Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsmail Gaspıralı (Gasprinskiy) (20 Mart 1851 - 24 Eylül 1914), Kırım Tatarı fikir adamı, eğitimci ve yazar-yayıncı. Gaspıralı, Rus İmparatorluğu'nda Türk ve İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacını betimleyen Türkçü aydındır. Soyadı, Kırım'daki Gaspra şehrinden gelmektedir.
İsmail Gaspıralı | |
|---|---|
 İsmail Gaspıralı | |
| Doğum | 20 Mart 1851 Avcıköy, Bahçesaray Rayonu |
| Ölüm | 24 Eylül 1914 (63 yaşında) Bahçesaray Rayonu |
| Diğer ad(lar)ı | Gaspıralı İsmail, İsmail Gasprinsky |
| Meslek | Fikir adamı, eğitimci, yazar |
| Evlilik | Zühre Akçura |
| Çocuk(lar) | Şefika Gaspıralı, Nigar, Rıfat, Javad-Mansur, Haydar-Ali |
| İmza | |
 | |
Hayatı
Kırım’ın Bahçesaray şehri yakınlarındaki Avcıköy’de doğdu. Gaspıra, İsmail Bey’in babasının doğduğu yerin adıdır. İsmail Bey’in babası, Çarlık ordusundan emekli bir teğmen olan Mustafa Alioğlu, annesi Kırım asilzadelerinden İlyas Mirza Kaytazov’un kızı Fatma Hanım’dır. İsmail Bey, ilk öğrenimini Bahçesaray’da bir Müslüman mektebinde aldıktan sonra, on yaşlarındayken Akmescid Erkek Ortaokuluna başladı. Burada iki yıl okuduktan sonra, önce Voronej’de bir askeri okula, ardından da Moskova’daki Harp Okuluna girdi. 1867’de altıncı sınıftayken, arkadaşı Mustafa Mirza Davidoviç ile Girit isyanında Rum asilerine karşı mücadele eden Osmanlı güçlerine katılmak üzere İstanbul’a gitmek için Kırım’a geldi. Buradan gizlice Odessa’ya geçtiklerinde İstanbul’a gidemeden yakalandılar. Bu olay, Gaspıralı’nın askerî öğrenciliğinin sona ermesine sebep oldu. Moskova’ya tekrar dönemedi.
1868’de, daha 17 yaşındayken Bahçesaray’daki Zincirli Medresede Rusça öğretmenliğine başladı. Öğretmenliği esnasında Rus edebi ve felsefi eserlerini okudu. 1872’de Kırım’dan ayrılarak İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris’e gitti. Paris’te bulunduğu iki yıl süresince, meşhur Rus edebiyatçısı İvan Turgenyev’in yanında yardımcılık ve bunun yanı sıra tercümanlık yaptı.
Daha sonra, uzun zamandır hayalini kurduğu Osmanlı zabiti olma amacıyla 1874’te İstanbul’a gitti. İstanbul’da kaldığı yaklaşık bir yıllık zaman zarfında, çok istediği zabit olma fikrini gerçekleştiremedi ve Kırım’a geri döndü.
1878 yılında Bahçesaray belediyesine başkan yardımcısı seçilen İsmail Bey, bir yıl sonra da başkanlığa getirildi ve 1884 yılına kadar, beş yıl boyunca bu görevde bulundu. 1881 yılında Akmescid’de çıkarılmakta olan Tavrida gazetesinde Genç Molla takma adıyla, daha sonraları kitap haline de getirilen Rusya Müslümanlığı adını taşıyan yazılarını yazı dizisi halinde yayımladı. Türkçe bir yayın organı çıkarmak için yaptığı resmi girişimleri reddedilmiş ancak gazetenin bütün içeriğinin Rusçasıyla birlikte yayınlanması şartıyla Türkçe bir gazete çıkarma izni aldı. İlk sayısı 22 Nisan 1883’te Bahçesaray’da çıkan ve haftada bir gün yayınlanan bu gazetenin adı, Şinasi Efendi’nin Tercüman-ı Ahvâl’inden esinlenilerek konulan Tercümân-ı Ahvâl-i Zaman’dı. Daha sonra,1903 yılında haftada iki gün çıkmaya başlayan gazete, 1912’den itibaren günlük olarak yayınlanmaya başlandı. Gaspıralı, bir yandan gazete çıkarmaya gayret ediyor, bir yandan da "usûl-i cedîd" okulları üzerinde çalışıyordu. Bu amaçla, yurt içi ve yurt dışı pek çok ziyaretlerde bulundu. 24 Eylül 1914’te Bahçesaray’da öldü.
Görüşleri ve Çalışmaları
Türkçü-Turancı görüşün ideologlarındandır. Gaspıralı düşüncelerini 1883'te kurduğu ve 1918'e kadar varlığını sürdüren Tercüman adlı gazetesiyle yaymıştır. Yayınlarında Türk halklarını birlik ve dayanışmaya çağırdı. “Dilde, fikirde, işte birlik!” sözüyle Türk halklarındaki birlikteliğin temel ilkelerini oluşturmuş ve günümüzde de bu söz bu birlik mücadelesinin hedefini göstermektedir.
Gaspıralı, Tercüman gazetesinde, bütün dünya Türklüğünün anlayabileceği ortak bir edebi dil geliştirmeye çalışmış, bu edebi dilin de Osmanlı Türkçesi olmasını istemişti. Ancak, Osmanlı Türkçesinin Arapça, Farsça terkip ve ibarelerle dolu olması, diğer boyların bu Türkçeyi anlamalarını zorlaştırıyordu. Gaspıralı bu terkip ve ibareleri attı, yerlerine Kırım ve diğer coğrafyalardaki lehçelerden alıntılar yaptı.
Gaspıralı Müslüman Türk kızlarının eğitiminde de öncülük yaptı. İlk usûl-i cedîd kız mektebini ablası Pembe Hanım Bolatukova’ya 1893’te Bahçesaray’da açtırdı. 1905 yılı sonlarında Bahçesaray’da yayın hayatına giren Âlem-i Nisvân (Kadınların Dünyası), sadece Kırım Tatarları’nın değil bütün Rusya Türkleri’nin tarihlerindeki ilk kadın dergisi oldu ve Gaspıralı’nın sahipliğinde kızı Şefika Gaspıralı’nın idaresinde bir yıl kadar yayımlanabildi. Rusya’daki Türkler’in ilk çocuk dergisi olan Âlem-i Sıbyân da ilk defa Mart 1906’da Tercüman’ın ilavesi olarak okuyucuya sunulmaya başlandı. Derginin yayımı düzensiz aralıklarla 1915’e kadar sürdü. Birinci sayısı Nisan 1906’da yayımlanan mizah dergisi Ha Ha Ha ise ilginç içeriğine rağmen uzun ömürlü olamadı ve muhtemelen beş sayı çıkabildi.
Gaspıralı, 1881 tarihli bir yazısında:
| “ | Geri kalmışlığımızın tek nedeni cehaletimizdir. Avrupa'da neyin icat edildiğine veya neler olduğuna dair hiçbir fikrimiz yok. Bu izolasyondan kurtulmak için bunları okuyabiliyor olmamız gerekirdi; Avrupa fikirlerini yine Avrupalı kaynaklardan öğrenmeliyiz. İlk ve orta okullarımızın müfredatlarına bu dersleri koymalıyız ki, göz bebeklerimiz yani öğrencilerimiz bu fikirlere ulaşabilsin. | „ |
diyerek düşüncelerini ortaya koymuştur.
Gaspıralı, İttifaq-i Müslimîn'in (İslam Birliği) kurucularından biridir; 1907'de kurulan birlik Rus İmparatorluğu'ndaki Müslüman Türk entelektüelleri birleştirmiştir. Ayrıca ilk Rus Müslüman kongresinin organizatörlerinden biriydi ve Rusya'daki Müslüman insanlar için sosyal ve dinî reformlar oluşturmayı amaçlıyordu.
Eserleri
Gazeteler
- Tercüman (Bahçesaray, 1883-1918)
- Alem-i Nisvan (Bahçesaray, 1906-1910)
- Alem-i Sıbyan (Bahçesaray, 1906-1912?)
