Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Az sayıdaki Danimarka'daki Yahudilerin tarihi 17. yüzyıla kadar dayanır.
Köken
Orta Çağa ait Danimarka sanatlarında Yahudiler ucu sivri şapkalar giyinmiş olarak tasvir edilir fakat bu dönemde Danimarka'da Yahudilerin yaşadığına dair bir kanıt yoktur. 1536'daki Danimarka Reformuyla ülkeye Katolik ve Yahudilerin girmesi yasaklandı.
Bilinen ilk yerleşim, soylulara ait topraklarda gerçekleşmiştir. bugün Schleswig-Holstein eyaletinin bulunduğu Elbe Nehrinde Glückstadt'ı kurdu ve isimli Yahudi tüccarın burada ticaret yapmasına izin verdi. Zamanla bu haklar birkaç Yahudiye daha verildi ve 1628'de bu durum resmileştirilerek Yahudilere koruma, dini özgürlük ve kendilerine ait mezarlık sahibi olma hakları tanındı. Albert Dionis, arzulu projeleri sayesinde Danimarka soyluları arasında kendisine özel statü verildi. Aynı statü sahibi Gabriel Gomez, ticaretin gelişmesi için Danimarka'da Sefaradlara yerleşme hakkı verilmesi için 'i ikna etti. İlerleyen zamanlarda bu haklar Aşkenazlara da tanındı.
1684'te Danimarka Batı Antillerinin valisi olabilmek için Hıristiyanlığa geçti fakat yolsuzluk nedeniyle 1689'da idam edildi.
Kalıcı cemaatlerin kuruluşu
Danimarka'da, Otuz Yıl Savaşı'nın ardından çıkan ekonomik kriz sebebiyle III. Frederik mutlak monarşi ilan etti. Ticareti geliştirmek için ülke kapılarını iç göçe açtı. İlk Yahudi cemaati 1682'de Fredericia'da kuruldu, bunu 1684'te Kopenhag'daki Aşkenaz cemaati takip etti.
1780'de Danimarka'da 1600 Yahudi vardı ve varlıklarına göre özel haklar elde edebiliyorlardı. Sosyal ve ekonomik alanda ayırımcılığa uğrayan Yahudiler 1782'de bir süre Lutheran kiliselerine gitmeye zorlandılar. Buna rağmen, cemaat içinde içişlerinden belli ölçüde kendileri sorumlu olup gettolarda yaşama zorunluluğu yoktu. Dönemin sanat ve edebiyatından anlaşıldığı üzere cemaat kendisini halktan soyutlamıştı.
Danimarka hayatına uyum
Haskala (Yahudi aydınmacılığı) Danimarka'ya 18. yüzyılda ulaştı ve kral Danimarka unsurlarını topluma entegre edebilmek için reformlar uyguladı. Yahudilerin dernek kurmasına, üniversitelere gitmesine, gayrimenkul satın almasına ve okullar kurmasına izin verildi.
Napolyon Savaşları ve hüsranla biten Danimarka Yahudilerinin özgürleştirilmesine olanak sağladı (buna rağmen, aynı durumda olan Norveç'te Yahudilerin ülkeye girmesi yasaklandı). Yine de 1819'da Danimarka'da aylarca sürecek olan antisemitik ayaklanmalar başladı; ölü sayısı bilinmemektedir.
19.yy Danimarka Yahudilerinin kültür yaşamının geliştiği dönemdir. Mimar tarafından tasarlanan ülkenin önemli binalarındandır. Danimarka Yahudi cemaati topluma , , , Georg Brandes ve gibi kişileri kazandırmıştır.
Büyüme ve 20.yy krizleri
Yahudilerin entegre olduğu her toplumda görüldüğü gibi, Danimarka'da da karışık evlilikler gibi sebeplerden dolayı Yahudi nüfusu asimile olmaktaydı. Buna rağmen 1903 Kişinev pogromu, 1904 Rus-Japon Savaşı, Rus devrimleri gibi olaylar ülkeye Yahudi göçmen kazandırıp yaklaşık 3000 Yahudinin buraya yerleşmesine sebep olmuştur.
Yeni gelenlerle Yahudi cemaatinin karakteristiği dindarlıktan laik sosyalizme dönüştü. Yidiş dilinde tiyatro oyunları sergilenip gazeteler basıldı. Bu durum kısa sürdü ve Danimarka 1920'lerin başlarında kapılarını göçmenlere kapattı.
Nazi dönemi
Nisan 1933'te X. Christian Yahudi cemaatinin yüzüncü yıldönümü nedeniyle Kopenhag merkez sinagogunda yer alacaktı. Almanya'da Adolf Hitler'in Ocak 1933'te başa gelmesiyle cemaat liderleri Kral'a ziyareti erteleme tavsiyesinde bulundu. Kral X. Christian ısrar edince bir sinagog ilk defa bir İskandinav lideri tarafından ziyaret edilmiş oldu.
Hitler'in başa gelmesiyle Danimarka halkı ve özellikle ülkedeki Yahudiler üzerindeki gerginlik arttı. Danimarka bağımsızlığını ve tarafsızlığını koruyabilmek için Hitler'i sakinleştirmeye çalıştı fakat en nihayetinde 9 Nisan 1940'ta 'yla Alman güçleri ülkeyi işgal edince durum riskli bir hal aldı.
1943'te Almanya'nın Danimarka'dan sorumlu yetkilisi Werner Best Danimarka Yahudilerini Roşaşana'ya denk gelen 1 Ekim'de sürme kararı aldı. 202 kişi tutuklandı fakat uyarı daha önceden yapıldığından 7550 Yahudi gemiyle Øresund boğazından geçip İsveç'e vardı. 450 Yahudi Theresienstadt toplama kampına gönderildi ve bunlardan 52'si öldürüldü. Danimarka yetkilileri Yahudi tutuklulara her fırsatta yemek yardımı yaptı.
Savaş sonrası dönem
Danimarka toplumu Yahudiler için her alanda dostane ve güvenilir bir ortam yarattı. Danimarka'da bugün kullanımda olan iki sinagog bulunmaktadır ve ikisi de Kopenhag'dadır. Sadece kendi üyelerine hizmet sunan Krystalgade cemaati gelenekselcidir. Machsike Hadas Sinagogu ise küçük bir Orthodox sinagogudur ve 'ın Kopenhag'da varlığı söz konusudur.
Ülkede Rambam ve Alef adlarında iki kültürel Yahudi gazetesi bulunmaktadır.
Kaynakça
- Conrad Kisch: The Jewish community in Denmark: history and present status - From all their habitations 7 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Official website for the Jewish community in Denmark 25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Jewish Genealogical Society in Denmark 25 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Jews of Denmark – a Bibliography 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., website of The Royal Library 9 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Denmark
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Az sayidaki Danimarka daki Yahudilerin tarihi 17 yuzyila kadar dayanir Kudus te Yahudileri kurtaran Danimarka halkina sukran aniti KokenOrta Caga ait Danimarka sanatlarinda Yahudiler ucu sivri sapkalar giyinmis olarak tasvir edilir fakat bu donemde Danimarka da Yahudilerin yasadigina dair bir kanit yoktur 1536 daki Danimarka Reformuyla ulkeye Katolik ve Yahudilerin girmesi yasaklandi Bilinen ilk yerlesim soylulara ait topraklarda gerceklesmistir bugun Schleswig Holstein eyaletinin bulundugu Elbe Nehrinde Gluckstadt i kurdu ve isimli Yahudi tuccarin burada ticaret yapmasina izin verdi Zamanla bu haklar birkac Yahudiye daha verildi ve 1628 de bu durum resmilestirilerek Yahudilere koruma dini ozgurluk ve kendilerine ait mezarlik sahibi olma haklari tanindi Albert Dionis arzulu projeleri sayesinde Danimarka soylulari arasinda kendisine ozel statu verildi Ayni statu sahibi Gabriel Gomez ticaretin gelismesi icin Danimarka da Sefaradlara yerlesme hakki verilmesi icin i ikna etti Ilerleyen zamanlarda bu haklar Askenazlara da tanindi 1684 te Danimarka Bati Antillerinin valisi olabilmek icin Hiristiyanliga gecti fakat yolsuzluk nedeniyle 1689 da idam edildi Kalici cemaatlerin kurulusuDanimarka da Otuz Yil Savasi nin ardindan cikan ekonomik kriz sebebiyle III Frederik mutlak monarsi ilan etti Ticareti gelistirmek icin ulke kapilarini ic goce acti Ilk Yahudi cemaati 1682 de Fredericia da kuruldu bunu 1684 te Kopenhag daki Askenaz cemaati takip etti 1780 de Danimarka da 1600 Yahudi vardi ve varliklarina gore ozel haklar elde edebiliyorlardi Sosyal ve ekonomik alanda ayirimciliga ugrayan Yahudiler 1782 de bir sure Lutheran kiliselerine gitmeye zorlandilar Buna ragmen cemaat icinde icislerinden belli olcude kendileri sorumlu olup gettolarda yasama zorunlulugu yoktu Donemin sanat ve edebiyatindan anlasildigi uzere cemaat kendisini halktan soyutlamisti Danimarka hayatina uyumHaskala Yahudi aydinmaciligi Danimarka ya 18 yuzyilda ulasti ve kral Danimarka unsurlarini topluma entegre edebilmek icin reformlar uyguladi Yahudilerin dernek kurmasina universitelere gitmesine gayrimenkul satin almasina ve okullar kurmasina izin verildi Napolyon Savaslari ve husranla biten Danimarka Yahudilerinin ozgurlestirilmesine olanak sagladi buna ragmen ayni durumda olan Norvec te Yahudilerin ulkeye girmesi yasaklandi Yine de 1819 da Danimarka da aylarca surecek olan antisemitik ayaklanmalar basladi olu sayisi bilinmemektedir 19 yy Danimarka Yahudilerinin kultur yasaminin gelistigi donemdir Mimar tarafindan tasarlanan ulkenin onemli binalarindandir Danimarka Yahudi cemaati topluma Georg Brandes ve gibi kisileri kazandirmistir Buyume ve 20 yy krizleriYahudilerin entegre oldugu her toplumda goruldugu gibi Danimarka da da karisik evlilikler gibi sebeplerden dolayi Yahudi nufusu asimile olmaktaydi Buna ragmen 1903 Kisinev pogromu 1904 Rus Japon Savasi Rus devrimleri gibi olaylar ulkeye Yahudi gocmen kazandirip yaklasik 3000 Yahudinin buraya yerlesmesine sebep olmustur Yeni gelenlerle Yahudi cemaatinin karakteristigi dindarliktan laik sosyalizme donustu Yidis dilinde tiyatro oyunlari sergilenip gazeteler basildi Bu durum kisa surdu ve Danimarka 1920 lerin baslarinda kapilarini gocmenlere kapatti Nazi donemiNisan 1933 te X Christian Yahudi cemaatinin yuzuncu yildonumu nedeniyle Kopenhag merkez sinagogunda yer alacakti Almanya da Adolf Hitler in Ocak 1933 te basa gelmesiyle cemaat liderleri Kral a ziyareti erteleme tavsiyesinde bulundu Kral X Christian israr edince bir sinagog ilk defa bir Iskandinav lideri tarafindan ziyaret edilmis oldu Hitler in basa gelmesiyle Danimarka halki ve ozellikle ulkedeki Yahudiler uzerindeki gerginlik artti Danimarka bagimsizligini ve tarafsizligini koruyabilmek icin Hitler i sakinlestirmeye calisti fakat en nihayetinde 9 Nisan 1940 ta yla Alman gucleri ulkeyi isgal edince durum riskli bir hal aldi 1943 te Almanya nin Danimarka dan sorumlu yetkilisi Werner Best Danimarka Yahudilerini Rosasana ya denk gelen 1 Ekim de surme karari aldi 202 kisi tutuklandi fakat uyari daha onceden yapildigindan 7550 Yahudi gemiyle Oresund bogazindan gecip Isvec e vardi 450 Yahudi Theresienstadt toplama kampina gonderildi ve bunlardan 52 si olduruldu Danimarka yetkilileri Yahudi tutuklulara her firsatta yemek yardimi yapti Savas sonrasi donemDanimarka toplumu Yahudiler icin her alanda dostane ve guvenilir bir ortam yaratti Danimarka da bugun kullanimda olan iki sinagog bulunmaktadir ve ikisi de Kopenhag dadir Sadece kendi uyelerine hizmet sunan Krystalgade cemaati gelenekselcidir Machsike Hadas Sinagogu ise kucuk bir Orthodox sinagogudur ve in Kopenhag da varligi soz konusudur Ulkede Rambam ve Alef adlarinda iki kulturel Yahudi gazetesi bulunmaktadir KaynakcaConrad Kisch The Jewish community in Denmark history and present status From all their habitations 7 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Official website for the Jewish community in Denmark 25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jewish Genealogical Society in Denmark 25 Mayis 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Jews of Denmark a Bibliography 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde website of The Royal Library 9 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Denmark