiTarihiBilinen en eski yayli enstruman olan rebap Arapca rababah Avrupa ya 9 yuzyilda Bizans uzerinden lyra adiyla ve MS 11 yuzyilda Musluman Araplarin kontrolu altinda oldugu donemde Ispanya uzerinden Rebec adiyla iki koldan yayilmis Orta Cag ve Erken Ronesans donemi boyunca yogun olarak kullanilmistir Cok sayida farkli teoriye karsin Karadeniz kemencesinin Rumlar tarafindan Kapadokya kemanesi olarak da adlandirilan Kabak kemaneden form olarak ne zaman farklilastigi kesin olarak bilinmemektedir Arastirmaci yazar Mehmet Bilgin in Dogu Karadeniz Etnik Tarihi Uzerine adli yazdigi kitapta Karadeniz kemencesinin Kipcak Turkleri ne ait bir calgi oldugunu Gagavuz Turkleri nin de bu calgiya kumanca ve oyununun adina da Horon dediklerini yazmistir Cografi dagilimKaradeniz kemencesi temel muzik aleti oldugu ozellikle Ordu nun Persembe ilcesinden itibaren Ordu Giresun Gumushane Trabzon Rize Artvin in Arhavi Hopa ve Borcka nin bazi koylerinde Bayburt un kuzeyinde kalan koylerinde Sivas in ic Karadeniz bolgesinde kalan Susehri Akincilar cevresinde ve Cumhuriyet doneminde dogu karadenizlilerin topluca goc ettigi Samsun Adapazari Izmit Yalova Orhangazi ve koylerinde ve buyuk sehirlerde Turkiye Yunanistan nufus mubadelesiyle Yunanistan a giden Rumlar tarafindan basta Selanik olmak uzere Kuzey Yunanistan da yer alan gocmen koylerinde kullanilmaktadir Kemence artik evrensel bir calgi aleti olmak yolunda emin adimlarla ilerlemistir Ic Anadolu ve Dogu Anadolu bolgelerinde de ilgisi gorulmektedir Osmanli Halep inde Musluman ve Hristiyanlardan mutesekkil bir muzik grubu 1794 Sirasiyla tef tambur ney kemence ve nagara calan muzisyenler gorulmektedir AkortKaradeniz kemencesi genellikle bes yarim sesten olusan araliklarla ornegin G sol D re A la veya E mi A la D re formunda akort edilmekle birlikte nadiren de olsa tulum ezgileri calinmak istendiginde ozellikle Trabzon Macka da A la A la D re formu kullanilmaktadir Mubadeleye kadar Rumlar tarafindan Trabzon da yogun olarak kullanilan tulum 1970 lere kadar Trabzon un Holo ve Macka bolgelerinde de Muslumanlar tarafindan kullanilmistir Gecmiste yaygin olarak yapilan kucukbas hayvanciligin terkedilmesi tulum ve simsir kavalin yerini kemenceye birakmasi sonucu getirmis olmalidir YapimKemencenin govdesi dut karadut akcaagac ardic ladin veya erik agacindan tamamen elde oyularak tip ve ozelliklerine gore 3 15 gun icerisinde yapilmaktadir Ozellikle Gorele Tirebolu Espiye Samsun Alacam Eynesil Mesudiye Akyazi Vakfikebir Akcaabat Tonya Macka Surmene de sureklilik arzeden kemence yapimciligi genellikle babadan ogula gecmekte ve yapimcilar hicbir resmi egitim kurumunun formasyonundan gecmemektedirler Kelkit Vadisi nin Susehri Sebinkarahisar bolgesinde kemence yapimi ozellikle Alevi kokenli bolgelerde gelenek olarak devam ettirilirken bugun sadece icracilari kalmistir Bu bolgede kemence genellikle dut ve erik agacindan yapilirdi on kapak gurgen yay ise aygir kilindan yapilirdi 19 yuzyila dek bagirsak olan teller yerini metal olanlara birakmistir Teller inceden kalina dogru zil sagir ve bam olarak adlandirilmaktadir Sebinkarahisar Susehri ve Vadi Bolgesi cevresine ozgu KemenceCok yakin zamana kadar bu kemence formu standart kemence formu ile beraber Ic Karadeniz Bolgesinde Sebinkarahisar Alucra Susehri Akincilar Imranli Camoluk Koyulhisar ve Golova cevresindeki ilcelerde kullanilmaktaydi ve gelenek olarak icra edilmekteydi Bugun ise yorede standart kemence formuna gecis baslamistir Her iki formunda kullanildigi Kelkit Vadi bolgesin de Karadenizin sahil tarafinda calinan standart kemenceye gore bu bolgedeki kemence form olarak degisim yasamamistir Zamanla farklilasan burgular ve kemencenin kafa kismi ilk formuna en yakin sekilde kalmistir Yoredeki kemence en cok erik agacindan yapilip kapak kisminda Borcka ladinin yerine daha sert olan gurgen agaci kullanilirdi Yayi ise