Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Güdüm sistemi, bir füze, uydu, roket, uçak, helikopter, gemi veya benzeri aracın, iki veya üç boyutlu ortamdaki bir konumdan ayrılarak varmaya programlandığı bir başka konuma ulaşabilmesini sağlayan elektromekanik aygıt veya aygıtlara verilen genel isimdir. Özellikle askeri terminolojide bu söylem, herhangi bir insan kontrolü olmaksızın otonom seyir yeteneğine sahip araçlar için kullanılır. Operasyonunda yüksek oranda beşeri katkıya ihtiyaç duyan benzeri sistemlere ise navigasyon veya seyrüsefer sistemleri denir ve bunlar güdüm sistemlerinden farklı bir kategoride değerlendirilirler.
Tarihçe
Güdüm sistemleri askeri alanda ilk olarak II. Dünya Savaşı'nda Almanların geliştirdiği V-1 füzesinde kullanılmıştır. Bu füzede kullanılan güdüm sistemi uçuş yönünü sabit tutmak için takılan basit bir jiroskop, uçuş süresi ve dolayısıyla hedefe mesafeyi belirlemek için kullanılan bir hız sensörü, yüksekliği belirlemek için kullanılan bir altimetre ve tüm bu güdüm elemanlarından gelen veriyi birleştirip işlemek suretiyle uçuş kontrol yüzeylerine aktararak füzeyi hedefe yönlendiren alt sistemlerden oluşmuştur.
Çalışma şekli
Bir güdüm sistemi üç ana görev grubundan oluşur: Girdi grubu, işlem grubu ve çıktı grubu. Girdi grubu çeşitli anten, mikrofon, alıcı, kamera, sensör ve diğer ham veri giriş modüllerinden oluşabilir. İşlem grubu bir veya daha fazla merkezi işlem birimi (CPU) ile elektronik regülasyon, manipülasyon ve destek ünitelerinden meydana gelir ve işlevi girdi grubu aygıtlarından gelen ham veriyi belirli algoritmalara göre derlemek, gerekirse önceden oluşturulmuş veri tabanlarındaki değerleri ile karşılaştırmak ve otonom olarak yönetilen aracın yön, belirli bir referans noktası ya da hedefe göre konum, hız, ivme, vb sayısal değerlerinin değiştirilip değiştirilmemesi veya örneğin araç üzerindeki bir harp başlığının aktive edilme zamanının gelip gelmediğine karar vermektir. Verilen kararlar sürekli olarak çıktı grubu aygıtlarına aktarılır. Bunlar arasında motorlar, servo ve aktüatörler, pompalar, türbinler, elektromekanik aygıtlar, fünyeler, verici antenler, kanat ve kanatçıklar olabilir. Bu sistem elemanları, işlem grubundan gelen komutlara göre ve gerçek zamanlı olarak güdümlenen aracın görevin gerektirdiği hareketleri yüksek doğrulukla yerine getirmesini sağlar.
Açıklama
Güdüm sistemleri 3 temel bölümden oluşur: mevcut konumu izleyen navigasyon, navigasyon verilerini ve hedef bilgilerini doğrudan uçuş kontrolüne "nereye gideceğini" kontrol etmek için kullanan güdüm ve aerodinamik ve/veya motor kontrollerinde değişiklik yapmak için rehberlik komutlarını kabul eden kontrol.
Navigasyon, 1711'de Boylam ödülü ile odak noktası olmuş bir bilim ve nerede olduğunuzu belirleme sanatıdır. Navigasyon yardımcıları ya "sabit" bir referans noktasından (ör. yer işareti, kuzey yıldızı, LORAN İşareti) hedefe "göreceli" konumu (ör. radar, kızıl ötesi, ...) ölçer veya bilinen bir konumdan/başlangıç noktasından (örn. IMU) “hareket”i izler. Günümüzün karmaşık sistemleri, mevcut konumu belirlemek için pek çok çözüm kullanır. Örneğin, günümüzün en gelişmiş navigasyon sistemleri Anti-balistik füze içindedir; RIM-161 Standart Füze 3, hızlandırma aşamasında GPS, IMU ve yer segmenti verilerini ve engelleme hedeflemesi için göreceli konum verilerini kullanır. Karmaşık sistemlerin genellikle sapmayı düzeltmek, doğruluğu artırmak (örn. hedefe göreceli olarak) ve sistem arızasını gidermek için birçok yedeklemesi vardır. Navigasyon sistemleri bu nedenle hem sistemin içinde hem de veya harici (ör. yer esaslı güncelleme) birçok farklı sensörden girdileri alır. Kalman filtresi, mevcut konumu çözmek için navigasyon verilerini (birden çok sensörden) birleştirmeye yönelik en yaygın çözümü verir. Örnek navigasyon yaklaşımları şunlardır:
- Göksel navigasyon, denizcilerin karaya ulaşmalarını sağlamak için ölü hesaplara güvenmek zorunda kalmadan sıradan okyanusları geçmelerine yardımcı olmak için tasarlanmış bir konum sabitleme tekniğidir. Göksel navigasyon, ufuk ile ortak bir gök cismi arasındaki açısal ölçümleri kullanır. Çoğunlukla Güneş ölçülür. Usta denizciler Ay'ı, gezegenleri veya koordinatları deniz almanaklarında çizelgelenen 57 seyir yıldızından birini kullanabilir. Tarihsel araçlar sekstant, saat ve efemeris verilerini içerir. Günümüzün uzay mekiği ve çoğu gezegenler arası uzay aracı, atalet navigasyon sistemlerini kalibre etmek için optik sistemleri kullanır: Mürettebat Optik Hizalama Görüşü (ing: Crewman Optical Alignment Sight (COAS)), Star Tracker.
- Atalet Ölçüm Birimleri (IMU'lar), füzelerde ve uçaklarda mevcut konumu (navigasyon) ve oryantasyonu korumak için birincil atalet sistemidir. Karmaşık bir dengeleme halka sistemi içinde 3 derece hareketle serbestçe dönebilen bir veya daha çok dönen Jiroskopa sahip karmaşık makinelerdir. IMU'lar "döndürülür" ve piyasaya sürülmeden önce kalibre edilir. Çoğu karmaşık sistemde en az 3 ayrı IMU mevcuttur. IMU'lar, bağıl konuma ek olarak, tüm eksenlerde ivmeyi ölçebilen ivmeölçerler içerir. Hızlanma verileriyle birlikte konum verileri, bir aracın hareketini "izlemek" için gerekli girdileri sağlar. IMU'ların sürtünme ve doğruluk nedeniyle "sapma" eğilimi vardır. Bu sapmayı gidermek için hata düzeltmesi, yer bağlantısı telemetri, GPS, radar, optik göksel navigasyon ve diğer navigasyon yardımcıları aracılığıyla sağlanabilir. Başka (hareket eden) bir aracı hedeflerken, göreceli vektörler çok önemli hale gelir. Bu durumda “hedefe göre” konum güncellemeleri sağlayan seyir yardımcıları daha önemlidir. Mevcut konuma ek olarak, ataletsel navigasyon sistemleri ayrıca tipik olarak gelecekteki hesaplama döngüleri için tahmin edilen bir konumu da tahmin eder. Ayrıca bkz. Atalet navigasyon sistemi.
- Astro-atalet güdümü, Atalet güdümü ve Göksel navigasyonun sensör birleşimi/enformasyon birleşimi'dir.
- Uzun Menzilli Navigasyon (LORAN) : Bu, GPS'in öncülüydü ve esas olarak ticari deniz taşımacılığında kullanılıyordu (ve bir ölçüde hala da kullanılıyor). Sistem, bilinen vericilere yönelik yön referansına dayalı olarak geminin konumu nirengi ile çalışır.
- Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) : GPS, ABD ordusu tarafından, fırlatılmadan önce Denizaltından fırlatılan balistik füze(SLBM'ler) atalet navigasyonu içindeki "sürüklenmeyi" ele almak amacıyla tasarlandı. GPS 2 sinyal türü iletir: askeri ve ticari. Askeri sinyalin doğruluğu sınıflandırılmıştır ancak 0.5 metrenin oldukça altında olduğu varsayılabilir. GPS sistemi uzay bölümü, yaklaşık 20,200 km (12,600 mi) yükseklikte orta Dünya yörüngesinde bulunan 24 ila 32 uydudan oluşur. Uydular altı belirli yörüngededir ve mesafeleri türetmek ve konumu nirengilemek için kullanılabilecek son derece doğru zaman ve uydu konum bilgilerini iletir.
- Radar/Kızılötesi/Lazer: Bu navigasyon şekli “bilinen bir hedefe göre” güdüm için bilgi sağlar, hem sivil (eski randevu) hem de askeri uygulamaları vardır.
- aktif radar hedef tespiti (hedefi aydınlatmak için kendi radarını kullanır),
- pasif (hedefin radar emisyonlarını algılar),
- yarı aktif radar hedef tespiti,
- Kızılötesi güdüm : Bu güdüm biçimi, özellikle askeri mühimmat, özellikle havadan havaya ve karadan havaya füzeler için kullanılır. Füzenin arayıcı kafası, hedefin motorlarından gelen kızılötesi (ısı) işaretine (dolayısıyla "ısı arayan füze" terimi) yönelir,
- Ultraviyole hedef arama, FIM-92 Stinger'da kullanılır - karşı önlemlere IR hedef arama sisteminden daha dirençlidir
- Lazer güdümü : Bir lazer tanımlayıcı cihazı, işaretlenen hedefe göreceli konumu hesaplar. Çoğu, Lazer güdümlü bomba teknolojisinin askeri kullanımlarına aşinadır. Uzay mekiği ekibi, bilgileri randevu planlamasına aktarmak için elde tutulan bir cihazdan yararlanır. Bu cihazdaki birincil sınırlama, hedef ve tanımlayıcı arasında bir görüş hattı gerektirmesidir.
- Arazi şekli eşleştirme (TERCOM). Mevcut konumu sabitlemek için topoğrafyayı dijital harita verileriyle "eşleştirmek" için bir yer tarama radarı kullanır. Tomahawk gibi seyir füzeleri tarafından kullanılır.
Güdüm bir aracın "sürücüsü"dür. Navigasyon sisteminden (neredeyim) girdi alır ve aracın hedefine ulaşmasını sağlayacak (aracın çalışma kısıtlamaları dahilinde) uçuş kontrol sistemine sinyaller göndermek için hedef bilgilerini (nereye gitmek istiyorum) kullanır. Güdüm sistemleri için "hedefler" bir veya daha çok durum vektörüdür (konum ve hız) ve atalet veya göreceli olabilir. Motorlu uçuşda güdüm, uçuş kontrolü için sürekli olarak gidilen yönleri hesaplar. Örneğin, Uzay Mekiği, ana motoru devre dışı bırakmak için belirli bir rakımı, hız vektörünü ve gamayı hedefler. Benzer şekilde, bir Kıtalararası balistik füze de bir vektörü hedefler. Hedef vektörler, görevi yerine getirmek için geliştirilir ve önceden planlanabilir veya dinamik olarak oluşturulabilir.
