Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dar Geçit Muharebesi (Arapça: وقعة الشعب Vakatüşşib) Tahtakaraça Geçidi'nde (Günümüzde Özbekistan) Emevî Halifeliği'nin büyük bir ordusu ile Türkeş Devleti arasında Temmuz 731'de üç gün boyunca süren çatışmadır. Türkeş Devleti, Semerkant'ı kuşatıyordu ve şehrin komutanı , Horasan'ın yeni atanan valisi Cüneyd el-Mürrî'den yardım talebinde bulunmuştu. Cüneyd'in 28.000 kişilik ordusu geçitte Türkeş Devleti'nin saldırısına uğradı ve Emevî ordusu kendini kurtarmayı ve Semerkant'a ulaşmayı başarsa da çok büyük kayıplar verdi; Bir yardım amacıyla Türkeş güçlerine arkadan saldırmaları emredilen Sevre'nin 12.000 askeri neredeyse yok edildi.
| Dar Geçit Muharebesi Arapça: وقعة الشعب Vakatüşşib | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Müslümanların Maveraünnehir'i fethi | |||||||||
 Maveraünnehir'in haritası (8. yüzyıl) | |||||||||
39°16′K 66°54′D / 39.267°K 66.900°D
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Emevîler | Türkeş Devleti ve Maveraünnehir müttefikleri | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Cüneyd el-Mürrî (ölü) | Suluk Çor | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 40,000'nin üstünde | bilinmiyor | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 20,000 (Ibn A'tham), 25,000–30,000 (Blankinship) | 10,000 (Ibn A'tham) | ||||||||
Tüm Emevi döneminin en ayrıntılı anlatımlarından biri olup günümüze ulaşan Taberî'nin Tarihi muharebenin, on yıl boyunca Müslümanların Orta Asya'ya yayılmasını durdurup veya tersine çevirdiğini söyler. Horasan ordusunun uğradığı kayıplar, uzun vadede Emevî rejimini zayıflatan ve yirmi yıl sonra Horasan'da başlayan Abbâsî İhtilâli'nde yıkılmasına neden olan Hilafet'in metropol bölgelerinden takviye sevkine yol açtı.
Arka plan
Maveraünnehir bölgesi, 7. yüzyılın ortalarında Müslümanların İran ve Horasan'ı fethinden sonra, I. Velid (h. 705-715) döneminde Kuteybe bin Müslim komutasındaki Suriye merkezli Emevî Halifeliği'nin Müslüman Arapları tarafından fethedildi. Bölgenin yerli İranlı ve Türk sakinlerinin ve özerk yerel yöneticilerin sadakatleri değişken kaldı ve 719'da Çinlilere ve vassalları Türkeş Devleti'ne (Türk aşiret konfederasyonu) Müslümanlara karşı askeri yardım için bir dilekçe gönderdiler. Buna karşılık 720'de Türkeş Devleti saldırıları başladı ve yerli Soğdya halkı Halifeliğe karşı ayaklanmalar başlattılar. Bunlar Horasan valisi Said bin Amr el-Haraşi tarafından büyük bir gaddarlıkla bastırıldı, ancak 724'te halefi , Fergana'yı ele geçirmeye çalışırken büyük bir felaket yaşadı ("Susuzluk Günü" olarak adlandırılır). Sonraki birkaç yıl boyunca Emevî kuvvetleri savunmayla sınırlı kaldı. İslam'a dönen yerlilerin () vergilerini kaldırarak yerel nüfusun desteğini kazanma ve yatıştırma çabalarında bulunuldu ancak bunlar gönülsüzdü ve kısa sürede tersine döndüler, sert Arap eylemleri yerel seçkinleri daha da yabancılaştırdı. 728'de Türkeş işgali ile birleşen büyük çaplı bir ayaklanma, Semerkant çevresindeki bölge hariç, Maveraünnehir'in çoğunun Halifelik güçleri tarafından terk edilmesine yol açtı.
Durumu tersine çevirme umuduyla, 730 başlarında Halife Hişâm bin Abdülmelik (h. 723-743) Horasan'a yeni bir vali atadı. Bu vali son zamanlarında Sind'in huzura kavuşturma ile meşgul olan deneyimli general Cüneyd el-Mürrî idi. Cüneyd'in Ceyhun'u geçtikten sonra 7.000 süvari eskortuna ihtiyaç duyması ve önceki yıl Buhara'ya kadar ilerleyen selefi ordusuyla bağlantı kurmak için at binerken Kağan Suluk Çor tarafından saldırıya uğraması, o zamanki zorlu güvenlik durumunu göstermektedir. Zorlu bir çarpışmadan sonra, Cüneyd ve eskortu saldırıyı geri püskürtmeyi başardı ve el-Sulami'nin güçleriyle bağlantı kurdu. Türkeş ordusu kuzeye, Semerkant'a doğru çekilirken, Buhara ve Soğdya'nın çoğu kısa süre sonra kurtarıldı. Müslüman ordusu onu takip etti ve şehrin yakınında yapılan bir savaşta zafer kazandı. Cüneyd daha sonra askerleriyle birlikte Merv'de kışlamak üzere geri çekildi. Kış aylarında, daha önce Müslüman yönetimi altında hareketsiz olan Toharistan'daki Amuderya'nın güneyinde isyanlar patlak verdi. Cüneyd, Belh'e gitmek zorunda kaldı ve isyanı bastırmak için 28.000 adamını orada dağıttı. 731'in başlarında Türkeşler Semerkand'ı kuşattığında ve şehrin valisi Sevre bin Hür'den yardım çağrıları geldiğinde, bu durum onu ciddi anlamda yetersiz bıraktı. Ordunun kıdemli Horasanlı Arap liderlerinin, güçlerini yeniden bir araya getirmek için beklemesini ve Ceyhun'u 50.000'den az adamla geçmemesini tavsiye etmesine rağmen Cüneyd, Semerkant'ın kurtarılmasına hemen yürümeye karar verdi.
Muharebe
Cüneyd, Buhara'dan doğuya Semerkant'a giden ve Türkeşlerin elinde bulunan eski Pers Kraliyet Yolu boyunca ilerleyemedi. Bunun yerine ordusunu Semerkant'tan güneye doğru yaklaşık 70 kilometre (43 mi) uzaklıkta bulunan Kiş'e götürdü. Orada gözcülerinden Türkeşlerin yolundaki kuyuları yıkmak için müfrezelerini gönderdiği haberini aldı. Danışmanları başlangıçta Kiş ile Semerkant arasında uzanan Zarafşan Sıradağları'nın batısında, el-Muhtarakah köyünden geçen bir rota önerdiler. Horasanlı liderlerden El-Mujashshir ibn Muzahim al-Sulami, Türkeşler bu yol üzerindeki ekilmeyen otlakları kolaylıkla ateşe verebildiğinden, buna karşı çıktı. Bunun yerine, dik ama kısa - yaklaşık 2 kilometre (1,2 mi) uzunluğundaki - Tahtakaraça Geçidi üzerinden daha doğrudan bir yaklaşımı ve böylece Türkeşleri şaşırtma olasılığını önerdi. Cüneyd, el-Mujashshir'in tavsiyesine uydu ve dar geçidin girişin önünde kamp kurdu. Karar, ordu tarafından, büyük ölçüde "yabancı" Cüneyd'e güvenmeyen Horasanlı Araplar arasında pek kabul görmedi. Kays-Yaman hizipleri arasındaki olağan kavgalar da yeniden ortaya çıktı ve bazı askerler firar etti. Kararlı Cüneyd 28.000 adamla devam etti. Sonraki olaylar, Taberî'nin 10. yüzyıl Peygamberler ve Melikler Tarihi'nde ayrıntılı olarak anlatılmaktadır ve bu anlatımlar da daha önceki tarihçi Ebü'l-Hasen el-Medâinî'nin olaylardan yaklaşık bir yüzyıl sonra yazılan eserine dayanmaktadır. Sonuç olarak, tarihçi Khalid Blankinship'e göre, Dar Geçit "Hişâm 'ın saltanatı sırasında meydana gelen açık ara en iyi belgelenmiş" muharebedir.
Tahtakaraça Geçidi'nde karşılaşan iki ordu, iki farklı askeri felsefeyi temsil ediyordu. Emevi orduları, hem hafif hem de ağır büyük bir süvari birliği oluşturdular, ancak temel dayanak noktaları piyadelerdi. Arap süvarilerinin rolü, genellikle muharebenin ilk aşamalarında, atlarından inmeden ve yaya olarak savaşmadan önce katılım ile sınırlıydı. Bu, ordusu yalnızca süvarilerden oluşan tipik bir Orta Asya bozkır imparatorluğu olan Türkeşlerin aksineydi. Özellikle atlı okçular olarak eşsiz binicilik becerileri ve doğal sertlikleri birleşerek onları son derece tehlikeli rakipler haline getirdi. Daha yavaş hareket eden Arapları geride bırakmak için kullandıkları, akıcı ve son derece hareketli bir aldatma, pusu ve sahte geri çekilme tarzında ustaydılar. Tarihçi Hugh N. Kennedy'nin yazdığı gibi, "göçebe [Türkeş] yerel İran prensleriyle ittifak kurduğunda, belki de ilk Müslüman ordularının şimdiye kadar karşılaştığı en şiddetli direnişi sağladılar".
Soğdya, Şaş ve Fergana hükümdarlarının askerleri tarafından desteklenen Türkeşler, Kiş'ten (bir Cuma) ayrıldıktan iki gün sonra, geçitte Emevî ordusuna Semerkant'tan altı fersah -y. 24 kilometre (15 mi)- uzaklıkta saldırdı. Arap ordusu yemek yemek için durmuşken Türkeşler saldırdı. Osman ibn Abdullah ibn el-Şihhir'in komutasındaki Arap öncü birlikleri yenildi, ancak Cüneyd ordusunun ana gövdesini alelacele konuşlandırabildi ve birliklerini kabile bağlantılarına göre sağda Tamim ve Azd ve solda Rabiah ile birlikte yerleştirdi. Araplar aceleyle hatlarının önüne siperler kurdular ve Arap sağına yönelik ilk Türkeş saldırısı geri püskürtüldü. Muharebeyi yönetmek için kendini merkeze yerleştiren Cüneyd, ardından kendisini düşmanlıkla karşılayan Azd kabilesinin saflarına katıldı. Kabilenin sancaktarı ona "Kazanırsak senin yararına olur, ölürsek bizim için ağlamayacaksın. Hayatıma yemin olsun, eğer kazanırsak ve hayatta kalırsam, seninle asla tek kelime konuşmam" dediği rivayet edilir. Taberî, bu adamın ve aynı sancağın ardı ardına on yedi taşıyıcısının muharebe sırasında öldürüldüğünü bildirir, bu da savaşın şiddetli olduğunun bir göstergesidir. Araplar ilk başta Türkeş saldırısına at sırtında karşıladılar, ancak kayıpları arttıkça Cüneyd'in habercisi onlara atlarından inmelerini ve yaya olarak savaşmalarını, siperlerin arkasına çömelmelerini ve bir mızrak duvarı oluşturmalarını emretti. Bu önlem, Müslümanların yerlerini korumalarına yardımcı oldu ve sonunda her iki taraf da yoruldu ve muharebe o gün için durdu. Araplar arasında en ağır kayıplar, Kiş yakınlarında Abdullah ibn Mu'ammar ibn Sumayr al-Yashkuri'nin altında toplanan geride kalanlar ve yük katarına verildi; onlar neredeyse yok edildi.
Ertesi gün Türkeşler, Araplara yeni saldırılar düzenlediler, ancak bunlar püskürtüldü. Türkeşler ne zaman yaklaşsa Araplar şiddetli karşı taarruzlara giriştiler ve kağan birliklerine Arap kampına saldırmak yerine onu kuşatmalarını emretti. İlk saldırıya direnen Cüneyd, Semerkant'taki Sevre'ya haberciler göndererek, oyalayıcı bir saldırı ile yardımına gelmesini emretti. Sevre ve Semerkant garnizonu, bunun aslında bir intihar görevi olduğunun farkında oldukları için başlangıçta isteksizdiler ancak Cüneyd'in tehditleri Sevre'yi uymaya zorladı. Arkasında küçük bir garnizon bırakarak Sevre, 12.000 adamı Semerkant'tan çıkardı ve yerel bir rehberin yardımıyla Cüneyd'in kuvvetlerinin bir fersah -yaklaşık 5-6 kilometre (3,1-3,7 mil)- yakınına dağları geçerek ulaşmayı başardı. Orada, söylendiğine göre Semerkant'ın Soğdya kralı Gurak'ın tavsiyesi üzerine kuru otlakları ateşe veren Türkeşler ile karşılaştı. Sevre'nın yardımcıları, bir mızrak duvarının önünde yavaş bir piyade ilerleyişini tavsiye etti -Emevîlerin standart süvari karşıtı taktiği- ancak Sevre, birliklerinin yorgun ve çaresiz olduğunu bilerek, bunun yerine, kuvvetinin en azından bir kısmı ile hattı yarıp Cüneyd'e ulaşmak umuduyla Türkeşlere karşı bir süvari hücumu başlatmaya karar verdi. H. A. R. Gibb'in tarifinde, Sevre'nın "ısı ve susuzluktan çıldırmış" birlikleri, Türkeşlere saldırdı ve cephelerini kırdı, ancak muharebe kısa sürede her iki tarafın duman, toz ve alevler tarafından engellendiği karışık bir olay haline geldi. Sonunda Emevî ordusu bütünlüğünü kaybederek dağıldı ve Türkeş süvarileri tarafından parça parça yok edildi. Sevre'nın kendisi de dahil olmak üzere, kuvvetlerinin bini dışında hepsi öldü.
