Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bayan Çor Kağan (ayrıca Moyan Çor Kağan) (Çince: 藥羅葛磨延啜; pinyin: Yàolúogě Mòyánchùo), 747 – 759 arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten kağan. Resmî olarak "Täŋridä Bolmiš İl İtmiš Bilgä Kaγan" yani "Tanrı Tarafından Ülke (İl) Etmiş Bilge Kağan" unvanını kullanmıştır . Tang Hanedanı tarafından kendisine Yingwuweiyuanpiqiejuo Han (英武威遠毗伽闕可汗) veya kısaca Yingwu Han (英武可汗) unvanı verilmiştir. Tahta geçmeden önceki kişisel adı Çabış Tigin'dir. Kendisinden sonra tahta oğlu Bögü Tigin (759 – 779) çıkmıştır.
| Bayan Çor Kağan Çince: 藥羅葛磨延啜 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Uygur Kağanlığı'nın II. kağanı | |||||
| Hüküm süresi | 747 – 759 | ||||
| Önce gelen | Kutluk Bilge Kül Kağan | ||||
| Sonra gelen | Bögü Kağan | ||||
| Doğum | 713 | ||||
| Ölüm | 759 (46 yaşında) Ordu-Balık | ||||
| Eş(ler)i | İlbilge Hatun (Türk eşi) Ninguo (Çinli eşi) | ||||
| Çocuk(lar)ı | Bögü Tigin Bilge Tarduş Uluğ Bilge Yabgu Şegu | ||||
| |||||
| Hanedan | Yağlakar | ||||
| Babası | Kutluk Bilge Kül Kağan | ||||
| Dini | Tengricilik | ||||
Soyu
Karı Çor Tigin Yazıtı'na göre, Bayan Çor Kağan, Yaglakar uruğundandır. Yine bu yazıta bakıldığında Yaglakar uruğunun adını 'dan aldığı görülmektedir. Babası Kutluk Bilge Kül Kağan, amcası Kan Tutuk'tur. Karı Çor Yazıtı'ndaki bilgiler değerlendirildiğinde, Bayan Çor Kağan'ın kağan olmadan önceki özel adının Çabış Tigin olduğu anlaşılmaktadır.
Yaşamı
Bayan Çor Kağan, Göktürk Kağanlığı'na başkaldırıp 744'te Göktürk Kağanlığı'nı yıkıp Uygur Kağanlığı'nı kuran babası Kutluk Bilge Kül Kağan'ın yerine tahta çıkmıştır.Taryat Yazıtları'nda 741'de 28 yaşında olduğunu belirten Bayan Çor; buna göre miladi 713 yılında doğmuş olmalıdır.
Bayan Çor Kağan, Türklerin güney birliği olarak bilinen On-Uygur ve kuzey birliği olarak bilinen Dokuz Oğuz ailelerini egemenliği altında tutan, Yaglakar uruğundandır. Uygur adı da bu iki konfederatif yapının adaptasyonu biçiminde kurulmuştur. Uy- ya da uymak ve gur (insanlar) kelimeleri birleştirilerek, devlete "birleşik insanlar" veya "özgür insanlar" (Erkin Budun) anlamına gelen bir ad verilmiştir. Böylece Türk Kağanlığı döneminde, iç isyanlara neden olan bu aileler artık gönüllü bir uzlaşı ortamı oluşturmuştur.
Bayan Çor, Kutlug Bilge Kül Kağan tarafından yapımı başlatılan Orhun Vadisi'ndeki yeni başkent Ordu-Balık karargâhının tam anlamıyla gelişmiş bir şehir olmasını sağlamıştır. Türkler için kutsal olan Ötüken'in yanı başında kurulan bu kentin bayındırlık çalışmaları için Çinli ve Soğdak kökenli inşaat ustaları istihdam etmiştir. Kızıl tuğladan kentin dışına örülen kent duvarlarının dışı dikdörtgen şeklindeki hendeklerle çevrilmiştir. Gözetleme kulesi ve iki kapıdan oluşan, kağan ve diğer soyluların yaşadığı müstakil kent kalesi de duvarlarla güçlendirilmiştir.
Ordu-Balık'ın inşasından yaklaşık yedi yıl sonra Selenge Irmağı dolaylarında, ülkenin ticaret ve yönetimsel bağlantılarını kuvvetlendiren (Zengin Şehir) kenti kurulmuştur. Kağanlığın ekonomik, iktisadi ve siyasi gücü; bu çabalar sonrasında iyice artmış ve ülke sınırları Baykal Gölü'ne (Zengin Gök) kadar uzanmıştır.