Kontrol. Uçuş kontrolü ya aerodinamik olarak ya da motorlar gibi güçlü kontroller aracılığıyla yapılır. Güdüm, uçuş kontrolüne sinyaller gönderir. Dijital Otopilot (DAP), güdüm ve kontrol arasındaki arayüzdür. Güdüm ve DAP, her uçuş kontrolü için kesin talimatın hesaplanmasından sorumludur. DAP, uçuş kontrollerin durumu hakkında güdüme geri bildirim sağlar.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Konuyla ilgili yayınlar
- An Introduction to the Mathematics and Methods of Astrodynamics, Revised Edition (AIAA Education Series) Richard Battin, May 1991
- Space Guidance Evolution-A Personal Narrative, Richard Battin, AIAA 82–4075, April 1982
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gudum sistemi bir fuze uydu roket ucak helikopter gemi veya benzeri aracin iki veya uc boyutlu ortamdaki bir konumdan ayrilarak varmaya programlandigi bir baska konuma ulasabilmesini saglayan elektromekanik aygit veya aygitlara verilen genel isimdir Ozellikle askeri terminolojide bu soylem herhangi bir insan kontrolu olmaksizin otonom seyir yetenegine sahip araclar icin kullanilir Operasyonunda yuksek oranda beseri katkiya ihtiyac duyan benzeri sistemlere ise navigasyon veya seyrusefer sistemleri denir ve bunlar gudum sistemlerinden farkli bir kategoride degerlendirilirler TarihceGudum sistemleri askeri alanda ilk olarak II Dunya Savasi nda Almanlarin gelistirdigi V 1 fuzesinde kullanilmistir Bu fuzede kullanilan gudum sistemi ucus yonunu sabit tutmak icin takilan basit bir jiroskop ucus suresi ve dolayisiyla hedefe mesafeyi belirlemek icin kullanilan bir hiz sensoru yuksekligi belirlemek icin kullanilan bir altimetre ve tum bu gudum elemanlarindan gelen veriyi birlestirip islemek suretiyle ucus kontrol yuzeylerine aktararak fuzeyi hedefe yonlendiren alt sistemlerden olusmustur Calisma sekliBir gudum sistemi uc ana gorev grubundan olusur Girdi grubu islem grubu ve cikti grubu Girdi grubu cesitli anten mikrofon alici kamera sensor ve diger ham veri giris modullerinden olusabilir Islem grubu bir veya daha fazla merkezi islem birimi CPU ile elektronik regulasyon manipulasyon ve destek unitelerinden meydana gelir ve islevi girdi grubu aygitlarindan gelen ham veriyi belirli algoritmalara gore derlemek gerekirse onceden olusturulmus veri tabanlarindaki degerleri ile karsilastirmak ve otonom olarak yonetilen aracin yon belirli bir referans noktasi ya da hedefe gore konum hiz ivme vb sayisal degerlerinin degistirilip degistirilmemesi veya ornegin arac uzerindeki bir harp basliginin aktive edilme zamaninin gelip gelmedigine karar vermektir Verilen kararlar surekli olarak cikti grubu aygitlarina aktarilir Bunlar arasinda motorlar servo ve aktuatorler pompalar turbinler elektromekanik aygitlar funyeler verici antenler kanat ve kanatciklar olabilir Bu sistem elemanlari islem grubundan gelen komutlara gore ve gercek zamanli olarak gudumlenen aracin gorevin gerektirdigi hareketleri yuksek dogrulukla yerine getirmesini saglar AciklamaGudum sistemleri 3 temel bolumden olusur mevcut konumu izleyen navigasyon navigasyon verilerini ve hedef bilgilerini dogrudan ucus kontrolune nereye gidecegini kontrol etmek icin kullanan gudum ve aerodinamik ve veya motor kontrollerinde degisiklik yapmak icin rehberlik komutlarini kabul eden kontrol Navigasyon 1711 de Boylam odulu ile odak noktasi olmus bir bilim ve nerede oldugunuzu belirleme sanatidir Navigasyon yardimcilari ya sabit bir referans noktasindan or yer isareti kuzey yildizi LORAN Isareti hedefe goreceli konumu or radar kizil otesi olcer veya bilinen bir konumdan baslangic noktasindan orn IMU hareket i izler Gunumuzun karmasik sistemleri mevcut konumu belirlemek icin pek cok cozum kullanir Ornegin gunumuzun en gelismis navigasyon sistemleri Anti balistik fuze icindedir RIM 161 Standart Fuze 3 hizlandirma asamasinda GPS IMU ve yer segmenti verilerini ve engelleme hedeflemesi icin goreceli konum verilerini kullanir Karmasik sistemlerin genellikle sapmayi duzeltmek dogrulugu artirmak orn hedefe goreceli olarak ve sistem arizasini gidermek icin bircok yedeklemesi vardir Navigasyon sistemleri bu nedenle hem sistemin icinde hem de veya harici or yer esasli guncelleme bircok farkli sensorden girdileri alir Kalman filtresi mevcut konumu cozmek icin navigasyon verilerini birden cok sensorden birlestirmeye yonelik en yaygin cozumu verir Ornek navigasyon yaklasimlari sunlardir Goksel navigasyon denizcilerin karaya ulasmalarini saglamak icin olu hesaplara guvenmek zorunda kalmadan siradan okyanuslari gecmelerine yardimci olmak icin tasarlanmis bir konum sabitleme teknigidir Goksel navigasyon ufuk ile ortak bir gok cismi arasindaki acisal olcumleri kullanir Cogunlukla Gunes olculur Usta denizciler Ay i gezegenleri veya koordinatlari deniz almanaklarinda cizelgelenen 57 seyir yildizindan birini kullanabilir Tarihsel araclar sekstant saat ve efemeris verilerini icerir Gunumuzun uzay mekigi ve cogu gezegenler arasi uzay araci atalet navigasyon sistemlerini kalibre etmek icin optik sistemleri kullanir Murettebat Optik Hizalama Gorusu ing Crewman Optical Alignment Sight COAS Star Tracker Atalet Olcum Birimleri IMU lar fuzelerde ve ucaklarda mevcut konumu navigasyon ve oryantasyonu korumak icin birincil atalet sistemidir Karmasik bir dengeleme halka sistemi icinde 3 derece hareketle serbestce donebilen bir veya daha cok donen Jiroskopa sahip karmasik makinelerdir IMU lar dondurulur ve piyasaya surulmeden once kalibre edilir Cogu karmasik sistemde en az 3 ayri IMU mevcuttur IMU lar bagil konuma ek olarak tum eksenlerde ivmeyi olcebilen ivmeolcerler icerir Hizlanma verileriyle birlikte konum verileri bir aracin hareketini izlemek icin gerekli girdileri saglar IMU larin surtunme ve dogruluk nedeniyle sapma egilimi vardir Bu sapmayi gidermek icin hata duzeltmesi yer baglantisi telemetri GPS radar optik goksel navigasyon ve diger navigasyon yardimcilari araciligiyla saglanabilir Baska hareket eden bir araci hedeflerken goreceli vektorler cok onemli hale gelir Bu durumda hedefe gore konum guncellemeleri saglayan seyir yardimcilari daha onemlidir Mevcut konuma ek olarak ataletsel navigasyon sistemleri ayrica tipik olarak gelecekteki hesaplama donguleri icin tahmin edilen bir konumu da tahmin eder Ayrica bkz Atalet navigasyon sistemi Astro atalet gudumu Atalet gudumu ve Goksel navigasyonun sensor birlesimi enformasyon birlesimi dir Uzun Menzilli Navigasyon LORAN Bu GPS in onculuydu ve esas olarak ticari deniz tasimaciliginda kullaniliyordu ve bir olcude hala da kullaniliyor Sistem bilinen vericilere yonelik yon referansina dayali olarak geminin konumu nirengi ile calisir Kuresel