Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Islam Jumuhriyiti, Çince karşılığı: 东突厥斯坦伊斯兰共和国/東突厥斯坦伊斯蘭共和國 dōng tūjuésītǎn yīsīlán gònghéguó; 12 Kasım 1932 - 6 Şubat 1934), bugünkü Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde kurulmuş cumhuriyet.
شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Islam Jumhuriyiti Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1932-1934 | |||||||||
 | |||||||||
 Haritada Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti | |||||||||
| Başkent | Kaşgar | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Uygurca | ||||||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Tarih
1930'lu yıllarda Doğu Türkistan'ı yöneten Sincan Eyalet hükûmetine karşı Uygurlar başta olmak üzere Müslümanların bağımsız hareketini birleştirerek Tarım Havzası'nın güneybatısında yer alan Kaşgar'da kurulan hükûmet.
Kuzeybatı'nın Üç Ma'sı (西北三馬 xīběi sānmǎ) olarak ünü kazanan Müslüman Hui askerî hiziplerin bir kolu olan (馬仲英)'nın ordusu Sincan'a kadar genişlemeye başlamıştır. Buna karşın yerli halklar önce 1931'de Kumul'da 1932'de Turfan'da isyan başlatmışlardır. Kumullu Hoca Niyaz önderliğindeki isyan gücü Eyalet ordusunun hücumune uğrayarak batıya çekilmek zorunda kalmıştır.
Ma Chungying ordusunun saldırıya uğramamış Tarım Havzası'nın güneyindeki Hotan'da da 1933'te Mehmet Emin Buğra isyan etmiştir. İsyancılar Hanlı memurları kovarak Hotan'ı aldıktan sonra Yarkand ve Kaşgar'a ilerleyerek Kumlu ve Turfan'dan sağınmış güçleriyile birlikte 12 Kasım 1932'de Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan etmiştir.
Cumhurbaşkanlığına Kumul'u temsilen Hoca Niyaz, başbakanlığına Hotan'ı temsilen Sabit Damolla seçilmiştir. Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, Birleşik Krallık ve Türkiye Cumhuriyeti gibi ülkelerin tanımalarını istediyse de kabul edilmemiştir.
1933'te Doğu Türkistan kargaşa içindeydi. 12 Mart 1933'te Urumçi'deki Sincan Eyaleti hükûmetinde Genelkurmay başkanı Chen Zhong (陳中 chén zhōng)'nun Beyaz Rus birlikleriyle birlikte giriştiği darbe başarısızlığıyla sonuçlanmıştır.
Turfan'ı işgal eden Ma Chungying ordusunun tehdidine karşı Urumçi'daki Sincan Eyalet hükûmeti Sovyetler Birliği'nden yardım ve müdahalesini istemiş ve 1934'te Kızıl Ordu'ya bağlı iki tugay Sincan'a girmiştir. Kızıl Ordusu'ndan kaçan Ma Chnagying ordusu Hotan'a saldırmış ve Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti ordusunu imha etmiştir. Böylece 6 Şubat 1934'te cumhuriyeti yıkılmıştır.
Cumhurbaşkanı Hoca Niyaz ve Savunma Bakanı Muhiti, Sovyetler vasıtasıyla Sincan Eyalet hükûmeti askerî müfettişi olan ve "Sincan Kralı" olarak adlandırılacak olan Sheng Shicai (盛世才 shèng shìcái) ile anlaşarak başbakanı Sabit Damolla'yı Sincan Eyalet hükûmetine teslim etmiş ve Hoca Niyaz ise Sincan Eyalet hükûmetinin başbakan yardımcısı olmuştur.
Millî Marşı
1933 yılında (Tohtu Hacı) tarafından yazılmış, aynı yıl Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'nin kuruluşunda devlet töreni ile okunarak Doğu Türkistanlılarca ulusal marş olarak kabul edilmiştir.
Not
- ^ Ma Ailesi Ordusu 馬家軍 mǎ jiā jūn, Şenbei San Ma (Üç Ma: 馬鴻逵, 馬鴻賓, 馬歩芳 başta olmak üzere Ma sülalesinin üçüne "San Ma" denildi. Ma Chungyang bunların yeğeniydi.
Galeri
-
![image]()
Sincan Eyaleti müfettişi
Sheng Shicai -
![image]()
Hui askerî hizbi kumandanı
Ma Zhongying -
![image]()
DTİC Cumhurbaşkanı
Hoca Niyaz
Ayrıca bakınız
- Doğu Türkistan Cumhuriyeti
- Doğu Türkistan bayrağı
- Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- Doğu Türkistan Milli Uyanış Hareketi
Kaynakça
- James A. Millward and Nabijan Tursun, "Political History and Strategies of Control, 1884-1978" in Xinjiang: China's Muslim Borderland .
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti Uygurca شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Turkistan Islam Jumuhriyiti Cince karsiligi 东突厥斯坦伊斯兰共和国 東突厥斯坦伊斯蘭共和國 dōng tujuesitǎn yisilan gongheguo 12 Kasim 1932 6 Subat 1934 bugunku Cin in Sincan Uygur Ozerk Bolgesi nde kurulmus cumhuriyet شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Turkistan Islam Jumhuriyiti Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti1932 1934BayrakHaritada Dogu Turkistan Islam CumhuriyetiBaskentKasgarYaygin dil ler UygurcaHukumetCumhuriyetCumhurbaskani 1932 1934Hoca Niyaz 1932 1934Tarihce Kurulusu1932 Dagilisi1934Onculler ArdillarCin Cumhuriyeti Cin CumhuriyetiTarih1947 Dogu Turkistan Cumhuriyeti Siyasi Haritasi 1930 lu yillarda Dogu Turkistan i yoneten Sincan Eyalet hukumetine karsi Uygurlar basta olmak uzere Muslumanlarin bagimsiz hareketini birlestirerek Tarim Havzasi nin guneybatisinda yer alan Kasgar da kurulan hukumet Kuzeybati nin Uc Ma si 西北三馬 xibei sanmǎ olarak unu kazanan Musluman Hui askeri hiziplerin bir kolu olan 馬仲英 nin ordusu Sincan a kadar genislemeye baslamistir Buna karsin yerli halklar once 1931 de Kumul da 1932 de Turfan da isyan baslatmislardir Kumullu Hoca Niyaz onderligindeki isyan gucu Eyalet ordusunun hucumune ugrayarak batiya cekilmek zorunda kalmistir Ma Chungying ordusunun saldiriya ugramamis Tarim Havzasi nin guneyindeki Hotan da da 1933 te Mehmet Emin Bugra isyan etmistir Isyancilar Hanli memurlari kovarak Hotan i aldiktan sonra Yarkand ve Kasgar a ilerleyerek Kumlu ve Turfan dan saginmis gucleriyile birlikte 12 Kasim 1932 de Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti nin kurulusunu ilan etmistir Cumhurbaskanligina Kumul u temsilen Hoca Niyaz basbakanligina Hotan i temsilen Sabit Damolla secilmistir Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti Birlesik Krallik ve Turkiye Cumhuriyeti gibi ulkelerin tanimalarini istediyse de kabul edilmemistir 1933 te Dogu Turkistan kargasa icindeydi 12 Mart 1933 te Urumci deki Sincan Eyaleti hukumetinde Genelkurmay baskani Chen Zhong 陳中 chen zhōng nun Beyaz Rus birlikleriyle birlikte giristigi darbe basarisizligiyla sonuclanmistir Turfan i isgal eden Ma Chungying ordusunun tehdidine karsi Urumci daki Sincan Eyalet hukumeti Sovyetler Birligi nden yardim ve mudahalesini istemis ve 1934 te Kizil Ordu ya bagli iki tugay Sincan a girmistir Kizil Ordusu ndan kacan Ma Chnagying ordusu Hotan a saldirmis ve Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti ordusunu imha etmistir Boylece 6 Subat 1934 te cumhuriyeti yikilmistir Cumhurbaskani Hoca Niyaz ve Savunma Bakani Muhiti Sovyetler vasitasiyla Sincan Eyalet hukumeti askeri mufettisi olan ve Sincan Krali olarak adlandirilacak olan Sheng Shicai 盛世才 sheng shicai ile anlasarak basbakani Sabit Damolla yi Sincan Eyalet hukumetine teslim etmis ve Hoca Niyaz ise Sincan Eyalet hukumetinin basbakan yardimcisi olmustur Milli Marsi1933 yilinda Tohtu Haci tarafindan yazilmis ayni yil Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti nin kurulusunda devlet toreni ile okunarak Dogu Turkistanlilarca ulusal mars olarak kabul edilmistir Not Xibei San Ma Kliginin bayragi once Aktaglik Afakiyye in ve bugun Ningxia nin sembolu Ma Ailesi Ordusu 馬家軍 mǎ jia jun Senbei San Ma Uc Ma 馬鴻逵 馬鴻賓 馬歩芳 basta olmak uzere Ma sulalesinin ucune San Ma denildi Ma Chungyang bunlarin yegeniydi Galeri Sincan Eyaleti mufettisi Sheng Shicai Hui askeri hizbi kumandani Ma Zhongying DTIC Cumhurbaskani Hoca NiyazAyrica bakinizDogu Turkistan Cumhuriyeti Dogu Turkistan bayragi Dogu Turkistan Surgun Hukumeti Dogu Turkistan Milli Uyanis HareketiKaynakcaJames A Millward and Nabijan Tursun Political History and Strategies of Control 1884 1978 in Xinjiang China s Muslim Borderland ISBN 0 7656 1318 2 Dis baglantilar