Emma Goldman (27 Haziran 1869, Litvanya - 14 Mayıs 1940, Toronto), anarşist yazar ve siyasal eylemcidir. 20. yüzyılın ilk yarısında ABD ve Avrupa'da anarşist siyasi felsefenin yayılmasında ve gelişmesinde büyük bir rol oynamıştır.
Emma Goldman | |
---|---|
Tam adı | Emma Goldman |
Doğumu | 27 Haziran 1869 Kaunas, Rus İmparatorluğu |
Ölümü | 14 Mayıs 1940 (70 yaşında) Toronto, Kanada |
Okulu | Anarşizm |
Etkiledikleri |
Hayatı ve düşünceleri
Çocukluk ve gençlik dönemi
Emma Goldman, 27 Haziran 1869'da, Rusya kontrolündeki Kaunas, Litvanya'da Yahudi bir ailenin kızı olarak doğdu. Emma daha 13 yaşındayken aile Sankt-Peterburg'a taşındı. Bundan kısa süre önce öldürülmüştü ve siyasi bir baskı olan ortamda Yahudiler çeşitli katliamlarla karşı karşıya kalmaktaydılar. St. Petersburg'a gelişlerinden sadece 6 ay sonra Emma okulu bırakıp çalışmak zorunda kaldı, ailesi maddi sıkıntılar yaşıyordu. Bir fabrikada çalışmaya başlayan Emma devrimci düşüncelerle ilk kez burada karşılaştı. Fabrikada eline geçirdiği Çernişevski'nin "(Nasıl Yapmalı?)"[1] isimli eseri onu derinden etkiledi. Bu eser ileride filizlenecek anarşist fikirlerinin tohumlarını ekmekle kalmadı, hayatını istediği gibi özgürce yaşaması konusundaki fikirlerini de güçlendirdi. 15 yaşlarına geldiğinde babası onu evlendirmek istedi fakat o karşı çıktı ve evlenmedi. 17 yaşına geldiğinde ise, ailenin kararıyla, kız kardeşi Helene'le birlikte, diğer kardeşleri Lena ile yaşamak için Rochester, New York'a (ABD) göç etti. Burada bir tekstil fabrikasında birkaç yıl çalıştı. 1886'daki Haymarket Olayı'nın neticesinde dört anarşistin asılması Emma'nın anarşizmle ilgilenmesine yol açtı. 1887'de yine fabrika işçisi olan Jacob Kersner ile evlendi. Fakat anarşist harekete girişi ile bu evliliği kısa sürdü. Ailesi ve kocasını terk ederek önce New Haven, Connecticut'a sonra New York'a gitti.
New York ve tutuklanmalar
New York'ta Alexander Berkman ile tanıştı ve beraber yaşamaya başladı. Berkman o dönemlerde ABD'deki anarşist hareketin önemli figürlerindendi. 1892'de Berkman ile 'e suikast planları yaptılar, fakat bu planları başarısızlıkla sonuçlandı. Henry Clay Finch suikast girişiminden yaralanarak kurtuldu, Berkman 22 yıllık hapis cezasına mahkûm edildi. 14 yıl hapiste kaldıktan sonra 1906 yılında salıverildi. Başarısız suikast girişiminden sonra Berkman'ını savunmak için elinden geleni yaptı, fakat bu girişimleri devletin, resmi otoritelerin ona karşı cephe almasına yol açtı. Bu sıralarda ile dostluk kurdu. 1893'te işsizleri güç kullanarak otoritelere karşı gelmeye (zor kullanarak ekmek almaya) kışkırttığı için tutuklandı. Tutuklanmasına neden olan bu söylemi "İş isteyin. Eğer iş vermezlerse, ekmek isteyin. Eğer ekmek vermezlerse, ekmeğinizi alın." zamanla ünlü bir söylem olmuştur. Blackwell Adası () cezaevinde bir yıl tutuklu kaldı.
8 Eylül 1901'de, Chicago'da, dokuz kişiyle birlikte tekrar tutuklandı. Tutuklanma nedenleri Başkan McKinley'in suikastı idi. Leon Czolgosz isimli münzevi bir anarşizm sempatizanı McKinley'i birkaç gün önce vurmuştu. Aslında olaylarla ilgisi olmayan Goldman ve diğer dokuz kişinin tutuklanmasının nedeni anarşist hareketin halk nezdindeki itibarını sarsmaktı. Delil yetersizliğinden Goldman 24 Eylül'de serbest bırakılırken, olayın faili Leon Czolgosz suçlu bulundu ve idam edildi. 1910 yılında "Anarşizm ve Diğer Makaleler" isimli kitabı yayımlandı.
Emma Goldman 11 Şubat 1916'da tekrar tutuklandı. Bu sefer tutuklanma sebebi dağıttığı doğum kontrolü hakkında bilgilendirici dokümanlardı. Fakat hayatında bir dönüm noktası olan tutuklanması 1917 gerçekleşti. Berkman ve Goldman, Zorunlu Askerliğe Hayır isimli kurdukları birlik ve Birinci Dünya Savaşına karşı düzenledikleri gösteriler nedeniyle tutuklandılar. İki yıl hapsedildikten sonra Amerikan vatandaşlığından azledilerek Rusya'ya sürüldüler.
Rusya'daki günleri ve Bolşevikler
İlk enternasyonal'deki anarşist ve komünist ayrılığına rağmen, Rusya'ya vardığında Goldman Bolşeviklerin tarafında yer aldı. Fakat 1919'da Berkman ile ülkeyi gezerken tanık oldukları politik baskı, bürokrasi ve zorunlu çalışma Bolşeviklere olan sempatilerini yok etti. Hayal kırıklığı ile Aralık 1921'de Rusya'yı terk etti. Dönemin Rusya'sı ve Bolşevikler hakkındaki görüşlerini "" ve "" isimli eserlerinde belirtmiştir. Ayrıca, Rusya'da tanık olduğu yoğun şiddet ve güç kullanımı onun şiddete ve güç kullanımına olan fikirlerinin farklı bir boyut kazanmasına neden oldu. Şiddetin toplumsal (sosyal) dönüşüm sürecinin (istenilmese de) zorunlu bir parçası olduğunu kabul etmekle beraber, şiddetin toplumsal mücadelenin yegane ve en önemli aracı olarak kullanmasına karşı çıktı. Ona göre şiddet "çarpışma sırasında bir savunma aracı olarak başvurulabilecek" bir şeydi. Ayrıca bu düşüncesi ilk zamanlarda savunduğu "amaç aracı haklı çıkarır" fikrinden ayrıldığının göstergesiydi.
İspanya ve ölümü
1921'de Birleşik Krallık'a gitti. Sürgün edilebileceği haberlerini duyulunca Birleşik Krallık vatandaşlığına girebilmesi için bir maden işçisi kendisine evlenme teklif etti. Britanya pasaportuyla birçok ülkeyi gezebilme fırsatı buldu. 1928'de Saint-Tropez'e taşındı, 1936'ya kadar burada yaşadı. Bu arada, 1931'de "Hayatımı Yaşarken" isimli otobiyografisini yayımladı. 1936'da başlamasından kısa bir süre önce Berkman intihar etti. Emma Goldman ise aynı yıl, 67 yaşında, İspanyol Devrimine katılmak için İspanya'ya gitti. CNT-FAI'li anarşistlerin 1937'de koalisyon hükûmetine katılmalarını, giderek güçlenen komünistlere savaş faaliyetinin daha iyi yürütülebilmesi için taviz vermelerini onaylamadı. Faşizmin Avrupa'daki yükselişi karşısında büyük bir üzüntü duysa da düşüncelerinden taviz vermeyi reddetti.
Emma Goldman 14 Mayıs 1940'ta, Kanada'nın Toronto kentinde öldü. Chicago'da, Haymarket İsyanı sonucu asılan anarşistlerin gömüldüğü yerin yakınına gömüldü.
hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Vikisöz'de alıntılar |
Notlar
- ^ Eser "Nasıl Yapmalı?" ve "Ne Yapmak Gerekir?" gibi isimlerle de anılmaktadır.
Kaynakça
- "Hayatımı Yaşarken", Emma Goldman, otobiyografi, Metis Yayınları, İstanbul - 1997.
- İngilizce Vikipedi, Emma Goldman
- Anarşizm - Anarşiden Anarşizme (MS.300-1939), Robert Graham, Versus Kitap, Mayıs 2007
- Anarşizm Bir Düşünce ve Hareketin Tarihi, George Woodcock, Kaos Yay., Ocak 1997
Wikimedia Commons'ta Emma Goldman ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Anarşi ve cinsiyet sorunu[]
- Project Gutenberg'de Emma Goldman'ın çalışmaları - İngilizce
- - İngilizce
- Emma Goldman Arşivi, Anarşist Arşivleri'nde (Anarchist Archives) 10 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - İngilizce
- - Türkçe
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Emma Goldman 27 Haziran 1869 Litvanya 14 Mayis 1940 Toronto anarsist yazar ve siyasal eylemcidir 20 yuzyilin ilk yarisinda ABD ve Avrupa da anarsist siyasi felsefenin yayilmasinda ve gelismesinde buyuk bir rol oynamistir Emma GoldmanTam adiEmma GoldmanDogumu27 Haziran 1869 1869 06 27 Kaunas Rus ImparatorluguOlumu14 Mayis 1940 70 yasinda Toronto KanadaOkuluAnarsizmEtkilendikleri Friedrich Nietzsche Johann Most Henry David Thoreau Ralph Waldo Emerson Peter Kropotkin Mikhail Bakunin Mary Wollstonecraft Max Stirner Oscar Wilde Voltairine de Cleyre Leo TolstoyEtkiledikleri Margaret Sanger Hayati ve dusunceleriEmma Goldman ve Alexander Berkman 1917 1919 civari Cocukluk ve genclik donemi Emma Goldman 27 Haziran 1869 da Rusya kontrolundeki Kaunas Litvanya da Yahudi bir ailenin kizi olarak dogdu Emma daha 13 yasindayken aile Sankt Peterburg a tasindi Bundan kisa sure once oldurulmustu ve siyasi bir baski olan ortamda Yahudiler cesitli katliamlarla karsi karsiya kalmaktaydilar St Petersburg a gelislerinden sadece 6 ay sonra Emma okulu birakip calismak zorunda kaldi ailesi maddi sikintilar yasiyordu Bir fabrikada calismaya baslayan Emma devrimci dusuncelerle ilk kez burada karsilasti Fabrikada eline gecirdigi Cernisevski nin Nasil Yapmali 1 isimli eseri onu derinden etkiledi Bu eser ileride filizlenecek anarsist fikirlerinin tohumlarini ekmekle kalmadi hayatini istedigi gibi ozgurce yasamasi konusundaki fikirlerini de guclendirdi 15 yaslarina geldiginde babasi onu evlendirmek istedi fakat o karsi cikti ve evlenmedi 17 yasina geldiginde ise ailenin karariyla kiz kardesi Helene le birlikte diger kardesleri Lena ile yasamak icin Rochester New York a ABD goc etti Burada bir tekstil fabrikasinda birkac yil calisti 1886 daki Haymarket Olayi nin neticesinde dort anarsistin asilmasi Emma nin anarsizmle ilgilenmesine yol acti 1887 de yine fabrika iscisi olan Jacob Kersner ile evlendi Fakat anarsist harekete girisi ile bu evliligi kisa surdu Ailesi ve kocasini terk ederek once New Haven Connecticut a sonra New York a gitti New York ve tutuklanmalar New York ta Alexander Berkman ile tanisti ve beraber yasamaya basladi Berkman o donemlerde ABD deki anarsist hareketin onemli figurlerindendi 1892 de Berkman ile e suikast planlari yaptilar fakat bu planlari basarisizlikla sonuclandi Henry Clay Finch suikast girisiminden yaralanarak kurtuldu Berkman 22 yillik hapis cezasina mahkum edildi 14 yil hapiste kaldiktan sonra 1906 yilinda saliverildi Basarisiz suikast girisiminden sonra Berkman ini savunmak icin elinden geleni yapti fakat bu girisimleri devletin resmi otoritelerin ona karsi cephe almasina yol acti Bu siralarda ile dostluk kurdu 1893 te issizleri guc kullanarak otoritelere karsi gelmeye zor kullanarak ekmek almaya kiskirttigi icin tutuklandi Tutuklanmasina neden olan bu soylemi Is isteyin Eger is vermezlerse ekmek isteyin Eger ekmek vermezlerse ekmeginizi alin zamanla unlu bir soylem olmustur Blackwell Adasi cezaevinde bir yil tutuklu kaldi 8 Eylul 1901 de Chicago da dokuz kisiyle birlikte tekrar tutuklandi Tutuklanma nedenleri Baskan McKinley in suikasti idi Leon Czolgosz isimli munzevi bir anarsizm sempatizani McKinley i birkac gun once vurmustu Aslinda olaylarla ilgisi olmayan Goldman ve diger dokuz kisinin tutuklanmasinin nedeni anarsist hareketin halk nezdindeki itibarini sarsmakti Delil yetersizliginden Goldman 24 Eylul de serbest birakilirken olayin faili Leon Czolgosz suclu bulundu ve idam edildi 1910 yilinda Anarsizm ve Diger Makaleler isimli kitabi yayimlandi Emma Goldman 11 Subat 1916 da tekrar tutuklandi Bu sefer tutuklanma sebebi dagittigi dogum kontrolu hakkinda bilgilendirici dokumanlardi Fakat hayatinda bir donum noktasi olan tutuklanmasi 1917 gerceklesti Berkman ve Goldman Zorunlu Askerlige Hayir isimli kurduklari birlik ve Birinci Dunya Savasina karsi duzenledikleri gosteriler nedeniyle tutuklandilar Iki yil hapsedildikten sonra Amerikan vatandasligindan azledilerek Rusya ya surulduler Rusya daki gunleri ve Bolsevikler Ilk enternasyonal deki anarsist ve komunist ayriligina ragmen Rusya ya vardiginda Goldman Bolseviklerin tarafinda yer aldi Fakat 1919 da Berkman ile ulkeyi gezerken tanik olduklari politik baski burokrasi ve zorunlu calisma Bolseviklere olan sempatilerini yok etti Hayal kirikligi ile Aralik 1921 de Rusya yi terk etti Donemin Rusya si ve Bolsevikler hakkindaki goruslerini ve isimli eserlerinde belirtmistir Ayrica Rusya da tanik oldugu yogun siddet ve guc kullanimi onun siddete ve guc kullanimina olan fikirlerinin farkli bir boyut kazanmasina neden oldu Siddetin toplumsal sosyal donusum surecinin istenilmese de zorunlu bir parcasi oldugunu kabul etmekle beraber siddetin toplumsal mucadelenin yegane ve en onemli araci olarak kullanmasina karsi cikti Ona gore siddet carpisma sirasinda bir savunma araci olarak basvurulabilecek bir seydi Ayrica bu dusuncesi ilk zamanlarda savundugu amac araci hakli cikarir fikrinden ayrildiginin gostergesiydi Ispanya ve olumu 1921 de Birlesik Krallik a gitti Surgun edilebilecegi haberlerini duyulunca Birlesik Krallik vatandasligina girebilmesi icin bir maden iscisi kendisine evlenme teklif etti Britanya pasaportuyla bircok ulkeyi gezebilme firsati buldu 1928 de Saint Tropez e tasindi 1936 ya kadar burada yasadi Bu arada 1931 de Hayatimi Yasarken isimli otobiyografisini yayimladi 1936 da baslamasindan kisa bir sure once Berkman intihar etti Emma Goldman ise ayni yil 67 yasinda Ispanyol Devrimine katilmak icin Ispanya ya gitti CNT FAI li anarsistlerin 1937 de koalisyon hukumetine katilmalarini giderek guclenen komunistlere savas faaliyetinin daha iyi yurutulebilmesi icin taviz vermelerini onaylamadi Fasizmin Avrupa daki yukselisi karsisinda buyuk bir uzuntu duysa da dusuncelerinden taviz vermeyi reddetti Emma Goldman 14 Mayis 1940 ta Kanada nin Toronto kentinde oldu Chicago da Haymarket Isyani sonucu asilan anarsistlerin gomuldugu yerin yakinina gomuldu Vikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininVikisoz de alintilarNotlar Eser Nasil Yapmali ve Ne Yapmak Gerekir gibi isimlerle de anilmaktadir Kaynakca Hayatimi Yasarken Emma Goldman otobiyografi Metis Yayinlari Istanbul 1997 Ingilizce Vikipedi Emma Goldman Anarsizm Anarsiden Anarsizme MS 300 1939 Robert Graham Versus Kitap Mayis 2007 Anarsizm Bir Dusunce ve Hareketin Tarihi George Woodcock Kaos Yay Ocak 1997Wikimedia Commons ta Emma Goldman ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ayrica bakinizHaymarket OlayiDis baglantilarAnarsi ve cinsiyet sorunu olu kirik baglanti Project Gutenberg de Emma Goldman in calismalari Ingilizce Ingilizce Emma Goldman Arsivi Anarsist Arsivleri nde Anarchist Archives 10 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Turkce