Konumlandirma Sistemi GPS GPS ABD ordusu tarafindan firlatilmadan once Denizaltindan firlatilan balistik fuze SLBM ler atalet navigasyonu icindeki suruklenmeyi ele almak amaciyla tasarlandi GPS 2 sinyal turu iletir askeri ve ticari Askeri sinyalin dogrulugu siniflandirilmistir ancak 0 5 metrenin oldukca altinda oldugu varsayilabilir GPS sistemi uzay bolumu yaklasik 20 200 km 12 600 mi yukseklikte orta Dunya yorungesinde bulunan 24 ila 32 uydudan olusur Uydular alti belirli yorungededir ve mesafeleri turetmek ve konumu nirengilemek icin kullanilabilecek son derece dogru zaman ve uydu konum bilgilerini iletir Radar Kizilotesi Lazer Bu navigasyon sekli bilinen bir hedefe gore gudum icin bilgi saglar hem sivil eski randevu hem de askeri uygulamalari vardir aktif radar hedef tespiti hedefi aydinlatmak icin kendi radarini kullanir pasif hedefin radar emisyonlarini algilar yari aktif radar hedef tespiti Kizilotesi gudum Bu gudum bicimi ozellikle askeri muhimmat ozellikle havadan havaya ve karadan havaya fuzeler icin kullanilir Fuzenin arayici kafasi hedefin motorlarindan gelen kizilotesi isi isaretine dolayisiyla isi arayan fuze terimi yonelir Ultraviyole hedef arama FIM 92 Stinger da kullanilir karsi onlemlere IR hedef arama sisteminden daha direnclidir Lazer gudumu Bir lazer tanimlayici cihazi isaretlenen hedefe goreceli konumu hesaplar Cogu Lazer gudumlu bomba teknolojisinin askeri kullanimlarina asinadir Uzay mekigi ekibi bilgileri randevu planlamasina aktarmak icin elde tutulan bir cihazdan yararlanir Bu cihazdaki birincil sinirlama hedef ve tanimlayici arasinda bir gorus hatti gerektirmesidir Arazi sekli eslestirme TERCOM Mevcut konumu sabitlemek icin topografyayi dijital harita verileriyle eslestirmek icin bir yer tarama radari kullanir Tomahawk gibi seyir fuzeleri tarafindan kullanilir Gudum bir aracin surucusu dur Navigasyon sisteminden neredeyim girdi alir ve aracin hedefine ulasmasini saglayacak aracin calisma kisitlamalari dahilinde ucus kontrol sistemine sinyaller gondermek icin hedef bilgilerini nereye gitmek istiyorum kullanir Gudum sistemleri icin hedefler bir veya daha cok durum vektorudur konum ve hiz ve atalet veya goreceli olabilir Motorlu ucusda gudum ucus kontrolu icin surekli olarak gidilen yonleri hesaplar Ornegin Uzay Mekigi ana motoru devre disi birakmak icin belirli bir rakimi hiz vektorunu ve gamayi hedefler Benzer sekilde bir Kitalararasi balistik fuze de bir vektoru hedefler Hedef vektorler gorevi yerine getirmek icin gelistirilir ve onceden planlanabilir veya dinamik olarak olusturulabilir Kontrol Ucus kontrolu ya aerodinamik olarak ya da motorlar gibi guclu kontroller araciligiyla yapilir Gudum ucus kontrolune sinyaller gonderir Dijital Otopilot DAP gudum ve kontrol arasindaki arayuzdur Gudum ve DAP her ucus kontrolu icin kesin talimatin hesaplanmasindan sorumludur DAP ucus kontrollerin durumu hakkinda gudume geri bildirim saglar Ayrica bakinizGPS Radar Elektromanyetik tayf Elektronik savas JiroskopKaynakca Arsivlenmis kopya 6 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Nisan 2022 Konuyla ilgili yayinlarAn Introduction to the Mathematics and Methods of Astrodynamics Revised Edition AIAA Education Series Richard Battin May 1991 Space Guidance Evolution A Personal Narrative Richard Battin AIAA 82 4075 April 1982