Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bağışıklama veya immünizasyon, bir bireyin bağışıklık sisteminin bir enfeksiyon etkenine (immünojen olarak bilinir) karşı güçlendirilmesi sürecidir.
Bu sistem vücuda yabancı olan ve benlik dışı olarak adlandırılan moleküllere maruz kaldığında, bir bağışıklık yanıtı düzenleyecek ve ayrıca sayesinde sonraki bir karşılaşmaya hızlı bir şekilde yanıt verme yeteneği geliştirecektir. Bu adaptif bağışıklık sisteminin bir işlevidir. Bu nedenle, bir insanı veya hayvanı kontrollü bir şekilde bir immünojene maruz bırakarak, vücudu kendini korumayı öğrenebilir: buna aktif immünizasyon denir.
Bağışıklık sisteminin bağışıklama ile iyileştirilen en önemli unsurları T hücreleri, B hücreleri ve B hücrelerinin ürettiği antikorlardır. Bellek B hücreleri ve , yabancı bir molekülle ikinci kez karşılaşıldığında hızlı bir yanıt verilmesinden sorumludur. Pasif bağışıklama, bu unsurların vücudun kendisi tarafından üretilmesi yerine vücuda doğrudan verilmesidir.
Bağışıklama hem vahşi doğada hem de sağlık hizmetlerinde insan çabalarıyla çeşitli şekillerde gerçekleşir. Doğal bağışıklık, bağışıklık sistemleri önceki bir enfeksiyonla mücadelede başarılı olan organizmalar tarafından kazanılır, eğer ilgili patojen bağışıklamanın mümkün olduğu bir patojen ise. Doğal bağışıklığın etkinlik dereceleri olabilir (mutlak değil kısmi) ve zaman içinde (patojene bağlı olarak aylar, yıllar veya on yıllar içinde) azalabilir. Sağlık hizmetlerinde, bağışıklığın yapay olarak indüklenmesinin ana tekniği, enfeksiyonun önlenmesi (patojen konakçıda yeterli üreme sağlayamaz), şiddetli hastalığın önlenmesi (enfeksiyon hala meydana gelir ancak şiddetli değildir) veya her ikisi yoluyla hastalığın önlenmesinin önemli bir şekli olan aşılamadır.Aşıyla önlenebilir hastalıklara karşı aşılama, genellikle bir hastalığı ortadan kaldıramasa da hafifletilmesinde önemli bir rol oynar. Hastalıklara neden olan mikroorganizmalara karşı aşılar vücudun bağışıklık sistemini hazırlayabilir, böylece bir enfeksiyonla savaşmaya veya enfeksiyonu önlemeye yardımcı olabilir. Mutasyonların kanser hücrelerinin vücut tarafından bilinen proteinleri veya diğer molekülleri üretmesine neden olabileceği gerçeği, terapötik kanser aşılarının teorik temelini oluşturur. Diğer moleküller de bağışıklama için kullanılabilir; örneğin nikotine karşı deneysel aşılarda () veya obezite aşısı oluşturmak için yapılan deneylerde ghrelin hormonu.
Bağışıklamanın genellikle daha az riskli ve belirli bir hastalığa karşı bağışıklık kazanmanın, hastalığın daha hafif bir formunu riske atmaktan daha kolay bir yolu olduğu yaygın olarak ifade edilmektedir. Bağışıklama sadece çocukları ölümcül hastalıklara karşı korumakla kalmaz, aynı zamanda çocukların bağışıklık sistemlerinin gelişmesine de yardımcı olur. Bağışıklama sayesinde bazı enfeksiyonlar ve hastalıklar dünya genelinde neredeyse tamamen ortadan kaldırılmıştır. Çocuk felci buna bir örnektir. Kendini işine adamış sağlık çalışanları ve zamanında aşılanan çocukların ebeveynleri sayesinde çocuk felci 1979 yılından bu yana ABD'de ortadan kaldırılmıştır. Çocuk felci dünyanın diğer bölgelerinde hala görülmektedir, bu nedenle bazı insanlar hala bu hastalığa yakalanma riski altında olabilirler. Bu kişiler arasında hiç aşı olmamış olanlar, aşının tüm dozlarını almamış olanlar veya dünyanın çocuk felcinin hala yaygın olduğu bölgelerine seyahat edenler bulunmaktadır.
Aktif bağışıklama/aşılama, "20. Yüzyılın On Büyük Halk Sağlığı Başarısı"ndan biri olarak seçilmiştir.
Tarihçe
Aşıların kullanılmaya başlanmasından önce insanlar bulaşıcı bir hastalığa karşı ancak hastalığa yakalanıp hayatta kalarak bağışıklık kazanabiliyordu. Çiçek hastalığı (variola) bu şekilde, doğal hastalıktan daha hafif bir etki yaratan inokülasyon ile önleniyordu. Çiçek aşılamasına ilk açık atıf Çinli yazar (1499-1582) tarafından 1549 yılında yayınlanan Douzhen xinfa (痘疹心法) adlı eserinde yapılmıştır.
Çin'de toz haline getirilmiş çiçek hastalığı kabukları sağlıklı kişilerin burunlarına üflenirdi. Hastalar daha sonra hafif bir hastalık vakası geliştiriyor ve o andan itibaren hastalığa karşı bağışıklık kazanıyorlardı. Bu teknik %0,5-2,0 ölüm oranına sahipti, ancak bu oran hastalığın kendisinin %20-30 ölüm oranından oldukça düşüktü. Çin'deki inokülasyon uygulamasına ilişkin iki rapor 1700 yılında Londra'daki Royal Society'ye ulaştı; biri Çin'de görev yapan Doğu Hindistan Şirketinin bir çalışanından rapor alan Dr. tarafından, diğeri ise tarafından.
Voltaire'e (1742) göre Türkler inokülasyon yöntemini komşuları Çerkesya'dan almışlardır. Voltaire, Çerkeslerin bu tekniği nereden aldıkları konusunda spekülasyon yapmaz, ancak Çinlilerin "yüz yıldır" bunu uyguladıklarını bildirir.Osmanlı İmparatorluğu'ndan İngiltere'ye Lady Mary Wortley Montagu tarafından 1721 yılında getirilmiş ve aynı yıl Boston'da tarafından kullanılmıştır.
1798 yılında Edward Jenner, çok daha güvenli bir yöntem olan inek çiçeği inokülasyonunu (çiçek aşısı) uygulamaya koymuştur. Aşılama olarak adlandırılan bu prosedür yavaş yavaş çiçek inokülasyonunun yerini aldı ve günümüzde aşılamadan ayırt etmek için olarak adlandırılıyor.
1880'lere kadar aşı/aşılama sadece çiçek hastalığına atıfta bulunuyordu, ancak Louis Pasteur hayvanlarda tavuk kolerası ve şarbon için ve insan kuduzu için bağışıklama yöntemleri geliştirdi ve aşı/aşılama terimlerinin yeni prosedürleri kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini öne sürdü.
Pasif ve aktif bağışıklama
Bağışıklama aktif veya pasif bir şekilde gerçekleştirilebilir: aşılama aktif bir bağışıklama şeklidir.
Aktif bağışıklama
Aktif bağışıklama, bir kişi örneğin bir mikropla temas ettiğinde doğal olarak gerçekleşebilir. Bağışıklık sistemi sonunda mikroba karşı antikorlar ve diğer savunmaları oluşturacaktır. Bir sonraki sefer, bu mikroba karşı bağışıklık tepkisi çok etkili olabilir; bu, bir kişinin yalnızca bir kez yakalandığı, ancak daha sonra bağışıklık kazandığı çocukluk çağı enfeksiyonlarının çoğunda geçerlidir.
Yapay aktif bağışıklama, mikrobun ya da parçalarının, doğal yollarla alınmadan önce kişiye enjekte edilmesidir. Eğer bütün mikrop kullanılıyorsa ön işleme tabi tutulur.
Bağışıklamanın önemi o kadar büyüktür ki, Amerikan Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri bağışıklamayı "20. Yüzyılın On Büyük Halk Sağlığı Başarısı"ndan biri olarak seçmiştir. Canlı zayıflatılmış aşıların patojenitesi azalmıştır. Etkinlikleri bağışıklık sisteminin çoğalma yeteneğine bağlıdır ve doğal enfeksiyona benzer bir yanıt ortaya çıkarır. Genellikle tek bir doz ile etkilidir. Canlı, zayıflatılmış aşılara örnek olarak kızamık, kabakulak, kızamıkçık, KKK, sarıhumma, suçiçeği, rotavirüs ve (CZGA) verilebilir.
Pasif bağışıklama
Pasif bağışıklama, bağışıklık sisteminin önceden sentezlenmiş unsurlarının bir kişiye aktarılması ve böylece vücudun bu unsurları kendisinin üretmesine gerek kalmamasıdır. Günümüzde pasif bağışıklama için antikorlar kullanılabilmektedir. Bu bağışıklama yöntemi çok hızlı bir şekilde çalışmaya başlar, ancak kısa ömürlüdür, çünkü antikorlar doğal olarak parçalanır ve daha fazla antikor üretecek B hücresi yoksa yok olurlar.
Pasif bağışıklama, fetüsü doğumdan önce ve kısa bir süre sonra korumak için antikorlar hamilelik sırasında anneden fetüse aktarıldığında fizyolojik olarak gerçekleşir.
Yapay pasif bağışıklama normalde enjeksiyon yoluyla uygulanır ve yakın zamanda belirli bir hastalık salgını olmuşsa veya tetanosta olduğu gibi toksisite için acil bir tedavi olarak kullanılır. Antikorlar "serum tedavisi" olarak hayvanlarda üretilebilir, ancak hayvan serumunun kendisine karşı bağışıklık nedeniyle anafilaktik şok olasılığı yüksektir. Bu nedenle, eğer mevcutsa, hücre kültürü ile in vitro olarak üretilen kullanılır.
Bağışıklama ekonomisi
Pozitif dışsallık
Bağışıklama toplum üzerinde pozitif tüketici dışsallığı olarak bilinen bir etki yaratmaktadır. Bireye belirli antijenlere karşı koruma sağlamanın yanı sıra, sürü bağışıklığı yoluyla toplumdaki diğer tüm bireylere daha fazla koruma sağlar. Bu ekstra koruma, bağışıklamanın piyasa işlemlerinde hesaba katılmadığı için, her bir bağışıklamanın marjinal faydasının düşük değerlendiğini görüyoruz. Bu piyasa başarısızlığı, bireylerin toplumsal marjinal fayda yerine kendi özel marjinal faydalarına göre karar vermelerinden kaynaklanmaktadır. Toplumun bağışıklamaya gereken değeri vermemesi, normal piyasa işlemleri sonucunda sosyal açıdan optimal olandan daha düşük bir miktara ulaştığımız anlamına gelmektedir.
Örneğin, A kişisi bir antijene karşı kendi bağışıklığına 100$ değer biçiyorsa ancak bağışıklama 150$'a mal oluyorsa A kişisi bağışıklama yaptırmamaya karar verecektir. Ancak, sürü bağışıklığının ek faydası B kişisinin A kişisinin bağışıklığına 70$ değer biçmesi anlamına geliyorsa bağışıklamanın toplam sosyal marjinal faydası 170$'dır. A kişisinin özel marjinal faydasının sosyal marjinal faydasından düşük olması, bağışıklamanın eksik tüketilmesine yol açmaktadır.
Sosyal açıdan optimal sonuç
Özel marjinal faydaların toplumsal marjinal faydalardan daha düşük olması her zaman herhangi bir malın eksik tüketimine yol açacaktır. Eşitsizliğin boyutu, toplumun her bir farklı bağışıklamaya verdiği değer tarafından belirlenir. Çoğu zaman bağışıklama, antijeni ortadan kaldırmaya yetecek kadar yüksek bir sosyal optimum miktara ulaşmaz. Bunun yerine, optimum miktarda hasta bireye izin veren bir sosyal miktara ulaşırlar. Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın olarak bağışıklanan hastalıkların çoğu, ara sıra daha büyük salgınlarla birlikte hala küçük bir varlık göstermektedir. Kızamık, Amerika Birleşik Devletleri'nde genellikle bir avuç bireyin ölümüne yol açan salgınlar için yeterli sosyal optimum alan bırakan bir hastalığa iyi bir örnektir.
Çiçek hastalığı gibi, sosyal optimumun virüsün yok edilmesiyle sona ereceği kadar tehlikeli hastalık örnekleri de vardır. Bu durumlarda, sosyal marjinal fayda o kadar büyüktür ki, toplum hastalığın yayılmasını ve hayatta kalmasını imkansız hale getiren bir bağışıklama seviyesine ulaşmak için maliyet ödemeye isteklidir.
Belirli hastalıkların ciddiyetine rağmen, bağışıklamanın maliyeti ile sosyal marjinal faydası, bağışıklamanın nihai hedefinin her zaman tamamen yok etmek olmadığı anlamına gelmektedir. Sosyal açıdan en uygun sonucun tam olarak nerede olduğunu söylemek zor olsa da, bunun bağışıklamanın mevcut olduğu tüm hastalıkların ortadan kaldırılması olmadığını biliyoruz.
Dışsallığın içselleştirilmesi
Bağışıklamanın getirdiği pozitif dışsallığı içselleştirmek için marjinal faydaya eşit ödemeler yapılmalıdır. Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde bu ödemeler genellikle hükûmet sübvansiyonları şeklinde gerçekleşmektedir. 1962'den önce Amerika Birleşik Devletleri'ndeki bağışıklama programları yerel ve eyalet düzeyindeki hükûmetler tarafından yürütülmekteydi. Sübvansiyonlardaki tutarsızlık, Amerika Birleşik Devletleri'nin bazı bölgelerinin sosyal olarak optimal miktara ulaşmasına, diğer bölgelerin ise sübvansiyonsuz kalmasına ve bağışıklamanın özel marjinal fayda düzeyinde kalmasına yol açmıştır.
1962'den ve Aşı Yardım Yasası'ndan bu yana Amerika Birleşik Devletleri bir bütün olarak daha büyük ölçekte sosyal açıdan optimal sonuca doğru ilerlemektedir. Devlet sübvansiyonlarına rağmen sosyal optimuma ne zaman ulaşıldığını söylemek zordur. Bağışıklamanın gerçek sosyal marjinal faydasını belirlemedeki zorluklara ek olarak, kültürel hareketlerin özel marjinal fayda eğrilerini değiştirdiğini görülür.
Aşı tartışmaları, bazı özel vatandaşların bağışıklamanın marjinal faydasına bakış açısını değiştirmiştir. Eğer A bireyi bağışıklama ile ilişkili, muhtemelen antijenin kendisinden daha büyük bir sağlık riski olduğuna inanıyorsa bağışıklama için ödeme yapmaya veya bağışıklama yaptırmaya istekli olmayacaktır. Daha az istekli katılımcı ve genişleyen bir marjinal fayda ile sosyal optimuma ulaşmak, hükûmetlerin sübvansiyonlar yoluyla ulaşması için daha zor hale gelmektedir.
Sübvansiyonlar yoluyla devlet müdahalesinin dışında, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar da gelişmekte olan bölgelere ücretsiz bağışıklama sağlayarak bir toplumu sosyal açıdan en uygun sonuca doğru hareket ettirebilir. Gelişmekte olan toplumlar, başlangıçta bağışıklamayı karşılayabilecek durumda olmadıkları sürece, özel marjinal faydalar tarafından belirlenen bir miktara ulaşamayacaklardır. Bağışıklama programları yürüten kuruluşlar, özel olarak yetersiz bağışıklanmış toplumları sosyal optimuma doğru hareket ettirebilirler.
Irk, etnik köken ve bağışıklama
Amerika Birleşik Devletleri'nde ırk ve etnik köken, koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin kullanımının yanı sıra sağlık sonuçlarının da güçlü belirleyicileridir.
Bebek ölüm oranları ve genel ölümlerin önde gelen nedenlerinin çoğu Afrikalı Amerikalılarda göre daha yüksektir. Yakın zamanda yapılan bir grip ve zatürre ölüm oranı analizi, 1999-2018 yılları arasında Afrikalı Amerikalıların bu nedenlerle Avrupalı Amerikalılardan daha yüksek oranlarda öldüğünü ortaya koymuştur. Bu ırksal eşitsizliklere katkıda bulunan, influenza ve pnömokokal pnömoniye karşı daha düşük aşılanma oranlarıdır.
COVID-19 salgını sırasında, ölüm oranları Afrikalı Amerikalılarda Avrupalı Amerikalılardan daha yüksek olmuş ve aşılama oranları Afrikalı Amerikalılarda yaygınlaşma sırasında gecikmiştir. Hispanikler arasında aşılanma oranları Hispanik olmayan beyazlara göre daha düşüktür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Vaccines". medlineplus.gov. 1 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ . Vaxins. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.
- ^ Needham, J. (1999). "Part 6, Medicine". Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology. Cambridge: Cambridge University Press. s. 134.
- ^ Silverstein, Arthur M. (2009). A History of Immunology (2. bas.). Academic Press. s. 293. ISBN .
- ^ Voltaire (1742). "Letter XI". Letters on the English.
- ^ "Ten Great Public Health Achievements in the 20th Century". 13 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . CDC
- ^ Hinman, A. R.; Orenstein, W. A.; Rodewald, L. (15 Mayıs 2004). "Financing Immunizations in the United States". Clinical Infectious Diseases (İngilizce). 38 (10): 1440-1446. doi:10.1086/420748. ISSN 1058-4838. (PMID) 15156483.
- ^ Cook, Joseph; Jeuland, Marc; Maskery, Brian; Lauria, Donald; Sur, Dipika; Clemens, John; Whittington, Dale (2009). "Using private demand studies to calculate socially optimal vaccine subsidies in developing countries". Journal of Policy Analysis and Management. 28 (1): 6-28. doi:10.1002/pam.20401. ISSN 0276-8739. (PMID) 19090047.
- ^ "Vaccine-Preventable Diseases, Immunizations, and MMWR – 1961–2011". www.cdc.gov (İngilizce). 6 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
- ^ a b Health United States 2017 With special feature on mortality. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics. 2018.
- ^ Donaldson, Sahai V.; Thomas, Alicia N.; Gillum, Richard F.; Mehari, Alem (January 2021). "Geographic Variation in Racial Disparities in Mortality From Influenza and Pneumonia in the United States in the Pre-Coronavirus Disease 2019 Era". Chest. 159 (6): 2183-2190. doi:10.1016/j.chest.2020.12.029. (PMID) 33400931.
- ^ Bassett, Mary T.; Chen, Jarvis T.; Krieger, Nancy (20 Ekim 2020). "Variation in racial/ethnic disparities in COVID-19 mortality by age in the United States: A cross-sectional study". PLOS Medicine. 17 (10): e1003402. doi:10.1371/journal.pmed.1003402. (PMC) 7575091 $2. (PMID) 33079941.
- ^ Gorina, Y; Kelly, T; Lubitz, J; Hines, Z (2008). Trends in Influenza and Pneumonia Among Older Persons in the United States. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Bağışıklama ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Ulusal Bağışıklama Bilgi Ağı (NNii) (İngilizce)
- (İngilizce)
- Bağışıklama, , Chris Dye ve Sanjoy Bhattacharya ile BBC Radyo 4 tartışması (In Our Time, 20 Nisan 2006) (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bagisiklama veya immunizasyon bir bireyin bagisiklik sisteminin bir enfeksiyon etkenine immunojen olarak bilinir karsi guclendirilmesi surecidir San Augustine den Dr Schreiber bir koy okulunda tifo asisi yaparken San Augustine County Teksas transfer 1944 Bu sistem vucuda yabanci olan ve benlik disi olarak adlandirilan molekullere maruz kaldiginda bir bagisiklik yaniti duzenleyecek ve ayrica sayesinde sonraki bir karsilasmaya hizli bir sekilde yanit verme yetenegi gelistirecektir Bu adaptif bagisiklik sisteminin bir islevidir Bu nedenle bir insani veya hayvani kontrollu bir sekilde bir immunojene maruz birakarak vucudu kendini korumayi ogrenebilir buna aktif immunizasyon denir Bagisiklik sisteminin bagisiklama ile iyilestirilen en onemli unsurlari T hucreleri B hucreleri ve B hucrelerinin urettigi antikorlardir Bellek B hucreleri ve yabanci bir molekulle ikinci kez karsilasildiginda hizli bir yanit verilmesinden sorumludur Pasif bagisiklama bu unsurlarin vucudun kendisi tarafindan uretilmesi yerine vucuda dogrudan verilmesidir Bagisiklama hem vahsi dogada hem de saglik hizmetlerinde insan cabalariyla cesitli sekillerde gerceklesir Dogal bagisiklik bagisiklik sistemleri onceki bir enfeksiyonla mucadelede basarili olan organizmalar tarafindan kazanilir eger ilgili patojen bagisiklamanin mumkun oldugu bir patojen ise Dogal bagisikligin etkinlik dereceleri olabilir mutlak degil kismi ve zaman icinde patojene bagli olarak aylar yillar veya on yillar icinde azalabilir Saglik hizmetlerinde bagisikligin yapay olarak induklenmesinin ana teknigi enfeksiyonun onlenmesi patojen konakcida yeterli ureme saglayamaz siddetli hastaligin onlenmesi enfeksiyon hala meydana gelir ancak siddetli degildir veya her ikisi yoluyla hastaligin onlenmesinin onemli bir sekli olan asilamadir Asiyla onlenebilir hastaliklara karsi asilama genellikle bir hastaligi ortadan kaldiramasa da hafifletilmesinde onemli bir rol oynar Hastaliklara neden olan mikroorganizmalara karsi asilar vucudun bagisiklik sistemini hazirlayabilir boylece bir enfeksiyonla savasmaya veya enfeksiyonu onlemeye yardimci olabilir Mutasyonlarin kanser hucrelerinin vucut tarafindan bilinen proteinleri veya diger molekulleri uretmesine neden olabilecegi gercegi terapotik kanser asilarinin teorik temelini olusturur Diger molekuller de bagisiklama icin kullanilabilir ornegin nikotine karsi deneysel asilarda veya obezite asisi olusturmak icin yapilan deneylerde ghrelin hormonu Bagisiklamanin genellikle daha az riskli ve belirli bir hastaliga karsi bagisiklik kazanmanin hastaligin daha hafif bir formunu riske atmaktan daha kolay bir yolu oldugu yaygin olarak ifade edilmektedir Bagisiklama sadece cocuklari olumcul hastaliklara karsi korumakla kalmaz ayni zamanda cocuklarin bagisiklik sistemlerinin gelismesine de yardimci olur Bagisiklama sayesinde bazi enfeksiyonlar ve hastaliklar dunya genelinde neredeyse tamamen ortadan kaldirilmistir Cocuk felci buna bir ornektir Kendini isine adamis saglik calisanlari ve zamaninda asilanan cocuklarin ebeveynleri sayesinde cocuk felci 1979 yilindan bu yana ABD de ortadan kaldirilmistir Cocuk felci dunyanin diger bolgelerinde hala gorulmektedir bu nedenle bazi insanlar hala bu hastaliga yakalanma riski altinda olabilirler Bu kisiler arasinda hic asi olmamis olanlar asinin tum dozlarini almamis olanlar veya dunyanin cocuk felcinin hala yaygin oldugu bolgelerine seyahat edenler bulunmaktadir Aktif bagisiklama asilama 20 Yuzyilin On Buyuk Halk Sagligi Basarisi ndan biri olarak secilmistir TarihceAsilarin kullanilmaya baslanmasindan once insanlar bulasici bir hastaliga karsi ancak hastaliga yakalanip hayatta kalarak bagisiklik kazanabiliyordu Cicek hastaligi variola bu sekilde dogal hastaliktan daha hafif bir etki yaratan inokulasyon ile onleniyordu Cicek asilamasina ilk acik atif Cinli yazar 1499 1582 tarafindan 1549 yilinda yayinlanan Douzhen xinfa 痘疹心法 adli eserinde yapilmistir Cin de toz haline getirilmis cicek hastaligi kabuklari saglikli kisilerin burunlarina uflenirdi Hastalar daha sonra hafif bir hastalik vakasi gelistiriyor ve o andan itibaren hastaliga karsi bagisiklik kazaniyorlardi Bu teknik 0 5 2 0 olum oranina sahipti ancak bu oran hastaligin kendisinin 20 30 olum oranindan oldukca dusuktu Cin deki inokulasyon uygulamasina iliskin iki rapor 1700 yilinda Londra daki Royal Society ye ulasti biri Cin de gorev yapan Dogu Hindistan Sirketinin bir calisanindan rapor alan Dr tarafindan digeri ise tarafindan Voltaire e 1742 gore Turkler inokulasyon yontemini komsulari Cerkesya dan almislardir Voltaire Cerkeslerin bu teknigi nereden aldiklari konusunda spekulasyon yapmaz ancak Cinlilerin yuz yildir bunu uyguladiklarini bildirir Osmanli Imparatorlugu ndan Ingiltere ye Lady Mary Wortley Montagu tarafindan 1721 yilinda getirilmis ve ayni yil Boston da tarafindan kullanilmistir 1798 yilinda Edward Jenner cok daha guvenli bir yontem olan inek cicegi inokulasyonunu cicek asisi uygulamaya koymustur Asilama olarak adlandirilan bu prosedur yavas yavas cicek inokulasyonunun yerini aldi ve gunumuzde asilamadan ayirt etmek icin olarak adlandiriliyor 1880 lere kadar asi asilama sadece cicek hastaligina atifta bulunuyordu ancak Louis Pasteur hayvanlarda tavuk kolerasi ve sarbon icin ve insan kuduzu icin bagisiklama yontemleri gelistirdi ve asi asilama terimlerinin yeni prosedurleri kapsayacak sekilde genisletilmesi gerektigini one surdu Pasif ve aktif bagisiklamaMeksika da cocuk felci asisi kampanyasina katilan tip ogrencisi Bagisiklama aktif veya pasif bir sekilde gerceklestirilebilir asilama aktif bir bagisiklama seklidir Aktif bagisiklama Antikor uretimi yoluyla bagisiklama surecini gosteren basitlestirilmis bir diyagram Aktif bagisiklama bir kisi ornegin bir mikropla temas ettiginde dogal olarak gerceklesebilir Bagisiklik sistemi sonunda mikroba karsi antikorlar ve diger savunmalari olusturacaktir Bir sonraki sefer bu mikroba karsi bagisiklik tepkisi cok etkili olabilir bu bir kisinin yalnizca bir kez yakalandigi ancak daha sonra bagisiklik kazandigi cocukluk cagi enfeksiyonlarinin cogunda gecerlidir Yapay aktif bagisiklama mikrobun ya da parcalarinin dogal yollarla alinmadan once kisiye enjekte edilmesidir Eger butun mikrop kullaniliyorsa on isleme tabi tutulur Bagisiklamanin onemi o kadar buyuktur ki Amerikan Hastalik Kontrol ve Korunma Merkezleri bagisiklamayi 20 Yuzyilin On Buyuk Halk Sagligi Basarisi ndan biri olarak secmistir Canli zayiflatilmis asilarin patojenitesi azalmistir Etkinlikleri bagisiklik sisteminin cogalma yetenegine baglidir ve dogal enfeksiyona benzer bir yanit ortaya cikarir Genellikle tek bir doz ile etkilidir Canli zayiflatilmis asilara ornek olarak kizamik kabakulak kizamikcik KKK sarihumma sucicegi rotavirus ve CZGA verilebilir Pasif bagisiklama Pasif bagisiklama bagisiklik sisteminin onceden sentezlenmis unsurlarinin bir kisiye aktarilmasi ve boylece vucudun bu unsurlari kendisinin uretmesine gerek kalmamasidir Gunumuzde pasif bagisiklama icin antikorlar kullanilabilmektedir Bu bagisiklama yontemi cok hizli bir sekilde calismaya baslar ancak kisa omurludur cunku antikorlar dogal olarak parcalanir ve daha fazla antikor uretecek B hucresi yoksa yok olurlar Pasif bagisiklama fetusu dogumdan once ve kisa bir sure sonra korumak icin antikorlar hamilelik sirasinda anneden fetuse aktarildiginda fizyolojik olarak gerceklesir Yapay pasif bagisiklama normalde enjeksiyon yoluyla uygulanir ve yakin zamanda belirli bir hastalik salgini olmussa veya tetanosta oldugu gibi toksisite icin acil bir tedavi olarak kullanilir Antikorlar serum tedavisi olarak hayvanlarda uretilebilir ancak hayvan serumunun kendisine karsi bagisiklik nedeniyle anafilaktik sok olasiligi yuksektir Bu nedenle eger mevcutsa hucre kulturu ile in vitro olarak uretilen kullanilir Bagisiklama ekonomisiEger bireyler bagisiklama kararini Ozel Marjinal Faydaya gore verirlerse P1 fiyatinda Q1 miktarini gorurken sosyal olarak en uygun nokta Q miktari ve P fiyatindadir Ozel ve marjinal fayda cizgileri arasindaki mesafe marjinal faydanin topluma maliyetidir A bagisiklamasinin Q1 i Q e ye kaydiracak kadar buyuk bir sosyal marjinal faydasi yoktur bunun yerine Q a duser Pozitif dissallik Bagisiklama toplum uzerinde pozitif tuketici dissalligi olarak bilinen bir etki yaratmaktadir Bireye belirli antijenlere karsi koruma saglamanin yani sira suru bagisikligi yoluyla toplumdaki diger tum bireylere daha fazla koruma saglar Bu ekstra koruma bagisiklamanin piyasa islemlerinde hesaba katilmadigi icin her bir bagisiklamanin marjinal faydasinin dusuk degerlendigini goruyoruz Bu piyasa basarisizligi bireylerin toplumsal marjinal fayda yerine kendi ozel marjinal faydalarina gore karar vermelerinden kaynaklanmaktadir Toplumun bagisiklamaya gereken degeri vermemesi normal piyasa islemleri sonucunda sosyal acidan optimal olandan daha dusuk bir miktara ulastigimiz anlamina gelmektedir Ornegin A kisisi bir antijene karsi kendi bagisikligina 100 deger biciyorsa ancak bagisiklama 150 a mal oluyorsa A kisisi bagisiklama yaptirmamaya karar verecektir Ancak suru bagisikliginin ek faydasi B kisisinin A kisisinin bagisikligina 70 deger bicmesi anlamina geliyorsa bagisiklamanin toplam sosyal marjinal faydasi 170 dir A kisisinin ozel marjinal faydasinin sosyal marjinal faydasindan dusuk olmasi bagisiklamanin eksik tuketilmesine yol acmaktadir Sosyal acidan optimal sonuc Ozel marjinal faydalarin toplumsal marjinal faydalardan daha dusuk olmasi her zaman herhangi bir malin eksik tuketimine yol acacaktir Esitsizligin boyutu toplumun her bir farkli bagisiklamaya verdigi deger tarafindan belirlenir Cogu zaman bagisiklama antijeni ortadan kaldirmaya yetecek kadar yuksek bir sosyal optimum miktara ulasmaz Bunun yerine optimum miktarda hasta bireye izin veren bir sosyal miktara ulasirlar Amerika Birlesik Devletleri nde yaygin olarak bagisiklanan hastaliklarin cogu ara sira daha buyuk salginlarla birlikte hala kucuk bir varlik gostermektedir Kizamik Amerika Birlesik Devletleri nde genellikle bir avuc bireyin olumune yol acan salginlar icin yeterli sosyal optimum alan birakan bir hastaliga iyi bir ornektir B bagisiklamasi Q1 i eradikasyonun gerceklestigi miktar olan Q e ye getirecek kadar buyuk bir sosyal marjinal faydaya sahiptir Cicek hastaligi gibi sosyal optimumun virusun yok edilmesiyle sona erecegi kadar tehlikeli hastalik ornekleri de vardir Bu durumlarda sosyal marjinal fayda o kadar buyuktur ki toplum hastaligin yayilmasini ve hayatta kalmasini imkansiz hale getiren bir bagisiklama seviyesine ulasmak icin maliyet odemeye isteklidir Belirli hastaliklarin ciddiyetine ragmen bagisiklamanin maliyeti ile sosyal marjinal faydasi bagisiklamanin nihai hedefinin her zaman tamamen yok etmek olmadigi anlamina gelmektedir Sosyal acidan en uygun sonucun tam olarak nerede oldugunu soylemek zor olsa da bunun bagisiklamanin mevcut oldugu tum hastaliklarin ortadan kaldirilmasi olmadigini biliyoruz Dissalligin icsellestirilmesi Bagisiklamanin getirdigi pozitif dissalligi icsellestirmek icin marjinal faydaya esit odemeler yapilmalidir Amerika Birlesik Devletleri gibi ulkelerde bu odemeler genellikle hukumet subvansiyonlari seklinde gerceklesmektedir 1962 den once Amerika Birlesik Devletleri ndeki bagisiklama programlari yerel ve eyalet duzeyindeki hukumetler tarafindan yurutulmekteydi Subvansiyonlardaki tutarsizlik Amerika Birlesik Devletleri nin bazi bolgelerinin sosyal olarak optimal miktara ulasmasina diger bolgelerin ise subvansiyonsuz kalmasina ve bagisiklamanin ozel marjinal fayda duzeyinde kalmasina yol acmistir 1962 den ve Asi Yardim Yasasi ndan bu yana Amerika Birlesik Devletleri bir butun olarak daha buyuk olcekte sosyal acidan optimal sonuca dogru ilerlemektedir Devlet subvansiyonlarina ragmen sosyal optimuma ne zaman ulasildigini soylemek zordur Bagisiklamanin gercek sosyal marjinal faydasini belirlemedeki zorluklara ek olarak kulturel hareketlerin ozel marjinal fayda egrilerini degistirdigini gorulur Asi tartismalari bazi ozel vatandaslarin bagisiklamanin marjinal faydasina bakis acisini degistirmistir Eger A bireyi bagisiklama ile iliskili muhtemelen antijenin kendisinden daha buyuk bir saglik riski olduguna inaniyorsa bagisiklama icin odeme yapmaya veya bagisiklama yaptirmaya istekli olmayacaktir Daha az istekli katilimci ve genisleyen bir marjinal fayda ile sosyal optimuma ulasmak hukumetlerin subvansiyonlar yoluyla ulasmasi icin daha zor hale gelmektedir Subvansiyonlar yoluyla devlet mudahalesinin disinda kar amaci gutmeyen kuruluslar da gelismekte olan bolgelere ucretsiz bagisiklama saglayarak bir toplumu sosyal acidan en uygun sonuca dogru hareket ettirebilir Gelismekte olan toplumlar baslangicta bagisiklamayi karsilayabilecek durumda olmadiklari surece ozel marjinal faydalar tarafindan belirlenen bir miktara ulasamayacaklardir Bagisiklama programlari yuruten kuruluslar ozel olarak yetersiz bagisiklanmis toplumlari sosyal optimuma dogru hareket ettirebilirler Irk etnik koken ve bagisiklamaAmerika Birlesik Devletleri nde irk ve etnik koken koruyucu ve tedavi edici saglik hizmetlerinin kullaniminin yani sira saglik sonuclarinin da guclu belirleyicileridir Bebek olum oranlari ve genel olumlerin onde gelen nedenlerinin cogu Afrikali Amerikalilarda gore daha yuksektir Yakin zamanda yapilan bir grip ve zaturre olum orani analizi 1999 2018 yillari arasinda Afrikali Amerikalilarin bu nedenlerle Avrupali Amerikalilardan daha yuksek oranlarda oldugunu ortaya koymustur Bu irksal esitsizliklere katkida bulunan influenza ve pnomokokal pnomoniye karsi daha dusuk asilanma oranlaridir COVID 19 salgini sirasinda olum oranlari Afrikali Amerikalilarda Avrupali Amerikalilardan daha yuksek olmus ve asilama oranlari Afrikali Amerikalilarda yayginlasma sirasinda gecikmistir Hispanikler arasinda asilanma oranlari Hispanik olmayan beyazlara gore daha dusuktur Ayrica bakinizGrip asisi Pandemi Asilama Asiyla onlenebilir hastaliklarKaynakca Vaccines medlineplus gov 1 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2023 Vaxins 15 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Temmuz 2016 Needham J 1999 Part 6 Medicine Science and Civilization in China Volume 6 Biology and Biological Technology Cambridge Cambridge University Press s 134 Silverstein Arthur M 2009 A History of Immunology 2 bas Academic Press s 293 ISBN 9780080919461 Voltaire 1742 Letter XI Letters on the English Ten Great Public Health Achievements in the 20th Century 13 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde CDC Hinman A R Orenstein W A Rodewald L 15 Mayis 2004 Financing Immunizations in the United States Clinical Infectious Diseases Ingilizce 38 10 1440 1446 doi 10 1086 420748 ISSN 1058 4838 PMID 15156483 Cook Joseph Jeuland Marc Maskery Brian Lauria Donald Sur Dipika Clemens John Whittington Dale 2009 Using private demand studies to calculate socially optimal vaccine subsidies in developing countries Journal of Policy Analysis and Management 28 1 6 28 doi 10 1002 pam 20401 ISSN 0276 8739 PMID 19090047 Vaccine Preventable Diseases Immunizations and MMWR 1961 2011 www cdc gov Ingilizce 6 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2018 a b Health United States 2017 With special feature on mortality Hyattsville MD National Center for Health Statistics 2018 Donaldson Sahai V Thomas Alicia N Gillum Richard F Mehari Alem January 2021 Geographic Variation in Racial Disparities in Mortality From Influenza and Pneumonia in the United States in the Pre Coronavirus Disease 2019 Era Chest 159 6 2183 2190 doi 10 1016 j chest 2020 12 029 PMID 33400931 Bassett Mary T Chen Jarvis T Krieger Nancy 20 Ekim 2020 Variation in racial ethnic disparities in COVID 19 mortality by age in the United States A cross sectional study PLOS Medicine 17 10 e1003402 doi 10 1371 journal pmed 1003402 PMC 7575091 2 PMID 33079941 Gorina Y Kelly T Lubitz J Hines Z 2008 Trends in Influenza and Pneumonia Among Older Persons in the United States Hyattsville MD National Center for Health Statistics Dis baglantilarWikimedia Commons ta Bagisiklama ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ulusal Bagisiklama Bilgi Agi NNii Ingilizce Ingilizce Bagisiklama Chris Dye ve Sanjoy Bhattacharya ile BBC Radyo 4 tartismasi In Our Time 20 Nisan 2006 Ingilizce