Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Narval veya diğer adıyla denizgergedanı (Monodon monoceros), balinalar (Cetacea) takımının Monodontidae familyası içindeki Monodon cinsinin tek türüdür. Yaşam alanı arktik denizler olan bu deniz memelisi, 70° K enleminin güneyinde nadiren görülür.
| Narval | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Monodon monoceros Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
Sınıflama
Narval, ilk olarak 1758'de Carl Linnaeus tarafından tanımlanmıştır. Monodontidae familyasını, kendisinin Monodon cinsinin tek türü olması gibi, Delphinapterus cinsinin tek türü olan beyaz balina (Delphinapterus leucas) ile paylaşır. Bir dönem, için de aynı familya uygun görülmüşse de yakın tarihli genetik kanıtlar ile bu canlının yunusgiller (Delphinidae) familyasına dahil olduğunu belirlenmiştir.
Fiziksel özellikler
Genel
Narvalın üst kısmının derisi çoğunlukla alacalı gridir ve bu görünüm yanlara doğru açılarak, karın bölgesinde oldukça beyaz bir hale gelir. Boyun, baş, göğüs yüzgeçleri ve kuyruk kanatları ise neredeyse siyahtır. Erişkin bireylerin rengi, genellikle, genç bireylerden daha canlıdır.
Erişkin erkek narvaller 4,6 m, dişiler ise 4 metreye uzayabilir ve erkekler 1600, dişiler de 1000 kg ağırlığa ulaşabilir.
Boynuzsu diş
Denizgergedanlarının en dikkat çeken özelliği, erişkin erkek bireylerin üst sol çenesinden çıkan ve ileriye 3 metre kadar uzayabilen, sola dönüşlü yapan, boynuz benzeri uzun bir diştir. Ağırlığı 10 kg'a erişebilen bu dişten dişi narvallerde nadiren çıkarken, 500 erkekten birinde normalde küçük olan sağ diş de uzar. Çok daha nadir olan bir durum, dişi bir narvalde iki dişin birden uzamasıdır (soldaki resim).
Bu kadar uzayan bir dişin ne işlevinin olduğu yoğun tartışmaların konusu olmuştur. İlk bilimsel teorilerde bu dişin narvalın Arktik Okyanus'taki yaşam alanını örten buzu delmek gibi bir işlevi olabileceği üzerinde durulmuşken, başka teorilerde de olasılıkla kullanıldığına değinilmiştir. Daha yakın tarihlerdeyse, daha büyük dişe sahip erkeklerin daha yüksek olasılıkla bir eş bulabileceği görüşünden hareketle, bu dişin birincil işlevinin gösteriş ve baskınlık olduğu görüşü benimsenmiştir. Bu hipotezin öne sürülmesinin nedeni, "diş tokuşturma" (İngilizce'de tusking) olarak adlandırılan ve erkek narvallerin dişlerini birbirlerine sürttüğü etkinliğin gözlenmesi olmuştur.
Ancak güncel bir araştırma, doğada karşılaştırılabilecek başka bir örneğin olmadığı bu uzantının aslında bir duyu organı olabileceğini göstermiştir. ile yapılan incelemeler sonuncunda, yaklaşık 2,5 m uzunluğundaki bir narval dişinde, dişin merkezinde seyreden diş yüzeyine ince kanallar içinde uzanan 10 milyon kadar sinir bağlantısı olduğu belirlenmiştir. Böylece, bu uzantının çok duyarlı bir yüzeye sahip olduğu ve sudaki sıcaklık, basınç ve madde konsantrasyonundaki değişimleri algılayabileceği ileri sürülmüştür. Konsantrasyon değişimlerini algılayabilme yetenekleri, avlarını ya da suyun tuzluluk oranını hissetmelerini sağlıyor olabilir. Ayrıca, bu hassas uzantının da algılayabildiği ve diş tokuşturma davranışının bununla ilgili olabileceği de ileri sürülmüştür.
Fillerin dişleri gibi narvallerin dişleri de kırıldığında tekrar büyümez. Ancak, bu dişlerin kırılması görece zordur çünkü sert ve bükülmez gözükseler de oldukça esneklerdir: yaklaşık 2,5 m uzunluğundaki bir narval dişi, kırılmadan her yöne yaklaşık 30 cm kadar esneyebilir. Eğer kırılma dışı bir hasar görürse de belli ölçüde kendini onarabilir.
Beslenme ve davranış
Hızlı ve hareketli canlılar olan narvallerin temel gıdası, buz kaplı denizlerin altında yaşayan morina balığı türleridir. Bazı bölgelerde yaşayanlar ise beslenmelerine mürekkep balığı, karides, , ve açık denizde sürüler halinde bulunan çeşitli balıkları da dahil edecek şekilde uyum sağlamıştır.
Narvaller genellikle 5 ila 10 üyelik gruplar halinde bulunur. Bazen, özellikle yazın aynı kıyılarda toplanıldığında, çeşitli gruplar bir araya gelebilir. Topluluk içindeki erkek narvaller, "diş tokuşturma" (tusking) olarak adlandırılan bir davranış dahilinde, zaman zaman dişlerini birbirlerine sürterler. Yukarıda da açıklandığı gibi, son araştırmalar ile bu dişlerin büyük olasılıkla bir çeşit duyu organı olduğu anlaşılmıştır. Diş tokuşturma davranışının ise bir anlamda diş fırçalamaya benzeyip, diş yüzeyine açılan sinir bağlantısı kanalcıklarının ağızlarından zamanla dişler üzerinde biriken kabuklu deniz canlılarını uzaklaştırmaya yaradığı düşünülmüştür.
Narvaller derin dalıcılardır. Tipik bir dalışta, 2 m/s hızla 5 ila 10 dakika kadar dalan hayvan yaklaşık 1000 m'ye ulaşır ve burada muhtemelen birkaç dakika geçirdikten sonra yüzeye çıkar. Bugüne dek kaydedilebilmiş en derin dalış 1164 m'dir. Tipik dalış süresi yaklaşık 20 dakikadır ama nadir de olsa 25 dakikalık dalışlar kaydedilmiştir.
Dağılım ve nüfus
Narvaller baskın olarak Arktik Okyanus'un Atlantik ve Rusya bölgelerinde bulunur. Hudson Körfezi'nin kuzeyi, Hudson Boğazı, Baffin Körfezi, Grönland'ın doğu kıyılarının açıkları ve Grönland'ın kuzey ucundan doğu yönünde Rusya'nın doğusuna (170° D) kadar uzanan bir şeritte narval bireyleri sıklıkla kaydedilir. Son sayılan şerit boyunca Svalbard, ve Severnaya Zemlya adlı bölgeler bulunur. Narvallerin bugüne dek görüldüğü en kuzey nokta ise Franz Joseph Arazisi'nin kuzeyinde, yaklaşık 85° K enlemindedir.
Nüfus hakkındaki tahminler Kanada'nın kuzeyi ile Grönland'ın batısındaki fiyort ve girintilerde yapılan gözlemlere dayanır. Havadan yapılan gözlemler yaklaşık 20.000, dalmış durumdaki hayvanların da göz önünde bulundurulması ise 25.000'i geçebilecek birey sayısı tahminini sağlamıştır.
Narvaller göçer hayvanlardır ve yaz aylarında kıyılara yakın hareket ederken, kış donlarının başlamasıyla birlikte kıyılardan uzaklaşır ve yoğun yüzer buzun arasında, buzdaki doğal açıklık ve yarıkları kullanarak yaşarlar. İlkbaharın gelişiyle birlikte buz yarıkları kanallara açılır ve bu canlılar da körfezlere geri döner.
Düşmanlar ve korunma durumu
Kutup ayıları ve katil balinalar, narvallerin ana doğal düşmanıdır.
Narvaller, avlamaları yasal olarak serbest olan İnuitler için Arktik iklimde bulabilecekleri önemli bir besin kaynağıdır. Bu türden başka, diğer bazı balina türlerini ya da mors, ve fok gibi da avlayan İnuitler'de, genellikle, bir av gerçekleştiren ekip avladığı hayvanın karaciğerini hemen avın arkasından ve hayvana saygıyı ifade eden eski bir tören ile yer. Grönland'da, zıpkınlama gibi geleneksel balina avcılığı yöntemleri kullanılırken, Kuzey Kanada'da sıklıkla hızlı tekneler ve av tüfekleri kullanılır.
Narvallerin öldürülmesi, PETA ve benzeri hayvan hakları grupları tarafından uzun süredir protesto edilmektedir. Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'ndeyse, narvallerin korunmasına ilişkin en güncel değerlendime 1996 yılına aittir ve şu an için bu türün korunma durumu kategorisi "DD" (Data Deficient; Veri Yetersiz) olarak geçmektedir.
Çeşitli kültürlerde narval
- Kanada'nın Nunavut bölgesinin resmî armasında yer alan ve üzerinde bir iglu ve taç bulunan kalkan simgesini taşıyan iki hayvandan biri ren geyiği, diğeri ise narvaldir (sağdaki resim).
- İnuitler'in narval yaradılışı ile ilgili efsanesine göre, elinde zıpkın tutan bir kadın okyanusa düşmüş ve zıpkının çevresine dolanmıştır. Sonra, suya batan kadın zıpkının arka ucunda bir beyaz balinaya sarılmış ve böylece narval oluşmuştur.
- Orta Çağ Avrupası'nda, narval ile ilgili çeşitli inanışlar gelişmiştir: kimisi, dişlerinin efsanevi tek boynuzlu attan gelen boynuzlar olduğuna; kimisi ise Nuh'un tek boynuzlu atı gemisinden attığına ve onun da narvale dönüştüğüne inanmıştır. Ayrıca, bu dişlerin sihirli güçleri olduğu da kabul edilmiş ve Vikingler gibi kuzeyli tüccarlar da bu dişleri ağırlıklarının çok katı kadar altına satabilmiştir. Elde edilen bu dişlerden, içine konan içkiye karıştırılmış zehiri etkisiz hale getireceğine inanılan kadehler yapılmıştır. 16. yüzyılda da Kraliçe 1. Elizabeth, o dönemde bir kale inşasının masrafını karşılayabilecek olan 10.000 sterline, asa olarak kullandığı bir narval dişi edinmiştir.
- Tek boynuzlu atların boynuzları, sıklıkla, narval dişindekine çok benzer sarmal biçime sahip olarak resmedilir.
- Narval dişi ile ilgili gerçekler ise Keşif Çağında, kaşifler ve doğa bilimciler Arktik bölgeleri gezdikçe ortaya çıkmaya başlamıştır. 1555'te Olaus Magnus, alnından boynuz çıkan balık benzeri bir yaratığı resmetmiştir. 1577'de ise Martin Frobisher, bu boynuzun ileri uzandığını tanımlamıştır. Efsaneyi sona erdiren kesin tanımıysa, narval dişleriyle ilgili halka açık bir konferans veren Danimarkalı zoolog 1638'de sunmuştur.
- Jules Verne'in romanı 'ın başlarında, Nautilus denizaltısının henüz tanımlanmamış bir narval alt türü olduğuna inanılır.
Resimler
-
![image]()
Creswell Körfezi'nde bir narval grubu. , Kanada. 1997. -
![image]()
Bir narval ve bir Grönland köpekbalığının resmedildiği çizim. 1820 -
![image]()
Beyaz balina ile narvali karşılaştıran bir çizim. -
![image]()
Bir narval çizimi. 1883.
Kaynakça
- ^ Lowry, L; Laidre, K; Reeves, R (2017). "Monodon monoceros". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2017.
Temel
- İngilizce Wikipedia'daki Narwhal maddesinin 6 Aralık 2006 sürümü.
- Narwhal. M. P. Heide-Jorgensen. Encyclopedia of Marine Mammals (pp 783-787). Perrin, Wursig and Thewissen eds. Academic Press. .
Dış bağlantılar
- ARKive'da .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Narval veya diger adiyla denizgergedani Monodon monoceros balinalar Cetacea takiminin Monodontidae familyasi icindeki Monodon cinsinin tek turudur Yasam alani arktik denizler olan bu deniz memelisi 70 K enleminin guneyinde nadiren gorulur Narval Yasadigi donem araligi 2 58 0 myo Kuvaterner Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgN Korunma durumuAsgari endise altinda IUCN 3 1 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CetaceaFamilya MonodontidaeCins MonodonTur M monocerosIkili adlandirmaMonodon monocerosLinnaeus 1758YayilimiSiniflamaNarval ilk olarak 1758 de Carl Linnaeus tarafindan tanimlanmistir Monodontidae familyasini kendisinin Monodon cinsinin tek turu olmasi gibi Delphinapterus cinsinin tek turu olan beyaz balina Delphinapterus leucas ile paylasir Bir donem icin de ayni familya uygun gorulmusse de yakin tarihli genetik kanitlar ile bu canlinin yunusgiller Delphinidae familyasina dahil oldugunu belirlenmistir Fiziksel ozelliklerGenel Narvalin ust kisminin derisi cogunlukla alacali gridir ve bu gorunum yanlara dogru acilarak karin bolgesinde oldukca beyaz bir hale gelir Boyun bas gogus yuzgecleri ve kuyruk kanatlari ise neredeyse siyahtir Eriskin bireylerin rengi genellikle genc bireylerden daha canlidir Eriskin erkek narvaller 4 6 m disiler ise 4 metreye uzayabilir ve erkekler 1600 disiler de 1000 kg agirliga ulasabilir Boynuzsu dis nde boynuzsu iki disi ile bir disi narval kafatasi Buna narvallerde cok nadir rastlanir Denizgergedanlarinin en dikkat ceken ozelligi eriskin erkek bireylerin ust sol cenesinden cikan ve ileriye 3 metre kadar uzayabilen sola donuslu yapan boynuz benzeri uzun bir distir Agirligi 10 kg a erisebilen bu disten disi narvallerde nadiren cikarken 500 erkekten birinde normalde kucuk olan sag dis de uzar Cok daha nadir olan bir durum disi bir narvalde iki disin birden uzamasidir soldaki resim Bu kadar uzayan bir disin ne islevinin oldugu yogun tartismalarin konusu olmustur Ilk bilimsel teorilerde bu disin narvalin Arktik Okyanus taki yasam alanini orten buzu delmek gibi bir islevi olabilecegi uzerinde durulmusken baska teorilerde de olasilikla kullanildigina deginilmistir Daha yakin tarihlerdeyse daha buyuk dise sahip erkeklerin daha yuksek olasilikla bir es bulabilecegi gorusunden hareketle bu disin birincil islevinin gosteris ve baskinlik oldugu gorusu benimsenmistir Bu hipotezin one surulmesinin nedeni dis tokusturma Ingilizce de tusking olarak adlandirilan ve erkek narvallerin dislerini birbirlerine surttugu etkinligin gozlenmesi olmustur Ancak guncel bir arastirma dogada karsilastirilabilecek baska bir ornegin olmadigi bu uzantinin aslinda bir duyu organi olabilecegini gostermistir ile yapilan incelemeler sonuncunda yaklasik 2 5 m uzunlugundaki bir narval disinde disin merkezinde seyreden dis yuzeyine ince kanallar icinde uzanan 10 milyon kadar sinir baglantisi oldugu belirlenmistir Boylece bu uzantinin cok duyarli bir yuzeye sahip oldugu ve sudaki sicaklik basinc ve madde konsantrasyonundaki degisimleri algilayabilecegi ileri surulmustur Konsantrasyon degisimlerini algilayabilme yetenekleri avlarini ya da suyun tuzluluk oranini hissetmelerini sagliyor olabilir Ayrica bu hassas uzantinin da algilayabildigi ve dis tokusturma davranisinin bununla ilgili olabilecegi de ileri surulmustur Fillerin disleri gibi narvallerin disleri de kirildiginda tekrar buyumez Ancak bu dislerin kirilmasi gorece zordur cunku sert ve bukulmez gozukseler de oldukca esneklerdir yaklasik 2 5 m uzunlugundaki bir narval disi kirilmadan her yone yaklasik 30 cm kadar esneyebilir Eger kirilma disi bir hasar gorurse de belli olcude kendini onarabilir Beslenme ve davranisHizli ve hareketli canlilar olan narvallerin temel gidasi buz kapli denizlerin altinda yasayan morina baligi turleridir Bazi bolgelerde yasayanlar ise beslenmelerine murekkep baligi karides ve acik denizde suruler halinde bulunan cesitli baliklari da dahil edecek sekilde uyum saglamistir Narvaller genellikle 5 ila 10 uyelik gruplar halinde bulunur Bazen ozellikle yazin ayni kiyilarda toplanildiginda cesitli gruplar bir araya gelebilir Topluluk icindeki erkek narvaller dis tokusturma tusking olarak adlandirilan bir davranis dahilinde zaman zaman dislerini birbirlerine surterler Yukarida da aciklandigi gibi son arastirmalar ile bu dislerin buyuk olasilikla bir cesit duyu organi oldugu anlasilmistir Dis tokusturma davranisinin ise bir anlamda dis fircalamaya benzeyip dis yuzeyine acilan sinir baglantisi kanalciklarinin agizlarindan zamanla disler uzerinde biriken kabuklu deniz canlilarini uzaklastirmaya yaradigi dusunulmustur Narvaller derin dalicilardir Tipik bir dalista 2 m s hizla 5 ila 10 dakika kadar dalan hayvan yaklasik 1000 m ye ulasir ve burada muhtemelen birkac dakika gecirdikten sonra yuzeye cikar Bugune dek kaydedilebilmis en derin dalis 1164 m dir Tipik dalis suresi yaklasik 20 dakikadir ama nadir de olsa 25 dakikalik dalislar kaydedilmistir Narvallerin Arktik Okyanus ta sik duz mavi ve nadir cizgili mavi bulunduklari bolgeler Dagilim ve nufusNarvaller baskin olarak Arktik Okyanus un Atlantik ve Rusya bolgelerinde bulunur Hudson Korfezi nin kuzeyi Hudson Bogazi Baffin Korfezi Gronland in dogu kiyilarinin aciklari ve Gronland in kuzey ucundan dogu yonunde Rusya nin dogusuna 170 D kadar uzanan bir seritte narval bireyleri siklikla kaydedilir Son sayilan serit boyunca Svalbard ve Severnaya Zemlya adli bolgeler bulunur Narvallerin bugune dek goruldugu en kuzey nokta ise Franz Joseph Arazisi nin kuzeyinde yaklasik 85 K enlemindedir Nufus hakkindaki tahminler Kanada nin kuzeyi ile Gronland in batisindaki fiyort ve girintilerde yapilan gozlemlere dayanir Havadan yapilan gozlemler yaklasik 20 000 dalmis durumdaki hayvanlarin da goz onunde bulundurulmasi ise 25 000 i gecebilecek birey sayisi tahminini saglamistir Narvaller gocer hayvanlardir ve yaz aylarinda kiyilara yakin hareket ederken kis donlarinin baslamasiyla birlikte kiyilardan uzaklasir ve yogun yuzer buzun arasinda buzdaki dogal aciklik ve yariklari kullanarak yasarlar Ilkbaharin gelisiyle birlikte buz yariklari kanallara acilir ve bu canlilar da korfezlere geri doner Dusmanlar ve korunma durumuKutup ayilari ve katil balinalar narvallerin ana dogal dusmanidir Narvaller avlamalari yasal olarak serbest olan Inuitler icin Arktik iklimde bulabilecekleri onemli bir besin kaynagidir Bu turden baska diger bazi balina turlerini ya da mors ve fok gibi da avlayan Inuitler de genellikle bir av gerceklestiren ekip avladigi hayvanin karacigerini hemen avin arkasindan ve hayvana saygiyi ifade eden eski bir toren ile yer Gronland da zipkinlama gibi geleneksel balina avciligi yontemleri kullanilirken Kuzey Kanada da siklikla hizli tekneler ve av tufekleri kullanilir Narvallerin oldurulmesi PETA ve benzeri hayvan haklari gruplari tarafindan uzun suredir protesto edilmektedir Tehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi ndeyse narvallerin korunmasina iliskin en guncel degerlendime 1996 yilina aittir ve su an icin bu turun korunma durumu kategorisi DD Data Deficient Veri Yetersiz olarak gecmektedir Cesitli kulturlerde narvalKanada nin Nunavut bolgesinin resmi armasinda yer alan ve uzerinde bir iglu ve tac bulunan kalkan simgesini tasiyan iki hayvandan biri ren geyigi digeri ise narvaldir sagdaki resim Inuitler in narval yaradilisi ile ilgili efsanesine gore elinde zipkin tutan bir kadin okyanusa dusmus ve zipkinin cevresine dolanmistir Sonra suya batan kadin zipkinin arka ucunda bir beyaz balinaya sarilmis ve boylece narval olusmustur Orta Cag Avrupasi nda narval ile ilgili cesitli inanislar gelismistir kimisi dislerinin efsanevi tek boynuzlu attan gelen boynuzlar olduguna kimisi ise Nuh un tek boynuzlu ati gemisinden attigina ve onun da narvale donustugune inanmistir Ayrica bu dislerin sihirli gucleri oldugu da kabul edilmis ve Vikingler gibi kuzeyli tuccarlar da bu disleri agirliklarinin cok kati kadar altina satabilmistir Elde edilen bu dislerden icine konan ickiye karistirilmis zehiri etkisiz hale getirecegine inanilan kadehler yapilmistir 16 yuzyilda da Kralice 1 Elizabeth o donemde bir kale insasinin masrafini karsilayabilecek olan 10 000 sterline asa olarak kullandigi bir narval disi edinmistir Tek boynuzlu atlarin boynuzlari siklikla narval disindekine cok benzer sarmal bicime sahip olarak resmedilir Narval disi ile ilgili gercekler ise Kesif Caginda kasifler ve doga bilimciler Arktik bolgeleri gezdikce ortaya cikmaya baslamistir 1555 te Olaus Magnus alnindan boynuz cikan balik benzeri bir yaratigi resmetmistir 1577 de ise Martin Frobisher bu boynuzun ileri uzandigini tanimlamistir Efsaneyi sona erdiren kesin tanimiysa narval disleriyle ilgili halka acik bir konferans veren Danimarkali zoolog 1638 de sunmustur Jules Verne in romani in baslarinda Nautilus denizaltisinin henuz tanimlanmamis bir narval alt turu olduguna inanilir ResimlerCreswell Korfezi nde bir narval grubu Kanada 1997 Bir narval ve bir Gronland kopekbaliginin resmedildigi cizim 1820 Beyaz balina ile narvali karsilastiran bir cizim Bir narval cizimi 1883 Kaynakca Lowry L Laidre K Reeves R 2017 Monodon monoceros IUCN Tehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi 2017 no identifier Temel Ingilizce Wikipedia daki Narwhal maddesinin 6 Aralik 2006 surumu Narwhal M P Heide Jorgensen Encyclopedia of Marine Mammals pp 783 787 Perrin Wursig and Thewissen eds Academic Press ISBN 0 12 551340 2 Dis baglantilarARKive da