Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi MÖ 2. yüzyıla kadar uzanır. Bu zamandan beri her zaman bir Yahudi nüfusu olan Bulgaristan'da Yahudilerin (Bulgaristan tarihinde) antik çağlardan Orta Çağa ve bugüne kadar önemli rolleri bulunur.
Tarih öncesi
Bulgaristan'daki Yahudi cemaatiyle ilgili en eski yazı MÖ 2. yüzyıla aittir. 'da (günümüzde Plevne iline bağlı 'de) Latince yazılmış bir bulguda menora ve arksinagog Joseph'in şehirdeki Yahudi nüfusuyla ilgili bildirdiği veriler bulunur. Ayrıca, Roma İmparatoru I. Theodosius'un 379'da Yahudilere karşı verdiği fermanla İllirya ve Trakya'daki sinagogları yıkması bölgede Yahudi nüfusunun bulunduğunu belirten kanıtlardan biridir.
Bulgar İmparatorluğu
Birinci Bulgar İmparatorluğu 681'de kurulduktan sonra Bizans İmparatorluğu'nun zulmünden kaçan Yahudilerin buraya yerleşmiş olma ihtimali vardır. I. Boris'in hükümdarlığı sırasında paganları Yahudileştirme çabaları muhtemeldir, fakat en nihayetinde 9. yüzyılda Bulgaristan'ın Hristiyanlaşması ile Bulgar Ortodoks Kilisesinin kurulmasıyla halk Hristiyanlaştırılmıştır. Cometopuli Hanedanında görülen Samuil, Musa ve Davud gibi isimler onların anne tarafından Yahudi olma ihtimalini de sunar fakat bu tartışmalı bir konudur.
Yahudiler, İtalya'nın Ragusa Cumhuriyeti'nden gelenlerle birlikte 967'de İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun serbest ticaret politikalarıyla Niğbolu'ya yerleşti. Ardından, Bulgar Çarı , Hristiyanlığa geçip Teodora adını alan Yahudi kökenli Sarah isimli bir kadınla evlendi. 1352 kilise konseyinde kafirlerle Yahudilerin aforoz edilme ve üç Yahudinin idam kararı çıktı, karar Çar tarafından geri çevrilmesine rağmen bu Yahudiler halk tarafından linç edilerek öldürüldü.
14.-15. yüzyıllara kadar Romanyot olan Yahudi nüfusuna 1376'da Macaristan'dan gelen Aşkenazlar da katıldı.
Osmanlı hakimiyeti
Osmanlı İmparatorluğu Bulgar İmparatorluğu'nu istila ettiği zaman Vidin, Nikopol, Silistre, Plevne, Sofya, Yambol, Filibe (Philippopolis) ve Eski Zağra'da Yahudi cemaatleri bulunmaktaydı. 1470'te Yahudilerin Bavyera'dan kovulmasıyla Yidiş dilini konuşan Aşkenazlar da bölgeye yerleşti. 16. yüzyılın ortalarında Sofya'lı hahamlarca Selanik'te Aşkenaz dua kitapları basıldı
İlk Sefarad göç dalgası Selanik, Makedonya, İtalya, Ragusa ve Bosna üzerinden 1494'te gerçekleşti; bu Yahudiler halihazırda yerleşik olan Yahudilerin bulunduğu Osmanlı'nın ticaret merkezi olan şehirlere yerleşti. Sofya'da Romanyot, Aşkenaz ve Sefaradların 1640'a kadar kendilerine ait cemaatleri bulunmaktaydı fakat bu tarihte cemaatler tek haham altında toplandı.
17. yüzyılda Sabetay Sevi'nin görüşleri Bulgaristan'da popülarite kazanınca Sevi'nin destekçileri ve Samuel Primo Sofya'da aktif rol aldı. Döneminin yeni ticaret merkezi şehri gibi ülkenin değişik yerlerine yerleştiler. 1688'deki sebebiyle Ragusa tüccarlarının ticaret yapma hakları ellerinden alınınca Yahudilere yeni haklar tanınındı ve böylece Yahudiler ticaret alanlarını genişlettiler.
Bağımsız Bulgaristan
93 Harbiyle bağımsızlıklarını kazanan Bulgaristan'da savaş sırasında Yahudilerin Osmanlı'yı desteklemeleri gerekçesiyle malları yağmalandı fakat sonunda Yahudilere Berlin Antlaşmasıyla eşit haklar tanındı. Sofya hahamı Gabriel Mercado Almosnino yanında üç Yahudiyle birlikte Rus kuvvetlerini sıcak karşıladı ve 'ne girdi. Fakat antisemitik ve Yahudilere karşı ayrımcılık hareketleri baş gösterdi.
çağrılan Yahudiler 1885'te Sırp-Bulgar Savaşı'nda yer aldı. I.Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan Nöyyi Antlaşmasıyla eşitlik tekrar vurgulandı, fakat özellikle 1923'te hükûmetinde olmak üzere antisemitik unsurlar dolaylı yollarla da olsa hükûmete girdi. 1936'da milliyetçi ve antisemit bir örgüt olan kuruldu.
II. Dünya Savaşı'ndan önce Yahudilerin diğer halklara kıyasla yüzde oranı sabit bir şekilde inmesine rağmen nüfuslarındaki artış devam etti. 1920'de 16.000 kişilik nüfuslarıyla toplam nüfusun %0,9'unu oluşturan Yahudiler 1934'te yarısından fazlasının Sofya'da yaşadığı 48,565 kişilik nüfusla halkın %0,8'ini oluşturuyordu. Ladino cemaatin dominant dili olmasına rağmen genç nesiller Bulgarcayı tercih etti. 'un kurulmasıyla yerel nüfusta Siyonist ideoloji güçlendi.
II.Dünya Savaşı'nda Bulgar Yahudileri
II.Dünya Savaşı sırasında ve Çar III. Boris Yahudilerin haklarını sınırlayan 'nu yürürlüğe soktu. Bu kanunla Yahudilerin oy kullanma, hükûmette görev alma, devlet işlerinde çalışma, orduya katılma, bir Bulgar'la evlenme veya birlikte yaşama, Bulgar isimleri kullanma ve toprak sahibi olma hakları ellerinden alındı. Ayrıca üniversiteye gidebilecek Yahudi sayısına da kota getirildi. Bu kanunlara Yahudi liderlerin yanı sıra Bulgar Ortodoks Kilisesi, Bulgar Komünist Partisi yetkilileri, yirmi bir yazar ve profesyonel örgütler karşı çıktı.
Diğer Nazi Almanyası işgali altındaki ülkelerin aksine (Danimarka hariç) Bulgaristan, Sözcüsü , Bulgar Kilisesi yetkilileri ve Bulgar halkının yardımlarıyla Bulgar vatandaşı tüm 48,000 Yahudi Nazi toplama kamplarına gönderilmekten kurtarıldı. Bu konuyla ilgili, Bulgar Yahudisi İsrail tarihçisi, politikacı ve eski Knesset üyesi tarafından "Beyond Hitler's Grasp: The Heroic Rescue of Bulgaria's Jews" ve Paris'teki Centre Nationale de la Recherche Scientifique'in araştırma yönetmeni Fransız entelektüel Tzvetan Todorov tarafından "The Fragility of Goodness: Why Bulgaria's Jews Survived the Holocaust" (basım: Princeton Univ. Press) kitapları yazılmıştır.
Bulgar otoriteleri Bulgaristan vatandaşı olmayan Yahudilerin çoğunluğunu yine Bulgaristan kontrolündeki Makedonya ve Trakya'ya sürdü. Nazi zulmünden kaçan bu Yahudilere Bulgaristan koruma sağlamadı. Bulgaristan vatandaşı olmayan 14.000 Yahudi Treblinka'ya imha edilmeye gönderildi.
Savaşın bitiminden ve Komünist rejimin başa geçmesinin ardından Yahudilerin çoğu İsrail'e göç etti ve Bulgaristan'da 2001 itibarıyla 1363 Yahudi kaldı. İsrail hükûmetinin istatistiklerine göre 1948 ve 2006 yılları arası Bulgaristan'dan 43.961 göçmen İsrail'e yerleşti; bu da Bulgaristan'ı Sovyetler Birliği, Romanya ve Polonya'nın ardından İsrail'e en çok göç veren dördüncü Avrupa ülkesi yaptı.
Kaynakça
- ^ Marushiakova, Elena (2006). "Bulgarian Romanies: The Second World War". The Gypsies during the Second World War. Univ of Hertfordshire Press. s. 90. ISBN .
- ^ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood Publishing Group. s. 69. ISBN .
- ^ Wyman, David S. (1996). The world reacts to the Holocaust. JHU Press. s. 265. ISBN .
- ^ a b c Benbassa, Esther (2000). Sephardi Jewry: a history of the Judeo-Spanish community, 14th-20th centuries. University of California Press. s. 174. ISBN .
- ^ Levin, Itamar (2001). His majesty's enemies: Great Britain's war against Holocaust victims and survivors. Greenwood Publishing Group. s. 37. ISBN .
- ^ Levy, Richard S (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. ABC-CLIO. s. 90. ISBN .
- ^ http://www.amazon.com/Beyond-Hitlers-Grasp-Heroic-Bulgarias/dp/158062541X 5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Adams Media Corporation, 2001.
- ^ A description of the book and some reviews can be found on the website of Princeton Univ. Press, http://press.princeton.edu/titles/7026.html 9 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ (İngilizce). The Central Bureau of Statistics (Israel). 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2008.
- "The Virtual Jewish History Tour Bulgaria". Jewish Virtual Library. 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2006.
- (Bulgarca). OMDA. 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2006.
- "The Optimists: A film about the Rescue of the Bulgarian Jews during the Holocaust". 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından .
Dış bağlantılar
- Open Society Archives, Budapest
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bulgaristan daki Yahudilerin tarihi MO 2 yuzyila kadar uzanir Bu zamandan beri her zaman bir Yahudi nufusu olan Bulgaristan da Yahudilerin Bulgaristan tarihinde antik caglardan Orta Caga ve bugune kadar onemli rolleri bulunur Avusturyali tarafindan tasarlanip 1909 da acilan bir Sefarad sinagogu olanTarih oncesiBulgaristan daki Yahudi cemaatiyle ilgili en eski yazi MO 2 yuzyila aittir da gunumuzde Plevne iline bagli de Latince yazilmis bir bulguda menora ve arksinagog Joseph in sehirdeki Yahudi nufusuyla ilgili bildirdigi veriler bulunur Ayrica Roma Imparatoru I Theodosius un 379 da Yahudilere karsi verdigi fermanla Illirya ve Trakya daki sinagoglari yikmasi bolgede Yahudi nufusunun bulundugunu belirten kanitlardan biridir Bulgar ImparatorluguBirinci Bulgar Imparatorlugu 681 de kurulduktan sonra Bizans Imparatorlugu nun zulmunden kacan Yahudilerin buraya yerlesmis olma ihtimali vardir I Boris in hukumdarligi sirasinda paganlari Yahudilestirme cabalari muhtemeldir fakat en nihayetinde 9 yuzyilda Bulgaristan in Hristiyanlasmasi ile Bulgar Ortodoks Kilisesinin kurulmasiyla halk Hristiyanlastirilmistir Cometopuli Hanedaninda gorulen Samuil Musa ve Davud gibi isimler onlarin anne tarafindan Yahudi olma ihtimalini de sunar fakat bu tartismali bir konudur Yahudiler Italya nin Ragusa Cumhuriyeti nden gelenlerle birlikte 967 de Ikinci Bulgar Imparatorlugu nun serbest ticaret politikalariyla Nigbolu ya yerlesti Ardindan Bulgar Cari Hristiyanliga gecip Teodora adini alan Yahudi kokenli Sarah isimli bir kadinla evlendi 1352 kilise konseyinde kafirlerle Yahudilerin aforoz edilme ve uc Yahudinin idam karari cikti karar Car tarafindan geri cevrilmesine ragmen bu Yahudiler halk tarafindan linc edilerek olduruldu 14 15 yuzyillara kadar Romanyot olan Yahudi nufusuna 1376 da Macaristan dan gelen Askenazlar da katildi Osmanli hakimiyetiOsmanli Imparatorlugu Bulgar Imparatorlugu nu istila ettigi zaman Vidin Nikopol Silistre Plevne Sofya Yambol Filibe Philippopolis ve Eski Zagra da Yahudi cemaatleri bulunmaktaydi 1470 te Yahudilerin Bavyera dan kovulmasiyla Yidis dilini konusan Askenazlar da bolgeye yerlesti 16 yuzyilin ortalarinda Sofya li hahamlarca Selanik te Askenaz dua kitaplari basildi Ilk Sefarad goc dalgasi Selanik Makedonya Italya Ragusa ve Bosna uzerinden 1494 te gerceklesti bu Yahudiler halihazirda yerlesik olan Yahudilerin bulundugu Osmanli nin ticaret merkezi olan sehirlere yerlesti Sofya da Romanyot Askenaz ve Sefaradlarin 1640 a kadar kendilerine ait cemaatleri bulunmaktaydi fakat bu tarihte cemaatler tek haham altinda toplandi 17 yuzyilda Sabetay Sevi nin gorusleri Bulgaristan da popularite kazaninca Sevi nin destekcileri ve Samuel Primo Sofya da aktif rol aldi Doneminin yeni ticaret merkezi sehri gibi ulkenin degisik yerlerine yerlestiler 1688 deki sebebiyle Ragusa tuccarlarinin ticaret yapma haklari ellerinden alininca Yahudilere yeni haklar taninindi ve boylece Yahudiler ticaret alanlarini genislettiler Bagimsiz Bulgaristan93 Harbiyle bagimsizliklarini kazanan Bulgaristan da savas sirasinda Yahudilerin Osmanli yi desteklemeleri gerekcesiyle mallari yagmalandi fakat sonunda Yahudilere Berlin Antlasmasiyla esit haklar tanindi Sofya hahami Gabriel Mercado Almosnino yaninda uc Yahudiyle birlikte Rus kuvvetlerini sicak karsiladi ve ne girdi Fakat antisemitik ve Yahudilere karsi ayrimcilik hareketleri bas gosterdi cagrilan Yahudiler 1885 te Sirp Bulgar Savasi nda yer aldi I Dunya Savasi nin ardindan imzalanan Noyyi Antlasmasiyla esitlik tekrar vurgulandi fakat ozellikle 1923 te hukumetinde olmak uzere antisemitik unsurlar dolayli yollarla da olsa hukumete girdi 1936 da milliyetci ve antisemit bir orgut olan kuruldu II Dunya Savasi ndan once Yahudilerin diger halklara kiyasla yuzde orani sabit bir sekilde inmesine ragmen nufuslarindaki artis devam etti 1920 de 16 000 kisilik nufuslariyla toplam nufusun 0 9 unu olusturan Yahudiler 1934 te yarisindan fazlasinin Sofya da yasadigi 48 565 kisilik nufusla halkin 0 8 ini olusturuyordu Ladino cemaatin dominant dili olmasina ragmen genc nesiller Bulgarcayi tercih etti un kurulmasiyla yerel nufusta Siyonist ideoloji guclendi II Dunya Savasi nda Bulgar YahudileriHolokost ta Bulgar Yahudilerini kurtaran Bulgar halkina tesekkur mahiyetinde Yafa da bir anit II Dunya Savasi sirasinda ve Car III Boris Yahudilerin haklarini sinirlayan nu yururluge soktu Bu kanunla Yahudilerin oy kullanma hukumette gorev alma devlet islerinde calisma orduya katilma bir Bulgar la evlenme veya birlikte yasama Bulgar isimleri kullanma ve toprak sahibi olma haklari ellerinden alindi Ayrica universiteye gidebilecek Yahudi sayisina da kota getirildi Bu kanunlara Yahudi liderlerin yani sira Bulgar Ortodoks Kilisesi Bulgar Komunist Partisi yetkilileri yirmi bir yazar ve profesyonel orgutler karsi cikti Diger Nazi Almanyasi isgali altindaki ulkelerin aksine Danimarka haric Bulgaristan Sozcusu Bulgar Kilisesi yetkilileri ve Bulgar halkinin yardimlariyla Bulgar vatandasi tum 48 000 Yahudi Nazi toplama kamplarina gonderilmekten kurtarildi Bu konuyla ilgili Bulgar Yahudisi Israil tarihcisi politikaci ve eski Knesset uyesi tarafindan Beyond Hitler s Grasp The Heroic Rescue of Bulgaria s Jews ve Paris teki Centre Nationale de la Recherche Scientifique in arastirma yonetmeni Fransiz entelektuel Tzvetan Todorov tarafindan The Fragility of Goodness Why Bulgaria s Jews Survived the Holocaust basim Princeton Univ Press kitaplari yazilmistir Bulgar otoriteleri Bulgaristan vatandasi olmayan Yahudilerin cogunlugunu yine Bulgaristan kontrolundeki Makedonya ve Trakya ya surdu Nazi zulmunden kacan bu Yahudilere Bulgaristan koruma saglamadi Bulgaristan vatandasi olmayan 14 000 Yahudi Treblinka ya imha edilmeye gonderildi Savasin bitiminden ve Komunist rejimin basa gecmesinin ardindan Yahudilerin cogu Israil e goc etti ve Bulgaristan da 2001 itibariyla 1363 Yahudi kaldi Israil hukumetinin istatistiklerine gore 1948 ve 2006 yillari arasi Bulgaristan dan 43 961 gocmen Israil e yerlesti bu da Bulgaristan i Sovyetler Birligi Romanya ve Polonya nin ardindan Israil e en cok goc veren dorduncu Avrupa ulkesi yapti Kaynakca Marushiakova Elena 2006 Bulgarian Romanies The Second World War The Gypsies during the Second World War Univ of Hertfordshire Press s 90 ISBN 0900458852 Fischel Jack 1998 The Holocaust Greenwood Publishing Group s 69 ISBN 0313298793 Wyman David S 1996 The world reacts to the Holocaust JHU Press s 265 ISBN 0801849691 a b c Benbassa Esther 2000 Sephardi Jewry a history of the Judeo Spanish community 14th 20th centuries University of California Press s 174 ISBN 0520218221 Levin Itamar 2001 His majesty s enemies Great Britain s war against Holocaust victims and survivors Greenwood Publishing Group s 37 ISBN 0275968162 Levy Richard S 2005 Antisemitism A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution ABC CLIO s 90 ISBN 1851094393 http www amazon com Beyond Hitlers Grasp Heroic Bulgarias dp 158062541X 5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 1 58062 541 X Adams Media Corporation 2001 A description of the book and some reviews can be found on the website of Princeton Univ Press http press princeton edu titles 7026 html 9 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce The Central Bureau of Statistics Israel 1 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2008 The Virtual Jewish History Tour Bulgaria Jewish Virtual Library 3 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2006 Bulgarca OMDA 14 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Kasim 2006 The Optimists A film about the Rescue of the Bulgarian Jews during the Holocaust 2 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Dis baglantilarOpen Society Archives Budapest