Cüneyd, saptırmayı Semerkant'a geçmek için kullandı, ancak ordusu dar geçitten çıkarken, subayları onu şehre gitmek yerine kamp kurmaya ve geceyi orada geçirmeye ikna etti. Türkeşler onlara yetişip ve muhtemelen Cüneyd'in ordusunu açık alanda yok edeceği için bu tavsiye doğru görünüyordu. Olduğu gibi, kampın tahkimatları, Türkeşlerin saldırılarını yeniledikleri ertesi güne kadar tamamlanamazdı. Bu noktada Araplar o kadar baskı altındaydılar ki, Cüneyd ordunun kölelerine savaşırlarsa özgürlüklerini vadetti. Birçoğu bunu zırh olarak eyer battaniyeleri kullanarak yaptı. Türkeş saldırıları püskürtüldü ve ağır kayıplara rağmen Emevî ordusu neredeyse üç günlük bir savaşın ardından Semerkant'a ulaştı.
Neticesi ve etkisi
Cüneyd, ordusunun toparlanması için 731 Ekimine kadar yaklaşık dört ay Semerkant'ta kaldı. Bu arada Türkeşler, kuşattıkları Buhara'ya doğru yola çıktılar. Cüneyd yine onlarla muharebede karşılaşmaya karar verdi ve Kasım ayı başlarında Türkeşleri bir takım bozguna uğratmayı ve günü girdiği Buhara'da kuşatmayı kaldırmayı başardı. Cüneyd daha sonra Merv'e döndü ve Semerkant'ta 800 kişilik bir askeri garnizon bıraktı. Türgeş kış için kuzeye çekildikten sonra, şehrin Müslüman sakinlerini tahliye etti.
Semerkant kurtarılmış ve Emevî ordusu yok olmaktan kurtulmuş olsa da, tarihçi 'a göre savaş "tamamen bir Arap zaferi değildi".Khalid Yahya Blankinship'e göre bu, Müslümanların uğradığı yüksek kayıplar nedeniyle "en iyi ihtimalle bir Pirus zaferiydi", gerçekten de kaynaklar hem Cüneyd hem de Halife Hişam'ın bu savaşı alenen bir yıl önce 'nde Hazarların zaferi ile benzer olduğunu kaydeder. 10. yüzyıl tarihçisi İbn A'Sem El-Kûfî, Müslüman kayıplarının ordunun toplam 43.000 veya 48.000 büyüklüğünün en az 20.000 olarak koyarken, dönemin şairleri bu sayıyı 50.000'e çıkarır. Savaşın ardından Horasan'a gönderilen veya burada toplanan yedek askerlerin sayısına bakılırsa, Blankinship Arap kayıplarını 25.000 ila 30.000 arasında tahmin ediyor ve "muhtemelen on beş binden fazla olmayan Horasanlı askerin hayatta kaldığını" tahmin ediyor. Türkeşler de ağır kayıplar vermiş olsa da -İbn A'Sem 10.000'den fazla ölü olduğu doğrulanamayan bir rakam vermektedir- Dar Geçit Muharebesi'ndeki Arap kayıpları, Emevîlerin Orta Asya'daki konumunun hızla bozulmasına yol açtı. Cüneyd, 734 yılının başlarında ölümüne kadar Horasan valisi olarak kaldı, ancak bu zamana kadar Müslümanlar, Buhara, Kiş ve el-Saghaniyan bölgesi dışında Amuderya'nın kuzeyindeki her şeyin kontrolünü kaybetmişlerdi.
Kayıpları telafi etmek ve tükenmiş Horasan ordusunu desteklemek için Emevîler, Aşağı Mezopotamya'dan 20.000 kadar insanı harekete geçirmeye ve onları Horasan'a göndermeye başvurmak zorunda kaldılar, bu potansiyel olarak çok tehlikeli bir hareket ve çaresizlik işaretiydi. Bu insanlar, Emevi rejimine kötü bir şekilde düşmandılar ve y. 700'den itibaren Suriye birlikleri tarafından (askerden arındırıldılar ve fiilen işgaline) maruz kaldılar. Cüneyd, acil durumla başa çıkmak için 15.000 yerli asker toplamak zorunda kaldı.
Azdi sancaktarı Cüneyd'e söylediği sözler ile örneklendiği gibi, muharebe sırasında ve sonrasında yaşanan olaylar, Horasanlıların Emevî rejimine ve onun temsilcilerine karşı hoşnutsuzluğunu artırdı. Taberî ayrıca -muhtemelen sonradan eklenmiş olsa da- başka bir Horasanlı'nın muharebeden önce Cüneyd'e söylediği şu sözleri aktarır: "Horasan'ın bazı askerlerinin Kays'dan lüks düşkünü bir adamın ellerinde telef olacağı söylenirdi. Şimdi senin o olabileceğinden korkuyoruz." Blankinship'e göre, bu metinler ve Cüneyd'in liderliğini küçük düşüren şiirler, Horasanlıların "hilafetin en kötü cephelerinden birinde kibirli generallerin yararına sürekli, ödülsüz seferler yapmak zorunda kalmaktan" duydukları hayal kırıklığının açık bir ifadesidir. Horasanlıların görüşüne göre, özel Suriye ordusuna sahip merkezi hükûmet de şimdiye kadar olmayan benzer zorluklarla karşı karşıya kaldı”. Blankinship şunu gözlemler:
| “ | Dar Geçit Günü'nden sonra, Horasanlıların çoğu kabile soyadları Horasan'daki ordunun bir parçası olarak bir daha asla görünmez ve bu da onların yok edildiğini veya adamlarının savaşmaktan vazgeçtiğini düşündürür. Elbette bazı Horasan birlikleri kaldı, ancak bölünmeleri şimdi Suriyeliler ile paralel şekilde. Böylece, özellikle Taberî'nin vurgusundan, Dar Geçit Günü'nün, en azından Horasanlılar açısından, Türkler ile olan savaşta pratikte bir dönüm noktası olduğu anlaşılıyor[...]." | ” |
Horasan'daki müteakip dönem, yerel Horasanlı Araplar arasında çalkantılara, isyanlara ve Emevîlere kızgınlığa neden oldu ve bu, Dar Geçit Muharebesi'nden sonra gönderilen Iraklılara ek olarak 20.000 Suriye askerinin eyalete girmesini gerektirdi. Sadece 739-741'de, lideri Suluk'un öldürülmesinin ardından Türkeş Devleti'nın çökmesinden sonra, Horasan'ın yeni valisi Nasr bin Seyyar, Halifeliğin Maveraünnehir'deki konumunu büyük ölçüde geri getirebildi. Müslüman kontrolünü tekrar Semerkant'a kadar genişletti.
Dar Geçit, Marj Erdebil muharebeleri ve diğer benzer felaketlerdeki başarısızlıkların ardından, Emevî hükûmeti imparatorluğun bükülen sınırlarını güçlendirmek için acil önlemler almak zorunda kaldı. Yenilgiler aynı zamanda yerel sınır ordularının sefere çıkma konusundaki acısını ve isteksizliğini de artırdığından, halifelere çok az seçenek kaldı, ancak güvenilir Suriye ordusunun müfrezelerini tehdit altındaki cephelere gönderdiler. Bu hareket Emevî rejimi için iki kat istikrarsızlığa yol açtı: Suriyelilerin sınır illerine getirilmesi, Suriye ordusunun uzak bölgelere dağıtılması sırasında rejimin gözdeleri tarafından şimdiye kadarki ayrıcalıklı konumlarının tehdit edildiğini gören yerel birlikleri daha da yabancılaştırdı. Yaşadığı kayıplar, hanedanın ana güç tabanını zayıflattı. Bu, 740'lardaki iç savaşlar ve ardından Horasan'da başlayan Abbâsî İhtilâli sırasında Emevî Halifeliğinin sonunu getiren ana faktör olacaktır.
Notlar
- ^ Horasan'daki Emevi ordusu, çoğunlukla y. 665/6'te Aşağı Mezopotamya'dan buraya yerleşen Araplardan ve kabile teşkilatlarını koruyan torunlarından oluşuyordu. Özel bir savaşçı kast olarak, ayrıcalıklarını paylaşmak istemediler ve uzun bir süre, müttefik yerli yöneticiler tarafından sağlanan kuvvetler dışında, silaha sarılmalarına izin verilen yerlilerin sayısını kısıtladılar. Taberî'ye göre y. 715'te 47.000 Horasanlı Arap'ın yanında sadece yaklaşık 7.000 yerli İslama dönmüş (mevali) vardı. Sonraki yıllarda 10.000–20.000 yerli askerin askere alındığına dair vakalar rapor edildi, ancak bunların orduya kalıcı eklemeler değil, daha ziyade belirli seferler veya acil durumlar için orduya alınan yardımcılar olduğu görülüyor.
Kaynakça
- Özel
- ^ Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512
- ^ Kennedy, Hugh (2007). The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In (İngilizce). Philadelphia, Pennsylvania: Da Capo Press. .
- ^ Blankinship, Khalid Yahya, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 25: The End of Expansion: The Caliphate of Hishām, A.D. 724–738/A.H. 105–120
- ^ Blankinship 1994, ss. 19, 29-30.
- ^ Blankinship 1994, ss. 109-110.
- ^ Blankinship 1994, ss. 125-127.
- ^ Gibb 1923, ss. 61-67.
- ^ Blankinship 1994, ss. 127-128.
- ^ Gibb 1923, ss. 67-70.
- ^ Blankinship 1994, s. 155.
- ^ Gibb 1923, ss. 72-73.
- ^ Blankinship 1994, ss. 155-156.
- ^ Gibb 1923, s. 73.
- ^ Kennedy 2001, s. 43.
- ^ a b c d Kennedy 2001, s. 29.
- ^ Blankinship 1989, s. 72.
- ^ a b Kennedy 2007, s. 285.
- ^ Gibb 1923, ss. 40-41.
- ^ Kennedy 2001, ss. 43-46.
- ^ Blankinship 1994, ss. 156, 157.
- ^ Blankinship 1994, s. 156.
- ^ Blankinship 1994, s. 126.
- ^ Kennedy 2001, ss. 23-25.
- ^ Blankinship 1994, ss. 109, 126.
- ^ Kennedy 2007, ss. 234-235.
- ^ Kennedy 2007, s. 236.
- ^ Blankinship 1989, ss. 73-76.
- ^ Kennedy 2001, ss. 29-30.
- ^ Kennedy 2007, ss. 285-287.
- ^ a b Blankinship 1989, s. 76.
- ^ a b c Gibb 1923, s. 74.
- ^ Blankinship 1989, ss. 77-78.
- ^ a b Kennedy 2007, s. 287.
- ^ Kennedy 2001, ss. 25-26.
- ^ Blankinship 1989, ss. 78-79, 83.
- ^ a b c Kennedy 2001, s. 30.
- ^ Blankinship 1989, ss. 80-81.
- ^ Kennedy 2007, ss. 287-288.
- ^ Blankinship 1994, s. 160.
- ^ Gibb 1923, s. 75.
- ^ Shaban 1979, s. 113.
- ^ a b Blankinship 1989, s. xv.
- ^ a b Blankinship 1994, s. 157.
- ^ Blankinship 1994, ss. 157, 326 not 69.
- ^ Blankinship 1994, s. 327 not 86.
- ^ Blankinship 1994, ss. 161, 176.
- ^ Blankinship 1994, ss. 157, 161, 176, 326 not 69.
- ^ Blankinship 1994, ss. 58-59.
- ^ Kennedy 2001, s. 44.
- ^ Blankinship 1994, ss. 157-159.
- ^ Blankinship 1994, ss. 176-185.
- ^ Kennedy 2007, ss. 289-293.
- ^ Blankinship 1994, ss. 7-8, 157, 223ff., 230-236.
- ^ Kennedy 2001, ss. 47-51.
- Genel
- Blankinship, Khalid Yahya, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 25: The End of Expansion: The Caliphate of Hishām, A.D. 724–738/A.H. 105–120. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN .
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN .
- Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: . OCLC 499987512.
- Kennedy, Hugh (2001). The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State (İngilizce). Londra ve New York: Routledge. ISBN .
- Kennedy, Hugh (2007). The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In (İngilizce). Philadelphia, Pennsylvania: Da Capo Press. ISBN .
- Shaban, M. A. (1979). The ʿAbbāsid Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dar Gecit Muharebesi Arapca وقعة الشعب Vakatussib Tahtakaraca Gecidi nde Gunumuzde Ozbekistan Emevi Halifeligi nin buyuk bir ordusu ile Turkes Devleti arasinda Temmuz 731 de uc gun boyunca suren catismadir Turkes Devleti Semerkant i kusatiyordu ve sehrin komutani Horasan in yeni atanan valisi Cuneyd el Murri den yardim talebinde bulunmustu Cuneyd in 28 000 kisilik ordusu gecitte Turkes Devleti nin saldirisina ugradi ve Emevi ordusu kendini kurtarmayi ve Semerkant a ulasmayi basarsa da cok buyuk kayiplar verdi Bir yardim amaciyla Turkes guclerine arkadan saldirmalari emredilen Sevre nin 12 000 askeri neredeyse yok edildi Dar Gecit Muharebesi Arapca وقعة الشعب VakatussibMuslumanlarin Maveraunnehir i fethiMaveraunnehir in haritasi 8 yuzyil 39 16 K 66 54 D 39 267 K 66 900 D 39 267 66 900 TarihTemmuz 731BolgeTahtakaraca Gecidi Gunumuzde Ozbekistan Ozbekistan icinde Tahtakaraca Gecidi YeriSonucTurkes ZaferiTaraflarEmevilerTurkes Devleti ve Maveraunnehir muttefikleriKomutanlar ve liderlerCuneyd el Murri olu Suluk CorGucler40 000 nin ustundebilinmiyorKayiplar20 000 Ibn A tham 25 000 30 000 Blankinship 10 000 Ibn A tham Tum Emevi doneminin en ayrintili anlatimlarindan biri olup gunumuze ulasan Taberi nin Tarihi muharebenin on yil boyunca Muslumanlarin Orta Asya ya yayilmasini durdurup veya tersine cevirdigini soyler Horasan ordusunun ugradigi kayiplar uzun vadede Emevi rejimini zayiflatan ve yirmi yil sonra Horasan da baslayan Abbasi Ihtilali nde yikilmasina neden olan Hilafet in metropol bolgelerinden takviye sevkine yol acti Arka planMaveraunnehir bolgesi 7 yuzyilin ortalarinda Muslumanlarin Iran ve Horasan i fethinden sonra I Velid h 705 715 doneminde Kuteybe bin Muslim komutasindaki Suriye merkezli Emevi Halifeligi nin Musluman Araplari tarafindan fethedildi Bolgenin yerli Iranli ve Turk sakinlerinin ve ozerk yerel yoneticilerin sadakatleri degisken kaldi ve 719 da Cinlilere ve vassallari Turkes Devleti ne Turk asiret konfederasyonu Muslumanlara karsi askeri yardim icin bir dilekce gonderdiler Buna karsilik 720 de Turkes Devleti saldirilari basladi ve yerli Sogdya halki Halifelige karsi ayaklanmalar baslattilar Bunlar Horasan valisi Said bin Amr el Harasi tarafindan buyuk bir gaddarlikla bastirildi ancak 724 te halefi Fergana yi ele gecirmeye calisirken buyuk bir felaket yasadi Susuzluk Gunu olarak adlandirilir Sonraki birkac yil boyunca Emevi kuvvetleri savunmayla sinirli kaldi Islam a donen yerlilerin vergilerini kaldirarak yerel nufusun destegini kazanma ve yatistirma cabalarinda bulunuldu ancak bunlar gonulsuzdu ve kisa surede tersine donduler sert Arap eylemleri yerel seckinleri daha da yabancilastirdi 728 de Turkes isgali ile birlesen buyuk capli bir ayaklanma Semerkant cevresindeki bolge haric Maveraunnehir in cogunun Halifelik gucleri tarafindan terk edilmesine yol acti Durumu tersine cevirme umuduyla 730 baslarinda Halife Hisam bin Abdulmelik h 723 743 Horasan a yeni bir vali atadi Bu vali son zamanlarinda Sind in huzura kavusturma ile mesgul olan deneyimli general Cuneyd el Murri idi Cuneyd in Ceyhun u gectikten sonra 7 000 suvari eskortuna ihtiyac duymasi ve onceki yil Buhara ya kadar ilerleyen selefi ordusuyla baglanti kurmak icin at binerken Kagan Suluk Cor tarafindan saldiriya ugramasi o zamanki zorlu guvenlik durumunu gostermektedir Zorlu bir carpismadan sonra Cuneyd ve eskortu saldiriyi geri puskurtmeyi basardi ve el Sulami nin gucleriyle baglanti kurdu Turkes ordusu kuzeye Semerkant a dogru cekilirken Buhara ve Sogdya nin cogu kisa sure sonra kurtarildi Musluman ordusu onu takip etti ve sehrin yakininda yapilan bir savasta zafer kazandi Cuneyd daha sonra askerleriyle birlikte Merv de kislamak uzere geri cekildi Kis aylarinda daha once Musluman yonetimi altinda hareketsiz olan Toharistan daki Amuderya nin guneyinde isyanlar patlak verdi Cuneyd Belh e gitmek zorunda kaldi ve isyani bastirmak icin 28 000 adamini orada dagitti 731 in baslarinda Turkesler Semerkand i kusattiginda ve sehrin valisi Sevre bin Hur den yardim cagrilari geldiginde bu durum onu ciddi anlamda yetersiz birakti Ordunun kidemli Horasanli Arap liderlerinin guclerini yeniden bir araya getirmek icin beklemesini ve Ceyhun u 50 000 den az adamla gecmemesini tavsiye etmesine ragmen Cuneyd Semerkant in kurtarilmasina hemen yurumeye karar verdi MuharebeCuneyd Buhara dan doguya Semerkant a giden ve Turkeslerin elinde bulunan eski Pers Kraliyet Yolu boyunca ilerleyemedi Bunun yerine ordusunu Semerkant tan guneye dogru yaklasik 70 kilometre 43 mi uzaklikta bulunan Kis e goturdu Orada gozculerinden Turkeslerin yolundaki kuyulari yikmak icin mufrezelerini gonderdigi haberini aldi Danismanlari baslangicta Kis ile Semerkant arasinda uzanan Zarafsan Siradaglari nin batisinda el Muhtarakah koyunden gecen bir rota onerdiler Horasanli liderlerden El Mujashshir ibn Muzahim al Sulami Turkesler bu yol uzerindeki ekilmeyen otlaklari kolaylikla atese verebildiginden buna karsi cikti Bunun yerine dik ama kisa yaklasik 2 kilometre 1 2 mi uzunlugundaki Tahtakaraca Gecidi uzerinden daha dogrudan bir yaklasimi ve boylece Turkesleri sasirtma olasiligini onerdi Cuneyd el Mujashshir in tavsiyesine uydu ve dar gecidin girisin onunde kamp kurdu Karar ordu tarafindan buyuk olcude yabanci Cuneyd e guvenmeyen Horasanli Araplar arasinda pek kabul gormedi Kays Yaman hizipleri arasindaki olagan kavgalar da yeniden ortaya cikti ve bazi askerler firar etti Kararli Cuneyd 28 000 adamla devam etti Sonraki olaylar Taberi nin 10 yuzyil Peygamberler ve Melikler Tarihi nde ayrintili olarak anlatilmaktadir ve bu anlatimlar da daha onceki tarihci Ebu l Hasen el Medaini nin olaylardan yaklasik bir yuzyil sonra yazilan eserine dayanmaktadir Sonuc olarak tarihci Khalid Blankinship e gore Dar Gecit Hisam in saltanati sirasinda meydana gelen acik ara en iyi belgelenmis muharebedir Tahtakaraca Gecidi nde karsilasan iki ordu iki farkli askeri felsefeyi temsil ediyordu Emevi ordulari hem hafif hem de agir buyuk bir suvari birligi olusturdular ancak temel dayanak noktalari piyadelerdi Arap suvarilerinin rolu genellikle muharebenin ilk asamalarinda atlarindan inmeden ve yaya olarak savasmadan once katilim ile sinirliydi Bu ordusu yalnizca suvarilerden olusan tipik bir Orta Asya bozkir imparatorlugu olan Turkeslerin aksineydi Ozellikle atli okcular olarak essiz binicilik becerileri ve dogal sertlikleri birleserek onlari son derece tehlikeli rakipler haline getirdi Daha yavas hareket eden Araplari geride birakmak icin kullandiklari akici ve son derece hareketli bir aldatma pusu ve sahte geri cekilme tarzinda ustaydilar Tarihci Hugh N Kennedy nin yazdigi gibi gocebe Turkes yerel Iran prensleriyle ittifak kurdugunda belki de ilk Musluman ordularinin simdiye kadar karsilastigi en siddetli direnisi sagladilar Sogdya Sas ve Fergana hukumdarlarinin askerleri tarafindan desteklenen Turkesler Kis ten bir Cuma ayrildiktan iki gun sonra gecitte Emevi ordusuna Semerkant tan alti fersah y 24 kilometre 15 mi uzaklikta saldirdi Arap ordusu yemek yemek icin durmusken Turkesler saldirdi Osman ibn Abdullah ibn el Sihhir in komutasindaki Arap oncu birlikleri yenildi ancak Cuneyd ordusunun ana govdesini alelacele konuslandirabildi ve birliklerini kabile baglantilarina gore sagda Tamim ve Azd ve solda Rabiah ile birlikte yerlestirdi Araplar aceleyle hatlarinin onune siperler kurdular ve Arap sagina yonelik ilk Turkes saldirisi geri puskurtuldu Muharebeyi yonetmek icin kendini merkeze yerlestiren Cuneyd ardindan kendisini dusmanlikla karsilayan Azd kabilesinin saflarina katildi Kabilenin sancaktari ona Kazanirsak senin yararina olur olursek bizim icin aglamayacaksin Hayatima yemin olsun eger kazanirsak ve hayatta kalirsam seninle asla tek kelime konusmam dedigi rivayet edilir Taberi bu adamin ve ayni sancagin ardi ardina on yedi tasiyicisinin muharebe sirasinda olduruldugunu bildirir bu da savasin siddetli oldugunun bir gostergesidir Araplar ilk basta Turkes saldirisina at sirtinda karsiladilar ancak kayiplari arttikca Cuneyd in habercisi onlara atlarindan inmelerini ve yaya olarak savasmalarini siperlerin arkasina comelmelerini ve bir mizrak duvari olusturmalarini emretti Bu onlem Muslumanlarin yerlerini korumalarina yardimci oldu ve sonunda her iki taraf da yoruldu ve muharebe o gun icin durdu Araplar arasinda en agir kayiplar Kis yakinlarinda Abdullah ibn Mu ammar ibn Sumayr al Yashkuri nin altinda toplanan geride kalanlar ve yuk katarina verildi onlar neredeyse yok edildi Ertesi gun Turkesler Araplara yeni saldirilar duzenlediler ancak bunlar puskurtuldu Turkesler ne zaman yaklassa Araplar siddetli karsi taarruzlara giristiler ve kagan birliklerine Arap kampina saldirmak yerine onu kusatmalarini emretti Ilk saldiriya direnen Cuneyd Semerkant taki Sevre ya haberciler gondererek oyalayici bir saldiri ile yardimina gelmesini emretti Sevre ve Semerkant garnizonu bunun aslinda bir intihar gorevi oldugunun farkinda olduklari icin baslangicta isteksizdiler ancak Cuneyd in tehditleri Sevre yi uymaya zorladi Arkasinda kucuk bir garnizon birakarak Sevre 12 000 adami Semerkant tan cikardi ve yerel bir rehberin yardimiyla Cuneyd in kuvvetlerinin bir fersah yaklasik 5 6 kilometre 3 1 3 7 mil yakinina daglari gecerek ulasmayi basardi Orada soylendigine gore Semerkant in Sogdya krali Gurak in tavsiyesi uzerine kuru otlaklari atese veren Turkesler ile karsilasti Sevre nin yardimcilari bir mizrak duvarinin onunde yavas bir piyade ilerleyisini tavsiye etti Emevilerin standart suvari karsiti taktigi ancak Sevre birliklerinin yorgun ve caresiz oldugunu bilerek bunun yerine kuvvetinin en azindan bir kismi ile hatti yarip Cuneyd e ulasmak umuduyla Turkeslere karsi bir suvari hucumu baslatmaya karar verdi H A R Gibb in tarifinde Sevre nin isi ve susuzluktan cildirmis birlikleri Turkeslere saldirdi ve cephelerini kirdi ancak muharebe kisa surede her iki tarafin duman toz ve alevler tarafindan engellendigi karisik bir olay haline geldi Sonunda Emevi ordusu butunlugunu kaybederek dagildi ve Turkes suvarileri tarafindan parca parca yok edildi Sevre nin kendisi de dahil olmak uzere kuvvetlerinin bini disinda hepsi oldu Cuneyd saptirmayi Semerkant a gecmek icin kullandi ancak ordusu dar gecitten cikarken subaylari onu sehre gitmek yerine kamp kurmaya ve geceyi orada gecirmeye ikna etti Turkesler onlara yetisip ve muhtemelen Cuneyd in ordusunu acik alanda yok edecegi icin bu tavsiye dogru gorunuyordu Oldugu gibi kampin tahkimatlari Turkeslerin saldirilarini yeniledikleri ertesi gune kadar tamamlanamazdi Bu noktada Araplar o kadar baski altindaydilar ki Cuneyd ordunun kolelerine savasirlarsa ozgurluklerini vadetti Bircogu bunu zirh olarak eyer battaniyeleri kullanarak yapti Turkes saldirilari puskurtuldu ve agir kayiplara ragmen Emevi ordusu neredeyse uc gunluk bir savasin ardindan Semerkant a ulasti Neticesi ve etkisiEn genis haliyle Emevi Halifeligi yesil y 740 Horasan ve Maveraunnehir haritanin en kuzey dogusundadir Cuneyd ordusunun toparlanmasi icin 731 Ekimine kadar yaklasik dort ay Semerkant ta kaldi Bu arada Turkesler kusattiklari Buhara ya dogru yola ciktilar Cuneyd yine onlarla muharebede karsilasmaya karar verdi ve Kasim ayi baslarinda Turkesleri bir takim bozguna ugratmayi ve gunu girdigi Buhara da kusatmayi kaldirmayi basardi Cuneyd daha sonra Merv e dondu ve Semerkant ta 800 kisilik bir askeri garnizon birakti Turges kis icin kuzeye cekildikten sonra sehrin Musluman sakinlerini tahliye etti Semerkant kurtarilmis ve Emevi ordusu yok olmaktan kurtulmus olsa da tarihci a gore savas tamamen bir Arap zaferi degildi Khalid Yahya Blankinship e gore bu Muslumanlarin ugradigi yuksek kayiplar nedeniyle en iyi ihtimalle bir Pirus zaferiydi gercekten de kaynaklar hem Cuneyd hem de Halife Hisam in bu savasi alenen bir yil once nde Hazarlarin zaferi ile benzer oldugunu kaydeder 10 yuzyil tarihcisi Ibn A Sem El Kufi Musluman kayiplarinin ordunun toplam 43 000 veya 48 000 buyuklugunun en az 20 000 olarak koyarken donemin sairleri bu sayiyi 50 000 e cikarir Savasin ardindan Horasan a gonderilen veya burada toplanan yedek askerlerin sayisina bakilirsa Blankinship Arap kayiplarini 25 000 ila 30 000 arasinda tahmin ediyor ve muhtemelen on bes binden fazla olmayan Horasanli askerin hayatta kaldigini tahmin ediyor Turkesler de agir kayiplar vermis olsa da Ibn A Sem 10 000 den fazla olu oldugu dogrulanamayan bir rakam vermektedir Dar Gecit Muharebesi ndeki Arap kayiplari Emevilerin Orta Asya daki konumunun hizla bozulmasina yol acti Cuneyd 734 yilinin baslarinda olumune kadar Horasan valisi olarak kaldi ancak bu zamana kadar Muslumanlar Buhara Kis ve el Saghaniyan bolgesi disinda Amuderya nin kuzeyindeki her seyin kontrolunu kaybetmislerdi Kayiplari telafi etmek ve tukenmis Horasan ordusunu desteklemek icin Emeviler Asagi Mezopotamya dan 20 000 kadar insani harekete gecirmeye ve onlari Horasan a gondermeye basvurmak zorunda kaldilar bu potansiyel olarak cok tehlikeli bir hareket ve caresizlik isaretiydi Bu insanlar Emevi rejimine kotu bir sekilde dusmandilar ve y 700 den itibaren Suriye birlikleri tarafindan askerden arindirildilar ve fiilen isgaline maruz kaldilar Cuneyd acil durumla basa cikmak icin 15 000 yerli asker toplamak zorunda kaldi Azdi sancaktari Cuneyd e soyledigi sozler ile orneklendigi gibi muharebe sirasinda ve sonrasinda yasanan olaylar Horasanlilarin Emevi rejimine ve onun temsilcilerine karsi hosnutsuzlugunu artirdi Taberi ayrica muhtemelen sonradan eklenmis olsa da baska bir Horasanli nin muharebeden once Cuneyd e soyledigi su sozleri aktarir Horasan in bazi askerlerinin Kays dan luks duskunu bir adamin ellerinde telef olacagi soylenirdi Simdi senin o olabileceginden korkuyoruz Blankinship e gore bu metinler ve Cuneyd in liderligini kucuk dusuren siirler Horasanlilarin hilafetin en kotu cephelerinden birinde kibirli generallerin yararina surekli odulsuz seferler yapmak zorunda kalmaktan duyduklari hayal kirikliginin acik bir ifadesidir Horasanlilarin gorusune gore ozel Suriye ordusuna sahip merkezi hukumet de simdiye kadar olmayan benzer zorluklarla karsi karsiya kaldi Blankinship sunu gozlemler Dar Gecit Gunu nden sonra Horasanlilarin cogu kabile soyadlari Horasan daki ordunun bir parcasi olarak bir daha asla gorunmez ve bu da onlarin yok edildigini veya adamlarinin savasmaktan vazgectigini dusundurur Elbette bazi Horasan birlikleri kaldi ancak bolunmeleri simdi Suriyeliler ile paralel sekilde Boylece ozellikle Taberi nin vurgusundan Dar Gecit Gunu nun en azindan Horasanlilar acisindan Turkler ile olan savasta pratikte bir donum noktasi oldugu anlasiliyor Horasan daki muteakip donem yerel Horasanli Araplar arasinda calkantilara isyanlara ve Emevilere kizginliga neden oldu ve bu Dar Gecit Muharebesi nden sonra gonderilen Iraklilara ek olarak 20 000 Suriye askerinin eyalete girmesini gerektirdi Sadece 739 741 de lideri Suluk un oldurulmesinin ardindan Turkes Devleti nin cokmesinden sonra Horasan in yeni valisi Nasr bin Seyyar Halifeligin Maveraunnehir deki konumunu buyuk olcude geri getirebildi Musluman kontrolunu tekrar Semerkant a kadar genisletti Dar Gecit Marj Erdebil muharebeleri ve diger benzer felaketlerdeki basarisizliklarin ardindan Emevi hukumeti imparatorlugun bukulen sinirlarini guclendirmek icin acil onlemler almak zorunda kaldi Yenilgiler ayni zamanda yerel sinir ordularinin sefere cikma konusundaki acisini ve isteksizligini de artirdigindan halifelere cok az secenek kaldi ancak guvenilir Suriye ordusunun mufrezelerini tehdit altindaki cephelere gonderdiler Bu hareket Emevi rejimi icin iki kat istikrarsizliga yol acti Suriyelilerin sinir illerine getirilmesi Suriye ordusunun uzak bolgelere dagitilmasi sirasinda rejimin gozdeleri tarafindan simdiye kadarki ayricalikli konumlarinin tehdit edildigini goren yerel birlikleri daha da yabancilastirdi Yasadigi kayiplar hanedanin ana guc tabanini zayiflatti Bu 740 lardaki ic savaslar ve ardindan Horasan da baslayan Abbasi Ihtilali sirasinda Emevi Halifeliginin sonunu getiren ana faktor olacaktir Notlar Horasan daki Emevi ordusu cogunlukla y 665 6 te Asagi Mezopotamya dan buraya yerlesen Araplardan ve kabile teskilatlarini koruyan torunlarindan olusuyordu Ozel bir savasci kast olarak ayricaliklarini paylasmak istemediler ve uzun bir sure muttefik yerli yoneticiler tarafindan saglanan kuvvetler disinda silaha sarilmalarina izin verilen yerlilerin sayisini kisitladilar Taberi ye gore y 715 te 47 000 Horasanli Arap in yaninda sadece yaklasik 7 000 yerli Islama donmus mevali vardi Sonraki yillarda 10 000 20 000 yerli askerin askere alindigina dair vakalar rapor edildi ancak bunlarin orduya kalici eklemeler degil daha ziyade belirli seferler veya acil durumlar icin orduya alinan yardimcilar oldugu goruluyor KaynakcaOzel Gibb H A R 1923 The Arab Conquests in Central Asia Ingilizce Londra The Royal Asiatic Society OCLC 499987512 Kennedy Hugh 2007 The Great Arab Conquests How the Spread of Islam Changed the World We Live In Ingilizce Philadelphia Pennsylvania Da Capo Press ISBN 978 0 306 81740 3 Blankinship Khalid Yahya Ed 1989 The History of al Ṭabari Volume 25 The End of Expansion The Caliphate of Hisham A D 724 738 A H 105 120 Blankinship 1994 ss 19 29 30 Blankinship 1994 ss 109 110 Blankinship 1994 ss 125 127 Gibb 1923 ss 61 67 Blankinship 1994 ss 127 128 Gibb 1923 ss 67 70 Blankinship 1994 s 155 Gibb 1923 ss 72 73 Blankinship 1994 ss 155 156 Gibb 1923 s 73 Kennedy 2001 s 43 a b c d Kennedy 2001 s 29 Blankinship 1989 s 72 a b Kennedy 2007 s 285 Gibb 1923 ss 40 41 Kennedy 2001 ss 43 46 Blankinship 1994 ss 156 157 Blankinship 1994 s 156 Blankinship 1994 s 126 Kennedy 2001 ss 23 25 Blankinship 1994 ss 109 126 Kennedy 2007 ss 234 235 Kennedy 2007 s 236 Blankinship 1989 ss 73 76 Kennedy 2001 ss 29 30 Kennedy 2007 ss 285 287 a b Blankinship 1989 s 76 a b c Gibb 1923 s 74 Blankinship 1989 ss 77 78 a b Kennedy 2007 s 287 Kennedy 2001 ss 25 26 Blankinship 1989 ss 78 79 83 a b c Kennedy 2001 s 30 Blankinship 1989 ss 80 81 Kennedy 2007 ss 287 288 Blankinship 1994 s 160 Gibb 1923 s 75 Shaban 1979 s 113 a b Blankinship 1989 s xv a b Blankinship 1994 s 157 Blankinship 1994 ss 157 326 not 69 Blankinship 1994 s 327 not 86 Blankinship 1994 ss 161 176 Blankinship 1994 ss 157 161 176 326 not 69 Blankinship 1994 ss 58 59 Kennedy 2001 s 44 Blankinship 1994 ss 157 159 Blankinship 1994 ss 176 185 Kennedy 2007 ss 289 293 Blankinship 1994 ss 7 8 157 223ff 230 236 Kennedy 2001 ss 47 51 GenelBlankinship Khalid Yahya Ed 1989 The History of al Ṭabari Volume 25 The End of Expansion The Caliphate of Hisham A D 724 738 A H 105 120 SUNY series in Near Eastern studies Ingilizce Albany New York State University of New York Press ISBN 978 0 88706 569 9 Blankinship Khalid Yahya 1994 The End of the Jihad State The Reign of Hisham ibn ʻAbd al Malik and the Collapse of the Umayyads Ingilizce Albany New York State University of New York Press ISBN 978 0 7914 1827 7 Gibb H A R 1923 The Arab Conquests in Central Asia Ingilizce Londra OCLC 499987512 Kennedy Hugh 2001 The Armies of the Caliphs Military and Society in the Early Islamic State Ingilizce Londra ve New York Routledge ISBN 0 415 25093 5 Kennedy Hugh 2007 The Great Arab Conquests How the Spread of Islam Changed the World We Live In Ingilizce Philadelphia Pennsylvania Da Capo Press ISBN 978 0 306 81740 3 Shaban M A 1979 The ʿAbbasid Revolution Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 29534 3 4 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2022