Ekim 756'da, Bayan Çor Kağan, An Luşan İsyanı döneminde isyanın bastırılmasına yardım amacıyla Çin'e girmiştir. Bu askerî sefer sonunda İmparator Suzong ile yeni bir barış ve dostluk antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, Bayan Çor'a Çinli prenses Ninguo verilirken; Çin imparatoruna da Uygurlu bir konçuy (prenses) verildi. Aralık 756'da Bayan Çor, kendisine bağlı 4.000 seçkin savaşçı ile birlikte Tang topraklarına girmiş ve isyancıları bastırmak için Çin imparatoruna destek vermiştir. Bu müdahale işe yaramış ve Uygur Türklerinin desteğini alan imparator 757'de Tang Hanedanlığı'nın başkenti Çangan'ı isyancılardan temizlemiş, başkentteki hakimiyetini yeniden sağlamıştır. İmparator bu yardımların karşılığı olarak, Uygurlara 10.000 top ipek hediye edilmiştir. İki devlet arasındaki anlaşmaya göre, 762'den sonra yıllık olarak Çin ve Uygurlar arasında ipek ve binek atı takası yapılmasına karar verilmiştir. Buna göre her at için Çin, Uygurlara 40 top ipek tazmin etmeyi taahhüt etmiştir. Bu durumda Çinliler, 10.000 top ipeğe karşı, yalnızca 500 adet at almışlardır. Bazı araştırmacılara göre bu durum, Çin'deki otoriterleşmeyi henüz sağlayamayan imparatorun Uygurlara, kendi hanedanlığını koruması için verdiği üstü kapalı bir haraçtır.
Bayan Çor, Uygur Kağanlığı'nın hatırasının gelecek kuşaklara aktarılabilmesi amacıyla bir dizi bengü taş diktirmiştir. Bu bengü taşlar, Orhun alfabesi ile yazılmış ve kaplumbağa kaidelerinin üzerine oturtulmuştur. Bayan Çor bu yazıtlarda, yalnızca ülkenin mevcut durumundan bahsetmemiş, geçmişteki önemli Türk kumandanlarından ve Uygurların eski uluşları (derebeylik kenti) hakkında da bilgiler vermiştir. Birinci Uygur ülkesi, yaklaşık 200 yıl kadar yaşayan ve üç önemli kağan tarafından yönetilen bir kağanlıktır. Ancak, daha sonraki yıllarda Uygurlar yaklaşık 100 yıl boyunca farklı Türk boyları veya diğer etnik unsurlar tarafından yönetilmiştir. Bu durum Bayan Çor Yazıtı'nda şöyle ifade edilmiştir: "Kalmisi Budun On-Uyghur, Tokuz-Oghuz uza yuz yıl olurup..." Yaglakar uruğunun bir isyanı neticesinde, ikinci Uygur devleti 605 dolaylarında yeniden kurulmuştur. Bu devlet ise özerk veya bağımsız 1028'e kadar 400 yıl boyunca yaşamıştır.
Bayan Çor, düşman boylara karşı Sayan Dağına düzenlediği başarılı bir seferden sonra bu zafere adanan bir toy sırasında 759 yılının yazında ölmüştür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Terhin Yazıtı, doğu yüzü, 5. satır.
- ^ Terhin Yazıtı, güney yüzü, 6. satır.
- ^ Rene Grousset, The Empire of The Steppes, 1970, p.567: From Chinese transcription Mo-yen-cho, Schlegel has postulated a Turkic name Moyun-chor; whereas, as Pelliot notes, the equivalent would more probably be Bayan-chor (Pelliot, "A propos des Comans," JA [1920], p. 153). The Uigur title of this prince is Tangrida qut bulmysh il etmish bilga qagan. In the Orgötü valley, between the Orkhon and the Selenga, his tomb has been found, and on it an inscription still in ancient or "runic" Turkic.
- ^ E.g., Edition of the Zizhi Tongjian, vol. 53.
- ^ a b Cengiz Alyılmaz. "Karı Çor Tigin Yazıtı" (PDF). 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2017., s. 22.
- ^ This is a Chinese transcription of the title. His real-life Uyghur name is unknown, while the official titles were El Tutmish, Kutluk, Bilge, Kul Qaghan, i.e., "state gained", "glorious", "wise", and "mighty ruler".
- ^ Gömeç, Saadettin, Terhin Yazıtı'nın Tarihî Açıdan Değerlendirilmesi 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., bu makaleye 7 Haziran 2016 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Element " Ghur " can be found in the word " Ghurkhan "- the Khan, elected by Council of tribes in accordance with consensus and in the word " Khur + Altai " () - political and military Council of all tribes since around the 3rd century AD.
- ^ Inscription El etmish Bilge kagan (Tariat // Terh) 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. The "Turk bitig" site (İngilizce)
Kaynakça
- Lev Gumilev. Ancient Turks. Kyzyl, 2004.
- . The Uyghurs ("Uyghurlar").
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bayan Cor Kagan ayrica Moyan Cor Kagan Cince 藥羅葛磨延啜 pinyin Yaoluoge Moyanchuo 747 759 arasinda Uygur Kaganligi ni yoneten kagan Resmi olarak Taŋrida Bolmis Il Itmis Bilga Kagan yani Tanri Tarafindan Ulke Il Etmis Bilge Kagan unvanini kullanmistir Tang Hanedani tarafindan kendisine Yingwuweiyuanpiqiejuo Han 英武威遠毗伽闕可汗 veya kisaca Yingwu Han 英武可汗 unvani verilmistir Tahta gecmeden onceki kisisel adi Cabis Tigin dir Kendisinden sonra tahta oglu Bogu Tigin 759 779 cikmistir Bayan Cor Kagan Cince 藥羅葛磨延啜Uygur Kaganligi nin II kaganiHukum suresi747 759Once gelenKutluk Bilge Kul KaganSonra gelenBogu KaganDogum713Olum759 46 yasinda Ordu BalikEs ler iIlbilge Hatun Turk esi Ninguo Cinli esi Cocuk lar iBogu Tigin Bilge Tardus Ulug Bilge Yabgu SeguTam adiTaŋrida Bolmis Il Itmis Bilga KaganHanedanYaglakarBabasiKutluk Bilge Kul KaganDiniTengricilikSoyuKari Cor Tigin Yaziti na gore Bayan Cor Kagan Yaglakar urugundandir Yine bu yazita bakildiginda Yaglakar urugunun adini dan aldigi gorulmektedir Babasi Kutluk Bilge Kul Kagan amcasi Kan Tutuk tur Kari Cor Yaziti ndaki bilgiler degerlendirildiginde Bayan Cor Kagan in kagan olmadan onceki ozel adinin Cabis Tigin oldugu anlasilmaktadir YasamiBayan Cor Kagan Gokturk Kaganligi na baskaldirip 744 te Gokturk Kaganligi ni yikip Uygur Kaganligi ni kuran babasi Kutluk Bilge Kul Kagan in yerine tahta cikmistir Taryat Yazitlari nda 741 de 28 yasinda oldugunu belirten Bayan Cor buna gore miladi 713 yilinda dogmus olmalidir Bayan Cor Kagan Turklerin guney birligi olarak bilinen On Uygur ve kuzey birligi olarak bilinen Dokuz Oguz ailelerini egemenligi altinda tutan Yaglakar urugundandir Uygur adi da bu iki konfederatif yapinin adaptasyonu biciminde kurulmustur Uy ya da uymak ve gur insanlar kelimeleri birlestirilerek devlete birlesik insanlar veya ozgur insanlar Erkin Budun anlamina gelen bir ad verilmistir Boylece Turk Kaganligi doneminde ic isyanlara neden olan bu aileler artik gonullu bir uzlasi ortami olusturmustur Bayan Cor Kutlug Bilge Kul Kagan tarafindan yapimi baslatilan Orhun Vadisi ndeki yeni baskent Ordu Balik karargahinin tam anlamiyla gelismis bir sehir olmasini saglamistir Turkler icin kutsal olan Otuken in yani basinda kurulan bu kentin bayindirlik calismalari icin Cinli ve Sogdak kokenli insaat ustalari istihdam etmistir Kizil tugladan kentin disina orulen kent duvarlarinin disi dikdortgen seklindeki hendeklerle cevrilmistir Gozetleme kulesi ve iki kapidan olusan kagan ve diger soylularin yasadigi mustakil kent kalesi de duvarlarla guclendirilmistir Ordu Balik in insasindan yaklasik yedi yil sonra Selenge Irmagi dolaylarinda ulkenin ticaret ve yonetimsel baglantilarini kuvvetlendiren Zengin Sehir kenti kurulmustur Kaganligin ekonomik iktisadi ve siyasi gucu bu cabalar sonrasinda iyice artmis ve ulke sinirlari Baykal Golu ne Zengin Gok kadar uzanmistir Ekim 756 da Bayan Cor Kagan An Lusan Isyani doneminde isyanin bastirilmasina yardim amaciyla Cin e girmistir Bu askeri sefer sonunda Imparator Suzong ile yeni bir baris ve dostluk antlasmasi imzalanmistir Bu antlasmaya gore Bayan Cor a Cinli prenses Ninguo verilirken Cin imparatoruna da Uygurlu bir koncuy prenses verildi Aralik 756 da Bayan Cor kendisine bagli 4 000 seckin savasci ile birlikte Tang topraklarina girmis ve isyancilari bastirmak icin Cin imparatoruna destek vermistir Bu mudahale ise yaramis ve Uygur Turklerinin destegini alan imparator 757 de Tang Hanedanligi nin baskenti Cangan i isyancilardan temizlemis baskentteki hakimiyetini yeniden saglamistir Imparator bu yardimlarin karsiligi olarak Uygurlara 10 000 top ipek hediye edilmistir Iki devlet arasindaki anlasmaya gore 762 den sonra yillik olarak Cin ve Uygurlar arasinda ipek ve binek ati takasi yapilmasina karar verilmistir Buna gore her at icin Cin Uygurlara 40 top ipek tazmin etmeyi taahhut etmistir Bu durumda Cinliler 10 000 top ipege karsi yalnizca 500 adet at almislardir Bazi arastirmacilara gore bu durum Cin deki otoriterlesmeyi henuz saglayamayan imparatorun Uygurlara kendi hanedanligini korumasi icin verdigi ustu kapali bir haractir Bayan Cor Uygur Kaganligi nin hatirasinin gelecek kusaklara aktarilabilmesi amaciyla bir dizi bengu tas diktirmistir Bu bengu taslar Orhun alfabesi ile yazilmis ve kaplumbaga kaidelerinin uzerine oturtulmustur Bayan Cor bu yazitlarda yalnizca ulkenin mevcut durumundan bahsetmemis gecmisteki onemli Turk kumandanlarindan ve Uygurlarin eski uluslari derebeylik kenti hakkinda da bilgiler vermistir Birinci Uygur ulkesi yaklasik 200 yil kadar yasayan ve uc onemli kagan tarafindan yonetilen bir kaganliktir Ancak daha sonraki yillarda Uygurlar yaklasik 100 yil boyunca farkli Turk boylari veya diger etnik unsurlar tarafindan yonetilmistir Bu durum Bayan Cor Yaziti nda soyle ifade edilmistir Kalmisi Budun On Uyghur Tokuz Oghuz uza yuz yil olurup Yaglakar urugunun bir isyani neticesinde ikinci Uygur devleti 605 dolaylarinda yeniden kurulmustur Bu devlet ise ozerk veya bagimsiz 1028 e kadar 400 yil boyunca yasamistir Bayan Cor dusman boylara karsi Sayan Dagina duzenledigi basarili bir seferden sonra bu zafere adanan bir toy sirasinda 759 yilinin yazinda olmustur Ayrica bakinizBayan Cor YazitiKaynakca Terhin Yaziti dogu yuzu 5 satir Terhin Yaziti guney yuzu 6 satir Rene Grousset The Empire of The Steppes 1970 p 567 From Chinese transcription Mo yen cho Schlegel has postulated a Turkic name Moyun chor whereas as Pelliot notes the equivalent would more probably be Bayan chor Pelliot A propos des Comans JA 1920 p 153 The Uigur title of this prince is Tangrida qut bulmysh il etmish bilga qagan In the Orgotu valley between the Orkhon and the Selenga his tomb has been found and on it an inscription still in ancient or runic Turkic E g Edition of the Zizhi Tongjian vol 53 a b Cengiz Alyilmaz Kari Cor Tigin Yaziti PDF 26 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Subat 2017 s 22 This is a Chinese transcription of the title His real life Uyghur name is unknown while the official titles were El Tutmish Kutluk Bilge Kul Qaghan i e state gained glorious wise and mighty ruler Gomec Saadettin Terhin Yaziti nin Tarihi Acidan Degerlendirilmesi 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde bu makaleye 7 Haziran 2016 tarihinde erisilmistir Element Ghur can be found in the word Ghurkhan the Khan elected by Council of tribes in accordance with consensus and in the word Khur Altai political and military Council of all tribes since around the 3rd century AD Inscription El etmish Bilge kagan Tariat Terh 10 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Turk bitig site Ingilizce KaynakcaLev Gumilev Ancient Turks Kyzyl 2004 The Uyghurs Uyghurlar