Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fenari İsa Camii, Molla Fenari Camii ya da eski adıyla Lips Manastırı Kilisesi, (Yunanca: Eκκλησία του Λιβός - Eklizya tu Livos; Livos Kilisesi), İstanbul'da, eskiden Ortodoks kilisesi olarak kullanılırken Türklerin şehri ele geçirmesi ile birlikte camiye çevrilen bir ibadethanedir.
 Fenari İsa Camii, 2011 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Fatih, İstanbul |
| Koordinatlar | 41°00′55″K 28°56′38″D / 41.01528°K 28.94389°D |
| İnanç | Hristiyan-İslam |
| Mimari | |
| Mimari tür | Cami |
| Mimari biçim | Doğu Roma-Osmanlı mimarisi |
| İnşaat başlangıcı | 908 |
Konumu
İbadethane, İstanbul'un Fatih ilçesinde, Vatan Caddesi olarak da anılan Adnan Menderes Bulvarı üzerinde yer almaktadır. İstanbul Metrosunun M1 hattında (
) Fatih-Emniyet ve Aksaray durakları arasında olup; İETT'nin İskenderpaşa ya da Oğuzhan duraklarından da kolayca ulaşım sağlanabilir.
Geçmişi
Bizans dönemi
908 yılında, Bizanslı amiral Konstantinos Lips, dönemin imparatoru VI. Leon huzurunda bir manastır inşaatı başlattı. Manastırın bulunduğu yer, eski Bayrampaşa Deresi'nin (Lycus Irmağı) çevresinde bir vadide, o dönemde Merdosangaris (Yunanca: Μερδοσαγγάρης), olarak adlandırılan bir bölgede bulunuyordu. Yapı, Bakire Theotokos'a adanmıştı.
Typikon adı verilen ve kilisenin yapım aşamasına ve sonrasına ilişkin bilgiler verilen kitapta, kilisede 50 kadın din görevlisinin bulunduğu; ayrıca 15 yataklı bir hastanesi olduğu yazılıdır. Bu hâliyle o dönem Konstantinopolis'inin en büyük kurumlarından biridir. Günümüzdeki yapı, 6. yüzyıldan kalma başka bir kilisenin kalıntıları üzerine yapılmış olup, yapımında eski bir Roman mezarlığının mezartaşları kullanılmıştır. Ortodoks azizelerinden Aya İrini (Azize İrini)'nin kutsal emanetleri de burada saklanmıştır. Kilise kullanımda olduğu dönemde halk arasında Kuzey Kilise olarak bilinmekteydi.
Dördüncü Haçlı Seferi sonrasında, Bizans İmparatorluğu kendini toparlarken, 1286 ve 1304 yılları arasında, ölmüş Mihail Paleologos'un eşi İmparatoriçe , birinci kilisenin güneyinde Yahya peygambere adanmış yeni bir kilise inşa ettirdi. (Yunanca: Eκκλησία του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου του Λίβος, Eklezya tu ayu Ioannu prodromu tu Livos) Paleologos hanedanının ileri gelen üyeleri buraya gömülmüştü. Burada gömülü olanlar arasında İmparatoriçe Theodora'nın yanı sıra, oğlu Konstantinos, İmparatoriçe Montferratlı İrini ve kocası İmparator II. Andronikos da vardır. İmparatoriçenin yaptırdığı bu kilise ise Güney Kilise olarak biliniyordu.
14. yüzyılda, kiliseye bir narteks ve pareklezyon eklenmiştir. Buraya imparatorluk hanedanının üyelerini gömme geleneği 15. yüzyılda da sürdü. VIII. İoannis'in eşi Moskovalı Anna da halk arasında veba salgını paniği yaratmaması için öldüğü gece burada toprağa verildi. Kilisenin 1453 yılındaki Fetih'ten sonra da mezarlık olarak kullanıldığı sanılmaktadır.
Osmanlı dönemi
1497-1498 yıllarında, İstanbul'un Türklerin eline geçmesinden kısa bir süre sonra, II. Bayezid'in hükümdarlığı döneminde yapının Güney Kilise olarak adlandırılan bölümü, Molla Fenari'nin yeğeni Rumeli kadıaskeri Fenarizade Alaaddin Ali bin Yusuf Efendi tarafından mescite çevrildi. Yapının güneydoğu kısmına bir minare eklendi. Yarım kubbelerden biriyse mihraba çevrildi. Medresenin başhatiplerinden biri olan İsa efendinin adı camiye verildi. 1633 yılında bir yangında büyük hasar görerek kullanılamaz hâle gelen mescidin, 1636 yılında sadrazam Bayram Paşa tarafından onarımı gerçekleştirildi. Aynı dönemde yapı camiye, Kuzey Kilise de tekkeye çevrildi. Kolonlar payandalarla desteklendi. İki kubbesi baştan inşa edilerek duvarlardaki mozaikler söküldü. 1782 yılında gerçekleşen başka bir yangın yapıya zarar verdi. Bunun ardından geçirdiği ilk büyük onarım ancak 1847-1848 yıllarında oldu. Bu onarımda da Güney Kilise'nin kolonları desteklenerek, nartekste korkuluk görevi gören yarımduvarlar kaldırıldı. 1918 yılında yine bir yangın geçiren yapı boşaltıldı ve kullanım dışı kaldı. Cumhuriyet ilan edildikten sonra, 1929 yılında gerçekleştirilen kazılar sırasında 22 adet lahit bulundu. Yapı 1970 ve 1980'lerde Amerika Bizans Topluluğu tarafından kapsamlı bir bakım ve onarım sürecinden geçti. Günümüzde hâlen cami olarak hizmet vermektedir. Lips Manastırı olarak da bilinmektedir.
Mimari özellikleri
Kuzey kilise
Kuzey Kilise, o dönem mimarisinde pek rastlanmayan bir biçimde inşa edilmiştir. Beşnoktasal yapı tarzı olarak adlandırılabilecek bu yapı, ana binanın dört köşesinde ve tam ortasında birer kolona sahipti. Bu, Konstantinopolis şehrinde, bu tarzda yapılan ilk dinî yapılardan biriydi. Büyük olasılıkla kalıntıları günümüze ulaşmayan 880 yapımlı Nea Ekklisia'nın (Yeni Kilise) bir prototipiydi.
Kilisenin boyutları nispeten küçüktür. İç kullanım alanı 13 metre uzunluğunda ve 9.5 metre genişliğindedir. O dönemde manastırda yaşayacak olan nüfusa yetecek boyutlarda tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Kuzey kilisenin duvarları tuğla ve küçük sert taş blokların birlikte kullanılmasıyla inşa edilmişti. Bu, 10. yüzyıl Bizans mimarisinin tipik özelliklerinden biriydi. Tuğlalar kalın bir harç tabakası kullanılarak birleştirilmişti.
Yapının 3 yüksek yarı-kubbesi apsis vardır. Ortadaki apsis, pastoforium, köşeli yapıdadır. Merkez apsisin yanlarındaki apsisler ise geleneksel Bizans kiliselerinde olduğu gibi ve olarak kullanılmaktadır. Apsisler üçlü ve tekli kargı pencerelerle bölünmüştür. Ayinlerin yapıldığı yer olan naosta iki sıra pencere yer alır. Alt sıradakiler üçlü kargı pencere olup, üst sıradakiler yarım dairesel biçimdedir. Kilisede iki uzun pareklezyon vardır ve bunların uçları birer apsisle sonlanmaktadır. Yapının dört yanında, kubbeye dayanak görevi yapan dört çatı duvarı vardır ve sekiz pencereli kubbe bunların üstüne kondurulmuştur.
Özgün süslemelerden günümüze, dört merkez taşıyıcı kolondan üçünün dibindekiler kalmıştır. Ayrıca pencere kenarlarında ve kubbe kasnağında da Bizans döneminden kalma özgün dekoratif süslemeler göze çarpmaktadır. Özgün planda duvarlarında genelde mermer paneller ve renkli çiniler bulunsa da günümüzde yalnızca izleri görülebilmektedir.
Genel olarak değerlendirildiğinde, kuzey kilise, Laleli'de bulunan ve kiliseden camiye çevrilmiş başka bir yapı olan Mireleon Kilisesi (Bodrum Camii) ile büyük mimari benzerlikler göstermektedir.
Güney kilise
Güney Kilise, üzerinde bir kubbe bulunan dörtgen biçimli bir mekândır. Sonradan eklenmiş bir pareklezyonu bulunmaktadır. Geç dönem Paleologos mimarisinin özelliklerini taşımaktadır. Kilisenin yapımında katkısı olan iyilikseverlerin anısına koyulan anıtlara ve mozolelere yer açmak adına pareklezyonlar ile kilise genişletilmişti. Kilisenin merkez bölümü 3 sütunlu bir kemeler yan bölümlerden ayrılmıştı. Kalabalık ayinlerde burada toplanan kişiler kilisenin orta bölümünde olup bitenleri görmekte güçlük çekmiş olması olasıdır.
Kuzey Kilise'de olduğu gibi burada da dış duvarlar tuğla ve taşın birlikte kullanılmasıyla oluşturulmuştur. Güney kilisede ve bu kilisenin ana apsisinde yoğun olarak süslemeler yapılmıştır. Ana apsis, üç sıra nişten meydana gelmiştir. Ortada üç sıra pencere bulunur. Duvarların yapımında kullanılan tuğlalar svastikalar, yaylar, güneş haçları ve meanderler oluşturacak biçimde dizilmiştir. Desenler arasında beyaz ve koyu kırmızı şeritler bulunur. Genel olarak bir sıra taş; iki ilâ beş sıra da tuğla kullanılmıştır. Bu yapı, İstanbul'da orta ve geç dönem Bizans mimarisinin özelliklerini yansıtan önemli yapıtlardandır.
Kaynakça
- Özel
- ^ Krautheimer, p. 409. "Bânisinin adı kubbe pervazlarından birinde yazılıdır."
- ^ a b c d Müller-Wiener, p. 126
- ^ Janin, p. 361. "Bu ad, Farsça kökenli "Merd-il-sahra" (Merdo: Adam ve Sahra: Yalnızlık) sözünden geliyordu. Yalnız adam anlamına gelmektedir.
- ^ Krautheimer, p. 409.
- ^ a b Gülersoy, p. 258.
- ^ Krautheimer, p. 436: "Bu, 10. yüzyılda bu aziz adına yaptırılmış 35. kiliseydi.
- ^ Pareklezyon ya da Parekklesion kiliseye bitişik veya ayrık olarak inşa edilen şapele verilen addır
- ^ a b c Müller-Wiener, p. 127
- ^ a b c d Müller-Wiener, p. 128
- ^ a b Eyice, p. 80.
- ^ Krautheimer, p. 388.
- ^ a b Krautheimer, p. 405.
- ^ Krautheimer, p. 404.
- Genel
- Van Millingen, Alexander (1912). Byzantine Churches of Constantinople. Londra: MacMillan & Co.
- Janin, Raymond (1950). Constantinople Byzantine. Paris: Institut Français d'Etudes Byzantines.
- Eyice, Semavi (1955). Istanbul. Petite Guide a travers les Monuments Byzantins et Turcs. İstanbul: Istanbul Matbaası.
- Gülersoy, Çelik (1976). A guide to Istanbul. İstanbul: Istanbul Kitaplığı. OCLC 3849706.
- Mathews, Thomas F. (1976). The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey. University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN .
- Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh. Tübingen: Wasmuth. ISBN .
- Krautheimer, Richard (1986). Architettura paleocristiana e bizantina (İtalyanca). Torino: Einaudi. ISBN .
- Krautheimer, Richard (1984). Early Christian and Byzantine Architecture (Fourth bas.). . ISBN .)
- Freely, John (2000). Blue Guide Istanbul. W. W. Norton & Company. .
| Wikimedia Commons'ta Fenari İsa Camii ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fenari Isa Camii Molla Fenari Camii ya da eski adiyla Lips Manastiri Kilisesi Yunanca Ekklhsia toy Libos Eklizya tu Livos Livos Kilisesi Istanbul da eskiden Ortodoks kilisesi olarak kullanilirken Turklerin sehri ele gecirmesi ile birlikte camiye cevrilen bir ibadethanedir Molla Fenari Isa CamiiFenari Isa Camii 2011Temel bilgilerKonumFatih IstanbulKoordinatlar41 00 55 K 28 56 38 D 41 01528 K 28 94389 D 41 01528 28 94389InancHristiyan IslamMimariMimari turCamiMimari bicimDogu Roma Osmanli mimarisiInsaat baslangici908KonumuIbadethane Istanbul un Fatih ilcesinde Vatan Caddesi olarak da anilan Adnan Menderes Bulvari uzerinde yer almaktadir Istanbul Metrosunun M1 hattinda Fatih Emniyet ve Aksaray duraklari arasinda olup IETT nin Iskenderpasa ya da Oguzhan duraklarindan da kolayca ulasim saglanabilir GecmisiBizans donemi Kilise olarak kullanildigi donemlerden kalma Azize Evdokya yi betimleyen duvar mozaigi 10 11 yuzyil Istanbul Arkeoloji Muzesi 908 yilinda Bizansli amiral Konstantinos Lips donemin imparatoru VI Leon huzurunda bir manastir insaati baslatti Manastirin bulundugu yer eski Bayrampasa Deresi nin Lycus Irmagi cevresinde bir vadide o donemde Merdosangaris Yunanca Merdosaggarhs olarak adlandirilan bir bolgede bulunuyordu Yapi Bakire Theotokos a adanmisti Typikon adi verilen ve kilisenin yapim asamasina ve sonrasina iliskin bilgiler verilen kitapta kilisede 50 kadin din gorevlisinin bulundugu ayrica 15 yatakli bir hastanesi oldugu yazilidir Bu haliyle o donem Konstantinopolis inin en buyuk kurumlarindan biridir Gunumuzdeki yapi 6 yuzyildan kalma baska bir kilisenin kalintilari uzerine yapilmis olup yapiminda eski bir Roman mezarliginin mezartaslari kullanilmistir Ortodoks azizelerinden Aya Irini Azize Irini nin kutsal emanetleri de burada saklanmistir Kilise kullanimda oldugu donemde halk arasinda Kuzey Kilise olarak bilinmekteydi Kiliseden cikarilan Bizans kalintilari Istanbul Arkeoloji Muzesi Dorduncu Hacli Seferi sonrasinda Bizans Imparatorlugu kendini toparlarken 1286 ve 1304 yillari arasinda olmus Mihail Paleologos un esi Imparatorice birinci kilisenin guneyinde Yahya peygambere adanmis yeni bir kilise insa ettirdi Yunanca Ekklhsia toy Agioy Iwannoy Prodromoy toy Libos Eklezya tu ayu Ioannu prodromu tu Livos Paleologos hanedaninin ileri gelen uyeleri buraya gomulmustu Burada gomulu olanlar arasinda Imparatorice Theodora nin yani sira oglu Konstantinos Imparatorice Montferratli Irini ve kocasi Imparator II Andronikos da vardir Imparatoricenin yaptirdigi bu kilise ise Guney Kilise olarak biliniyordu 14 yuzyilda kiliseye bir narteks ve pareklezyon eklenmistir Buraya imparatorluk hanedaninin uyelerini gomme gelenegi 15 yuzyilda da surdu VIII Ioannis in esi Moskovali Anna da halk arasinda veba salgini panigi yaratmamasi icin oldugu gece burada topraga verildi Kilisenin 1453 yilindaki Fetih ten sonra da mezarlik olarak kullanildigi sanilmaktadir Osmanli donemi 1497 1498 yillarinda Istanbul un Turklerin eline gecmesinden kisa bir sure sonra II Bayezid in hukumdarligi doneminde yapinin Guney Kilise olarak adlandirilan bolumu Molla Fenari nin yegeni Rumeli kadiaskeri Fenarizade Alaaddin Ali bin Yusuf Efendi tarafindan mescite cevrildi Yapinin guneydogu kismina bir minare eklendi Yarim kubbelerden biriyse mihraba cevrildi Medresenin bashatiplerinden biri olan Isa efendinin adi camiye verildi 1633 yilinda bir yanginda buyuk hasar gorerek kullanilamaz hale gelen mescidin 1636 yilinda sadrazam Bayram Pasa tarafindan onarimi gerceklestirildi Ayni donemde yapi camiye Kuzey Kilise de tekkeye cevrildi Kolonlar payandalarla desteklendi Iki kubbesi bastan insa edilerek duvarlardaki mozaikler sokuldu 1782 yilinda gerceklesen baska bir yangin yapiya zarar verdi Bunun ardindan gecirdigi ilk buyuk onarim ancak 1847 1848 yillarinda oldu Bu onarimda da Guney Kilise nin kolonlari desteklenerek nartekste korkuluk gorevi goren yarimduvarlar kaldirildi 1918 yilinda yine bir yangin geciren yapi bosaltildi ve kullanim disi kaldi Cumhuriyet ilan edildikten sonra 1929 yilinda gerceklestirilen kazilar sirasinda 22 adet lahit bulundu Yapi 1970 ve 1980 lerde Amerika Bizans Toplulugu tarafindan kapsamli bir bakim ve onarim surecinden gecti Gunumuzde halen cami olarak hizmet vermektedir Lips Manastiri olarak da bilinmektedir Mimari ozellikleriKuzey kilisenin ici Kuzey kilisenin kubbesi Kuzey kilise Kuzey Kilise o donem mimarisinde pek rastlanmayan bir bicimde insa edilmistir Besnoktasal yapi tarzi olarak adlandirilabilecek bu yapi ana binanin dort kosesinde ve tam ortasinda birer kolona sahipti Bu Konstantinopolis sehrinde bu tarzda yapilan ilk dini yapilardan biriydi Buyuk olasilikla kalintilari gunumuze ulasmayan 880 yapimli Nea Ekklisia nin Yeni Kilise bir prototipiydi Kilisenin boyutlari nispeten kucuktur Ic kullanim alani 13 metre uzunlugunda ve 9 5 metre genisligindedir O donemde manastirda yasayacak olan nufusa yetecek boyutlarda tasarlanmis ve insa edilmistir Kuzey kilisenin duvarlari tugla ve kucuk sert tas bloklarin birlikte kullanilmasiyla insa edilmisti Bu 10 yuzyil Bizans mimarisinin tipik ozelliklerinden biriydi Tuglalar kalin bir harc tabakasi kullanilarak birlestirilmisti Yapinin 3 yuksek yari kubbesi apsis vardir Ortadaki apsis pastoforium koseli yapidadir Merkez apsisin yanlarindaki apsisler ise geleneksel Bizans kiliselerinde oldugu gibi ve olarak kullanilmaktadir Apsisler uclu ve tekli kargi pencerelerle bolunmustur Ayinlerin yapildigi yer olan naosta iki sira pencere yer alir Alt siradakiler uclu kargi pencere olup ust siradakiler yarim dairesel bicimdedir Kilisede iki uzun pareklezyon vardir ve bunlarin uclari birer apsisle sonlanmaktadir Yapinin dort yaninda kubbeye dayanak gorevi yapan dort cati duvari vardir ve sekiz pencereli kubbe bunlarin ustune kondurulmustur Ozgun suslemelerden gunumuze dort merkez tasiyici kolondan ucunun dibindekiler kalmistir Ayrica pencere kenarlarinda ve kubbe kasnaginda da Bizans doneminden kalma ozgun dekoratif suslemeler goze carpmaktadir Ozgun planda duvarlarinda genelde mermer paneller ve renkli ciniler bulunsa da gunumuzde yalnizca izleri gorulebilmektedir Genel olarak degerlendirildiginde kuzey kilise Laleli de bulunan ve kiliseden camiye cevrilmis baska bir yapi olan Mireleon Kilisesi Bodrum Camii ile buyuk mimari benzerlikler gostermektedir Guney kilise Yahya peygambere adanan guney kilisenin kubbesi Guney Kilise uzerinde bir kubbe bulunan dortgen bicimli bir mekandir Sonradan eklenmis bir pareklezyonu bulunmaktadir Gec donem Paleologos mimarisinin ozelliklerini tasimaktadir Kilisenin yapiminda katkisi olan iyilikseverlerin anisina koyulan anitlara ve mozolelere yer acmak adina pareklezyonlar ile kilise genisletilmisti Kilisenin merkez bolumu 3 sutunlu bir kemeler yan bolumlerden ayrilmisti Kalabalik ayinlerde burada toplanan kisiler kilisenin orta bolumunde olup bitenleri gormekte gucluk cekmis olmasi olasidir Kuzey Kilise de oldugu gibi burada da dis duvarlar tugla ve tasin birlikte kullanilmasiyla olusturulmustur Guney kilisede ve bu kilisenin ana apsisinde yogun olarak suslemeler yapilmistir Ana apsis uc sira nisten meydana gelmistir Ortada uc sira pencere bulunur Duvarlarin yapiminda kullanilan tuglalar svastikalar yaylar gunes haclari ve meanderler olusturacak bicimde dizilmistir Desenler arasinda beyaz ve koyu kirmizi seritler bulunur Genel olarak bir sira tas iki ila bes sira da tugla kullanilmistir Bu yapi Istanbul da orta ve gec donem Bizans mimarisinin ozelliklerini yansitan onemli yapitlardandir KaynakcaOzel Krautheimer p 409 Banisinin adi kubbe pervazlarindan birinde yazilidir a b c d Muller Wiener p 126 Janin p 361 Bu ad Farsca kokenli Merd il sahra Merdo Adam ve Sahra Yalnizlik sozunden geliyordu Yalniz adam anlamina gelmektedir Krautheimer p 409 a b Gulersoy p 258 Krautheimer p 436 Bu 10 yuzyilda bu aziz adina yaptirilmis 35 kiliseydi Pareklezyon ya da Parekklesion kiliseye bitisik veya ayrik olarak insa edilen sapele verilen addir a b c Muller Wiener p 127 a b c d Muller Wiener p 128 a b Eyice p 80 Krautheimer p 388 a b Krautheimer p 405 Krautheimer p 404 GenelVan Millingen Alexander 1912 Byzantine Churches of Constantinople Londra MacMillan amp Co Janin Raymond 1950 Constantinople Byzantine Paris Institut Francais d Etudes Byzantines Eyice Semavi 1955 Istanbul Petite Guide a travers les Monuments Byzantins et Turcs Istanbul Istanbul Matbaasi Gulersoy Celik 1976 A guide to Istanbul Istanbul Istanbul Kitapligi OCLC 3849706 Mathews Thomas F 1976 The Byzantine Churches of Istanbul A Photographic Survey University Park Pennsylvania State University Press ISBN 0 271 01210 2 Muller Wiener Wolfgang 1977 Bildlexikon zur Topographie Istanbuls Byzantion Konstantinupolis Istanbul bis zum Beginn d 17 Jh Tubingen Wasmuth ISBN 9783803010223 Krautheimer Richard 1986 Architettura paleocristiana e bizantina Italyanca Torino Einaudi ISBN 88 06 59261 0 Krautheimer Richard 1984 Early Christian and Byzantine Architecture Fourth bas ISBN 978 0300052947 Freely John 2000 Blue Guide Istanbul W W Norton amp Company ISBN 0 393 32014 6 Wikimedia Commons ta Fenari Isa Camii ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir