Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yahudilerin Cebelitarık'taki varlığı 650 yıldan fazladır. Zaman zaman baskılara maruz kalmışlarsa da genelde Cebelitarık Yahudileri bölgede kalkınmış olup şehrin en büyük dini azınlığını oluşturur. Yahudiler Cebelitarık kültürüne, savunmasına ve hükûmetine katkıda bulunmaktadır.
  İsrail ve Cebelitarık bayrakları. | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Cebelitarık | 584 |
| Diller | |
| Din | |
İspanyol hakimiyeti haricindeki dönemlerde Yahudiler hemen hemen hiç antisemitizm ile karşılaşmamıştır. Cebelitarık'ın 300. yıldönümü şenliklerinde Birleşik Krallık'ın ve İngiliz Milletler Topluluğu'nun başhahamı "Sürgünün ve engizisyonların hüküm sürdüğü karanlık dönemlerde Cebelitarık hoşgörü ışığı yakmıştır" deyip "Muhtemelen Yahudilerin en çok entegre olduğu toplum" olduğunu belirtmiştir.
Tarihçe
Tarih öncesinden 1492'ye
1356'da korsanların bir grup Yahudiyi rehin alıp fidye istemesi Cebelitarık'taki Yahudilerin varlığının ilk kanıtıdır. Bir başka belgede ise Yahudilerin 1473'te Córdoba'dan kaçıp Cebelitarık'a yerleştiğini gösteren bilgiler bulunur. Katolisizm'e geçmiş Yahudi lider olan Sefarad Yahudi cemaatini iki yıl boyunca Córdoba'dan Cebelitarık'a yerleştirdi. Medina-Sidonia Dükü Sefarad Cebelitarık'a egemenlik verdi. 1476'da Medina-Sidonia Dükü İspanya'ya katılınca bu Yahudiler tekrar Córdoba'ya gönderilip engizisyonlarla yüzleştirildiler. Herrera'nın cemaati Elhamra Kararnamesiyle İber yarımadasından 1492'de kovuldular.
İngiliz hakimiyeti
Büyük Britanya'nın imzaladığı Utrecht Antlaşmasıyla Cebelitarık Britanya Denizaşırı Toprakları'nın bir parçası haline geldi. Antlaşmada İspanyolların koyduğu bir maddeyle Yahudiler ve Faslılar Cebelitarık'tan yasaklandı. Fakat İngilizler bu maddeyi dikkate almayıp bu yasaklıları şehre kabul edip antlaşmayı çiğnemiş oldu. 1727'de İspanya'nın düzenlediği başarısızlıkla sonuçlandı. 1729'da İngilizler ile Fas Sultanı'nın yaptığı anlaşmayla Sultan'a bağlı Yahudilere yasal olarak şehirde kalma izni verildi. Yahudilere Cebelitarık'ta kalıcı yerleşim izni 1749'da haham 'nun Londra'dan gelip Cebelitarık Büyük Sinagogu olarak da bilinen Şaar Haşamayim cemaatini kurmasıyla verildi. Bu dönemde sivil halkın üçte birini oluşturan 600 Yahudi bulunmaktaydı. İleriki yıllarda, halen Şabat ve bayramlarda Yahudilere hizmet veren üç sinagog daha kuruldu: 1781'de ve ve 1820'de kuruldu. Zamanla artan Yahudi nüfusu en kalabalık nüfusuna 19. yüzyılın ortalarında ulaştı.
İspanya'nın düzenlediği kuşatmalara karşı ve Yarımada Savaşı'nda Yahudiler Cebelitarık'ı korumak için savaştı.
Yirminci yüzyıl ve bugün
II.Dünya Savaşı'nda Cebelitarık Müttefiklerce üs olarak kullanılınca Yahudilerin çoğu Birleşik Krallık'a göç etti. Kalmayı tercih eden az sayıdaki Yahudilerde ise dinden kopma görülmeye başlandı fakat bu durum haham 'nin çabalarıyla düzeltildi. 1984'te cemaatin başına geçti; gelişinden bu yana hem Cebelitarık Yahudi cemaatlerinde hem de İspanya'nın Mellila ve Ceuta cemaatleri üzerinde olumlu etkisi oldu.
Bazı Cebelitarık Yahudileri 20. yüzyılda hükûmette önemli görevler aldı; örneğin iki kere Cebelitarık Hükûmet Başkanlığına seçildi. 1 Ağustos 2008'de Cebelitarık Valiliğine seçilen de bunlardan biridir. Şehirde beş Kaşer enstitü, bir Yahudi ilkokulu ve iki Yahudi ortaokulu bulunmaktadır. 2004'teki 300. yıl şenliklerinde Büyük Sinagog'da "God Save the Queen" ulusal marşı İbranice söylenmiştir.
Tarihi demografi
1753'te yapılan ilk nüfus sayımında 1800 kişilik nüfusun 575'ini Yahudiler oluşturmaktaydı. Bu sayı 1777'de 863'e çıkmış ve 1787'de 776'ya düşmüştür. 1830'da ise 17,000 nüfuslu Cebelitarık'ta 1300 "yerli" ve 600 mülteci Yahudi bulunmaktaydı. 1878'de Yahudi nüfusu 1533 kişiyle doruğa ulaştı. 2001'de bölgedeki 584 Yahudiden (genel nüfusun %2'si) 500'e yakını kendisini "Cebelitarıklı" olarak görürken geri kalanları "diğer İngilizler", Faslı ve İspanyol kökenli olduğunu belirtmiştir. Cebelitarık Yahudilerinin çoğunluğu Sefarad olmakla birlikte de bulunmaktadır.
Dil
Yahudi cemaatinde başlıca konuşulan diller İngilizce, İspanyolca, Ladino (Sefaradlar tarafından) ve Arapça (Fas kökenliler)'dır. Cebelitarık'ta çoğunluğun konuştuğu dil olan Llanito'da Yahudi etkileri bulunmaktadır. Yaklaşık 500 adet İbranice kökenli kelime bulunur. Ceuta, Melilla ve Kuzey Faslı Sefarad cemaatlerinde Haketia konuşulur.
Kaynakça
- ^ Gibraltar rocks to Hebrew 'God Save the Queen' 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Daily Telegraph, 13 Aralık, 2004
- ^ Hills, George (1974). Rock of Contention. A History of Gibraltar. Londra: Robert Hale. s. 262. .
- ^ Jewish Encyclopedia
- ^ "Jews Thriving on Peace of the Rock ," by Hilary Leila Krieger, Jerusalem Post, 2005-12-02 [1] 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Gibraltar Jews feature a mix of ultra-Orthodoxy and modernism ," By Adi Schwartz, Haaretz, 27/09/2007 [2] 2 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Hills, George (1974). Rock of Contention. A History of Gibraltar. Londra: Robert Hale. s. 288. .
- Haller, Dieter. Place and Ethnicity in Two Merchant Diasporas: a Comparison of the Sindhis and the Jews of Gibraltar. GLOBAL NETWORKS: a journal of transnational affairs 2003, Vol 3. No 1: 75-96
Dış bağlantılar
- The Telegraph: Gibraltar rocks to Hebrew 'God Save the Queen' 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Jewish Encyclopedia 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Jewish Virtual Library: Gibraltar 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Jewish Gibraltar 22 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Jewish Europe - Gibraltar 18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gibraltar 2001 Census 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Llanito 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yahudilerin Cebelitarik taki varligi 650 yildan fazladir Zaman zaman baskilara maruz kalmislarsa da genelde Cebelitarik Yahudileri bolgede kalkinmis olup sehrin en buyuk dini azinligini olusturur Yahudiler Cebelitarik kulturune savunmasina ve hukumetine katkida bulunmaktadir Cebelitarik YahudileriIsrail ve Cebelitarik bayraklari Onemli nufusa sahip bolgeler Cebelitarik584DillerIngilizce Ispanyolca Ladino Ibranice Arapca Llanito HaketiaDinMusevilik Ispanyol hakimiyeti haricindeki donemlerde Yahudiler hemen hemen hic antisemitizm ile karsilasmamistir Cebelitarik in 300 yildonumu senliklerinde Birlesik Krallik in ve Ingiliz Milletler Toplulugu nun bashahami Surgunun ve engizisyonlarin hukum surdugu karanlik donemlerde Cebelitarik hosgoru isigi yakmistir deyip Muhtemelen Yahudilerin en cok entegre oldugu toplum oldugunu belirtmistir TarihceTarih oncesinden 1492 ye 1356 da korsanlarin bir grup Yahudiyi rehin alip fidye istemesi Cebelitarik taki Yahudilerin varliginin ilk kanitidir Bir baska belgede ise Yahudilerin 1473 te Cordoba dan kacip Cebelitarik a yerlestigini gosteren bilgiler bulunur Katolisizm e gecmis Yahudi lider olan Sefarad Yahudi cemaatini iki yil boyunca Cordoba dan Cebelitarik a yerlestirdi Medina Sidonia Duku Sefarad Cebelitarik a egemenlik verdi 1476 da Medina Sidonia Duku Ispanya ya katilinca bu Yahudiler tekrar Cordoba ya gonderilip engizisyonlarla yuzlestirildiler Herrera nin cemaati Elhamra Kararnamesiyle Iber yarimadasindan 1492 de kovuldular Ingiliz hakimiyeti Cebelitarik Buyuk Sinagogu ve icindeki Toralar Buyuk Britanya nin imzaladigi Utrecht Antlasmasiyla Cebelitarik Britanya Denizasiri Topraklari nin bir parcasi haline geldi Antlasmada Ispanyollarin koydugu bir maddeyle Yahudiler ve Faslilar Cebelitarik tan yasaklandi Fakat Ingilizler bu maddeyi dikkate almayip bu yasaklilari sehre kabul edip antlasmayi cignemis oldu 1727 de Ispanya nin duzenledigi basarisizlikla sonuclandi 1729 da Ingilizler ile Fas Sultani nin yaptigi anlasmayla Sultan a bagli Yahudilere yasal olarak sehirde kalma izni verildi Yahudilere Cebelitarik ta kalici yerlesim izni 1749 da haham nun Londra dan gelip Cebelitarik Buyuk Sinagogu olarak da bilinen Saar Hasamayim cemaatini kurmasiyla verildi Bu donemde sivil halkin ucte birini olusturan 600 Yahudi bulunmaktaydi Ileriki yillarda halen Sabat ve bayramlarda Yahudilere hizmet veren uc sinagog daha kuruldu 1781 de ve ve 1820 de kuruldu Zamanla artan Yahudi nufusu en kalabalik nufusuna 19 yuzyilin ortalarinda ulasti Ispanya nin duzenledigi kusatmalara karsi ve Yarimada Savasi nda Yahudiler Cebelitarik i korumak icin savasti Yirminci yuzyil ve bugun II Dunya Savasi nda Cebelitarik Muttefiklerce us olarak kullanilinca Yahudilerin cogu Birlesik Krallik a goc etti Kalmayi tercih eden az sayidaki Yahudilerde ise dinden kopma gorulmeye baslandi fakat bu durum haham nin cabalariyla duzeltildi 1984 te cemaatin basina gecti gelisinden bu yana hem Cebelitarik Yahudi cemaatlerinde hem de Ispanya nin Mellila ve Ceuta cemaatleri uzerinde olumlu etkisi oldu Bazi Cebelitarik Yahudileri 20 yuzyilda hukumette onemli gorevler aldi ornegin iki kere Cebelitarik Hukumet Baskanligina secildi 1 Agustos 2008 de Cebelitarik Valiligine secilen de bunlardan biridir Sehirde bes Kaser enstitu bir Yahudi ilkokulu ve iki Yahudi ortaokulu bulunmaktadir 2004 teki 300 yil senliklerinde Buyuk Sinagog da God Save the Queen ulusal marsi Ibranice soylenmistir Tarihi demografi1753 te yapilan ilk nufus sayiminda 1800 kisilik nufusun 575 ini Yahudiler olusturmaktaydi Bu sayi 1777 de 863 e cikmis ve 1787 de 776 ya dusmustur 1830 da ise 17 000 nufuslu Cebelitarik ta 1300 yerli ve 600 multeci Yahudi bulunmaktaydi 1878 de Yahudi nufusu 1533 kisiyle doruga ulasti 2001 de bolgedeki 584 Yahudiden genel nufusun 2 si 500 e yakini kendisini Cebelitarikli olarak gorurken geri kalanlari diger Ingilizler Fasli ve Ispanyol kokenli oldugunu belirtmistir Cebelitarik Yahudilerinin cogunlugu Sefarad olmakla birlikte de bulunmaktadir DilYahudi cemaatinde baslica konusulan diller Ingilizce Ispanyolca Ladino Sefaradlar tarafindan ve Arapca Fas kokenliler dir Cebelitarik ta cogunlugun konustugu dil olan Llanito da Yahudi etkileri bulunmaktadir Yaklasik 500 adet Ibranice kokenli kelime bulunur Ceuta Melilla ve Kuzey Fasli Sefarad cemaatlerinde Haketia konusulur Kaynakca Gibraltar rocks to Hebrew God Save the Queen 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Daily Telegraph 13 Aralik 2004 Hills George 1974 Rock of Contention A History of Gibraltar Londra Robert Hale s 262 ISBN 0 7091 4352 4 Jewish Encyclopedia Jews Thriving on Peace of the Rock by Hilary Leila Krieger Jerusalem Post 2005 12 02 1 27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gibraltar Jews feature a mix of ultra Orthodoxy and modernism By Adi Schwartz Haaretz 27 09 2007 2 2 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Hills George 1974 Rock of Contention A History of Gibraltar Londra Robert Hale s 288 ISBN 0 7091 4352 4 Haller Dieter Place and Ethnicity in Two Merchant Diasporas a Comparison of the Sindhis and the Jews of Gibraltar GLOBAL NETWORKS a journal of transnational affairs 2003 Vol 3 No 1 75 96Dis baglantilarThe Telegraph Gibraltar rocks to Hebrew God Save the Queen 30 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jewish Encyclopedia 12 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jewish Virtual Library Gibraltar 26 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jewish Gibraltar 22 Kasim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jewish Europe Gibraltar 18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gibraltar 2001 Census 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Llanito 10 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde