Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağlık Karabağ (Azerice: Dağlıq Qarabağ, Ermenice: Լեռնային Ղարաբաղ / Lernayin Gharabagh), Güney Kafkasya'da, Küçük Kafkas Sıradağları'nda Azerbaycan'a ait ancak uzun yıllar Ermeni işgali altında kalmış tarihi bölge. 2020 yılında Dağlık Karabağın bir bölümü 2. Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan tarafından geri alınırken kalan kısmı Rus barış güçleri denetiminde Ermeni kontrolünde bırakan 10 Kasım 2020 tarihli ateşkes anlaşması ile Ermenistan hükûmeti yenilgiyi resmen kabul etmiştir. Günümüzde Anti Terör Operasyonu sonrası Ermeni kontrolünde kalan kısımlar da Azerbaycan kontrolüne geçmesiyle bölgenin tamamı Azerbaycan hakimiyeti altındadır. 2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrası, 90'lı yılların başında bölgeden zorla göç ettirilen Azerbaycanlıların dönüşü peyderpey sağlanırken aynı savaş ve 2023 yılındaki Anti Terör Operasyonu sonrası bölgede yaşayan Ermenilerin neredeyse hepsi Ermenistan'a göç etmiştir.
Dağlıq Qarabağ, Nagornıy Karabakh (Нагорный Карабах) Dağlık Karabağ | |
|---|---|
 Eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın konumu. | |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 4,400 km2 |
| Nüfus | |
• 2010 sayımı | 141,400 |
Bölgede yaşamış Ermeniler genellikle Dağlık Karabağ'ı Artsakh (Ermenice: Արցախ), eski Ermenistan Krallığı'nın 10. eyaletinin adı olarak adlandırmışlardı. Urartu yazıtları (MÖ 9.-7. yüzyıllar) bölge için Urtekhini adını kullanır. Antik Yunan kaynakları bölgeyi Orkhistene olarak adlandırırdı.
Tarih
 | |||
| 20. yüzyıl öncesi | |||
| Artsah | |||
| Karabağ Hanlığı | |||
| Sovyet Dönemi | |||
| Dağlık Karabağ Özerk Oblastı | |||
| Bugün | |||
| Karabağ Savaşı | |||
| Dağlık Karabağ Cumhuriyeti | |||
Antik Çağ ve Erken Ortaçağ
Dağlık Karabağ, arkeologlar tarafından Kura-Araks kültürü olarak da bilinen Kura ile Aras nehirleri arasında yaşamış halklar tarafından mesken tutulmuştur.
Bölgenin eski nüfusu, Hint-Avrupalı veya Türki olmayan çeşitli otokton yerel ve göçmen kabilelerinden oluşuyordu. Yaygınca kabul gören teoriye göre, bu yerliler, M.Ö. 4. veya 2. yüzyılda Ermenistan'ın bu bölgeyi ele geçirmesiyle bölgeye gelen Ermenilerle karışmışlardır. Diğer akademisyenler ise, Ermenilerin bölgeye M.Ö. 7. yüzyılın başlarında geldiğini söylemektedir.
MÖ 180 yıllarında, Artsah Ermeni Krallığı'nın 15 eyaletinden biri haline geldi ve 4. yüzyıla kadar bu oluşumun içinde yer aldı. Resmi olarak bir eyalet statüsüne sahipken, Artsah'ın Ermenistan'ın Syunik eyaleti gibi muhtemelen kendi başına bir prenslik oluşturduğu düşünülmektedir. MÖ 95-55 arasında hüküm süren Ermenistan Kralı II. Dikran, kendi ismini verdiği "Tigranakert" adlı şehri Artsah'ta kurdu.Hankendi'nin 48 km kuzeydoğusundaki antik Tigranakert kalıntıları, günümüzde bir grup uluslararası bilim insanı tarafından incelenmektedir.
M.S. 387'de, Ermenistan'ın Bizans ile Sasani İmparatorluğu arasında bölünmesinden sonra Artsah ve , güçlü Ermeni dini ve kültürel etkisi altındaki Sasanilere bağlı Kafkas Albanyası'nın bir parçası oldu. O dönemde Artsah ve Utik nüfusu Ermenilerden ve birkaç Ermenileşmiş kabileden oluşuyordu.
Ermeni kültürü ve uygarlığı, Orta Çağ'da Dağlık Karabağ'da da gelişmiştir. 5. yüzyılda, ilk Ermeni okulu, Ermeni alfabesinin mucidi St Mesrop Maştots'un çabalarıyla Amaras Manastırı'nda, Dağlık Karabağ'da, açıldı. Mesrop, Artsah ve Utik'te İncil vaazları verme konusunda çok aktifti. Artsah ve Utik'e üç gezi yapan Mesrop, sonunda Büyük Kafkas dağları eteklerindeki pagan topraklarına ulaşmıştır. 7. yüzyılda yaşamış Ermeni dilbilimci Stephanos Syunetsi, eserinde Artsah Ermenilerinin kendi lehçelerine sahip olduğunu ve okurlarını öğrenmeye teşvik ettiğini belirtmiştir. Albanya'nın tek kapsamlı tarihi, tarihçi Movses Kaghankatvatsi tarafından Ermenice yazılmıştır.
Yüksek Ortaçağ
7. yüzyılın ortalarında, bölge İran'ı fethetmiş Müslüman Araplar tarafından işgal altına alındı ve ilerleyen zamanlarda halifenin onayıyla atanan yerel valiler tarafından yönetildi. Bazı kaynaklara göre, 821'de Ermeni prens , Artsah'ta isyan etti ve Artsah'ı 19. yüzyılın başlarına kadar prenslik olarak yöneten kurdu. Diğer kaynaklara göre ise, Sahl Smbatian "Zamirhakan krallar ailesindendir" ve 837-838 yılında Ermenistan, Gürcistan ve Albanya üzerinde egemenlik kurmuştur. "Haçın" adı, Ermenice kökenli "haç" kelimesinden gelmektedir. 1000 yılına gelindiğinde Haçın Meclisi Artsah Krallığını, John Senecherib ilk hükümdarı olacak şekilde, ilan etti. Aynı zamanda Güney Artsah'ta bulunan 'ta, Albanya'nın en eski krallarının soyundan gelen Aranşahik Hanedanlığı tarafından yönetilen bir krallık da kurdu. 1261'de, Dizak'ın son kralı kızının Artsah kralı Ermeni Prens ile evlenmesinden sonra, iki devlet Ermeni olanHaçın Melikliği altında birleşti. Daha sonra, Artsah fiili olarak bağımsız bir prenslik olarak var olmaya devam etti.
Geç Ortaçağ
15. yüzyılda, Karabağ bölgesi, Türki olan Kara Koyunlu ve Ak Koyunlu kabile konfederasyonlarının bir parçasıydı. Ebu Bekir Tihrani’ye göre, Cihan Şah döneminde (1438–1468), Kara Koyunlular’ın hükümdarı Piri Bey Karamanlı, Karabağ Valiliğini elinde tutmuştur. Ancak Robert H. Hewsen göre, Türkmen yönetici Cihan Şah (1437-1467) Üst Karabağ bölgesinde beş soylu aileye mensup ve melik unvanını taşıyan yerli Ermeni prenslerini, vali olarak bölgeyi kontrol etmeleri için atamıştır. Bu hanedanlar, daha önceki Haçın Hanedanı'nın şubelerini temsil ediyorlardı ve Artsah'ın Orta Çağ krallarının soyundan geliyorlardı. Toprakları genellikle Khamsa Ülkesi (Arapça: beş) olarak anılıyordu.
Ermeni meliklerine, İran kralı Nader Şah tarafından 1720'lerde Osmanlı Türklerine karşı savaşlarda kazandıkları zaferler dolayısıyla, komşu Ermeni beylikleri ve Kafkaslardaki Müslüman hanlıklarının sahip olmadığı özel haklar verilmiştir.
Karabağ'daki bu beş prenslik, Melik (Prens) unvanına sahip Ermeni aileler tarafından yönetilmiştir:
- Gülistan Prensliği - Melik-Begyalı ailesinin öncülüğünde
- Jraberd Prensliği - Melik-İsrail ailesinin öncülüğünde
- Haçın Prensliği - Hasan-Jalalyan ailesinin öncülüğünde
- Varanda Prensliği - Melik-Şahnazaryan ailesinin öncülüğünde
- - Melik-Avanyan ailesinin öncülüğünde
1501'den 1736'ya kadar, Safevi İmparatorluğu'nun varlığı sırasında, Karabağ eyaleti Ziyadoğlu Gajar hanedanı tarafından yönetiliyordu. Ziyadoğlu Gajar hanedanı, Nader Şah yönetimi Karabağ'ı ele geçirene kadar Karabağ eyaletini yönetmeye devam etmiştir. 18. yüzyılda İranlı Nadir Şah Gence hanlarının kontrolden çıkarak Safevileri desteklemeye başladığından dolayı Karabağ'ı kendi kontrolüne aldı. 18. yüzyıl ortalarında melikler arasındaki iç çatışmalar devletin zayıflamasına yol açtığından, Karabağ Hanlığı kurulmuştur. İran hükümdarlığı altındaki en büyük hanlıklardan bir olan Karabağ Hanlığı, Penah Ali Han Cavanşir tarafından yönetildi. Karabağ Hanlığı'nın güçlendirilmesi için, Karabağ Hanı Penah Ali Han Cevanşir, 1751'de “Penaabat Kalesini” (bugün Şuşa) inşa etti. Bu süre içinde, Otuziki, Cavanşir, Kebirli ve diğer Türk boyları genel nüfus çoğunluğuna sahip oldular.
Modern dönem
Çarlık kontrolü
1813 yılında imzalanan Gülistan Antlaşması ile Dağlık Karabağ Rus İmparatorluğu'na verildi. 1822'de, İran'dan Rus kontrolüne geçtikten 9 yıl sonra, Karabağ Hanlığı dağıtılmış ve bölge, Rusya İmparatorluğu'ndaki Elizavetpol Valiliği'nin bir parçası olmuştur. 1823 yılında Ruslar tarafından Karabağ nüfusu ile ilgili verilen bilgilere göre burada 18.500 ailenin yaşadığı ve bunun 90 bin kişiye denk düştüğü, bu nüfusun üçte birinin Ermeni olduğunun belirtildiği aktarılmaktadır.
Bölgenin Rusya'ya geçişi sonrası, Rus imparatorluk otoriteleri tarafından 1828'de, yani İran'daki Ermenilerin Karabağ'a göçünden birkaç yıl önce hazırlanan bir anket, Karabağ'ın tüm Ermenilerinin, yayla bölgesinde, yani beş geleneksel Ermeni Prensliği topraklarında, yoğunca yaşadığını göstermektedir. 260 sayfalık bu anket, nüfusun tamamını değil, sadece köyde yaşayan bireylerin sayısını kaydetmiş ve şu sonuç çıkmıştır:
| İlçe | Ermeni | Tatar 1 | Genel Toplam | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Köyler | % | Köyler | % | ||
| Haçen | 12 | 100% | 0 | 0% | 12 |
| Jalapert | 8 | 100% | 0 | 0% | 8 |
| Dizak | 14 | % 93.3 | 1 | % 6.7 | 15 |
| Gülistan | 12 | % 70.6 | 5 | % 29.4 | 17 |
| Varanda | 23 | % 95.8 | 1 | 4.2% | 24 |
| Genel Toplam | 69 | % 90.8 | 7 | % 9.2 | 76 |
| 1Tatar, Rusçada bütün Türk halkları için kullanılmış bir kelimedir ve bu durumda günümüz Azerilerine atıfta bulunur. | |||||
Sovyet kontrolü
Dağlık Karabağ ile ilgili günümüzdeki sorunların kökleri, Joseph Stalin ve Kafkasya Bürosu (Rusça: Kavburo) tarafından verilen Transkafkasya'nın sovyetleştirilmesi kararlarına dayanır. Stalin, 1920'lerin başlarında, daha sonra Kavburo'yu kurmuş Uluslar Halk Komiserliği'nin önemli bir üyesiydi. 1917 Rus Devrimi'nden sonra Karabağ, Transkafkasya Demokratik Federasyon Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu, ancak bu Cumhuriyet kısa bir süre sonra ayrı Ermeni, Azerbaycan ve Gürcistan devletlerine dönüştürüldü. Takip eden iki yıl boyunca (1918–1920), Ermenistan ve Azerbaycan arasında Karabağ da dahil olmak üzere birçok bölgede bir dizi kısa savaşlar yaşandı. 1918 Temmuz'unda, Dağlık Karabağ Birinci Ermeni Meclisi bölge yönetimini ilan etti ve bir Ulusal Konsey ve hükûmet oluşturdu. Daha sonra Osmanlı askerleri, Ermenilerin silahlı direnişiyle karşılaşarak Karabağ'a girdi. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisinden sonra İngiliz birlikleri Karabağ’ı işgal etti. İngilizler geçici olarak Khosrov bey Sultanov'u (Azerbaycan hükûmeti tarafından atandı) Paris Barış Konferansı'nın son kararını bekleyen Karabağ ve Zangezur'a genel vali olarak atadı.
Karara Karabağ Ermenileri tarafından karşı çıkıldı. Şubat 1920’de, Karabağ Ulusal Konseyi, Azerbaycan’ın yargı yetkisini kabul etmesine rağmen, Karabağ’daki Ermeniler gerilla savaşına devam ederek anlaşmayı kabul etmediler. Anlaşma daha sonra, Nisan ayında, Ermenistan'la birlik ilan eden Dokuzuncu Karabağ Meclisi tarafından iptal edildi.
1920 yılının Nisan ayında, Azerbaycan ordusu Karabağ'da yerel Ermeni kuvvetleriyle savaşırken, Azerbaycan Bolşevikler tarafından ele geçirildi. 10 Ağustos 1920'de Ermenistan, son uzlaşmaya varılıncaya kadar bu alanların geçici bir şekilde Bolşevik işgalini kabul ederek, Bolşeviklerle ön bir anlaşma imzaladı. 1921'de Ermenistan ve Gürcistan, halkın desteğini almak için Karabağ'ı Nahçivan ve Zangezur ile birlikte Ermenistan'a tahsis edeceklerine söz veren Bolşevikler tarafından ele geçirildi. Bununla birlikte, Sovyetler Birliği'nin, Türkiye'de de komünizmin gelişeceğini uman geniş kapsamlı planları vardı. Türkiye’yi kendi tarafına çekmek isteyen Sovyetler Birliği, Zangezur’un Ermenistan’ın kontrolü altına gireceği, Karabağ ve Nahçıvan’ın da Azerbaycan’ın kontrolü altında olacağı bir bölünmeye karar verdi. Eğer Türkiye ile ilgili planları olmasaydı, Stalin muhtemelen Karabağ'ı Ermeni kontrolünde bırakacaktı. Sonuç olarak, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı 7 Temmuz 1923'te Azerbaycan SSC'sinde kuruldu.
Sovyetler Birliği'nin bölgeyi sıkı bir şekilde kontrol etmesiyle, bölge üzerindeki çatışma on yıllar boyunca durdu. 1980'lerin sonunda ve 1990'ların başında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının başlamasıyla birlikte Dağlık Karabağ sorunu yeniden ortaya çıktı.
Birinci Karabağ Savaşı
Sovyetler Birliği'nin dağılmasına yakın yıllarda, bölgenin Azerbaycan SSC hükûmeti tarafından zorla Azerileştirildiğini iddia etmiş Ermeni çoğunluk, Ermenistan SSC'den gelen ideolojik ve maddi destek ile bölgenin Ermenistan'a geçmesi için bir hareket başlattı. Oblast'ın sınırları Ermeni köylerini içerecek ve mümkün olduğunca Azerbaycan Türklerinin köylerini hariç tutacak ve ortaya çıkan bölge Ermeni çoğunluğa sahip olacak şekilde çizildi. Ağustos 1987’de Karabağ Ermenileri, Ermenistan’la bir birlik kurmak için Moskova’ya bir dilekçe gönderdi.
1990’ların başlarında bölgede etnik çatışmalar başladı. Ermenistan’ın Karabağ’ı kendi sınırlarına katma isteğini açıklamasının ardından bu çatışma Ermenistan ve Azerbaycan arasında savaşa dönüştü. 1991 yılında Kafkasya'da yeni cumhuriyetlerin birbiri ardına bağımsızlıklarını ilan ettiği dönemde Rusya tarafından boşaltılan üslerden elde edilen ağır silahlar, savaşta dengenin Ermenistan'dan yana ağır basmasına neden oldu.
1991-1993 yıllarında, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. Tarihi olarak Dağlık Karabağ bölgesi tamamen Azerbaycan toprakları tarafından çevrelenmiş olmasına rağmen Ermeni ayrılıkçılar Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasındaki Azerbaycan'a ait bölgeyi de ellerinde tutarak bir tampon bölge(İngilizce: buffer zone) oluşturmuşlardır ve bu şekilde Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasında bağlantı kurulmuştur.
Ermenistan, Ermeni çoğunluğa sahip Dağlık Karabağ bölgesini ve bu bölgenin çevresindeki yedi ilçeyi (rayon) işgal etti. Dağlık Karabağ ayrılıkçı yönetimi de bu sırada, 1991 yılında, bağımsızlığını ilan etti. Ancak bu bağımsızlık ve kurulan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Ermenistan Cumhuriyeti dahil hiçbir ülke tarafından tanınmamaktadır.
Bu savaşı sona erdiren ateşkes anlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalandı.
Ateşkes yılları, İkinci Karabağ Savaşı ve işgalin son bulması
Bişkek Protokolü'nden sonra bölgede tansiyon düşmemiş aksine özellikle 2000'li yıllardan sonra daha da yükselmiştir. 2020 yılının Eylül ayına kadar başta 2008 Ağdere çatışmaları ve 2016 Azerbaycan-Ermenistan çatışmaları olmak üzere taraflar arasında irili ufaklı birçok çatışma yaşanmıştır. 27 Eylül 2020 sabahı işgal bölgesinden sivil yerleşimlere ateş açılması ise bardağı taşıran son damla oldu. Bu olayın hemen ardından Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, Dağlık Karabağ Temas Hattı boyunca karşı saldırıya başladı. Hem Azerbaycan hem de Ermenistan silahlı kuvvetleri askeri ve sivil kayıplar bildirdi. Birleşmiş Milletler, çatışmayı şiddetle kınadı ve her iki tarafı da gerilimi azaltmaya ve anlamlı müzakereleri gecikmeden sürdürmeye çağırdı.
Toplam 44 gün süren savaşta Azerbaycan birlikleri hızla ilerlemiş ve özellikle bölgenin güneyinde birçok yeri işgalden kurtarmıştır. 8 Kasım 2020 tarihinde Karabağ'ın kalbi sayılan hem stratejik açıdan önemli hem de manevi değeri yüksek Şuşa şehrinin işgalden kurtarılmasıyla Ermenistan, yenilgiyi kabul etti. 10 Kasım 2020'de Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan'ın Dağlık Karabağ konusundaki mevcut ihtilafı sona erdirmek için bir anlaşma yaptıklarını; bu anlaşmaya göre savaş boyunca Azerbaycan'ın ele geçirdiği toprakların kendilerinde kalacağını, Nahçıvan ile Azerbaycan arasında Zengezur Koridoru yoluyla Ermenistan üzerinden bir irtibat yolu kurulacağı ve Rus barış güçlerinin temas hattı boyunca konuşlandırılacağını duyurdu. Ayrıca işgal altındaki Ağdam, Kelbecer ve Laçın rayonları da tek bir kurşun dahi atılmadan Azerbaycan'a geri verildi. Kalan bölge ise Rus barış gücü denetiminde Ermenilere bırakıldı.
Savaştan sonra Azerbaycan işgalden kurtarılan bölgelerde süratle imar, kalkındırma ve bölgeden zorla göç ettirilen nüfusu yeniden yerleştirme uygulamalarına başladı. Bunun yanında Ermeni ve Azerbaycanlı güçler arasında bazı çatışmalar ve gerginlikler de oldu. 2023 yılında Azerbaycan'ın belirttiğine göre imzalanan üçlü ateşkesin 4. maddesine rağmen Ermeni kontrolündeki bölgedeki Ermeni güçlerin silahlanmaya devam ettiği ve yer yer komplolara karıştığı istihbahrat tarafından tespit edilmiştir. Gelişen olaylar neticesinde 19 Eylül 2023 tarihinde bölgedeki mayınlar nedeniyle Azerbaycanlı polis ve sivillerin hayatını kaybetmesi sonrası Azerbaycan ordusu bölgede Ermeni silahlı güçlere karşı Anti Terör Operasyonu başlattığını duyurdu. 23 saat 48 dakika süren operasyon sonucunda bölgedeki Ermeniler müzakereyi kabul etti. Yevlah'da yapılan görüşmeler neticesinde Ermeni silahlı güçler lağvedildi ve bölge Azerbaycan'ın fiili kontrolüne bırakıldı. Böylece 30 yıl aradan sonra Dağlık Karabağ'ın tamamında Azerbaycan hakimiyeti yeniden sağlanmış oldu. De facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin ise 2024 yılbaşında sona erdirilmesi planlanmıştı fakat bölge, 4 Ekim 2023'te Azerbaycan kontrolüne geçti. Böylece, Ermenistan bölgedeki yönetimi kaybetti.
Kaynakça
- ^ "Official Statistics of the NKR. Official site of the President of the NKR". President.nkr.am. 1 Ocak 2010. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2012.
- ^ . 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2008.
- ^ a b c "BBC.co.uk (15 Ocak 2008), Regions and territories: Nagorno-Karabakh (İngilizce)". 23 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Eylül 2007.
- ^ Kramer, Andrew E. (10 Kasım 2020). . 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi – NYTimes.com vasıtasıyla.
- ^ Agency, Anadolu (10 Kasım 2020). . Daily Sabah. 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ John Noble, Michael Kohn, Danielle Systermans. Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan . Yalnız Gezegen; 3 baskı (1 Mayıs 2008), s. 307
- ^ a b Hewsen, Robert H. (1982). "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians". Samuelian, Thomas J. (Ed.). Classical Armenian Culture. Influences and Creativity. Chicago: Scholars Press. ss. 27-40. ISBN . Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Ethno-History" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Hewsen, Robert H. Ermenistan: Tarihsel bir Atlas . Chicago, IL: Chicago Press Üniversitesi, 2001, s. 32–33, harita 19 ( Ermenistan Krallığının bir parçası olarak modern Dağlık Karabağ bölgesini gösterir)
- ^ R. Schmitt, ML Chaumont. Ermenistan ve İran 21 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . . Ansiklopedi İran
- ^ Hewsen, Robert H. "Artsakh Krallığı", T. Samuelian ve M. Stone. Ortaçağ Ermeni Kültürü . Chico, CA, 1983.
- ^ Hewsen. Ermenistan, s. 100–103.
- ^ "Sebeos tarafından tarih, bölüm 26". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
- ^ Ansiklopedi Britannica "Azerbaycan"
- ^ Walker, Christopher J. Armenia ve Karabagh: Birlik Mücadelesi . Azınlık Hakları Grubu Yayınları, 1991, s. 10
- ^ Viviano, Frank. "Ermenistan’ın Yeniden Doğuşu", National Geographic Dergisi, Mart 2004, s. 18
- ^ Movses Kalankatuatsi. Aluank Ülkesi Tarihi, Kitap I, bölüm 27, 28 ve 29; Kitap II, bölüm 3.
- ^ Н.Адонц. «Дионисий Фракийский и армянские толкователи», Пг., 1915, 181-219
- ^ Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk. Ermeni Edebiyatının Mirası . Wayne State University Press (Aralık 2002), s. 94–99
- ^ İran'ın Cambridge Tarihi 30 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . . - Cambridge University Press, 1975. - cilt. 4. - s. 506 " 222 / 836-7'de Ermeni Prensi Sahl b. Sunbadh tarafından Afşin birliklerine verildi ve kardeşi ve asistanı Abd-Allah Tabaristan Prensi'ne teslim edilirken Samarra'da (223/837) idam edildi. Bağdat'ta ölümüne neden olan İbn Sharvin. "
- ^ a b c Robert H. Hewsen, Ermenistan: Tarihsel Atlası . Chicago Press Üniversitesi, 2001, s. 119, 155, 163, 264-65.
- ^ Movses Dasxuranci translated by C. J. F. Dowsett (1961). The History of the Caucasian Albanians By Movses Dasxuranci. Londra: Oxford University Press. s. 217.
- ^ Тер-Григорян Т.И. Неизданные страницы "Истории Албанской страны"Моисея Каланкайтукского. Архив Ин-та истории АН Азерб. ССР, № 1386, л.18.
- ^ Christopher Walker. Dağlık Karabağ'daki Ermeni varlığı, John FR Wright ve diğerleri: Transcaucasian Sınırları (SOAS / GRC Geopolitics). 1995, s. 93
- ^ Hewsen, Robert H. "Artsakh Krallığı", T. Samuelian ve M. Stone. Ortaçağ Ermeni Kültürü . Chico, CA, 1983
- ^ Arḡūn Āqā - Ansiklopedi İran Cumhuriyeti. 17 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . P. Jackson " Sadece Müslümanlar arasında kırgınlığa neden olmuş olabilir ve Hristiyan yazar Kirakos, Jovayn with ile tam tersine, Arḡūn'ın tutuklamaları hakkında söylenecek hiçbir şeyi yoktur: āačen, Jalāl, 659/1261'de idam etti, onu özellikle nefret etti. ”
- ^ Ansiklopedi Britannica . Ermenistan 27 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . : "Birkaç yerli Ermeni hükümdar, Lori'nin Kiurikian krallığında, Siuniqian'ın Baghq veya Kapan krallığında ve Khachen (Artzakh) ve Sasun'un krallarında bir süre hayatta kaldı."
- ^ Abū Bakr Ṭihrānī. Kitāb-i Diyārbakriyya. s. 138.
- ^ Robert H. Hewsen. Rus-Ermeni ilişkileri, 1700–1828. Ermeni Araştırmaları Derneği, N4, Cambridge, Massachusetts, 1984, p 37
- ^ George A. Bournoutian. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994. , 978-1-568-59011-0
- ^ Walker, Christopher J. Armenia: Survival of a Nation. London: Routledge, 1990 p. 40
- ^ Raffi, Karabağ Meliklerinin Tarihi, Viyana, 1906, Ermenice
- ^ In English, Raffi, The Five Melikdoms of Karabagh translated by Ara Stepan Melkonian, Garod Books Ltd. 2010, London.
- ^ Павлова И.К. Хроника времен Сефевидов. Соч. Мухаммад-Масума Исфахани "Хуласат ас-сийар". М.:Наука, 1993, c.59-61.
- ^ (Rusça) Abbas-gulu Aga Bakikhanov. Golestan-i Iram 20 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .; according to an 18th-century local Turkic-Muslim writer Mirza Adigezal bey, Nadir shah placed Karabakh under his own control, while a 19th-century local Turkic Muslim writer Abbas-gulu Aga Bakikhanov states that the shah placed Karabakh under the control of the governor of Tabriz.
- ^ (Rusça) Mirza Adigezal bey. Karabakh-name, p. 48 21 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Bournoutian, George A. (2016). The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia. Gibb Memorial Trust. s. xvii. ISBN .
Serious historians and geographers agree that after the fall of the Safavids, and especially from the mid-eighteenth century, the territory of the South Caucasus was composed of the khanates of Ganja, Kuba, Shirvan, Baku, Talesh, Sheki, Karabagh, Nakhichivan and Yerevan, all of which were under Iranian suzerainty.
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi, Karabağ maddesi, müellif: Mustafa Aydın
- ^ Description of the Karabakh province prepared in 1823 according to the order of the governor in Georgia Yermolov by state advisor Mogilevsky and colonel Yermolov 2nd (Rusça: Opisaniye Karabakhskoy provincii sostavlennoye v 1823 g po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii Yermolova deystvitelnim statskim sovetnikom Mogilevskim i polkovnikom Yermolovim 2-m), Tbilisi, 1866.
- ^ Bournoutian, George A. Karabağ Tarihçesi: Mirza Jamal Javanshir Karabağasının Açıklamalı Tercümesi Costa Mesa, CA: Mazda Yayınevi, 1994, sayfa 18
- ^ Why IDPs Matter in the Nagorno-Karabakh Conflict by Seepan V. Parseghian, p. 5
- ^ Historic Maps of Armenia: The Cartographic Heritage – Page 7 by
- ^ a b c (PDF). 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019., New England Center for International Law & Policy
- ^ "İngiliz Komutanlığı albay DI Shuttleworth tarafından dairesel". 7 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
- ^ Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier.
- ^ Walker. Bir milletin hayatta kalması . pp. 285–90
- ^ . Stalin: A Biography. Cambridge: Harvard University Press, 2006 p. 204
- ^ Audrey L. Altstadt. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Hoover Press, 1992. , 9780817991821
- ^ Kara Bahçe, Thomas de Waal, sayfa 292
- ^ . Al Jazeera. 27 Eylül 2020. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2020.
- ^ . France 24 (İngilizce). 30 Eylül 2020. 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2020.
- ^ . NPR.org (İngilizce). 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020.
- ^ "Deserted Nagorno-Karabakh reveals aftermath of lightning-fast Armenian defeat". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ekim 2023.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Dağlık Karabağ ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Nagorno-Karabakh: Timeline Of The Long Road To Peace, Radio Free Europe 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Independence of Kosovo and the Nagorno-Karabakh Issue 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Regions and territories: Nagorno-Karabakh, BBC 23 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Daglik Karabag Azerice Dagliq Qarabag Ermenice Լեռնային Ղարաբաղ Lernayin Gharabagh Guney Kafkasya da Kucuk Kafkas Siradaglari nda Azerbaycan a ait ancak uzun yillar Ermeni isgali altinda kalmis tarihi bolge 2020 yilinda Daglik Karabagin bir bolumu 2 Daglik Karabag Savasi sirasinda Azerbaycan tarafindan geri alinirken kalan kismi Rus baris gucleri denetiminde Ermeni kontrolunde birakan 10 Kasim 2020 tarihli ateskes anlasmasi ile Ermenistan hukumeti yenilgiyi resmen kabul etmistir Gunumuzde Anti Teror Operasyonu sonrasi Ermeni kontrolunde kalan kisimlar da Azerbaycan kontrolune gecmesiyle bolgenin tamami Azerbaycan hakimiyeti altindadir 2 Daglik Karabag Savasi sonrasi 90 li yillarin basinda bolgeden zorla goc ettirilen Azerbaycanlilarin donusu peyderpey saglanirken ayni savas ve 2023 yilindaki Anti Teror Operasyonu sonrasi bolgede yasayan Ermenilerin neredeyse hepsi Ermenistan a goc etmistir Dagliq Qarabag Nagorniy Karabakh Nagornyj Karabah Daglik KarabagEski Daglik Karabag Ozerk Oblasti nin konumu Yuzolcumu Toplam4 400 km2Nufus 2010 sayimi141 400 Bolgede yasamis Ermeniler genellikle Daglik Karabag i Artsakh Ermenice Արցախ eski Ermenistan Kralligi nin 10 eyaletinin adi olarak adlandirmislardi Urartu yazitlari MO 9 7 yuzyillar bolge icin Urtekhini adini kullanir Antik Yunan kaynaklari bolgeyi Orkhistene olarak adlandirirdi TarihDaglik Karabag tarihi20 yuzyil oncesiArtsahKarabag HanligiSovyet DonemiDaglik Karabag Ozerk OblastiBugunKarabag SavasiDaglik Karabag CumhuriyetiAntik Cag ve Erken Ortacag Aydinlatici Grigor tarafindan 4 yuzyilda kurulan Amaras Manastiri 5 yuzyilda Ermeni alfabesinin mucidi Mesrop Mastots Amaras ta alfabesini kullanan ilk okulu kurdu Daglik Karabag arkeologlar tarafindan Kura Araks kulturu olarak da bilinen Kura ile Aras nehirleri arasinda yasamis halklar tarafindan mesken tutulmustur Bolgenin eski nufusu Hint Avrupali veya Turki olmayan cesitli otokton yerel ve gocmen kabilelerinden olusuyordu Yayginca kabul goren teoriye gore bu yerliler M O 4 veya 2 yuzyilda Ermenistan in bu bolgeyi ele gecirmesiyle bolgeye gelen Ermenilerle karismislardir Diger akademisyenler ise Ermenilerin bolgeye M O 7 yuzyilin baslarinda geldigini soylemektedir MO 180 yillarinda Artsah Ermeni Kralligi nin 15 eyaletinden biri haline geldi ve 4 yuzyila kadar bu olusumun icinde yer aldi Resmi olarak bir eyalet statusune sahipken Artsah in Ermenistan in Syunik eyaleti gibi muhtemelen kendi basina bir prenslik olusturdugu dusunulmektedir MO 95 55 arasinda hukum suren Ermenistan Krali II Dikran kendi ismini verdigi Tigranakert adli sehri Artsah ta kurdu Hankendi nin 48 km kuzeydogusundaki antik Tigranakert kalintilari gunumuzde bir grup uluslararasi bilim insani tarafindan incelenmektedir M S 387 de Ermenistan in Bizans ile Sasani Imparatorlugu arasinda bolunmesinden sonra Artsah ve guclu Ermeni dini ve kulturel etkisi altindaki Sasanilere bagli Kafkas Albanyasi nin bir parcasi oldu O donemde Artsah ve Utik nufusu Ermenilerden ve birkac Ermenilesmis kabileden olusuyordu Ermeni kulturu ve uygarligi Orta Cag da Daglik Karabag da da gelismistir 5 yuzyilda ilk Ermeni okulu Ermeni alfabesinin mucidi St Mesrop Mastots un cabalariyla Amaras Manastiri nda Daglik Karabag da acildi Mesrop Artsah ve Utik te Incil vaazlari verme konusunda cok aktifti Artsah ve Utik e uc gezi yapan Mesrop sonunda Buyuk Kafkas daglari eteklerindeki pagan topraklarina ulasmistir 7 yuzyilda yasamis Ermeni dilbilimci Stephanos Syunetsi eserinde Artsah Ermenilerinin kendi lehcelerine sahip oldugunu ve okurlarini ogrenmeye tesvik ettigini belirtmistir Albanya nin tek kapsamli tarihi tarihci Movses Kaghankatvatsi tarafindan Ermenice yazilmistir Yuksek Ortacag Gandzasar Manastiri 1238 de tamamlanmistir 7 yuzyilin ortalarinda bolge Iran i fethetmis Musluman Araplar tarafindan isgal altina alindi ve ilerleyen zamanlarda halifenin onayiyla atanan yerel valiler tarafindan yonetildi Bazi kaynaklara gore 821 de Ermeni prens Artsah ta isyan etti ve Artsah i 19 yuzyilin baslarina kadar prenslik olarak yoneten kurdu Diger kaynaklara gore ise Sahl Smbatian Zamirhakan krallar ailesindendir ve 837 838 yilinda Ermenistan Gurcistan ve Albanya uzerinde egemenlik kurmustur Hacin adi Ermenice kokenli hac kelimesinden gelmektedir 1000 yilina gelindiginde Hacin Meclisi Artsah Kralligini John Senecherib ilk hukumdari olacak sekilde ilan etti Ayni zamanda Guney Artsah ta bulunan ta Albanya nin en eski krallarinin soyundan gelen Aransahik Hanedanligi tarafindan yonetilen bir krallik da kurdu 1261 de Dizak in son krali kizinin Artsah krali Ermeni Prens ile evlenmesinden sonra iki devlet Ermeni olanHacin Melikligi altinda birlesti Daha sonra Artsah fiili olarak bagimsiz bir prenslik olarak var olmaya devam etti Gec Ortacag 18 yuzyilda Karabag Hanligi hukumdari Penah Ali Han tarafindan yaptirilan Askeran Kalesi 15 yuzyilda Karabag bolgesi Turki olan Kara Koyunlu ve Ak Koyunlu kabile konfederasyonlarinin bir parcasiydi Ebu Bekir Tihrani ye gore Cihan Sah doneminde 1438 1468 Kara Koyunlular in hukumdari Piri Bey Karamanli Karabag Valiligini elinde tutmustur Ancak Robert H Hewsen gore Turkmen yonetici Cihan Sah 1437 1467 Ust Karabag bolgesinde bes soylu aileye mensup ve melik unvanini tasiyan yerli Ermeni prenslerini vali olarak bolgeyi kontrol etmeleri icin atamistir Bu hanedanlar daha onceki Hacin Hanedani nin subelerini temsil ediyorlardi ve Artsah in Orta Cag krallarinin soyundan geliyorlardi Topraklari genellikle Khamsa Ulkesi Arapca bes olarak aniliyordu Ermenistan devletinin son kalintisi olarak kabul edilen Karabag in Gyulistan Jraberd Khachen Varanda ve Dizak i iceren yari bagimsiz Bes Prensligi Ermenice Մելիքություններ Ermeni meliklerine Iran krali Nader Sah tarafindan 1720 lerde Osmanli Turklerine karsi savaslarda kazandiklari zaferler dolayisiyla komsu Ermeni beylikleri ve Kafkaslardaki Musluman hanliklarinin sahip olmadigi ozel haklar verilmistir Karabag daki bu bes prenslik Melik Prens unvanina sahip Ermeni aileler tarafindan yonetilmistir Gulistan Prensligi Melik Begyali ailesinin onculugunde Jraberd Prensligi Melik Israil ailesinin onculugunde Hacin Prensligi Hasan Jalalyan ailesinin onculugunde Varanda Prensligi Melik Sahnazaryan ailesinin onculugunde Melik Avanyan ailesinin onculugunde 1501 den 1736 ya kadar Safevi Imparatorlugu nun varligi sirasinda Karabag eyaleti Ziyadoglu Gajar hanedani tarafindan yonetiliyordu Ziyadoglu Gajar hanedani Nader Sah yonetimi Karabag i ele gecirene kadar Karabag eyaletini yonetmeye devam etmistir 18 yuzyilda Iranli Nadir Sah Gence hanlarinin kontrolden cikarak Safevileri desteklemeye basladigindan dolayi Karabag i kendi kontrolune aldi 18 yuzyil ortalarinda melikler arasindaki ic catismalar devletin zayiflamasina yol actigindan Karabag Hanligi kurulmustur Iran hukumdarligi altindaki en buyuk hanliklardan bir olan Karabag Hanligi Penah Ali Han Cavansir tarafindan yonetildi Karabag Hanligi nin guclendirilmesi icin Karabag Hani Penah Ali Han Cevansir 1751 de Penaabat Kalesini bugun Susa insa etti Bu sure icinde Otuziki Cavansir Kebirli ve diger Turk boylari genel nufus cogunluguna sahip oldular Modern donem Carlik kontrolu 1813 yilinda imzalanan Gulistan Antlasmasi ile Daglik Karabag Rus Imparatorlugu na verildi 1822 de Iran dan Rus kontrolune gectikten 9 yil sonra Karabag Hanligi dagitilmis ve bolge Rusya Imparatorlugu ndaki Elizavetpol Valiligi nin bir parcasi olmustur 1823 yilinda Ruslar tarafindan Karabag nufusu ile ilgili verilen bilgilere gore burada 18 500 ailenin yasadigi ve bunun 90 bin kisiye denk dustugu bu nufusun ucte birinin Ermeni oldugunun belirtildigi aktarilmaktadir Bolgenin Rusya ya gecisi sonrasi Rus imparatorluk otoriteleri tarafindan 1828 de yani Iran daki Ermenilerin Karabag a gocunden birkac yil once hazirlanan bir anket Karabag in tum Ermenilerinin yayla bolgesinde yani bes geleneksel Ermeni Prensligi topraklarinda yogunca yasadigini gostermektedir 260 sayfalik bu anket nufusun tamamini degil sadece koyde yasayan bireylerin sayisini kaydetmis ve su sonuc cikmistir Ilce Ermeni Tatar 1 Genel ToplamKoyler Koyler Hacen 12 100 0 0 12Jalapert 8 100 0 0 8Dizak 14 93 3 1 6 7 15Gulistan 12 70 6 5 29 4 17Varanda 23 95 8 1 4 2 24Genel Toplam 69 90 8 7 9 2 761Tatar Ruscada butun Turk halklari icin kullanilmis bir kelimedir ve bu durumda gunumuz Azerilerine atifta bulunur Sovyet kontrolu Susa katliaminin ardindan Susa kentinin Ermeni mahalleleri ve Kutsal Kurtarici Ermeni Katedrali 1920 de Azerbaycan Silahli Kuvvetleri tarafindan tahrip edilmis ve yikilmistir 20 000 den fazla Ermeni sivilin olduruldugu tahmin edilmektedir Daglik Karabag ile ilgili gunumuzdeki sorunlarin kokleri Joseph Stalin ve Kafkasya Burosu Rusca Kavburo tarafindan verilen Transkafkasya nin sovyetlestirilmesi kararlarina dayanir Stalin 1920 lerin baslarinda daha sonra Kavburo yu kurmus Uluslar Halk Komiserligi nin onemli bir uyesiydi 1917 Rus Devrimi nden sonra Karabag Transkafkasya Demokratik Federasyon Cumhuriyeti nin bir parcasi oldu ancak bu Cumhuriyet kisa bir sure sonra ayri Ermeni Azerbaycan ve Gurcistan devletlerine donusturuldu Takip eden iki yil boyunca 1918 1920 Ermenistan ve Azerbaycan arasinda Karabag da dahil olmak uzere bircok bolgede bir dizi kisa savaslar yasandi 1918 Temmuz unda Daglik Karabag Birinci Ermeni Meclisi bolge yonetimini ilan etti ve bir Ulusal Konsey ve hukumet olusturdu Daha sonra Osmanli askerleri Ermenilerin silahli direnisiyle karsilasarak Karabag a girdi I Dunya Savasi nda Osmanli Imparatorlugu nun yenilgisinden sonra Ingiliz birlikleri Karabag i isgal etti Ingilizler gecici olarak Khosrov bey Sultanov u Azerbaycan hukumeti tarafindan atandi Paris Baris Konferansi nin son kararini bekleyen Karabag ve Zangezur a genel vali olarak atadi Sovyet doneminin sonlarinda Daglik Karabag in etnik yapisi Ermenilerin yasadigi yerler Azerbaycanlilarin yasadigi yerler Yasayis olmayan yerler Karara Karabag Ermenileri tarafindan karsi cikildi Subat 1920 de Karabag Ulusal Konseyi Azerbaycan in yargi yetkisini kabul etmesine ragmen Karabag daki Ermeniler gerilla savasina devam ederek anlasmayi kabul etmediler Anlasma daha sonra Nisan ayinda Ermenistan la birlik ilan eden Dokuzuncu Karabag Meclisi tarafindan iptal edildi 1920 yilinin Nisan ayinda Azerbaycan ordusu Karabag da yerel Ermeni kuvvetleriyle savasirken Azerbaycan Bolsevikler tarafindan ele gecirildi 10 Agustos 1920 de Ermenistan son uzlasmaya varilincaya kadar bu alanlarin gecici bir sekilde Bolsevik isgalini kabul ederek Bolseviklerle on bir anlasma imzaladi 1921 de Ermenistan ve Gurcistan halkin destegini almak icin Karabag i Nahcivan ve Zangezur ile birlikte Ermenistan a tahsis edeceklerine soz veren Bolsevikler tarafindan ele gecirildi Bununla birlikte Sovyetler Birligi nin Turkiye de de komunizmin gelisecegini uman genis kapsamli planlari vardi Turkiye yi kendi tarafina cekmek isteyen Sovyetler Birligi Zangezur un Ermenistan in kontrolu altina girecegi Karabag ve Nahcivan in da Azerbaycan in kontrolu altinda olacagi bir bolunmeye karar verdi Eger Turkiye ile ilgili planlari olmasaydi Stalin muhtemelen Karabag i Ermeni kontrolunde birakacakti Sonuc olarak Daglik Karabag Ozerk Oblasti 7 Temmuz 1923 te Azerbaycan SSC sinde kuruldu Sovyetler Birligi nin bolgeyi siki bir sekilde kontrol etmesiyle bolge uzerindeki catisma on yillar boyunca durdu 1980 lerin sonunda ve 1990 larin basinda Sovyetler Birligi nin dagilmasinin baslamasiyla birlikte Daglik Karabag sorunu yeniden ortaya cikti Birinci Karabag Savasi Hocali Katliami sonucu evsiz kalmis Azeri multeciler Sovyetler Birligi nin dagilmasina yakin yillarda bolgenin Azerbaycan SSC hukumeti tarafindan zorla Azerilestirildigini iddia etmis Ermeni cogunluk Ermenistan SSC den gelen ideolojik ve maddi destek ile bolgenin Ermenistan a gecmesi icin bir hareket baslatti Oblast in sinirlari Ermeni koylerini icerecek ve mumkun oldugunca Azerbaycan Turklerinin koylerini haric tutacak ve ortaya cikan bolge Ermeni cogunluga sahip olacak sekilde cizildi Agustos 1987 de Karabag Ermenileri Ermenistan la bir birlik kurmak icin Moskova ya bir dilekce gonderdi 1990 larin baslarinda bolgede etnik catismalar basladi Ermenistan in Karabag i kendi sinirlarina katma istegini aciklamasinin ardindan bu catisma Ermenistan ve Azerbaycan arasinda savasa donustu 1991 yilinda Kafkasya da yeni cumhuriyetlerin birbiri ardina bagimsizliklarini ilan ettigi donemde Rusya tarafindan bosaltilan uslerden elde edilen agir silahlar savasta dengenin Ermenistan dan yana agir basmasina neden oldu 1991 1993 yillarinda Ermenistan Silahli Kuvvetleri tarafindan isgal edilmistir Tarihi olarak Daglik Karabag bolgesi tamamen Azerbaycan topraklari tarafindan cevrelenmis olmasina ragmen Ermeni ayrilikcilar Daglik Karabag ile Ermenistan arasindaki Azerbaycan a ait bolgeyi de ellerinde tutarak bir tampon bolge Ingilizce buffer zone olusturmuslardir ve bu sekilde Daglik Karabag ile Ermenistan arasinda baglanti kurulmustur Ermenistan Ermeni cogunluga sahip Daglik Karabag bolgesini ve bu bolgenin cevresindeki yedi ilceyi rayon isgal etti Daglik Karabag ayrilikci yonetimi de bu sirada 1991 yilinda bagimsizligini ilan etti Ancak bu bagimsizlik ve kurulan Daglik Karabag Cumhuriyeti Ermenistan Cumhuriyeti dahil hicbir ulke tarafindan taninmamaktadir Bu savasi sona erdiren ateskes anlasmasi 1994 yilinda Biskek kentinde imzalandi Ateskes yillari Ikinci Karabag Savasi ve isgalin son bulmasi Biskek Protokolu nden sonra bolgede tansiyon dusmemis aksine ozellikle 2000 li yillardan sonra daha da yukselmistir 2020 yilinin Eylul ayina kadar basta 2008 Agdere catismalari ve 2016 Azerbaycan Ermenistan catismalari olmak uzere taraflar arasinda irili ufakli bircok catisma yasanmistir 27 Eylul 2020 sabahi isgal bolgesinden sivil yerlesimlere ates acilmasi ise bardagi tasiran son damla oldu Bu olayin hemen ardindan Azerbaycan Silahli Kuvvetleri Daglik Karabag Temas Hatti boyunca karsi saldiriya basladi Hem Azerbaycan hem de Ermenistan silahli kuvvetleri askeri ve sivil kayiplar bildirdi Birlesmis Milletler catismayi siddetle kinadi ve her iki tarafi da gerilimi azaltmaya ve anlamli muzakereleri gecikmeden surdurmeye cagirdi Toplam 44 gun suren savasta Azerbaycan birlikleri hizla ilerlemis ve ozellikle bolgenin guneyinde bircok yeri isgalden kurtarmistir 8 Kasim 2020 tarihinde Karabag in kalbi sayilan hem stratejik acidan onemli hem de manevi degeri yuksek Susa sehrinin isgalden kurtarilmasiyla Ermenistan yenilgiyi kabul etti 10 Kasim 2020 de Rusya Azerbaycan ve Ermenistan in Daglik Karabag konusundaki mevcut ihtilafi sona erdirmek icin bir anlasma yaptiklarini bu anlasmaya gore savas boyunca Azerbaycan in ele gecirdigi topraklarin kendilerinde kalacagini Nahcivan ile Azerbaycan arasinda Zengezur Koridoru yoluyla Ermenistan uzerinden bir irtibat yolu kurulacagi ve Rus baris guclerinin temas hatti boyunca konuslandirilacagini duyurdu Ayrica isgal altindaki Agdam Kelbecer ve Lacin rayonlari da tek bir kursun dahi atilmadan Azerbaycan a geri verildi Kalan bolge ise Rus baris gucu denetiminde Ermenilere birakildi Savastan sonra Azerbaycan isgalden kurtarilan bolgelerde suratle imar kalkindirma ve bolgeden zorla goc ettirilen nufusu yeniden yerlestirme uygulamalarina basladi Bunun yaninda Ermeni ve Azerbaycanli gucler arasinda bazi catismalar ve gerginlikler de oldu 2023 yilinda Azerbaycan in belirttigine gore imzalanan uclu ateskesin 4 maddesine ragmen Ermeni kontrolundeki bolgedeki Ermeni guclerin silahlanmaya devam ettigi ve yer yer komplolara karistigi istihbahrat tarafindan tespit edilmistir Gelisen olaylar neticesinde 19 Eylul 2023 tarihinde bolgedeki mayinlar nedeniyle Azerbaycanli polis ve sivillerin hayatini kaybetmesi sonrasi Azerbaycan ordusu bolgede Ermeni silahli guclere karsi Anti Teror Operasyonu baslattigini duyurdu 23 saat 48 dakika suren operasyon sonucunda bolgedeki Ermeniler muzakereyi kabul etti Yevlah da yapilan gorusmeler neticesinde Ermeni silahli gucler lagvedildi ve bolge Azerbaycan in fiili kontrolune birakildi Boylece 30 yil aradan sonra Daglik Karabag in tamaminda Azerbaycan hakimiyeti yeniden saglanmis oldu De facto Daglik Karabag Cumhuriyeti nin ise 2024 yilbasinda sona erdirilmesi planlanmisti fakat bolge 4 Ekim 2023 te Azerbaycan kontrolune gecti Boylece Ermenistan bolgedeki yonetimi kaybetti Kaynakca Official Statistics of the NKR Official site of the President of the NKR President nkr am 1 Ocak 2010 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mayis 2012 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ocak 2008 a b c BBC co uk 15 Ocak 2008 Regions and territories Nagorno Karabakh Ingilizce 23 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2007 Kramer Andrew E 10 Kasim 2020 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi NYTimes com vasitasiyla Agency Anadolu 10 Kasim 2020 Daily Sabah 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi John Noble Michael Kohn Danielle Systermans Gurcistan Ermenistan ve Azerbaycan Yalniz Gezegen 3 baski 1 Mayis 2008 s 307 a b Hewsen Robert H 1982 Ethno History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians Samuelian Thomas J Ed Classical Armenian Culture Influences and Creativity Chicago Scholars Press ss 27 40 ISBN 0 89130 565 3 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Ethno History adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Hewsen Robert H Ermenistan Tarihsel bir Atlas Chicago IL Chicago Press Universitesi 2001 s 32 33 harita 19 Ermenistan Kralliginin bir parcasi olarak modern Daglik Karabag bolgesini gosterir R Schmitt ML Chaumont Ermenistan ve Iran 21 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ansiklopedi Iran Hewsen Robert H Artsakh Kralligi T Samuelian ve M Stone Ortacag Ermeni Kulturu Chico CA 1983 Hewsen Ermenistan s 100 103 Sebeos tarafindan tarih bolum 26 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2019 Ansiklopedi Britannica Azerbaycan Walker Christopher J Armenia ve Karabagh Birlik Mucadelesi Azinlik Haklari Grubu Yayinlari 1991 s 10 Viviano Frank Ermenistan in Yeniden Dogusu National Geographic Dergisi Mart 2004 s 18 Movses Kalankatuatsi Aluank Ulkesi Tarihi Kitap I bolum 27 28 ve 29 Kitap II bolum 3 N Adonc Dionisij Frakijskij i armyanskie tolkovateli Pg 1915 181 219 Agop Jack Hacikyan Gabriel Basmajian Edward S Franchuk Ermeni Edebiyatinin Mirasi Wayne State University Press Aralik 2002 s 94 99 Iran in Cambridge Tarihi 30 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cambridge University Press 1975 cilt 4 s 506 222 836 7 de Ermeni Prensi Sahl b Sunbadh tarafindan Afsin birliklerine verildi ve kardesi ve asistani Abd Allah Tabaristan Prensi ne teslim edilirken Samarra da 223 837 idam edildi Bagdat ta olumune neden olan Ibn Sharvin a b c Robert H Hewsen Ermenistan Tarihsel Atlasi Chicago Press Universitesi 2001 s 119 155 163 264 65 Movses Dasxuranci translated by C J F Dowsett 1961 The History of the Caucasian Albanians By Movses Dasxuranci Londra Oxford University Press s 217 Ter Grigoryan T I Neizdannye stranicy Istorii Albanskoj strany Moiseya Kalankajtukskogo Arhiv In ta istorii AN Azerb SSR 1386 l 18 Christopher Walker Daglik Karabag daki Ermeni varligi John FR Wright ve digerleri Transcaucasian Sinirlari SOAS GRC Geopolitics 1995 s 93 Hewsen Robert H Artsakh Kralligi T Samuelian ve M Stone Ortacag Ermeni Kulturu Chico CA 1983 Arḡun Aqa Ansiklopedi Iran Cumhuriyeti 17 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde P Jackson Sadece Muslumanlar arasinda kirginliga neden olmus olabilir ve Hristiyan yazar Kirakos Jovayn with ile tam tersine Arḡun in tutuklamalari hakkinda soylenecek hicbir seyi yoktur aacen Jalal 659 1261 de idam etti onu ozellikle nefret etti Ansiklopedi Britannica Ermenistan 27 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Birkac yerli Ermeni hukumdar Lori nin Kiurikian kralliginda Siuniqian in Baghq veya Kapan kralliginda ve Khachen Artzakh ve Sasun un krallarinda bir sure hayatta kaldi Abu Bakr Ṭihrani Kitab i Diyarbakriyya s 138 Robert H Hewsen Rus Ermeni iliskileri 1700 1828 Ermeni Arastirmalari Dernegi N4 Cambridge Massachusetts 1984 p 37 George A Bournoutian A History of Qarabagh An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi s Tarikh e Qarabagh Mazda Publishers 1994 1 56859 011 3 978 1 568 59011 0 Walker Christopher J Armenia Survival of a Nation London Routledge 1990 p 40 0 415 04684 X Raffi Karabag Meliklerinin Tarihi Viyana 1906 Ermenice In English Raffi The Five Melikdoms of Karabagh translated by Ara Stepan Melkonian Garod Books Ltd 2010 London 9781903656570 Pavlova I K Hronika vremen Sefevidov Soch Muhammad Masuma Isfahani Hulasat as sijar M Nauka 1993 c 59 61 Rusca Abbas gulu Aga Bakikhanov Golestan i Iram 20 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde according to an 18th century local Turkic Muslim writer Mirza Adigezal bey Nadir shah placed Karabakh under his own control while a 19th century local Turkic Muslim writer Abbas gulu Aga Bakikhanov states that the shah placed Karabakh under the control of the governor of Tabriz Rusca Mirza Adigezal bey Karabakh name p 48 21 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bournoutian George A 2016 The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia Gibb Memorial Trust s xvii ISBN 978 1909724808 Serious historians and geographers agree that after the fall of the Safavids and especially from the mid eighteenth century the territory of the South Caucasus was composed of the khanates of Ganja Kuba Shirvan Baku Talesh Sheki Karabagh Nakhichivan and Yerevan all of which were under Iranian suzerainty TDV Islam Ansiklopedisi Karabag maddesi muellif Mustafa Aydin Description of the Karabakh province prepared in 1823 according to the order of the governor in Georgia Yermolov by state advisor Mogilevsky and colonel Yermolov 2nd Rusca Opisaniye Karabakhskoy provincii sostavlennoye v 1823 g po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii Yermolova deystvitelnim statskim sovetnikom Mogilevskim i polkovnikom Yermolovim 2 m Tbilisi 1866 Bournoutian George A Karabag Tarihcesi Mirza Jamal Javanshir Karabagasinin Aciklamali Tercumesi Costa Mesa CA Mazda Yayinevi 1994 sayfa 18 Why IDPs Matter in the Nagorno Karabakh Conflict by Seepan V Parseghian p 5 Historic Maps of Armenia The Cartographic Heritage Page 7 by a b c PDF 30 Mart 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2019 New England Center for International Law amp Policy Ingiliz Komutanligi albay DI Shuttleworth tarafindan dairesel 7 Mayis 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2019 Conflict in Nagorno Karabakh Abkhazia and South Ossetia A Legal Appraisal by Tim Potier 90 411 1477 7 Walker Bir milletin hayatta kalmasi pp 285 90 Stalin A Biography Cambridge Harvard University Press 2006 p 204 0 674 02258 0 Audrey L Altstadt The Azerbaijani Turks power and identity under Russian rule Hoover Press 1992 0817991824 9780817991821 Kara Bahce Thomas de Waal sayfa 292 Al Jazeera 27 Eylul 2020 27 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2020 France 24 Ingilizce 30 Eylul 2020 30 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Eylul 2020 NPR org Ingilizce 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2020 Deserted Nagorno Karabakh reveals aftermath of lightning fast Armenian defeat 5 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ekim 2023 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Daglik Karabag ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Nagorno Karabakh Timeline Of The Long Road To Peace Radio Free Europe 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Independence of Kosovo and the Nagorno Karabakh Issue 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Regions and territories Nagorno Karabakh BBC 23 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde