Anarşi (1135-1153)

Anarşi İngiltere ve Normandiya'da 1135-1153 yılları arasında yaşanan iç savaştır. İç savaş İngiltere kralı I. Henry'nin tek yasal vârisi olan oğlu William Adelin'in Beyaz Gemi'nin batmasıyla ölmesi üzerine çıkan krizden sonra patlak verir. Henry'nin kızı Matilda'yı kraliçe olarak tahta geçirme girişimleri başarısız olur. 1153 yılında ölümü üzerine yeğeni Stephen, kardeşi Winchester Dükü Henry sayesinde iktidarı alır. Stephen'in iktidarının ilk yıllarına baronlar arasındaki sonu gelmeyen savaşlar, Galler bölgesinde isyanlar ve İskoç saldırıları damga vurur.

Anarşi
Tarih 1/22 Aralık 1135 - Kasım 1153 Bölge İngiltere Sonuç ile Stephen, Henry'nin tahtın varisi olduğunu tanır
Taraflar
Stephen'a bağlı kuvvetler	Matilda ve oğlu Henry'ye bağlı kuvvetler
Komutanlar ve liderler
Stephen	Matilda Geoffroy Plantagenet Henry

Güneybatı İngiltere'de çıkan bir ayaklanmanın ardından durumu uygun gören Matilda, 1139 yılında destekçileriyle beraber İngiltere'ye çıkartma yapar. İç savaşın ilk yıllarında iki taraf da kesin olarak birbirine üstün gelemez. Matilda İngiltere'nin güneybatısını ve Thames Nehri bölgesini ele geçirirken, Stephen ise güneydoğu bölgesine hakimdir. Dönemin kaleleri kolaylıkla savunulabildiğinden ve alınması zor olduğundan savaşın çoğu zamana yayılacaktır. Kuşatmalar, konvoylara saldırılar, iki tarafta da yer alan paralı askerler arasındaki çarpışmalar bu dönemin simgesi olmuştur.

1141 yılındaki 'nin ardından Stephen esir düşünce hakimiyeti altındaki toprakların çoğu denetiminden çıkar. Matilda ise kraliçe olarak taç giyemeden Londra'dan atılacak, destekçisi Robert düşmana esir düşecektir. Bunun üzerine iki taraf da ellerindeki esirleri değiştirmeye karar verir. Stephen ise 1142 yılındaki sırasında Matilda'yı esir etmeye çok yaklaşsa da elinden kaçıracaktır.

İç savaş uzun yıllar boyunca sürer. Matilda'nın eşi Anjoulu Geoffroy Plantagenet Normandiya topraklarını başarıyla ele geçirse de İngiltere'de iki taraf yenişemez. Merkezi otorite eksikliğinde güçlenen baronlar kuzey ve doğu bölgelerinde duruma hakim olmaya başlarlar. 1148 yılında Normandiya'ya dönen Matilda, İngiltere'deki çarpışmalarda sorumluluğu oğlu Henry'ye bırakır. Stephen ise oğlu Eustace'ın İngiltere kralı olarak tanınması için çabalasa da başarılı olamaz. 1150'li yıllara gelindiğinde Kilise ve baronlar artık barış ister hale gelmiştir.

Henry 1153 yılında İngiltere'yi yeniden işgal edince hiçbir taraf savaşmak istemez durumdadır. Sınırlı bir çarpışma ve kuşatmasının ardından Kilise ile baronların baskısıyla Stephen ve Henry uzlaşmaya karar verirler. İmzalanan 'na göre Stephen, Henry'yi tahtın vârisi olarak tanır. Stephen bir yıl sonra ölünce tahta çıkan II. Henry İngiltere'nin yeniden imar edilmesi işlemlerine başlar. Dönemin tarihçileri iç savaş yıllarını "İsa ve azizlerinin uykuda olduğu" dönem olarak tanımlayarak kaos ortamına dikkat çekerler.

Arka planı

Beyaz Gemi

I. Henry, oğlunu kaybettiği olayla birlikte resmediliyor

Beyaz Gemi kazası

İki kardeş arasındaki Tinchebray Muharebesi

Stephen'in tahta çıkışını gösteren eser

1138 yılında İskoçların mağlubiyetiyle sonuçlanan anısına dikilen anıt

İç savaşın temelleri İngiltere ve Normandiya topraklarındaki verasetle ilgili yaşanan kriz sonucu ortaya çıkar. Rollo zamanında Normandiya kıyılarına hakim olan Vikingler bu dönemden sonra yerel Frank kökenli halkla karışarak ve Hristiyanlığı benimseyerek Normanlar olarak anılmaya başlar. 1066 yılında Normandiya Dükü olan William İngiltere tahtında hak iddiasında bulunacak ve adayı işgal edecektir. Hastings Muharebesi'nde galip gelen Normanlar İngiltere'yi fethedecektir. Anglosakson hakimiyetinin kırıldığı bu dönemin ardında Normanlar şiddet yöntemine başvurarak ve Fransa'dan kendi halklarını getirerek yeni bir yönetim tarzının temellerini atarlar. William'ın ölümünün ardından Norman baronları arasında iktidar kavgası baş gösterecektir.

Babasının ardından tahta çıkan William Rufus'un ölmesinin ardından kardeşi I. Henry tahta çıkar. Kardeşi Robert Curthose'un elindeki Normandiya topraklarını 28 Eylül 1106 tarihindeki 'ndeki galibiyeti sonunda ele geçirir. I. Henry tüm ele geçirdiği toprakların oğlu William Adelin'e kalmasını istemektedir.

1120 yılında Normandiya'dan İngiltere'ye giden Beyaz Gemi'nin batmasıyla ülkedeki siyasi durum karmaşık bir hale gelir. Geminin içinde bulunan ve ölen üç yüzü aşkın yolcu arasında tahtın varisi William Adelin de vardır. Adelin'in ölümüyle birlikte İngiltere tahtına I. Henry'den sonra kimin geçeceğine dair bir belirsizlik ortaya çıkar. O dönemde veraset ile ilgili gelenekselleşmiş bir uygulama bulunmamaktadır. Avrupa'da kimi ülkelerde taht en büyük erkek evlada verilirken, diğer uygulamalarda topraklar en büyük erkek evlada en büyük kısım verilecek şekilde kardeşler arasında pay ediliyordu. Ayrıca Norman geleneklerinde bu şekilde bile oturmuş bir gelenek bulunmaması, bu döneme kadar tüm iktidar değişikliklerinin mücadele sonucu belirlenmesi durumu daha da karmaşıklaştırıyordu.

William Adelin'in ölümünün ardından Henry, tahtın diğer yasal çocuğu olan kızı Matilda'ya geçmesini istiyordu. Bu dönemde kadınların tahta varis olmalarıyla ilgili belirsizlik vardı. Henry, ikinci eşi kraliçe Adeliza ile evlenmiş olsa da yeni bir erkek çocuk beklentisi olmaktansa Matilda'yı tahta geçirmeyi planlıyordu.

Kutsal Roma Cermen İmparatoru V. Heinrich ile evli olan Matilda, bu evliliğinden dolayı imparatoriçe unvanını kullanmıştır. Eşinin 1125 yılında ölümünün ardından 1128 yılında Anjou kontu Geoffroy ile evlenmiştir. Geoffroy bir derebeyi olduğundan dolayı Anglo-Norman asiller arasında benimsenmezdi.

Henry, kızı Matilda'nın saltanatı için hem İngiltere hem de Normandiya topraklarında destek arayışında bulunur. Saray erkânından Matilda'nın hükümdarlığını tanıyacaklarına dair 1127, 1128 ve 1131 yıllarında yeminler ettirir. Stephen de bu yemini edenler arasındadır. Ancak buna rağmen Henry'nin son dönemlerinde Henry ile Matilda'nın arası açılmaya başlar. Geoffroy ve Matilda, İngiltere'deki desteklerinin zayıflığından dolayı Henry'den henüz sağlığında Normandiya'daki bazı toprakları Matilda'ya vermesini isterler. Henry bu isteği reddedecektir. Normandiya'da Henry'nin iktidarına karşı çıkan bir ayaklanmaya Matilda destek verecektir. Tam bu sırada Henry beklenmedik bir sırada Lyon yakınlarında hayatını kaybeder.

Veraset krizi

Henry'nin ölümünden sonra İngiltere tahtına kızı Matilda yerine Stephen oturunca iç savaş çıkmıştır. Henry'nin ölüm haberi duyulduğunda tahtta hak iddia edenler iktidarı almak için çok da uygun konumda değildir. Geoffroy ve Matilda Anjou'dadır. Yerel baronlar yasaklı oldukları için İngiltere'ye dönememektedirler. Matilda ve Geoffroy Normandiya bölgesinde önemli kaleleri ele geçirecektir. Stephen ise daha iyi bir konumdadır. 'da bulunur ve Henry'nin ölüm haberi üzerine kurmay heyetiyle beraber İngiltere'ye geçmek üzere yola çıkar. Dover'da karaya çıkmakta yerel direniş nedeniyel sorun yaşasa da 8 Aralık günü Londra bölgesindeki kendi topraklarında karaya ayak basarak duruma hakim olmaya çalışır.

Londra halkının geleneksel olarak İngiltere kralını belirleme ve onaylama hakkı bulunmaktaydı. Bu dönemde kral olarak Stephen'i destekleyen Londra halkı bu desteğin karşılığında şehrin yeni imtiyazlar kazanacağını öngörmekteydi. Kilisenin desteğini arkasına almayı uman Stephen ile iktidardaki asiller arasında bir uzlaşma aranmaya başlanır. Uzlaşmaya göre Stephen'in krallığı Canterbury Başpiskoposluğu ve Papalık Devleti tanınırken, hazine kendisine devredilecek bunun karşılığında ise Kilise'ye yeni özgürlükler ve haklar tanınacaktır. Stephen 26 Aralık günü Westminster Abbey'de yapılan törenle tahta çıkar.

Stephen'in tahta çıktığından haberi olmayan Norman asilleri 'da bir araya gelerek I. William'ın hayattaki en büyük torunu konumunda olan kont 'ın Matilda'nın yerine kral olması gerektiğini ileri sürerler. Ancak Stephen'in tahta çıktığı haberinin alınması üzerine Theobald'ın desteği çözülür. Stephen kendi iktidarını desteklemesi için Theobald'ı ikna edince sorun çözülür.

İç savaşa giden yol

Yeni rejim (1135-38)

Yeni tahta çıkmış olan Stephen yakıcı olarak İngiltere'nin kuzeyindeki tehlikenin üzerine gitmek durumunda kalır. İskoçya kralı Henry'nin ölüm haberi üzerine İngiliz topraklarına saldırarak Carlisle ve Newcastle gibi önemli kaleleri ele geçirir. O dönemde İngiltere-İskoçya sınırının belirsizliğinden dolayı doğan bu sorun üzerine Stephen, David ile bir araya gelerek uzlaşmaya varır. Carlisle harici işgal ettiği topraklardan çekilen İskoç kralın talebi üzerine Stephen de David'in oğlunun İngiltere'deki bazı topraklarının varlığını tanır.

Güney bölgesine dönen Stephen 1136 yılında asilleri ve Kilise yetkililerini Westminser'da toplar. Stephen yeni rejimin bu ilk toplantısında kararlarını açıklar. Halihazırdaki earl topraklarını değiştirmez. Adalet sisteminde reform sözü verir. Toplantıya katılanları değerli hediyeler ve unvanlar dağıtarak kendisine bağlamaya çalışır. Ancak bütün bunlara rağmen krallığı Papalık tarafından resmen tanınmamış durumdadır. Papa II. Innocentius tarafından Fransa'da denge unsuru olarak görülen Stephen'in tahta çıkışı takdis edilir. Papalık tarafından yayınlanan mektup İngiltere'de Stephen'in meşruiyetini sağlamak için çoğaltılarak kullanılacaktır.

Stephen'in idaresi altındaki İngiltere'de sorunlar sürmekteydi. 1136 yılı Ocak ayında 'nde Normanlar Gallilere yenilince büyün Galler bölgesi ayaklanır. Kral ve prens Norman topraklarına saldırarak önemli bölgeleri ele geçirirler. Durumu kontrol altına almak isteyen Stephen bölgeye çeşitli büyüklükte birlikler gönderse de ayaklanma tam olarak bastırılamaz. Stephen daha önemli ayaklanmaları bastırmak için bölgeyi olduğu şekilde bırakmak durumunda kalır. Güneybatıda tarafından çıkartılan ayaklanmayı bastırır.

Anjou kontu Geoffroy bu sırada Normandiya'da İngiliz topraklarını denetim altına almaktansa yakıp yıkmaktadır. İngiltere'deki kargaşa yüzünden Normandiya'ya şahsen gidemeyen Stephen, toprakları savunmak üzere 'ü görevlendirir. Bölgeye ancak 1137 yılında gidebilen Stephen, Fransa kralı VI. Louis ile uzlaşarak oğlu Eustac'ın Normandiya Dükü olarak tanınmasını sağlar. Eustace da Fransa kralına bağlı kalacağına söz verir. Daha sonra Geoffroy'in üzerine yürüyen Stephen Flaman paralı askerler ve Normanlar tarafından terk edilince uzlaşmak durumunda kalır.

Stephen'in iktidarının ilk yılları çeşitli farklı şekillerde değerlendirilebilir. Olumlu açıdan bakıldığında İskoçya ile kuzey sınırı sabitlenmiş, Normandiya'da Geoffroy'in saldırıları durdurulmuş, Fransa kralı ile ilişkiler güçlendirilmiş, İngiltere'deki baronlar ve Kilisenin desteği alınmıştır. Ancak çeşitli olumuszluklar da söz konusudur. İngiltere'nin kuzey bölgeleri tehlike altındadır, Galler terk edilmiştir ve Normandiya'daki savaş İngiltere topraklarını savunmasını zayıflatmıştır. Ayrıca İngiltere ve Normandiya'da sürekli olarak savaşan birlikler ve paralı askerlerin masrafları nedeniyle 1138 yılına gelindiğinde hazine açık vermeye başlamıştır.

İlk çatışmalar (1138–39)

1138 yılında çok sayıda cephede çatışmalar başlar. İlk olarak Gloucesterlı Robert krala karşı ayaklanarak iç savaşı İngiltere topraklarına taşımıştır. I. Henry'nin evlilik dışı çocuğu olan Robert, Anglo-Norman baronlar arasında önemli bir yere sahipti. Gloucester'daki earl topraklarının yanı sıra Normandiya'da da toprakları vardı. 1138 yılında Stephen'e olan bağlılığından vazgeçerek Matilda saflarına geçtiğini ilan edince Kent merkezli büyük bir ayaklanma başlamış olur. Ayaklanma sırasında Robert Normandiya'dadır, Matilda ise 1135 yılından beri tahtta hak iddiasında bulunmamıştır. Gelişmeler üzerine Geoffroy Normandiya'da yeniden harekete geçer, İskoçlar ise David komutasında İngiltere topraklarına saldırarak Matilda'yı desteklediklerini ilan ederler.

Stephen derhal duruma el koymak için harekete geçer ve önceliği İngiltere'ye verir. Stephen kuzeyden işgal eden İskoçlara karşı küçük bir birlik gönderir. kontu komutasındaki birlikler 22 Ağustos 1138 tarihindeki İskoç birliklerine büyük zayiat verirler. Ancak ülkedeki durumdan ötürü İskoçlar toprak kaybetmeyecektir. Stephen Gallilerin ayaklanmasını bastırmak için Gloucester bölgesine gider. Bristol kenti Stephen'in saldırısına boyun eğmeyince Stephen kırsal bölgeyi yağmalamakla yetinir.

Stephen'in İngiltere'deki askerî harekâtı başarılı olarak değerlendirilebilir. Askeri açıdan avantajlı konumdayken İskoçya ile antlaşma imzalamıştır. Ancak İskoçlara terk edilen Carlisle bölgesinde hak iddiasında bulunan güçlü baron 'un memnuniyetsizliği ileride belirleyici olacaktır.

Savaş hazırlıkları (1139)

1139 yılına gelindiğinde Matilda'nın tahta çıkmasını steyen kuvvetlerin İngiltere'yi işgal etmesi beklenmektedir. Normandiya'da duruma hakim olan Geoffroy ve Matilda istila için hazırlıklara başlarlar. Matilda tahtta hak iddiasına meşruiyet kazanmak için Papalık ile temasa geçer. Papalık önceden Stephen'e verdiği desteği geri çevirmese de resmî talebin değerlendirilmek üzere kabul edilmesi bile Matilda'yı umutlandırır.

Stephen ise yaklaşan istila tehlkikesine karşı önlemler almaya çalışır. Bunun için yeni earllükler tanımlayarak bu toprakları kendine bağlı baronlara verir. Bu asillere verdiği stratejik topraklarda baronların olağanüstü idari hakları bulunmaktadır. Stephen ayrıca iktidarına muhalif piskoposları da görevden alır. Özellikle I. Henry zamanında güçlenen Salibury, lincoln ve Ely Başpiskoposları dinî kimliklerinin yanı sıra güçlü derebeyleri konumundadırlar. Kendilerine bağlı birlikleri bulunan ve bölgelerinde kale inşaatlarına hız veren başpiskoposlara yönelik şüpheler artmaktadır. Stephen bu kişilerin Matilda saflarına geçmesi ihtimaline karşı harekete geçer. 1139 yılı Haziran ayında Oxford'da yapılan bir toplantıda Salisbury Başpiskoposu Roger taşkınlık gösterice Stephen, tüm başpiskoposların mülklerine el konulmasına ilişkin bir karar alır. Kısa sürede çözümlenen bir harekâtla başpiskoposların askerî gücü ellerinden alınır. Gelişmeler Stephen'in ruhban sınıfıyla olan ilişkilerini zayıflatacaktır.

Dönemsel savaş teknolojisi

Teknoloji ve taktikler

İç savaş dönemi boyunca tarafların birbirlerine üstün gelmesi ancak uzun soluklu askeri seferler sonucunda oluyordu. Düşmanın hakimiyetindeki kırsal bölge yağmalanır, bölgedeki kale ele geçirilerek topraklara hakim olunmaya çalışılırdı. Büyük orduların karşı karşıya geldiği meydan savaşı tarzı muharebelerden iki taraf da kaçınmaya çalışmıştır. Silahlı birlik ortaya çıkartmak için gereken malî yük bu dönemde oldukça arttığı için orduların varlığı ve büyüklüğü yerel baronların gücünü bağlı olarak değişmekteydi. Stephen ve Matilda'nın kuvvetlerinin çekirdeğini familia regis adı verilen küçük ama sadık şövalye grupları oluşturuyordu. bu grup her seferberlikte kurmay heyeti oluşturuyordu. Dönemsel olarak daha küçük çaplı olan ordularda zırhlı süvariler ve piyadeler ana unsurlardı. Okçuların da yer aldıkları birlikler ya feodal beylerin krala olan sorumlulukları gereği sınırlı bir süre için bir araya toplanır ya da daha pahalı olmakla beraber daha uzun süre hizmet verebilen paralı askerlerden oluşurdu.

İngiltere'nin fethi sonrasında Normanlar ele geçirdikleri topraklarda denetimi sağlayabilmek için kale inşasına ağırlık vererek çok sayıda kale inşa ederler. Önceleri topraktan ve kütüklerden yapılan kaleler kolay savunma olanağı vermesinin yanı sıra yerel işgücü tarafından kolaylıkla yapılabilmekteydi. İlerleyen dönemde taştan yapılan ve usta işçilik gerektiren kalelerin inşasına başlanıldı. Dönemin kuşatma silahları bu kalelerin alınması için yeterli olmayınca saldıran taraf genellikle kalenin etrafının sarılarak uzun bir dönem içinde kıtlıktan teslim alınması veya lağımcılar sayesinde kalenin içine girilmesi gibi dolaylı taktikleri tercih ederlerdi.

Liderler

Stephen'in oldukça zengin, alçakgönüllü ve kararlı olduğu anlatılır. Savaş meydanında kişisel olarak iyi savaşçı olduğu, kuşatma ve uzun mesafeli intikallerde kabiliyetli olduğu belirtilir. Babasına atfedilen korkaklık suçlamasına cevaben savaş alanında aşırı hızlı karar verdiği söylenir. İç savaş dönemi boyunca özellikle kendisine bağlı paralı askerlerin komutanı Ypres'li William komuta alanında öne çıkmıştır.

Matilda'nın safında Stephen ile askerî anlamda boy ölçüşebilecek bir lider bulunmamaktadır. Önceki evliliği döneminde Almanya'da bulunduğundan dolayı hükûmet işleyişine aşina olan Matilda tüm olumlu özelliklerine rağmen şahsen ordusuna kumanda edememiştir. Matilda'nın eşi Geoffroy Normandiya'nın ele geçirilmesinde önemli rol oynasa da İngiltere'ye adım atmayacaktır.

İç savaş boyunca iki orduda da önemli baronlar kendisini göstermiştir. En öne çıkanlardan birisi de Gloucester'li Robert olur. Devlet adamlığı, askeri deneyimi ve önderlik kabiliyeti ileri seviyededir. Yine Gloucester'dan Miles ve Brian Fitzcount başarılı komutanlar arasında sayılabilir.

İç savaş

1140 yılında İngiltere
Kırmızı: Stephen'ın hakimiyetindeki topraklar
Mavi: Matilda'nın hakimiyetindeki topraklar
Gri: Galler

Başlangıç (1139-1140)

Beklenen istilası yaz aylarında başlar. Ağustos ayında Normandiya'dan yola çıkarak 'da karaya çıkarak gelmekte olan Matilda kuvvetleri için limanı ele geçirmek isteyen komutasındaki öncü birlikler Stephen'in dirençli savunması sonucunda güneybatı yönüne kaçarlar. Eylül ayında ise Matilda Batı Sussex 'deki kral karşıtlarınca İngiltere'ye çağrılır. Gloucester'li Robert ve 140 şövalyelik maiyetiyle birlikte Matilda İngiltere'ye çıkar. Matilda Arundel'de kalır, Robert ise ayaklanmaya destek bulmak amacıyla ve Bristol çevresinde ilerler.

Stephen hemen güneye inerek Arundel kalesini kuşatarak cevap verir. Kalede mahsur kalan Matilda ile görüşmeler sonucunda ateşkes üzerine anlaşıldığı bilinmektedir. Anlaşmanın koşulları bilinmese de Stephen, Matilda'nın kaleden çıkarak güneybatıda Robert ile buluşmasına izin verir. Taht kavgasındaki rakibini salıvermesinin ardındaki mantık bilinmemektedir.

Matilda birliklerine katılım sınırlı da olsa İngiltere'ye ayak bastığından bu yana Matilda önemli bir bölgeyi denetimine almış konumdadır. Toprakları Gloucester-Bristol hattından Oxford civarına kadar uzanmakta neredeyse Londra tehdit altına alınmaktadır. Karargâhını Gloucester'da kuran Matilda Robert'in güçlü olduğu Bristol'e de yakındır.

Stephen derhal Matilda'nın hakimiyetindeki topraklara doğru ilerleyerek Thames Vadisine hükmeden Wallingford Kalesini almaya çalışsa da başarılı olamaz. Kuşatmayı sürdüren Stephen batıya devam ederek Wiltshire bölgesine girer. Bu sırada Gloucester'dan harekete geçen Miles, Stephen birliklerinin artçılarına saldırarak Londra'yı tehdit altına alır. Stephen seferden geri dönerek başkentini korumak durumunda kalır.

1140 yılında Ely başpiskoposu Nigel Stephen'a başkaldırır. Kral tarafından kaleleri ve toprakları elinden alınmış olan Nigel ayaklanarak bu dönemde bataklık bir bölge tarafından doğal olarak korunan Ely kentini kendisine merkez olarak belirler. Buradan Doğu Anglia topraklarına saldırmayı planlarken aniden Stephen'ın karşı saldırısına uğrar. Nigel, Gloucester'a kaçsa da adamları ve elinde kalan kaleleri ele geçirilir. Aynı yıl Bath kentinde düzenlenen barış görüşmelerinde de sonuca ulaşılmaz.

Stephen'in İngiltere'nin kuzeyindeki toprakları İskoçlara vermesini kaldıramayan Chester'lı Ranulf, Stephen'ın sarayında bulunan ve İskoçya'ya dönmekte olan Prens Henry'ye saldırmayı planlar. Planın anlaşılması üzerine Stephen bizzat Henry'ye eşlik eder. Harekete geçen Ranulf kendine ait olduğunu iddia ettiği Lincoln Kalesi'ni hile sonucu ele geçirir. Olaya hemen müdahale eden Stephen, memnuniyetsiz konumda olan Ranulf'un Matilda saflarına geçmesini de engelleyecek şekilde uzlaşmaya çalışır ve kaleyi ona bırakarak anlaşır. Ancak Ranulf'un kalenin güvenlik seviyesini düşürdüğünü haber alınca anlaşmayı bozarak ordusuyla beraber kaleye doğru yola çıkar. Ranulf, Matilda'ya bağlılığını ilan ederek Lincoln'den kaçar.

İkinci aşama (1141-1142)

1141 yılı başlarında Stephen Lincoln Kalesi'ni kuşatırken, Gloucester'lı Robert ve Chester'lı Ranulf güçlü bir orduyla birlikte bölgeye gelir. Stephen, durumu haber alınca önündeki seçeneklerden birisi olarak geri çekilip güç toplama seçeneğini kabul etmeyerek savaşmaya karar verir.

Stephen ordusunun merkezindeki birliklere bizzat kumanda eder. Komutanları arasında Alan ve William isimli baronlar bulunur. Karşısındaki Robert ve Ranulf süvarilerine karşı güçlü bir piyade direnci örmek için şövalyelerini atlarından indirerek kendisi de piyadelerle birlikte savaşa katılır. Muharebenin ilk aşamasında Galli piyadelerin püskürtülmesine rağmen muharebe Stephen'in aleyhine dönmeye başlar.

Robert ve Ranulf birlikleri kanatları çöken Stephen'ın ordusunun merkezini çember için alır. Stephen'ın yanında savaşan baronların çoğunun kaçmış olmasına rağmen Stephen savaşmaya devam eder ancak sonunda esir edilir.

Stephen, Robert tarafından Gloucester'a götürülür, burada Matilda ile görüştürülür. Sonra önemli tutsakların tutulduğu Bristol Kalesi'ne götürülür. Matilda tahttaki rakibini bertaraf ettiği için kraliçe olarak taç giyme planları yapmaya başlar. Bunun için öncelikle Kilise'nin onayını alması gerekir sonra da Westminster'da törenle taç giyecektir.

Ancak Stephen'ın kardeşi ve aynı zamanda Papa'nın temsilcisi konumundaki Henry, Winchester'da konseyi toplayarak Kilise'nin görüşünü oluşturmaya çalışır. Henry, Matilda ile yaptığı anlaşma uyarınca tüm Kilise'nin gücünü kontrol etme karşılığında Matilda'ya destek vermeyi kabul eder. Bu şekilde Stephen yanlısı baronlar aforoz edilir, kraliyet hazinesi Matilda'ya teslim edilir. Canterbury Başpiskoposu Theobald ise Stephen'a bağlılık yemini ettiklerini hatırlatarak Matilda'yı desteklemekte ayak direrler. Bristol'e Stephen ile görüşmeye giden Kilise ileri gelenleri durumu Stephen'a iletince Stephen yeminlerini bozabileceklerini söyler.

Kilise ileri gelenleri bu gelişme üzerine Winchester'da toplanarak Matilda'yı tahta çıkmasından önce "İngiltere ve Normandiya'nın Leydisi" ilan etmeye hazırlanırlar. Ancak bu toplantı çok düşük katılımlı olur. Bu arada Stephen'in karısı kocasının derhal salıverilmesini talep eder. Matilda Haziran ayında tahta çıkmak üzere Londra üzerine yürür. Matilda, Londra Kalesi'nin denetimini sağlayan tarafından desteklense de Stephen'a bağlı kuvvetler ve yerel halk Matilda'ya karşıdır. 24 Haziran günü şehre girmeye çalışan Matilda'ya karşı Londra halkı ayaklanır. Geoffroy de Mandeville, Matilda ve taraftarları Oxford'a kaçarlar.

Beaumont'lu Waleran'ın İngiltere'de olmasını fırsat bilen Anjou kontu Geoffroy Normandiya'da ilerleyerek Sen Nehri bölgesini ele geçirir. Fransa tahtına yeni geçmiş olan VII. Louis babasının aksine Anjou ile ilişkilerini iyileştirmeye çalışınca Normandiya'da Stephen yanlılarının müttefiki kalmaz. Geoffroy'nin Normandiya'daki başarıları ve Stephen'ın güçsüzlüğü çok sayıda Anglo-Norman baronun Stephen tarafından ayrılarak Matilda saflarına geçmesine yol açar.

Winchester Muharebesi ve Oxford Kuşatması

Stephen esirken tahtta kalması davasını sürdüren en önemli kişilerden birisi eşi olmuştur. Stephen'ın eşi Matilda dağınık durumdaki Stephen yanlısı baronları bir araya toplayarak, yerel halkın desteğine sahip oldukları Londra'ya gider. Burada karagâhını kuran Matilda Stephen'a sadık kalan William Martel ve Faramus gibi asillerin yardımıyla desteğini artırır. Tahtta hak iddia eden Matilda'nın durumu ise tehlikeye girmiştir. Londra'dan kaçmak durumunda kaldıktan sonra Winchester üzerine yürüyerek kaleyi kuşatır. Ancak Londra'dan gelen Stephen'in karısı Matilda ve beraberindekiler kuşatmacıları kuşatır. 14 Eylül 1141 tarihinde yaşanan Stephen yanlıları galip gelir. Gloucester'lı Robert esir düşerken kaçan Matilda Devizes'deki kalesine sığınır.

Stephen ve Robert'in karşılıklı olarak esareti taraflar arasında uzun süreli bir barış antlaşmasının zeminini sağlamaktaydı. Ancak Stephen'in eşi Matilda uzlaşmak istemiyordu. Görüşmelerin sonunda taraflar basitçe iki esiri değiş tokuş etmeye karar verirler. bu şekilde Stephen ve Robert serbest kalmış olur. Değişen duruma ayak uyduran Kilise önceki kararını değiştirerek Stephen'ın kral olduğuna karar verir. Stephen ve karısı Matilda'nın taç giyme töreni 1141 yılı Noel'inde gerçekleşir.

Stephen sonraki dönemde Matilda'nın denetimindeki Cirencester, Bampton ve Wareham gibi bölgelere saldırır. 1142 yılı yaz aylarında Robert Normandiya'ya döner ve Stephen'in topraklarından arda kalan yerlere Geoffroy ile birlikte saldırıya hazırlanır. İngiltere'de bulunan Matilda ise Stephen birlikleri tarafından Oxford'da sıkıştırılır. Doğal engeller ve kalelerle korunan kente sürpriz bir şekilde saldıran Stephen şehrin içine girer, Matilda kale kısmında mahsur kalır. Oxford Kalesi çok iyi tahkim edilmiş bir yapı olduğu için Stephen uzun bir kuşatma hazırlıklarına başlar. Noel'den bir gün önce Matilda çok az sayıdaki maiyetiyle birlikte kaleden çıkar ve Stephen birliklerine belli etmeden kaçmayı başarır. Kendisine sadık baronların desteğiyle Devizes'e geçer.

Pat (1143-1146)

Geoffroy'in Normandiya seferleri

İngiltere topraklarında iç savaş pat durumuna geldiği sıralarda Normandiya'da Anjou kontu Geoffroy durumunu pekiştirir. 1143 yılı Stephen için sıkıntılı başlar. Gloucester'daki Wşlton Kalesi'nde maiyetiyle bir toplantı halindeyken kuşatılan Stephen, kuşatmayı yararak kaçmaya çalışır. Bu çaba sırasında 1 Temmuz günü yaşanan 'nde Stephen yenilir ve ikinci kez esir olma tehlikesiyle burun buruna kalır. Ancak önemli komutanlarından William Martel, Stephen'ın kaçabilmesi için bir saldırı düzenlese de kendisi esir düşer. Stephen, William'ın esaretten kurtulması için Sherborne Kalesini Robert'e verecektir. 1143 yılı sonlarına doğru Stephen bu kez de doğu bölgesinde bir ayaklanmayla karşılaşır. Essex earlü Geoffroy de Mandeville, Stephen'a karşı ayaklanır. Daha önce sadakatinden şüphe ettiği için belirli bir süre esir edilen baron Ely bölgesini üs haline getirerek güneye ilerlemeye çalışır. Daha önemli ayaklanmalarla başa çıkmak durumunda olan Stephen sadece Ely ile Londra arasına çok sayıda engel teşkil edecek şekilde kale inşa ettirerek sorunu ertelemeye çalışır. Durum Stephen için iyi gitmemektedir. Ranulf 1444 yılı yaz aylarında yeniden ayaklanacak, batıda da Robert sürekli olarak komşu bölgelere saldıracaktır. Güney Normandiya'da hakimiyetini kabul ettiren Anjou kontu Geoffroy Rouen üzerine yürüyerek seferini sürdürür. Fransa kralı VII. Louis onu Normandiya Dükü olarak tanır.

1143 yılında Stephen'ın durumu düzelmeye başlar. Önce Glocester'lı Miles'ın bir av sırasında hayatını kaybetmesiyle batıda rahatlar. Geoffroy de Mandeville ise ayaklanması sürerken Burwell Kalesine düzenlediği saldırı sırasında öldürülür. Ayrıca 1145 yılında Oxfordshire'daki Faringdon Kalesi ele geçirilir. Kuzeyde Ranulf ile uzlaşma sağlanır. Stephen, Ranulf'u saraya çağırarak onu rehin alır. Bu sayede Ranulf'un elindeki önemli kaleleri ele geçirir. Serbest kalan Ranulf yine ayaklansa da karşısında önemli kaleleri ele geçirmiş bir düşman bulur.

Son aşama (1147-1152)

Artık İngiltere'deki iç savaşın temposu düşmüş, şiddetli muharebeler nadiren yaşanır olmuştur. 1147 yılında Gloucester'lı Robert ölür ve Matilda ise Normandiya'ya döner. Bu sıralarda ilan edilen İkinci Haçlı Seferi sebebiyle iç savaşa dahil olan çok sayıda baron Kutsal Topraklar'a gider. Çok sayıda baron ise birbirleriyle uzlaşarak uzun bir süredir devam eden savaş halini bölgesel olarak sona erdirmeye çalışmaktadır. Matilda ile Geoffroy'in oğlu ve geleceğin kralı Henry 1147 yılında İngiltere'yi istila etmeye çalışsa da başarılı olamaz. Baronların kendi aralarında imzalamaya başladıkları ikili saldırmazlık anlaşmalarıyla birlikte İngiltere topraklarındaki çatışma durmasa da en alt seviyeye iner.

MAtilda savaşın sonuna dek Normandiya'da kalarak hem Normandiya topraklarına egemen olmaya çalışır hem de oğlu Henry'nin tahta geçmesini sağlamaya çalışır. 1149 yılında İngiltere'ye geçerek Ranulf ile ittifak yapmaya çalışan genç Henry, İskoçların da desteğiyle York üzerine gitmeyi planlar. Stephen derhal York üzerine giderek önlemleri alır. Saldırı başlamadan suya düşünce İngiltere'den ayrılan Henry, Normandiya'ya döner ve babası tarafından Normandiya Dükü ilan edilir. Başarılı bir lider olarak dikkatleri çekmeye başlayan Henry, beklenmedik bir kararla Fransa kralı VII. Louis'den boşanan Akitanya Düşesi ile evlenir.

Bu dönemde artık Stephen da kendisinden sonra kimin tahta geçeceğine dair planlamalar yapmaya girişir. En büyük oğlu Eustace'a 1147 yılında kontluğunu vermiş olsa da Eustace'ın İngiltere topraklarında hak iddia edip edemeyeceği belirsizdir. Stephen'ın amacı kendisi hayattayken Eustace'a taç giydirmek olsa da İngiltere'de bu uygulama yaygın değlidir. Taç giyme törenini yapabilecek tek yetkili Başpiskopos Theobald, bunu yapması durumunda iç savaşın yeniden patlak vereceğini düşünerek öneriyi kabul etmez. Stephen 1152 yılında Eustace'a taç giydirmek için Kilise yetkililerini zorlamasına rağmen reddedilince Kilise ileri gelenlerini hapse attırır. Theobald hapse atılmadan önce kaçmayı başarır ve Flanders'a sürgüne gider.

Savaşın sonu

Barış görüşmeleri (1153-1154)

1153 yılında İngiltere:
Kırmızı: Stephen'ın hakimiyetindeki topraklar
Mavi: Matilda'nın hakimiyetindeki topraklar
Sarı: Ranulf ve Robert hakimiyetindeki topraklar
Yeşil: İskoçya
Gri: Galler

İç savaşın son çarpışmasının yaşandığı Wallingford kalesinin günümüzdeki durumu

Henry 1153 yılının başında İngiltere'ye küçük bir birlikle çıkar. Kuzeyde ve doğu bölgelerinde Ranulf ve Hugh Bigod tarafından desteklenir. Stephen'ın Malmesbury'deki kalesi Henry tarafından kuşatılır. Stephen ise batıya doğru ilerler. Stephen, Henry'yi görece küçük birliğiyle kesin sonuç alacağı bir meydan muharebesine çekmeye çalışır ama başarısız olur. Kışın bastırmasıyla birlikte taraflar ateşkes ilan edince, Stephen Londra'ya Henry ise kuzeye geçer. Henry büyük bir askeri başarı kazanmadan baronların kendisine verdiği destekle güneybatı ve kuzey İngiltere'de önemli büyüklükte toprakları denetimine almış olur. Henry ile temasa geçen Kilise yetkilileri Stephen'in krallığını destekleselerse de barış istediklerini iletirler, Henry de Kilise varlıklarına zarar vermeyeceğini ve sarayına Kilise mensuplarını beklediğini bildirir.

Yaz aylarında Stephen Wallingford Kalesi'ni almak için harekete geçer. Kuşatma sürerken kalenin imdadına yetişen Henry Stephen birliklerini kuşatır. İki ordu Thames Nehri'nin Wallingford bölgesinde karşı karşıya gelir. Komutanlar savaşma niyetinde olsa da her iki taraftaki baronlar artık savaşmak istememektedir. Kilise yetkililerinin de araya girmesiyle Stephen ve Henry'ye rağmen ateşkes görüşmeleri başlayacaktır.

Wallingford 'dan sonra Stephen ve Henry geleceğe dair görüşmelere başlar. Duruma en çok bozulan ise kendisini tahtın vârisi olarak gören Stephen'ın oğlu Eustace olur. Ancak Eustace yeni bir sefer hazırlıkları için gittiği Cambridge'de hayatını kaybedince barış arayanlar için siyasi olarak uygun bir ortam yaratılmış olur. Wallingford'dan sonra da kimi çarpışmalar yaşansa da bunlar küçük ölçekli olmuştur. Kilisenin baskısıyla özellikle Stephen barış girişimlerine boyun eğmek durumunda kalır. Stephen yapılan gereğince Matilda'nın oğlu Henry'yi oğlu olarak tanır ve tahtın vârisi olarak ilan eder. Bunun karşılığında Henry, sağlığında Stephen'a bağlılığını ilan eder. Stephen'in geriye kalan tek oğlu William da Henry'ye bağlılığını ilan eder ve tahttaki tüm haklarından feragat eder. Her iki tarafta da savaşan binlerce paralı asker ise terhis edilerek evlerine gönderilir.

Geçiş süreci ve yeniden kuruluş (1154-1165)

Stephen'in Henry'yi varisi olarak tanıması aslında iç savaşı çıkartan duruma eksiksiz bir çözüm getirmekten uzaktı. Stephen daha uzun yıllar yaşayabilirdi, Henry'nin askeri durumu değişkenlik arz etmekle beraber Stephen'ın oğlu William da büyüyünce tahtta hak iddia edebilirdi. Sağlam bir zemine sahip olmayan barış antlaşmasının imzalanmasından sonra Stephen hızla ülkenin çeşitli bölgelerine giderek denetimini sağlamaya çalıştı. Yoğun seyahatlerle geçen 1154 yılı yaz aylarının ardından Dover'e gelen kral burada midesinden rahatsızlanır ve 25 Ekim günü hayatını kaybeder.

Henry İngiltere'ye dönmek için acele etmez. 8 Aralık 1154 günü karaya çıkar ve sadık baronlarının desteğiyle Westminster'da taç giyer. 1155 yılı Nisan ayında baronlarını toplar ve bağlılık yeminlerini alır. Kendisini I. Henry'nin takipçisi olarak gösterir ve Stephen'ın iktidar döneminin ülkeyi mahvettiğini işler. Buna rağmen sarayında karşıt görüşlülerin de fikrini alır. İktidarının ilk 8 yılının 6 yılını Fransa topraklarında geçirir.

İngiltere iç savaş döneminde oldukça yara almıştır. Anglo-Sakson Kronolojisi adlı eserde bu dönem huzursuzluk, yolsuzluk ve hırsızlığın sıradan sayıldığı bir dönem olarak tanımlanır. Savaşın yoğun olarak yaşandığı güneybatı bölgeleri ağır hasar alırken, tarımsal faaliyetler durma noktasına gelmiştir. Merkezi para basım işlemi bölünmüş, her iki taraf da kendi egemenlikleri altındaki bölgelerde kullanılmak üzere para basmıştır. Güneydoğu, Galler ve kuzey bölgeleri ise savaş halinden görece az etkilenir.

Henry'nin ilk icraatlarından birisi çok sayıdaki paralı askeri ülkeden dışarı çıkartmak ve uygunsuz kaleleri imha etmek olmuştur. Ayrıca büyük açık vermiş olan kraliyet hazinesinin yeniden toparlanması için muhasebe çalışmalarına öncelik verilir. İç savaşın sona ermesinin ardından İngiltere'nin sınır bölgelerinin durumu yeniden gündeme gelir. 1157 yılında İskoçlara yapılan baskı sonucu iç savaş döneminde kaybedilen topraklar alınır. Galler'de ise durum daha zor olur. 1157 ve 1158 yıllarındaki zorlu askeri seferlerin ardından Galli prensler ve sınırların iç savaş öncesi yerlere çekilmesini kabul etmek durumunda kalırlar.

Geleneği

Tarihçiler tarafından ele alınması

Anarşi olarak adlandırılan iç savaş dönemi tarih yazımı büyük çoğunlukla bu dönemi bizzat yaşayan veya bu döneme çok yakın br tarihte yaşamış tarihçilerce kaleme alınmıştır. Neredeyse bu tarihçilerin çoğu tarafların yaptıklarına dair anlatımlarında önyargılı davranmış, bulundukları tarafın bakış açısını yansıtmışlardır. Bu eserlerden bazıları şunlardır:

• Gesta Stephani
• Historia Novella
• Historia Ecclesiastica
• Historia Anglorum
• Anglo-Sakson Kronolojisi

İç savaş döneminin anarşi olarak tanımlanması çok sayıda tartışmaya yol açmıştır. Victoria devrine ait bu tanımlama kaynağını 1140'lı yıllarda İngiltere'deki anayasal gelişim sürecinin kesintiye uğramasına dayandırır. Sonraki dönemde ise kanunsuzluğun sadece bazı bölgelerde olduğu öne sürülerek tanımın yanıltıcı olacağı dile getirilmiştir.

Popüler kültürdeki yeri

İç savaş ve anarşi yılları tarihi romanlarda kullanılmıştır. Ellis Peters 1137-1145 yıllarında geçen tarihi dedektiflik serisi Brother Cadfael eserinde Stephen, Matilda ve taraftarlarını betimlemiştir. Aynı dönem Ken Follett'in tarihi romanı The Pillars of the Earth adlı eserinde anlatılmıştır. Bu eser aynı zamanda televizyon dizisi olarak da uyarlanmıştır.

Notlar

1. ^ "Stephen'ın yaptıkları" olarak Türkçeye çevrilebilir
2. ^ Malmesbury'li William'ın "Yeni tarih" eseri
3. ^ Orderic Vitalis'in eseri 1141 yılına kadar olan dönemi kapsar
4. ^ Huntingdon'lu Henry'nin eseri
5. ^ Önceki döneme yoğunlaşsa da güncellemelerle iç savaş sırasındaki anarşi ortamını çok iyi aktarır. "İsa ve azizlerin uykuda olduğu dönem" tanımlaması bu eserde yapılmıştır.
6. ^ Tanım tarihçi John Round'a aittir

Kaynakça

1. ^ Bu savaş sırasında Robert Curthose saflarında yer alan devrik Wessex Hanedanının son erkek üyesi Edgar Atheling de ele geçirilir.
2. ^ Burada Henry'nin iktidarına karşı savaşan isyancıları desteklemektedirler
3. ^ Henry'nin sağlığında Stephen'e ettirdiği Matilda'yı kraliçe olarak sayacağına dair yeminler ise geçersiz sayılmıştır
4. ^ Günümüzdeki Cambridgeshire içindeki Huntingdon bölgesi
5. ^ Stratejik bölgedeki de ele geçirilir
6. ^ İskoçlar Yorkshire bölgesine kadar ilerler
7. ^ Bu kararın fikir babasının Stephen'in danışmanlarından olduğu düşünülmektedir
8. ^ Stephen'in asıl rakibi olarak Matilda'yı değil Robert'i gördüğü varsayılabilir. Diğer bir görüş ise Arundel kalesinin muhasarası sırasında Robert'in kırsal bölgelerde özgürce istediğini yapabileceği kaygısıdır. Ayrıca Normanlarda asil kadınların hedef alınmadığı da bilinmektedir
9. ^ Baronların çoğu Normandiya'da sahip oldukları toprakları kaybetmemek için bu şekilde davranır
10. ^ Stephen'in eşinin adı da Matilda'dır
11. ^ Stephen'ın bir komutanını kurtarmak için bir kalesini feda etmesi sık görülen bir durum değildir
12. ^ Bu dönemde inşa edilen kalelerden birisi de Burwell Kalesi'dir
13. ^ Lincoln ve Coventry Kaleleri
14. ^ Baronlar arasında artık Stephen'ın sarayına yaptığı çağrılarda art niyet aranmaktadır
15. ^ İlginç bir şekilde Henry'nin Normandiya'ya dönüş masrafları Stephen tarafından karşılanır
16. ^ Evlilik sayesinde Henry Fransa'da geniş toprakların gelecekteki yöneticisi olmaya aday olur
17. ^ 1160'lı yılların başında ülke mali açıdan yeniden savaş öncesi haline gelmiştir
18. ^ Dizinin imdb sayfası 2 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 3 Temmuz 2012 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

• I. Baronlar Savaşı
• Güller Savaşı
• The Pillars of the Earth (dizi)