Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gayzer (Türkçe: Kaynaç) kesintili bir biçimde sıcak su ya da sıcak buhar fışkırtan, kükürt yayan kaynarca.
Geysir, İzlanda dilinde, fışkırmak demektir. Volkanoloji literatürüne İngilizceden geyser olarak geçmiştir. Gayzer kesintili bir biçimde sıcak su ya da sıcak buhar fışkırtan, kükürt yayan kaynarcadır. Yeraltı sularının magmaya dokunması ya da magmanın çok yakınından geçmesi sonucunda ısınmasıyla oluşurlar.
Sıcak su kaynakları, volkanik ve kırıklı (fay) bölgelerde görülür. Bu nedenle kutuplara yakın bir bölge olmasına rağmen İzlanda'da birçok gayzer ve sıcak su kaynağı bulunmaktadır. Kaynak su belirli bir yerde ısınınca (kaynayınca), bir patlama yapar ve bu kaynar su yeryüzüne fışkırarak çıkar.
Oluşum
Gayzerlerde yeraltı suyunun içinde toplandığı doğal kuyu, düşey doğrultuda sıralanmış ve birbirine dar kanallarla bağlanmış bölümlerden oluşur. Böyle bir kuyunun çeşitli derinliklerdeki bölümlerinde yer alan suların kaynama noktaları, basınç farklılıklarından dolayı,birbirinden farklıdır. Örneğin; su, 300 metrede su ile dolu hazne altında kaynamak için yaklaşık 230 °C'ye ulaşmalıdır.
Basınç arttıkça suyun kaynaması için daha yüksek bir sıcaklığa ihtiyaç vardır.Bu nedenle,derinlerde yer alan bölümlerin içindeki sular, daha büyük bir basınç altında olduklarından, daha geç, yüzeye yakın olanların içindeki sular ise daha çabuk kaynarlar. Sonuçta en üst bölümdeki su önce kaynar ve oluşan buhar basıncı nedeniyle kuyunun ağzına yükselir ve hatta dışarı çıkar. Bu durum altta yer alan bölmeler içindeki suların üzerindeki basıncı birden azaltır. Böylece zaten normal kaynama noktasının üzerinde bir sıcaklığa sahip olan fakat basınç altında oldukları için kaynayamayan bu sular aniden ve hızla kaynamaya başlar ve kısa sürede oluşan büyük bir buhar basıncı ile su ve buhar sütunu halinde kuyunun ağzından dışarı fışkırır. Patlama sonrası soğuk yeraltı suyu tekrar rezervuara sızar ve döngü yeniden başlar.
Sıcak kaynaklar ve gayzerlerdeki yeraltı suları yüzeye aktığı zaman,bu akışkandaki malzemeler genellikle çözünür ve kimyasal tortullu kaya birikimi oluşur. Su çözünmüş silika içerdiği zaman bu malzemeye silisli sinter adı verilir ve bu malzeme gayzerit kaynağının etrafında toplanır. Su, çözünmüş kalsiyum karbonat içerdiği zaman traverten ya da kalkerli tüfler çökelir. Gayzerlerin püskürttüğü suyun içinde farklı kimyasal maddeler vardır. Suyun içinde, ilerlediği yoldaki yapıya göre silisyum dioksit (SiO2), kalsiyum karbonat (CaCO3), arsenik (As), cıva (Hg), karbondioksit (CO2), hidrojen sülfür(H2S) ve başka kimyasal maddeler bulunabilir.
Dağılımı
Gayzerler, ekseriya yeni bir volkanik aktiviteye sahip bölgelerde ortaya çıkmaktadır. Gayzerlerde peşpeşe iki fışkırma arasındaki zaman periyodu genelde düzensizdir. Amerika’da Yellowstone Millî Parkındaki gayzerin suyu aralıklarla, saatte bir, 50 m yüksekliğe fışkırmaktadır. Bazı yerlerde gayzer faaliyeti gösteren soğuk su kaynakları da vardır. Yeni Zelanda’da ve İzlanda’da gayzerler bulunmaktadır. Yeni Zelanda’da 1886’daki Taravera volkanik püskürmesinden sonra su, buhar, çamur ve taşları 4 saat müddetle 240 m kadar yükseğe püskürten yedi adet gayzer oluşmuş ve 1904’te bitişik Taravera Gölünün sularının akıtılmasıyla bu gayzerlerden 450 metreye kadar su püskürten birinin faaliyeti durmuştur. Dünya genelindeki 1000 kadar gayzerin yaklaşık yarısı Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Yellow Stone Millî Parkı’nda bulunuyor. Tüm gayzerler arasında en bilineni ise bu parkın içindeki Old Faithful’dur. Yine aynı park içinde yer alan Steamboat isimli gayzer ise yaklaşık 100 m ile halen en yükseğe su püskürten gayzerdir. Gayzerlere Rusya, Şili, Yeni Zelanda ve İzlanda’da sıkça rastlanır. Türkiye'de ise gayzer bulunmuyor.
Gayzer faaliyetlerinin anlaşılması için püsküren suyun kimyasal ve hacimsel incelemeleri ile sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerde açılan kuyuların etüdünden istifade edilmektedir. Bununla beraber gayzerlerin periyodik olarak püskürme mekanizması halen tam anlaşılamamıştır. İzlanda’daki bir gayzerin incelenmesi ile bulunan sonuçların diğer gayzerlere de uygulanmasına çalışılmışsa da bir başarı sağlanamamıştır.
Kullanımı
Gayzer elektrik üretimi, ısıtma ve turizm gibi çeşitli faaliyetler için kullanılmaktadır. Jeotermal rezervleri tüm dünyada bulunur. İzlanda daki bazı gayzer alanları dünyanın ticari açıdan en değerli alanlarıdır. 1920'lerden bu yana gayzerlerden yönlendirilen sıcak su seraların ısınmasında kullanılmaktadır. Bu sayede İzlanda'nın soğuk ikliminde bitkisel üretim yapılabilmektedir. Gayzerlerden gelen buhar ve sıcak su 1943 yılından bu yana evleri ısıtmak için kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra gayzerlerden çıkan buhar denetim altına alınır ve türbinler kurularak elektrik üretilir. ABD, İtalya, İzlanda, Rusya, Yeni Zelanda,Japonya bu yolla elektrik üretip endüstriyi geliştirmekte, kırsal alanları kalkındırmaktadır.
Kaynakça
- ^ a b c GÜNEY, EMRULLAH (2010). GAYZER. DİCLE ÜNİVERSİTESİ: LİTERATÜR. s. 122. ISBN . Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "YERBİLİM1 JEOLOJİ" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b HOŞGÖREN, YILDIZ (1984). GAYZER. İSTANBUL: ACAR MATBAACILIK. s. 42.
- ^ K.LUTGENS, FREDERİCK (2013). GENEL JEOLOJİ TEMEL İLKELERİ. ANKARA: NOBEL. s. 254. ISBN .
- ^ . bilimgenc.tubitak.gov.tr. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gayzer Turkce Kaynac kesintili bir bicimde sicak su ya da sicak buhar fiskirtan kukurt yayan kaynarca Kaynaci IzlandaYellowstone Milli Parkinda bulunan Kaynac kalesi source source source source source source source source Yellowstone Milli Parki Geysir Izlanda dilinde fiskirmak demektir Volkanoloji literaturune Ingilizceden geyser olarak gecmistir Gayzer kesintili bir bicimde sicak su ya da sicak buhar fiskirtan kukurt yayan kaynarcadir Yeralti sularinin magmaya dokunmasi ya da magmanin cok yakinindan gecmesi sonucunda isinmasiyla olusurlar Sicak su kaynaklari volkanik ve kirikli fay bolgelerde gorulur Bu nedenle kutuplara yakin bir bolge olmasina ragmen Izlanda da bircok gayzer ve sicak su kaynagi bulunmaktadir Kaynak su belirli bir yerde isininca kaynayinca bir patlama yapar ve bu kaynar su yeryuzune fiskirarak cikar OlusumGayzerlerde yeralti suyunun icinde toplandigi dogal kuyu dusey dogrultuda siralanmis ve birbirine dar kanallarla baglanmis bolumlerden olusur Boyle bir kuyunun cesitli derinliklerdeki bolumlerinde yer alan sularin kaynama noktalari basinc farkliliklarindan dolayi birbirinden farklidir Ornegin su 300 metrede su ile dolu hazne altinda kaynamak icin yaklasik 230 C ye ulasmalidir Basinc arttikca suyun kaynamasi icin daha yuksek bir sicakliga ihtiyac vardir Bu nedenle derinlerde yer alan bolumlerin icindeki sular daha buyuk bir basinc altinda olduklarindan daha gec yuzeye yakin olanlarin icindeki sular ise daha cabuk kaynarlar Sonucta en ust bolumdeki su once kaynar ve olusan buhar basinci nedeniyle kuyunun agzina yukselir ve hatta disari cikar Bu durum altta yer alan bolmeler icindeki sularin uzerindeki basinci birden azaltir Boylece zaten normal kaynama noktasinin uzerinde bir sicakliga sahip olan fakat basinc altinda olduklari icin kaynayamayan bu sular aniden ve hizla kaynamaya baslar ve kisa surede olusan buyuk bir buhar basinci ile su ve buhar sutunu halinde kuyunun agzindan disari fiskirir Patlama sonrasi soguk yeralti suyu tekrar rezervuara sizar ve dongu yeniden baslar Sicak kaynaklar ve gayzerlerdeki yeralti sulari yuzeye aktigi zaman bu akiskandaki malzemeler genellikle cozunur ve kimyasal tortullu kaya birikimi olusur Su cozunmus silika icerdigi zaman bu malzemeye silisli sinter adi verilir ve bu malzeme gayzerit kaynaginin etrafinda toplanir Su cozunmus kalsiyum karbonat icerdigi zaman traverten ya da kalkerli tufler cokelir Gayzerlerin puskurttugu suyun icinde farkli kimyasal maddeler vardir Suyun icinde ilerledigi yoldaki yapiya gore silisyum dioksit SiO2 kalsiyum karbonat CaCO3 arsenik As civa Hg karbondioksit CO2 hidrojen sulfur H2S ve baska kimyasal maddeler bulunabilir DagilimiGayzerler ekseriya yeni bir volkanik aktiviteye sahip bolgelerde ortaya cikmaktadir Gayzerlerde pespese iki fiskirma arasindaki zaman periyodu genelde duzensizdir Amerika da Yellowstone Milli Parkindaki gayzerin suyu araliklarla saatte bir 50 m yukseklige fiskirmaktadir Bazi yerlerde gayzer faaliyeti gosteren soguk su kaynaklari da vardir Yeni Zelanda da ve Izlanda da gayzerler bulunmaktadir Yeni Zelanda da 1886 daki Taravera volkanik puskurmesinden sonra su buhar camur ve taslari 4 saat muddetle 240 m kadar yuksege puskurten yedi adet gayzer olusmus ve 1904 te bitisik Taravera Golunun sularinin akitilmasiyla bu gayzerlerden 450 metreye kadar su puskurten birinin faaliyeti durmustur Dunya genelindeki 1000 kadar gayzerin yaklasik yarisi Amerika Birlesik Devletleri ndeki Yellow Stone Milli Parki nda bulunuyor Tum gayzerler arasinda en bilineni ise bu parkin icindeki Old Faithful dur Yine ayni park icinde yer alan Steamboat isimli gayzer ise yaklasik 100 m ile halen en yuksege su puskurten gayzerdir Gayzerlere Rusya Sili Yeni Zelanda ve Izlanda da sikca rastlanir Turkiye de ise gayzer bulunmuyor Gayzer faaliyetlerinin anlasilmasi icin puskuren suyun kimyasal ve hacimsel incelemeleri ile sicak su kaynaklarinin bulundugu yerde acilan kuyularin etudunden istifade edilmektedir Bununla beraber gayzerlerin periyodik olarak puskurme mekanizmasi halen tam anlasilamamistir Izlanda daki bir gayzerin incelenmesi ile bulunan sonuclarin diger gayzerlere de uygulanmasina calisilmissa da bir basari saglanamamistir KullanimiGayzer elektrik uretimi isitma ve turizm gibi cesitli faaliyetler icin kullanilmaktadir Jeotermal rezervleri tum dunyada bulunur Izlanda daki bazi gayzer alanlari dunyanin ticari acidan en degerli alanlaridir 1920 lerden bu yana gayzerlerden yonlendirilen sicak su seralarin isinmasinda kullanilmaktadir Bu sayede Izlanda nin soguk ikliminde bitkisel uretim yapilabilmektedir Gayzerlerden gelen buhar ve sicak su 1943 yilindan bu yana evleri isitmak icin kullanilmaktadir Bunun yani sira gayzerlerden cikan buhar denetim altina alinir ve turbinler kurularak elektrik uretilir ABD Italya Izlanda Rusya Yeni Zelanda Japonya bu yolla elektrik uretip endustriyi gelistirmekte kirsal alanlari kalkindirmaktadir Kaynakca a b c GUNEY EMRULLAH 2010 GAYZER DICLE UNIVERSITESI LITERATUR s 122 ISBN 978 975 04 0526 6 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi YERBILIM1 JEOLOJI adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b HOSGOREN YILDIZ 1984 GAYZER ISTANBUL ACAR MATBAACILIK s 42 K LUTGENS FREDERICK 2013 GENEL JEOLOJI TEMEL ILKELERI ANKARA NOBEL s 254 ISBN 978 605 133 433 2 bilimgenc tubitak gov tr 29 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2014