- Al-Nahdah/The Renaissance (Kahire, 1908)
- Ha! Ha! Ha! (Bahçesaray, 1906)
Kitaplar
- Russkoye Musulmanstvo (Rus İslam) (Simfereopol, 1881)
- Salname-i Türki (Bahçesaray, 1882)
- Mirat-ı Cedid (Bahçesaray, 1882)
- Hace-i Sıbyan (Bahçesaray, 1884; 3.bas. 1892; 7. bas. 1898)
- Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (Bahçesaray, 1885)
- İslamlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar (Bahçesaray, 1885)
- Rusya Coğrafyası (Bahçesaray, 1885)
- İki Bahadır (Bahçesaray, 1886)
- Kıraat-i Türki (Bahçesaray, 1886; 2. bas. 1894)
- Maişet Muharebesi (Bahçesaray, 1886)
- Kolera Vebası ve Onun Deva ve Darusu (Bahçesaray, 1887)
- Bahtiyar Nazım (Bahçesaray, 1889)
- Atlaslı Cihanname (Bahçesaray, 1889)
- Medeniyet-i İslamiye (Bahçesaray, 1889)
- Garaib-i Adat-i Akvam (Bahçesaray, 1890)
- Arslan Kız (Bahçesaray, 1894)
- Mektep ve Usul-i Cedid Nedir? (Bahçesaray, 1894)
- Risale-i Terkib (Bahçesaray, 1894)
- Russko-vostochnoe Soglashenie (Bahçesaray, 1896)
- Hesab. Muhtasar Ilm-i Hesab ve Mesa'il-i Hesabiye (Bahçesaray, 1897)
- Her Gün Gerek Zakonlar (Bahçesaray, 1897)
- Rehber-i İslamiye (Bahçesaray, 1898)
- Şara'it al-Islam (Bahçesaray, 1897)
- Rehber-i Mu'allimin (Mu'allimlere Yoldaş) (Bahçesaray, 1898)
- Türkistan Uleması (Bahçesaray, 1901)
- Mevlud-i Cenâb-ı Hazret-i Ali (Bahçesaray, 1900)
- Beden-i İnsan (Bahçesaray, 1901)
- Iran. Resimli Mecmua (Bahçesaray, 1901)
- Mebadi-yi Temeddün-i İslamiyan-i Rus (Bahçesaray, 1901)
- Meşhur Payitahtlar (Bahçesaray, 1901)
- Usul-i Edeb (Şark ve Garb Kaideleri) (Bahçesaray, 1901)
- Zoraki Tabib (Bahçesaray, 1901)
- Malumat-i Nafia (Bahçesaray, 1901)
- Tashih-i Akaidden (Bahçesaray, 1901)
- Temsilat-i Krilof (Bahçesaray, 1901)
- Asya'da Komşularımız (Bahçesaray, 1903)
- Dârü-r Rahat Müslümanları (Bahçesaray, 1906)
- Müslüman Kongresi (Bahçesaray, 1909)
Makaleler
- "Türk yurducularına" (Türk Yurdu 1: 190-95, 1328 1912)
- "Hind yolundan" (Türk Yurdu 1: 307-10, 1328, 1912)
- "Hind'den dönerken" (Türk Yurdu 1: 369-71, 1328, 1912)
- "Muhaceret muntazama" (Türk Yurdu 1: 706-13, 1328, 1913)
Kaynakça
- ^ . 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015.
- ^ a b c (PDF). 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2015.
- ^ İslam Ansiklopedisi, Hakan Kırımlı
- ^ . Kırım Kütüphanesi. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2014. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=()
Dış bağlantılar
- ismailgaspirali.org 4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Celebrating the Life of Ismail Bey Gaspirali 18 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
| Wikimedia Commons'ta İsmail Gaspıralı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ismail Gaspirali Gasprinskiy 20 Mart 1851 24 Eylul 1914 Kirim Tatari fikir adami egitimci ve yazar yayinci Gaspirali Rus Imparatorlugu nda Turk ve Islam toplumlarinin egitim kultur reformu ve modernlesmeye ihtiyacini betimleyen Turkcu aydindir Soyadi Kirim daki Gaspra sehrinden gelmektedir Ismail GaspiraliIsmail GaspiraliDogum20 Mart 1851 1851 03 20 Avcikoy Bahcesaray RayonuOlum24 Eylul 1914 63 yasinda Bahcesaray RayonuDiger ad lar iGaspirali Ismail Ismail GasprinskyMeslekFikir adami egitimci yazarEvlilikZuhre AkcuraCocuk lar Sefika Gaspirali Nigar Rifat Javad Mansur Haydar AliImzaHayatiKirim in Bahcesaray sehri yakinlarindaki Avcikoy de dogdu Gaspira Ismail Bey in babasinin dogdugu yerin adidir Ismail Bey in babasi Carlik ordusundan emekli bir tegmen olan Mustafa Alioglu annesi Kirim asilzadelerinden Ilyas Mirza Kaytazov un kizi Fatma Hanim dir Ismail Bey ilk ogrenimini Bahcesaray da bir Musluman mektebinde aldiktan sonra on yaslarindayken Akmescid Erkek Ortaokuluna basladi Burada iki yil okuduktan sonra once Voronej de bir askeri okula ardindan da Moskova daki Harp Okuluna girdi 1867 de altinci siniftayken arkadasi Mustafa Mirza Davidovic ile Girit isyaninda Rum asilerine karsi mucadele eden Osmanli guclerine katilmak uzere Istanbul a gitmek icin Kirim a geldi Buradan gizlice Odessa ya gectiklerinde Istanbul a gidemeden yakalandilar Bu olay Gaspirali nin askeri ogrenciliginin sona ermesine sebep oldu Moskova ya tekrar donemedi Ismail GaspiraliIsmail Gaspirali Hasan Bey Zerdabi ve Alimerdan Topcubasov Baku 1894 1868 de daha 17 yasindayken Bahcesaray daki Zincirli Medresede Rusca ogretmenligine basladi Ogretmenligi esnasinda Rus edebi ve felsefi eserlerini okudu 1872 de Kirim dan ayrilarak Istanbul Viyana Munih ve Stuttgart uzerinden Paris e gitti Paris te bulundugu iki yil suresince meshur Rus edebiyatcisi Ivan Turgenyev in yaninda yardimcilik ve bunun yani sira tercumanlik yapti Daha sonra uzun zamandir hayalini kurdugu Osmanli zabiti olma amaciyla 1874 te Istanbul a gitti Istanbul da kaldigi yaklasik bir yillik zaman zarfinda cok istedigi zabit olma fikrini gerceklestiremedi ve Kirim a geri dondu 1878 yilinda Bahcesaray belediyesine baskan yardimcisi secilen Ismail Bey bir yil sonra da baskanliga getirildi ve 1884 yilina kadar bes yil boyunca bu gorevde bulundu 1881 yilinda Akmescid de cikarilmakta olan Tavrida gazetesinde Genc Molla takma adiyla daha sonralari kitap haline de getirilen Rusya Muslumanligi adini tasiyan yazilarini yazi dizisi halinde yayimladi Turkce bir yayin organi cikarmak icin yaptigi resmi girisimleri reddedilmis ancak gazetenin butun iceriginin Ruscasiyla birlikte yayinlanmasi sartiyla Turkce bir gazete cikarma izni aldi Ilk sayisi 22 Nisan 1883 te Bahcesaray da cikan ve haftada bir gun yayinlanan bu gazetenin adi Sinasi Efendi nin Tercuman i Ahval inden esinlenilerek konulan Tercuman i Ahval i Zaman di Daha sonra 1903 yilinda haftada iki gun cikmaya baslayan gazete 1912 den itibaren gunluk olarak yayinlanmaya baslandi Gaspirali bir yandan gazete cikarmaya gayret ediyor bir yandan da usul i cedid okullari uzerinde calisiyordu Bu amacla yurt ici ve yurt disi pek cok ziyaretlerde bulundu 24 Eylul 1914 te Bahcesaray da oldu Gorusleri ve CalismalariGaspirali abidesi Bahcesaray Turkcu Turanci gorusun ideologlarindandir Gaspirali dusuncelerini 1883 te kurdugu ve 1918 e kadar varligini surduren Tercuman adli gazetesiyle yaymistir Yayinlarinda Turk halklarini birlik ve dayanismaya cagirdi Dilde fikirde iste birlik sozuyle Turk halklarindaki birlikteligin temel ilkelerini olusturmus ve gunumuzde de bu soz bu birlik mucadelesinin hedefini gostermektedir Gaspirali Tercuman gazetesinde butun dunya Turklugunun anlayabilecegi ortak bir edebi dil gelistirmeye calismis bu edebi dilin de Osmanli Turkcesi olmasini istemisti Ancak Osmanli Turkcesinin Arapca Farsca terkip ve ibarelerle dolu olmasi diger boylarin bu Turkceyi anlamalarini zorlastiriyordu Gaspirali bu terkip ve ibareleri atti yerlerine Kirim ve diger cografyalardaki lehcelerden alintilar yapti Gaspirali Musluman Turk kizlarinin egitiminde de onculuk yapti Ilk usul i cedid kiz mektebini ablasi Pembe Hanim Bolatukova ya 1893 te Bahcesaray da actirdi 1905 yili sonlarinda Bahcesaray da yayin hayatina giren Alem i Nisvan Kadinlarin Dunyasi sadece Kirim Tatarlari nin degil butun Rusya Turkleri nin tarihlerindeki ilk kadin dergisi oldu ve Gaspirali nin sahipliginde kizi Sefika Gaspirali nin idaresinde bir yil kadar yayimlanabildi Rusya daki Turkler in ilk cocuk dergisi olan Alem i Sibyan da ilk defa Mart 1906 da Tercuman in ilavesi olarak okuyucuya sunulmaya baslandi Derginin yayimi duzensiz araliklarla 1915 e kadar surdu Birinci sayisi Nisan 1906 da yayimlanan mizah dergisi Ha Ha Ha ise ilginc icerigine ragmen uzun omurlu olamadi ve muhtemelen bes sayi cikabildi Gaspirali 1881 tarihli bir yazisinda Geri kalmisligimizin tek nedeni cehaletimizdir Avrupa da neyin icat edildigine veya neler olduguna dair hicbir fikrimiz yok Bu izolasyondan kurtulmak icin bunlari okuyabiliyor olmamiz gerekirdi Avrupa fikirlerini yine Avrupali kaynaklardan ogrenmeliyiz Ilk ve orta okullarimizin mufredatlarina bu dersleri koymaliyiz ki goz bebeklerimiz yani ogrencilerimiz bu fikirlere ulasabilsin diyerek dusuncelerini ortaya koymustur Gaspirali Ittifaq i Muslimin in Islam Birligi kurucularindan biridir 1907 de kurulan birlik Rus Imparatorlugu ndaki Musluman Turk entelektuelleri birlestirmistir Ayrica ilk Rus Musluman kongresinin organizatorlerinden biriydi ve Rusya daki Musluman insanlar icin sosyal ve dini reformlar olusturmayi amacliyordu EserleriGazeteler Tercuman Bahcesaray 1883 1918 Alem i Nisvan Bahcesaray 1906 1910 Alem i Sibyan Bahcesaray 1906 1912 Al Nahdah The Renaissance Kahire 1908 Ha Ha Ha Bahcesaray 1906 Kitaplar Russkoye Musulmanstvo Rus Islam Simfereopol 1881 Salname i Turki Bahcesaray 1882 Mirat i Cedid Bahcesaray 1882 Hace i Sibyan Bahcesaray 1884 3 bas 1892 7 bas 1898 Avrupa Medeniyetine Bir Nazar i Muvazene Bahcesaray 1885 Islamlara dair Nizamlar ve Imtiyazlar Bahcesaray 1885 Rusya Cografyasi Bahcesaray 1885 Iki Bahadir Bahcesaray 1886 Kiraat i Turki Bahcesaray 1886 2 bas 1894 Maiset Muharebesi Bahcesaray 1886 Kolera Vebasi ve Onun Deva ve Darusu Bahcesaray 1887 Bahtiyar Nazim Bahcesaray 1889 Atlasli Cihanname Bahcesaray 1889 Medeniyet i Islamiye Bahcesaray 1889 Garaib i Adat i Akvam Bahcesaray 1890 Arslan Kiz Bahcesaray 1894 Mektep ve Usul i Cedid Nedir Bahcesaray 1894 Risale i Terkib Bahcesaray 1894 Russko vostochnoe Soglashenie Bahcesaray 1896 Hesab Muhtasar Ilm i Hesab ve Mesa il i Hesabiye Bahcesaray 1897 Her Gun Gerek Zakonlar Bahcesaray 1897 Rehber i Islamiye Bahcesaray 1898 Sara it al Islam Bahcesaray 1897 Rehber i Mu allimin Mu allimlere Yoldas Bahcesaray 1898 Turkistan Ulemasi Bahcesaray 1901 Mevlud i Cenab i Hazret i Ali Bahcesaray 1900 Beden i Insan Bahcesaray 1901 Iran Resimli Mecmua Bahcesaray 1901 Mebadi yi Temeddun i Islamiyan i Rus Bahcesaray 1901 Meshur Payitahtlar Bahcesaray 1901 Usul i Edeb Sark ve Garb Kaideleri Bahcesaray 1901 Zoraki Tabib Bahcesaray 1901 Malumat i Nafia Bahcesaray 1901 Tashih i Akaidden Bahcesaray 1901 Temsilat i Krilof Bahcesaray 1901 Asya da Komsularimiz Bahcesaray 1903 Daru r Rahat Muslumanlari Bahcesaray 1906 Musluman Kongresi Bahcesaray 1909 Makaleler Turk yurducularina Turk Yurdu 1 190 95 1328 1912 Hind yolundan Turk Yurdu 1 307 10 1328 1912 Hind den donerken Turk Yurdu 1 369 71 1328 1912 Muhaceret muntazama Turk Yurdu 1 706 13 1328 1913 Kaynakca 8 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mart 2015 a b c PDF 31 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Ocak 2015 Islam Ansiklopedisi Hakan Kirimli Kirim Kutuphanesi 23 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2014 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Dis baglantilarismailgaspirali org 4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Celebrating the Life of Ismail Bey Gaspirali 18 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Wikimedia Commons ta Ismail Gaspirali ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir