Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ağustos 2021) () |
Endülüs (Arapça: الأندلس al-andalus), 711-1492 yılları arasında İber Yarımadası'nda Arapların etkisi altında bulunan bölgelere verilen isimdir. Müslümanların İber Yarımadası'ndaki varlığı en son Moriskoların 1609 yılında İspanya'dan sınır dışı edilmesiyle son bulmuştur.
Tarihçe
Valiler Dönemi (714-756)
Başkenti Şam'da bulunan Emevî Devleti, 7. yüzyılda Kuzey Afrika'yı ele geçirmişti. 8. yüzyılın başında Emevî Devleti'nin Kuzey Afrika'daki valisi olan , Emevî Halifesi 'in desteğiyle bir Berberî kumandan olan Tarık bin Ziyad'ı Cebelitarık Boğazı'nı geçirerek İber Yarımadası'na gönderdi. O zamanlar İber Yarımadası Germen asıllı bir ulus olan Vizigotların elindeydi ve başkentleri Toledo kentinde bulunuyordu. Tarık bin Ziyad'ın savaşta bozguna uğramaması için geri dönüş olasılığını kaldırmak üzere kendi gemilerini yaktırdığı belirtilir. Tarık Bin Ziyad, Vizigot kralı Rodrigo'yu yenilgiye uğratınca krallık yıkıldı ve İber Yarımadası'nın güney kısımları kısa bir süre içinde Müslümanların eline geçti.
750 yılına kadar Endülüs Emevîleri'nin gönderdiği valiler tarafından yönetildi. 750 yılında Abbasîler, Bağdat'ta halifeliklerini ilan ettiler ve Emevî hanedanından Abdurrahman bin Muaviye, Endülüs'e kaçarak kendisini Emevî emiri ilan ederek Córdoba (Kurtuba) kentini kendine başkent yaptı.
Endülüs Emevîleri Dönemi (756-1031)
Bu dönem Endülüs'ün en parlak dönemi olarak bilinir. Córdoba şehri, Bağdat ve Kahire'den sonra Dünya'nın üçüncü önemli bilim merkezi haline geldi. Yine o dönemde Avrupa genelinde okuma yazma yeterince yaygın değilken Endülüs'te halkın çoğu okuma yazma biliyordu. Şehircilik ve şehir kültürü döneminin önüne geçmiştir. Kültürel farklılıkların zenginlik olarak algılandığı bir çağdır. Endülüslerin egemenliği altındaki topraklarda Sefarad Yahudileri bugün İspanya’daki Yahudi kültürünün altın çağı olarak adlandırılan çağlarını yaşamışlardır.
10. yüzyıl başlarında Abbasilerin gücü azalmaya başlamış, Mısır'daki Fatımîler de kendilerini halife ilan etmişlerdi. Böylece İslam dininin önderliği bölünmüş oldu. Bu ortamda Endülüs Emiri III. Abdurrahman, 16 Ocak 929 tarihinde kendisini halife ilan etti. Endülüs Emevîlerinin başarıları 11. yüzyıl başlarına kadar devam etti. 1031 yılındaysa halifelik ve devlet Kastilya Krallığı'na karşı alınan yenilgiler ve iç karışıklıklar sebebiyle yıkıldı.
Mülûkü't-Tavâif (Beylikler) Dönemi (1031-1090)
Endülüs Emevî Devleti'nin son halifesi olan III. Hişâm, 1031 yılında öldüğünde Endülüs toprakları çok sayıda bağımsız devletçiklere bölündü. Bu devletçikler hem kendi aralarında çarpışmaya başladılar, hem de İspanya'nın Hristiyan devletçiklerinin de saldırılarıyla karşı karşıya kaldılar. Bâzı tavfa devletleri para karşılığı Hristiyan şövalyeleri de ordularında kullandılar. Örneğin El Cid (Arapça'daki El-Seyid adından gelir) adıyla tanınan Rodrigo Díaz de Vivar, bunların en ünlüleri arasında yer alır. Bu karmaşık durum, Reconquista'yı hızlandırdı ve İspanya'da İslâm'ı zayıflattı.
Murabıtlar Dönemi (1090-1147)
Aslen Kuzey Afrika kökenli bir hanedan olan Murabıtlar, Endülüs Emevîlerinin parçalanmasını izleyen karışıklık döneminde düzenli bir askerî güce sahip olmalarının da verdiği avantajla kısa sürede İber Yarımadasının Müslüman bölgelerinin çoğunu ele geçirdiler. 1090 ve 1147 yılları arasında bugünkü İspanya'nın büyük bölümü ve Kuzey Afrika'daki bâzı toprakları denetimleri altında tutarak güçlü bir devlet düzeni teşkil ettiler. İlk başlarda güçlerini korusalar da sonraları Hristiyan İber halklarının saldırıları ve Kuzey Afrikalı diğer toplulukların çıkarttığı ayaklanmalar yüzünden güçleri gün geçtikçe tükenen Murabıtlar, kendileri gibi Kuzey Afrika kökenli bir halk olan Muvahhidlerin saldırıları sonucu onların egemenliği altına girerek siyasi hâkimiyetlerini kaybettiler.
Muvahhidler Dönemi (1147-1248)
Muvahhidler gene Kuzey Afrika kökenli bir Müslüman hanedan olup Murabıtlar Devletini yıkarak onların yerine geçtiler. 1146 ve 1248 yılları arasında bugünkü İspanya topraklarının bir kısmının yanı sıra Kuzey Afrikadaki bazı toprakları da denetimi altında tuttular ancak Hristiyan saldırıları ve bazı iç karışıklıklar sonucu 1248'de yıkıldılar. Bu devletin yıkılışının ardından egemenliğindeki topraklarda bağımsız emirliklerden başka bir şey kalmamıştır.
Gırnata (Granada) Sultanlığı (1232-1492)
1492'de Beni Ahmer Devletinin yıkılışı ile İspanya'daki 781 yıllık İslam varlığı sona erdi.
Müdeccenler ve Moriskolar (1492 - 1610)
İspanya kralı III. Felipe 22 Eylül 1609 tarihli bir fermanla 1610-1614 yılları arasında Müdeccenleri İspanya'dan kovdu. Çoğu cami, kümbet, medrese, köşk, saray ve eşsiz yapılar yıkıldı veya tahrip edildi. Müslümanlar kadın, çocuk fark etmeksizin katledildi veya İspanya dışına göç etmeye zorladı. 300.000 kadar Müdeccen, vatanlarını terk ettiler. Böylece Müslümanların İspanya'daki izi büyük oranda silinmiş oldu.
Kültür
Endülüs medeniyeti, birçok açıdan çağını ve sonrasını etkilemiştir. Endülüs dönemi aynı zamanda İspanya'daki Yahudi kültürünün altın çağının da var olmasını sağlamıştır.
Döneminde Dünya'nın en önemli kütüphanelerinden biri hâline gelen Granada'daki 1 milyon cilt kitap 'nda yakılmıştır.
Edebiyat
Endülüs'te ortaya çıkan edebiyat, Endülüs edebiyatı olarak adlandırılmaktadır. Arapların İber Yarımadasında gerçekleştirdikleri fetihlerin ardından, Endülüs'te Arapça konuşan ve Arapça ürün veren edebiyatçıların meydana getirdiği kuvvetli bir edebiyat geleneği ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Lütfi Şeyban, Reconquista/Endülüs'te Müslüman-Hristiyan İlişkileri, İz Yayıncılık, İstanbul 2003.
- Lütfi Şeyban, www.endulus.net web sitesi.
- Enes Meriç, Endülüs Tarihi hakkında geniş içerikli web sitesi.
- Hasan Baydar, Endülüs tarihi.
Dış bağlantılar
- The Library of Iberian Resources Online 29 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Agustos 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Endulus Arapca الأندلس al andalus 711 1492 yillari arasinda Iber Yarimadasi nda Araplarin etkisi altinda bulunan bolgelere verilen isimdir Muslumanlarin Iber Yarimadasi ndaki varligi en son Moriskolarin 1609 yilinda Ispanya dan sinir disi edilmesiyle son bulmustur TarihceValiler Donemi 714 756 Kurtuba Cordoba daki buyuk cami Baskenti Sam da bulunan Emevi Devleti 7 yuzyilda Kuzey Afrika yi ele gecirmisti 8 yuzyilin basinda Emevi Devleti nin Kuzey Afrika daki valisi olan Emevi Halifesi in destegiyle bir Berberi kumandan olan Tarik bin Ziyad i Cebelitarik Bogazi ni gecirerek Iber Yarimadasi na gonderdi O zamanlar Iber Yarimadasi Germen asilli bir ulus olan Vizigotlarin elindeydi ve baskentleri Toledo kentinde bulunuyordu Tarik bin Ziyad in savasta bozguna ugramamasi icin geri donus olasiligini kaldirmak uzere kendi gemilerini yaktirdigi belirtilir Tarik Bin Ziyad Vizigot krali Rodrigo yu yenilgiye ugratinca krallik yikildi ve Iber Yarimadasi nin guney kisimlari kisa bir sure icinde Muslumanlarin eline gecti 750 yilina kadar Endulus Emevileri nin gonderdigi valiler tarafindan yonetildi 750 yilinda Abbasiler Bagdat ta halifeliklerini ilan ettiler ve Emevi hanedanindan Abdurrahman bin Muaviye Endulus e kacarak kendisini Emevi emiri ilan ederek Cordoba Kurtuba kentini kendine baskent yapti Endulus Emevileri Donemi 756 1031 Bu donem Endulus un en parlak donemi olarak bilinir Cordoba sehri Bagdat ve Kahire den sonra Dunya nin ucuncu onemli bilim merkezi haline geldi Yine o donemde Avrupa genelinde okuma yazma yeterince yaygin degilken Endulus te halkin cogu okuma yazma biliyordu Sehircilik ve sehir kulturu doneminin onune gecmistir Kulturel farkliliklarin zenginlik olarak algilandigi bir cagdir Enduluslerin egemenligi altindaki topraklarda Sefarad Yahudileri bugun Ispanya daki Yahudi kulturunun altin cagi olarak adlandirilan caglarini yasamislardir 10 yuzyil baslarinda Abbasilerin gucu azalmaya baslamis Misir daki Fatimiler de kendilerini halife ilan etmislerdi Boylece Islam dininin onderligi bolunmus oldu Bu ortamda Endulus Emiri III Abdurrahman 16 Ocak 929 tarihinde kendisini halife ilan etti Endulus Emevilerinin basarilari 11 yuzyil baslarina kadar devam etti 1031 yilindaysa halifelik ve devlet Kastilya Kralligi na karsi alinan yenilgiler ve ic karisikliklar sebebiyle yikildi Tavaif ul Mulk BeylikleriEl Hamra SarayiMuluku t Tavaif Beylikler Donemi 1031 1090 Endulus Emevi Devleti nin son halifesi olan III Hisam 1031 yilinda oldugunde Endulus topraklari cok sayida bagimsiz devletciklere bolundu Bu devletcikler hem kendi aralarinda carpismaya basladilar hem de Ispanya nin Hristiyan devletciklerinin de saldirilariyla karsi karsiya kaldilar Bazi tavfa devletleri para karsiligi Hristiyan sovalyeleri de ordularinda kullandilar Ornegin El Cid Arapca daki El Seyid adindan gelir adiyla taninan Rodrigo Diaz de Vivar bunlarin en unluleri arasinda yer alir Bu karmasik durum Reconquista yi hizlandirdi ve Ispanya da Islam i zayiflatti Murabitlar Donemi 1090 1147 Aslen Kuzey Afrika kokenli bir hanedan olan Murabitlar Endulus Emevilerinin parcalanmasini izleyen karisiklik doneminde duzenli bir askeri guce sahip olmalarinin da verdigi avantajla kisa surede Iber Yarimadasinin Musluman bolgelerinin cogunu ele gecirdiler 1090 ve 1147 yillari arasinda bugunku Ispanya nin buyuk bolumu ve Kuzey Afrika daki bazi topraklari denetimleri altinda tutarak guclu bir devlet duzeni teskil ettiler Ilk baslarda guclerini korusalar da sonralari Hristiyan Iber halklarinin saldirilari ve Kuzey Afrikali diger topluluklarin cikarttigi ayaklanmalar yuzunden gucleri gun gectikce tukenen Murabitlar kendileri gibi Kuzey Afrika kokenli bir halk olan Muvahhidlerin saldirilari sonucu onlarin egemenligi altina girerek siyasi hakimiyetlerini kaybettiler Muvahhidler Donemi 1147 1248 Muvahhidler gene Kuzey Afrika kokenli bir Musluman hanedan olup Murabitlar Devletini yikarak onlarin yerine gectiler 1146 ve 1248 yillari arasinda bugunku Ispanya topraklarinin bir kisminin yani sira Kuzey Afrikadaki bazi topraklari da denetimi altinda tuttular ancak Hristiyan saldirilari ve bazi ic karisikliklar sonucu 1248 de yikildilar Bu devletin yikilisinin ardindan egemenligindeki topraklarda bagimsiz emirliklerden baska bir sey kalmamistir Girnata Granada Sultanligi 1232 1492 1492 de Beni Ahmer Devletinin yikilisi ile Ispanya daki 781 yillik Islam varligi sona erdi Mudeccenler ve Moriskolar 1492 1610 Ispanya krali III Felipe 22 Eylul 1609 tarihli bir fermanla 1610 1614 yillari arasinda Mudeccenleri Ispanya dan kovdu Cogu cami kumbet medrese kosk saray ve essiz yapilar yikildi veya tahrip edildi Muslumanlar kadin cocuk fark etmeksizin katledildi veya Ispanya disina goc etmeye zorladi 300 000 kadar Mudeccen vatanlarini terk ettiler Boylece Muslumanlarin Ispanya daki izi buyuk oranda silinmis oldu KulturEndulus medeniyeti bircok acidan cagini ve sonrasini etkilemistir Endulus donemi ayni zamanda Ispanya daki Yahudi kulturunun altin caginin da var olmasini saglamistir Doneminde Dunya nin en onemli kutuphanelerinden biri haline gelen Granada daki 1 milyon cilt kitap nda yakilmistir Edebiyat Endulus te ortaya cikan edebiyat Endulus edebiyati olarak adlandirilmaktadir Araplarin Iber Yarimadasinda gerceklestirdikleri fetihlerin ardindan Endulus te Arapca konusan ve Arapca urun veren edebiyatcilarin meydana getirdigi kuvvetli bir edebiyat gelenegi ortaya cikmistir Ayrica bakinizBerberiler Emeviler Endulus Emevi Devleti Endulus Ozerk Bolgesi Islam Tarihi Ispanya tarihi Ispanya daki Yahudi kulturunun altin cagi Ispanyol Kemal Reis Portekiz tarihi Rodrigo Diaz de Vivar Tarik bin Ziyad Ibn i Rusd Ibn HafaceKaynakcaLutfi Seyban Reconquista Endulus te Musluman Hristiyan Iliskileri Iz Yayincilik Istanbul 2003 Lutfi Seyban www endulus net web sitesi Enes Meric Endulus Tarihi hakkinda genis icerikli web sitesi Hasan Baydar Endulus tarihi Dis baglantilarThe Library of Iberian Resources Online 29 Mayis 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde