Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Elam (; Elamca: 𒁹𒄬𒆷𒁶𒋾 haltamti; Sümerce: 𒉏𒈠𒆠 NIM.MAki), İran'ın güneybatısında MÖ 3000'li yıllarda var olmuş antik bir medeniyet ve tarihsel bölge.
Elam Elam Krallığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 3.bin-MÖ 646 | |||||||||
 Elam İmparatorluğu'nu (kırmızı) ve komşu bölgeleri gösteren bir harita. | |||||||||
| Başkent | Susa | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Elamca | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Elam ülkesi, bugünkü İran'ın güneybatısındaki Huzistan eyaleti ve civarındaki topraklara denk düşer. Elam'ın başkentinin Susa olmasından dolayı eski kaynaklarda bazen Susiana olarak geçer.
Elam, tarih öncesi dönemin sonlarından itibaren Mezopotamya ile yakın ilişki içerisinde bir medeniyet olarak yükseldi. Elamlılar, Mezopotamya'dan etkilenerek Sümer-Akad çivi yazısını kabul ettiler. Elam, İran Platosu üzerinde, merkezi ve Susa (Şuşan) olan krallıklardan oluşuyordu. Elam, İran kültürü ve medeniyetinin teşekkülünde çok önemli bir role sahiptir. Elam dili, izole dil olarak kabul edilmektedir.
Elamlar ya da Elamlılar (MÖ 3000 - MÖ 646) güneydoğu Mezopotamya ve güneybatı İran'da Antik Çağ'da varlık gösteren İran öncesi bir medeniyettir. Elam ülkesi Sümer ülkesinin doğusunda ve 'nın geçtiği bölgedeydi. Bu bölge günümüzde İran'ın Huzistan eyaletiyle İlam ilinin olduğu ovaları ve Güney Irak'ın küçük bir kısmını kapsamaktadır. Elam ülkesi site devletleri şeklindeydi, başkentleri ise Susa'ydı.
Tarihçe
Elam'ın Mezopotamya ticaret yolu üzerinde yer alan önemli coğrafi pozisyonu Elam'da güçlü bir krallığın doğmasını sağlamıştır. Elamlılar Sümerler ve Akadlar ile birçok savaş yapmışlar ve zaman zaman bu devletlerin boyunduruğunu kabul etmişlerdir. Sümer kaynaklarında Avan, Hamasi ve Simaş gibi Elam hanedanlarının ismi geçmekte olup bunlardan Simaş hanedanı Sümer'in Üçüncü Ur Hanedanı'na son vermiştir. MÖ 2334-2279 tarihleri arasında hüküm süren Akad Kralı I. Sargon'un Elam ile savaşlarını anlatan yazıtlardan Elam kentlerinin, krallarının ve devlet görevlilerinin adları öğrenilebilmektedir. I. Sargon'un torunu Naram-Sin dönemine kadar devam eden Akad-Elam savaşları sonunda yapılan ve 37 tanrının adının şahit olarak geçtiği anlaşmada Elam Kralı olarak Hita'nın adı geçmektedir. Elam, MÖ 1792-1750 tarihleri arasında hüküm süren Babil kralı Hammurabi'ye karşı düzenlenen ittifaka katıldı ancak Hammurabi bu ittifakı bertaraf etmeyi başardı.
Ebarti ve daha sonra gelen İke-Halki hanedanlarının ardından Elam en güçlü devrini Şuturki hanedanı zamanında yaşadı. MÖ 12. yüzyılda Şuturki hanedanı kralı Şuturki-Nahhunte, Babil'e karşı bir sefer düzenledi ve büyük bir zafer elde etti. Zaferden sonra Naramsin steli ve Hammurabi Kanunlarının yazılı olduğu yazıt ve Akad Kralı Maniştuşu'nun iki heykeli Elam'a getirildi. MÖ 1150-1220 yıllarında hüküm süren Şuturki hanedanından Şilhak-İnşuşinak, döneminde yaşanan refah ve siyasi istikrardan dolayı Elam tarihinin en büyük kralı kabul edilir. zamanında başkent önce Madaktu'ya sonra Hidallu'ya taşınmıştır. Elam'ın son kralı Babil kaynaklarına göre , Asur kaynaklarına göre ise 'dır.
Elam Krallığı, Asur Kralı Asurbanipal'ın MÖ 646'daki seferi ile yıkıldı ve tarihe karıştı.
Kültür ve toplum
Elam, Susa'nın yer aldığı Mezopotamya kültür etkisindeki ovalık kesim yanında dağlık kesimden de beslenerek farklı bir karakter almıştır. Elamlar, bilim ve teknikte ileri olmamalarına rağmen güzel sanatlar, süsleme ve madencilik alanında büyük gelişme göstermişlerdir. Çömlek ve seramik sanatında ileriydiler.
Dil
Kendilerine özgü bir dil, yazı ve kültüre sahip bulunan Elamlıların kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte, Elamca genellikle bir izole dil olarak sınıflandırılır ve etrafında konuşulan Hint-Avrupa ve Sami dilleri ailesinden hiçbir dil ile akrabalığı yoktur. Uzun süre varlığını sürdüren Elamca'nın, Elam Krallığı ortadan kalktıktan sonra MÖ 460 yılına kadar Ahameniş İmparatorluğunun resmî yazışma dili olması Elam kültürünün önemi ve sonraki halkların üzerindeki etkisi hakkında fikir vermektedir. Elamcaya ait son yazılı kaynaklar Pers İmparatorluğu'nun Büyük İskender tarafından MÖ 330'da fethedilmesinden sonra görülür.
Din
Elamlılar öteki dünya inancına sahipti. Susa'da bulunan tabletlerde öteki dünyada insanları yargılayacak olan tanrının adı İnşuşinak olarak geçmektedir ve Elam'ın en büyük tapınağı olan Çoğa Zenbil Zigguratı kral tarafından İnşuşinak için yaptırılmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Elam: surveys of political history and archaeology, Elizabeth Carter and Matthew W. Stolper, University of California Press, 1984, p. 3
- ^ Guimet, Musée (2016). Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan (Fransızca). FeniXX réédition numérique. s. 355. ISBN . 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2019.
- ^ Podany, Amanda H. (2012). Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East. Oxford University Press. s. 49. ISBN .
- ^ Joan Aruz; Ronald Wallenfels (2003). Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus. s. 246. ISBN . 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2019.
Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.
- ^ D. T. Potts (12 Kasım 2015). The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State. Cambridge University Press. s. 449. ISBN . 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.
- ^ Reade, Julian E. (2008). The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers). Archaeopress. ss. 14-17. ISBN . 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Haziran 2019.
- ^ Stolper, Matthew W. 2008. Elamite. In The Ancient Languages of Mesopotamia, Egypt, and Aksum. p. 47-50.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Elam ˈ iː l e m Elamca 𒁹𒄬𒆷𒁶𒋾 haltamti Sumerce 𒉏𒈠𒆠 NIM MAki Iran in guneybatisinda MO 3000 li yillarda var olmus antik bir medeniyet ve tarihsel bolge ElamElam KralligiMO 3 bin MO 646Elam Imparatorlugu nu kirmizi ve komsu bolgeleri gosteren bir harita BaskentSusaYaygin dil ler ElamcaHukumetMonarsiTarihce KurulusuMO 3 bin DagilisiMO 646Onculler ArdillarMari antik kent Gutiler Elam ulkesi bugunku Iran in guneybatisindaki Huzistan eyaleti ve civarindaki topraklara denk duser Elam in baskentinin Susa olmasindan dolayi eski kaynaklarda bazen Susiana olarak gecer Elam tarih oncesi donemin sonlarindan itibaren Mezopotamya ile yakin iliski icerisinde bir medeniyet olarak yukseldi Elamlilar Mezopotamya dan etkilenerek Sumer Akad civi yazisini kabul ettiler Elam Iran Platosu uzerinde merkezi ve Susa Susan olan kralliklardan olusuyordu Elam Iran kulturu ve medeniyetinin tesekkulunde cok onemli bir role sahiptir Elam dili izole dil olarak kabul edilmektedir Elamlar ya da Elamlilar MO 3000 MO 646 guneydogu Mezopotamya ve guneybati Iran da Antik Cag da varlik gosteren Iran oncesi bir medeniyettir Elam ulkesi Sumer ulkesinin dogusunda ve nin gectigi bolgedeydi Bu bolge gunumuzde Iran in Huzistan eyaletiyle Ilam ilinin oldugu ovalari ve Guney Irak in kucuk bir kismini kapsamaktadir Elam ulkesi site devletleri seklindeydi baskentleri ise Susa ydi TarihceElam in tarihi gelisimi Elam in Mezopotamya ticaret yolu uzerinde yer alan onemli cografi pozisyonu Elam da guclu bir kralligin dogmasini saglamistir Elamlilar Sumerler ve Akadlar ile bircok savas yapmislar ve zaman zaman bu devletlerin boyundurugunu kabul etmislerdir Sumer kaynaklarinda Avan Hamasi ve Simas gibi Elam hanedanlarinin ismi gecmekte olup bunlardan Simas hanedani Sumer in Ucuncu Ur Hanedani na son vermistir MO 2334 2279 tarihleri arasinda hukum suren Akad Krali I Sargon un Elam ile savaslarini anlatan yazitlardan Elam kentlerinin krallarinin ve devlet gorevlilerinin adlari ogrenilebilmektedir I Sargon un torunu Naram Sin donemine kadar devam eden Akad Elam savaslari sonunda yapilan ve 37 tanrinin adinin sahit olarak gectigi anlasmada Elam Krali olarak Hita nin adi gecmektedir Elam MO 1792 1750 tarihleri arasinda hukum suren Babil krali Hammurabi ye karsi duzenlenen ittifaka katildi ancak Hammurabi bu ittifaki bertaraf etmeyi basardi Ebarti ve daha sonra gelen Ike Halki hanedanlarinin ardindan Elam en guclu devrini Suturki hanedani zamaninda yasadi MO 12 yuzyilda Suturki hanedani krali Suturki Nahhunte Babil e karsi bir sefer duzenledi ve buyuk bir zafer elde etti Zaferden sonra Naramsin steli ve Hammurabi Kanunlarinin yazili oldugu yazit ve Akad Krali Manistusu nun iki heykeli Elam a getirildi MO 1150 1220 yillarinda hukum suren Suturki hanedanindan Silhak Insusinak doneminde yasanan refah ve siyasi istikrardan dolayi Elam tarihinin en buyuk krali kabul edilir zamaninda baskent once Madaktu ya sonra Hidallu ya tasinmistir Elam in son krali Babil kaynaklarina gore Asur kaynaklarina gore ise dir Elam Kralligi Asur Krali Asurbanipal in MO 646 daki seferi ile yikildi ve tarihe karisti Kultur ve toplumElam Susa nin yer aldigi Mezopotamya kultur etkisindeki ovalik kesim yaninda daglik kesimden de beslenerek farkli bir karakter almistir Elamlar bilim ve teknikte ileri olmamalarina ragmen guzel sanatlar susleme ve madencilik alaninda buyuk gelisme gostermislerdir Comlek ve seramik sanatinda ileriydiler Civi yazisi ile Elamca yazilmis bir kil tabletDil Kendilerine ozgu bir dil yazi ve kulture sahip bulunan Elamlilarin kokeni tam olarak bilinmemekle birlikte Elamca genellikle bir izole dil olarak siniflandirilir ve etrafinda konusulan Hint Avrupa ve Sami dilleri ailesinden hicbir dil ile akrabaligi yoktur Uzun sure varligini surduren Elamca nin Elam Kralligi ortadan kalktiktan sonra MO 460 yilina kadar Ahamenis Imparatorlugunun resmi yazisma dili olmasi Elam kulturunun onemi ve sonraki halklarin uzerindeki etkisi hakkinda fikir vermektedir Elamcaya ait son yazili kaynaklar Pers Imparatorlugu nun Buyuk Iskender tarafindan MO 330 da fethedilmesinden sonra gorulur Din Elamlilar oteki dunya inancina sahipti Susa da bulunan tabletlerde oteki dunyada insanlari yargilayacak olan tanrinin adi Insusinak olarak gecmektedir ve Elam in en buyuk tapinagi olan Coga Zenbil Ziggurati kral tarafindan Insusinak icin yaptirilmistir Ayrica bakinizElamca Antik Yakin DoguKaynakca Elam surveys of political history and archaeology Elizabeth Carter and Matthew W Stolper University of California Press 1984 p 3 Guimet Musee 2016 Les Cites oubliees de l Indus Archeologie du Pakistan Fransizca FeniXX reedition numerique s 355 ISBN 9782402052467 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2019 Podany Amanda H 2012 Brotherhood of Kings How International Relations Shaped the Ancient Near East Oxford University Press s 49 ISBN 978 0 19 971829 0 Joan Aruz Ronald Wallenfels 2003 Art of the First Cities The Third Millennium B C from the Mediterranean to the Indus s 246 ISBN 978 1 58839 043 1 1 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2019 Square shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia D T Potts 12 Kasim 2015 The Archaeology of Elam Formation and Transformation of an Ancient Iranian State Cambridge University Press s 449 ISBN 978 1 316 58631 0 19 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2019 Reade Julian E 2008 The Indus Mesopotamia relationship reconsidered Gs Elisabeth During Caspers Archaeopress ss 14 17 ISBN 978 1 4073 0312 3 29 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Haziran 2019 Stolper Matthew W 2008 Elamite In The Ancient Languages of Mesopotamia Egypt and Aksum p 47 50