aygir kilindan yapilirdi Ince tel sahildeki formdan farkli olarak bam telinin yerine takilir bam teli ise ince sesli telin takildigi sol tarafa takilirdi Ses olarak bolge genellikle ince sesli olan zil kemenceyi tercih etmekteyse de orta sesli ve pes kemencelere de egilim vardir Bolgedeki ilcelerden hala kemence icracilari cikmakta ozellikle Alevi koylerinde bu bir gelenek olarak devam etmekteydi Ornek kemence olculeri Gorele kemencesi Gorele kemencesi yurek bicimindeki burgulugu kisa sapi dar ve uzun govdesiyle dikkat cekicidir narindir Gogsundeki delikler kemaninkini andirir Bir kuyrukla govdeye baglanan teller esikle dip esigin ustunden gecilerek akort burgularina baglanir sarilir Gogusle teknenin dibi arasina can diregi denen bir ahsap cubuk sikistirilir Can diregi tel koprunun altinda bulunur Can diregi ses ozelligi kazandirir kemenceye Can diregi olmazsa yeterli ses cikmaz Kemence calinirken sol elle tutulur sapindan kavranir kemence havada durdurulur Kemenceyi tutan sol el parmaklari tellere basarak istenen sesleri bulur Sag eldeki yay tellere surtulur Bir tel ustundeki melodi ezgi hava calinirken kemencenin yayi bu telin yanindaki tele de surtulur Kemence dortlu paralelle calisir ikili dortlu altili seslere paralel ses denir Kemencemizin orta teli la ortak calinir Orta telle birlikte ince tele de kalin tele de istenen sese gore birlikte basilir Kemencede sag tel kalin sol tel incedir Kemence calinis ozelligiyle dortlu paralel calisma yonuyle dogu teknigi icinde cok sesli tek calgidir Muzikte cok seslilikte yapi farki gorulur Doguda koma sistem Batida tampere sistem vardir Gorele kemencesinin ozellikleri Kemence ardic erik dut kiraz agacindan yapilir Kapagi ladin agacindandir Kapak kalinsa ince ses kapak inceyse kalin ses verir Kemenceyle her ezgi calinabilir Perdesizdir Kulak yetenegine parmak yetenegine bagli olarak calinir Tekne boyu 41 cm Tutma yeri sap tuse 10 cm Bas kafa 6 5 cm Genis taban eni 10 cm Dar taban eni 6 5 cm Derinlik 2 5 cm Kapak kalinligi 2 mm ye yakin Kulak On yuzeyin ustunde 1 5 cm Kravat 18 5 cm Tel alt baglanti kuyrugu 13 cm Tel koprusu genisligi 5 cm Tel koprusu yuksekligi 1 2 cm Yay boyu Asagi yukari kemence boyu kadar Kapak uzerinde bulunan Durumundaki cep uzunlugu 5 5 cm Iki cep arasi 3 cm Kemencenin boyu 55 cm Surmene yapimi kalin kemence olculeri Kemence boyu 51 cm Tekne boyu 41 5 cm Genis taban tekne on yukseklik 5 5 cm Tutma yeri sap dar Taban arka yukseklik 5 cm Genis taban eni 10 cm Dar taban eni 7 cm Tekne taban kalinligi 3 5 mm Tekne yan kalinlik 3 5 mm Tekne yan yukseklik 5 mm Klavye tel yukseklik Burgulara yakin kisim 0 8 mm Klavye tel yukseklik tekne tarafinda olan kisim 2 5 mm Kapak ustu kas uzunluk en 6 cm 3 3 mm Kapak ustu kasin tekne dar Kisim uzakligi yukaridan 28 cm Kapak ustu kasin tekne genis Kisim uzakligi asagidan 14 cm Klavye 8 cm Klavye genislik 2 5 cm Iki kas arasi mesafe 3 cm Tel alt baglanti kuyrugu 10 cm Zil ince tel 0 25 028 mm Orta tel 0 28 0 30 mm Kalin tel 2 numara sarma tel keman teli Yay boyu 50 cm Esik yukseklik 2 cm Burgu baglanti kafa derinlik Genislik 4 5 cm 2 5 c Kapak kalinligi 2 mm Kazikdan Dize Kadar 10 cmNotlar Ozhan ozturk Karadeniz 2005 s 653 Caykara ve Surmene ilcelerini birlestiren bogaz cevresinde yer alan ana dili Rumca olan koyler Ozhan Ozturk Karadeniz 2005 s 654 Ardic ve dut ozellikle tercih edilirKaynakcaTrabzon Arastirmalari Merkezi Vakfi Istanbul 2004 Ozhan Ozturk 2 Cilt Heyamola Yayincilik Istanbul 2005 ISBN 975 6121 00 9 Genel Kultur Ansiklopedisi 1993 Istanbul Dogu Karadeniz Bolgesinin Etnik Tarihi uzerine Mehmet Bilgin Serender Yayinevi Trabzon 2007Dis baglantilarTrabzon ve Yoresinde Kemence 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Klasik Kemence Nedir olu kirik baglanti Karadeniz Yoresinde Yasayan Kemencelik Asiklik Gelenegi 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde