Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. Hacı Giray (Kırım Tatarcası: Bır Hacı Geray, بیر-حاجى كراى veya Melek Hacı Geray, ملک خاجى كراى; 20 Kasım 1397 - Ağustos 1466), Kırım Hanlığı'nın kurucusudur. Hacı Giray, Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin küçük oğlu Tokay Timur soyundan gelmekteydi.
| I. Hacı Giray | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kırım Hanı | |||||
| Hüküm süresi | 1456-1466 | ||||
| Önce gelen | Hayder | ||||
| Sonra gelen | Nur Devlet | ||||
| Kırım Hanı | |||||
| Hüküm süresi | 1427-1456 | ||||
| Sonra gelen | Hayder | ||||
| Doğum | 20 Kasım 1397 | ||||
| Ölüm | Ağustos 1466 (68 yaşında) | ||||
| Defin | Zincirli Medrese, Bahçesaray | ||||
| Çocuk(lar)ı | Hayder, I. Mengli Giray ve Nur Devlet | ||||
| |||||
| Hanedan | Giray Hanedanı | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Hayatı
Hacı Giray babasının, Kırım'daki taht mücadelesi sonunda Litvanya'ya göç ettiği ve Kral Vitold'un yanına sığındığı sıralarda dünyaya geldi. Büyüdükten sonra, Litvanya Grandüklüğü ve Şirin kabilesinin yardımıyla Altınordu Devleti'nden bağımsız bir Kırım Hanlığı'nı kurdu. Kırım Hanlığı'nı kurma tarihi kesin olmamakla beraber, bastırdığı paranın 1441 tarihini taşımasından, belirtilen bu tarihten daha önceki yıllarda devleti kurmuş olduğu anlaşılmaktadır.
Hacı Giray da, diğer hanlar gibi üzerinde hak iddia ettiği Altın Orda Devleti tahtını ele geçirmek için, Lehistan Kralı ve Moskova Rus Prensi ile anlaşma yapmaktan çekinmedi. Bu arada, Kefe Cenevizlilerine karşı, Osmanlı Padişahı II. Mehmed ile de anlaştı.
Hacı Giray Kırım Hanları Girey Hanedanı kurucusudur. Kırım Hanlığı simgesi olarak Altın Orda Devleti bayrağı olan "terazi" simgesine benzeyen "Tarak Damga" simgesini ilk kullanan handır. Hanlığı'nın merkezi olarak günümüzde Cufut Kale yakınlarında (ve Bahçesaray yakınlarında) bulunan Salacık köyünü yapmıştır.
Askerî başarıları
Hacı Giray’ın hanlığının ilk yılları, Kırım limanlarını ellerinde tutan Cenevizliler’le mücadele içinde geçti. Önce vasalı olan Mengub Prensi Alexis ile anlaştı. Alexis 1433 yazında Cembalo’yu (Balıklava) aldı; kendisi de Kefe, Kerç ve Akkirman kalelerini hükümranlığı altında sayıp bu liman şehirlerinin gümrük vergilerini alma politikası takip ederek Cenevizliler’e karşı harekete geçti. Cenevizler, bu tehlikeyi atlatmak için Carolo Lomellino kumandasında 6000 kişilik bir orduyu Kırım’a gönderdiler. Carolo, Cembalo’yu geri aldıysa da Hacı Giray’ın üssü Solhat üzerine yürürken uğradığı âni saldırıda 6000 kişilik ordusunun tamamını kaybetti (Temmuz 1434). Bu başarının ardından Hacı Giray Kefe’yi kuşattı; ancak gerekli ateşli silâhlar, top ve cephaneye sahip olmadığından bir süre sonra kuşatmayı kaldırdı. Buna karşılık deniz ticaretinin, kontrolü altındaki Solhat, Kerç ve Akkirman limanlarından kendi gemileriyle yapılması için gayret gösterdi.
Haziran 1454’te Hacı Giray, Fâtih Sultan Mehmed ile Kefe’yi almak için bir anlaşma yaptı. Elli altmış kadar kadırgadan oluşan Osmanlı donanması Kefe önlerinde demir atınca Hacı Giray 14 Temmuz 1454’te 7000 atlısıyla şehri karadan kuşattı. Şehir bir süre dayandı. Cenevizliler’in Osmanlılar’a 3000 altın, Hacı Giray’a da 1200 altın vergi ödeme teklifi kabul edilerek kuşatma kaldırıldı. Fakat daha sonra Cenevizliler, yerli Kırım aristokrasisinin de iş birliğiyle Hacı Giray’ı hanlıktan indirip oğlu Haydar’ı (Aydar) hanlığa getirdiler. Ancak Haydar birkaç ay dayanabildi ve Hacı Giray’ın baskısıyla kaçmak zorunda kaldı. Hacı Giray tekrar han oldu ve bundan sonra da Cenevizliler’le hep iyi geçindi.
Litvanya ve Polonya ile iş birliğinde bulunma siyaseti takip eden Hacı Giray, 1445'te Polonya Kralı ile ittifak anlaşması yaptı. Öte yandan Hacı Giray ile Saray’daki hanlar arasında daima anlaşmazlık ve düşmanlığın bulunduğu anlaşılmaktadır. Hacı Giray ile Uluğ Muhammed arasındaki münasebetler ise tam olarak bilinmemekle birlikte, Seyyid Ahmed Han ile Hacı Giray arasındaki ilişkiler tamamıyla düşmanca idi. Hacı Giray, sırf kendi istiklâlini muhafaza etmek gayesiyle Moskova knezi III. İvan ile sıkı bir dostluk kurmuş ve Moskova’yı Altın Orda tarafından gelecek herhangi bir tehlikeye karşı korumayı da üstlenmişti. 1465’te Seyyid Ahmed Han, Moskova üzerine bir sefer yapmak için Don nehri boyuna geldiğinde Hacı Giray’ın saldırısına uğradı ve geri çekilmek zorunda kaldı.
Hacı Giray’ın kurmuş olduğu Kırım Hanlığı, Doğu Avrupa ve Karadeniz siyasetinde önemli rol sahibi bir devlet haline geldi. 1465’te Papa II. Paulus, Antakyalı Louis’yi Hacı Giray’a elçi olarak gönderip İmparator III. Frederick idaresinde Osmanlılar’a karşı yapılacak Haçlı seferine onun da katılmasını istedi. Ancak Hacı Giray bunu kabul etmedi. Osmanlı hâkimiyeti döneminde Kırım, Osmanlılar’ın batıya karşı yaptıkları seferlerde önemli bir askerî destek kaynağı olma özelliği kazandı.
Hacı Giray Han türbesi
Hacı Giray Han'ın türbesi, Kırım'ın tarihi başkenti Bahçesaray şehrinde, bugün devlet mezarlığına dönüştürülen Zincirli Medrese 'nin de bulunduğu alandadır.
Kırım Hanlarının geçmişte hüküm sürdüğü 'ın civarında yer alan Salacık'taki tarihi kabristan alanında Hacı Giray'ın oğlu Nur Devlet Giray Han başta olmak üzere, Kırım hanlarının, Kırım'ın Millî liderleri İsmail Gaspıralı, ile sürgünde öldükten sonra Bahçesaray'a mezarları getirilen Ahmet Özenbaşlı ve Mustafa Edige Kırımal'ın da mezarları bulunmaktadır.
Sovyet yönetimi döneminde tahrip edilen edilen han türbeleri Türkiye tarafından tamir edilmekte olup, tarafından onarılan Hacı Giray Han Türbesi, Devlet Bakanı Faruk Çelik ile TBMM Başkanvekili Meral Akşener'in de katıldığı bir törenle 18 Mayıs 2009 tarihinde ziyarete açıldı.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Howorth, Henry Hoyle (1880) History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century Patt 2 Division 1), Londra:Longman Green & co. History of the Mongols, from the 9th to the 19th century (İngilizce)
- (İngilizce)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Önce gelen yoktur. |  Kırım Hanı 1427–1456 | Sonra gelen: Hayder |
| Önce gelen: Hayder | Kırım Hanı 1456–1466 | Sonra gelen: Nur Devlet |
 | Hükümdar ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Haci Giray Kirim Tatarcasi Bir Haci Geray بیر حاجى كراى veya Melek Haci Geray ملک خاجى كراى 20 Kasim 1397 Agustos 1466 Kirim Hanligi nin kurucusudur Haci Giray Cengiz Han in ogullarindan Cuci nin kucuk oglu Tokay Timur soyundan gelmekteydi I Haci GirayKirim HaniHukum suresi1456 1466Once gelenHayderSonra gelenNur DevletKirim HaniHukum suresi1427 1456Sonra gelenHayderDogum20 Kasim 1397OlumAgustos 1466 68 yasinda DefinZincirli Medrese BahcesarayCocuk lar iHayder I Mengli Giray ve Nur DevletTam adiMelek Haci GirayHanedanGiray HanedaniDiniSunni IslamHayatiHaci Giray babasinin Kirim daki taht mucadelesi sonunda Litvanya ya goc ettigi ve Kral Vitold un yanina sigindigi siralarda dunyaya geldi Buyudukten sonra Litvanya Granduklugu ve Sirin kabilesinin yardimiyla Altinordu Devleti nden bagimsiz bir Kirim Hanligi ni kurdu Kirim Hanligi ni kurma tarihi kesin olmamakla beraber bastirdigi paranin 1441 tarihini tasimasindan belirtilen bu tarihten daha onceki yillarda devleti kurmus oldugu anlasilmaktadir Haci Giray da diger hanlar gibi uzerinde hak iddia ettigi Altin Orda Devleti tahtini ele gecirmek icin Lehistan Krali ve Moskova Rus Prensi ile anlasma yapmaktan cekinmedi Bu arada Kefe Cenevizlilerine karsi Osmanli Padisahi II Mehmed ile de anlasti Haci Giray Kirim Hanlari Girey Hanedani kurucusudur Kirim Hanligi simgesi olarak Altin Orda Devleti bayragi olan terazi simgesine benzeyen Tarak Damga simgesini ilk kullanan handir Hanligi nin merkezi olarak gunumuzde Cufut Kale yakinlarinda ve Bahcesaray yakinlarinda bulunan Salacik koyunu yapmistir Askeri basarilariHaci Giray in hanliginin ilk yillari Kirim limanlarini ellerinde tutan Cenevizliler le mucadele icinde gecti Once vasali olan Mengub Prensi Alexis ile anlasti Alexis 1433 yazinda Cembalo yu Baliklava aldi kendisi de Kefe Kerc ve Akkirman kalelerini hukumranligi altinda sayip bu liman sehirlerinin gumruk vergilerini alma politikasi takip ederek Cenevizliler e karsi harekete gecti Cenevizler bu tehlikeyi atlatmak icin Carolo Lomellino kumandasinda 6000 kisilik bir orduyu Kirim a gonderdiler Carolo Cembalo yu geri aldiysa da Haci Giray in ussu Solhat uzerine yururken ugradigi ani saldirida 6000 kisilik ordusunun tamamini kaybetti Temmuz 1434 Bu basarinin ardindan Haci Giray Kefe yi kusatti ancak gerekli atesli silahlar top ve cephaneye sahip olmadigindan bir sure sonra kusatmayi kaldirdi Buna karsilik deniz ticaretinin kontrolu altindaki Solhat Kerc ve Akkirman limanlarindan kendi gemileriyle yapilmasi icin gayret gosterdi Haziran 1454 te Haci Giray Fatih Sultan Mehmed ile Kefe yi almak icin bir anlasma yapti Elli altmis kadar kadirgadan olusan Osmanli donanmasi Kefe onlerinde demir atinca Haci Giray 14 Temmuz 1454 te 7000 atlisiyla sehri karadan kusatti Sehir bir sure dayandi Cenevizliler in Osmanlilar a 3000 altin Haci Giray a da 1200 altin vergi odeme teklifi kabul edilerek kusatma kaldirildi Fakat daha sonra Cenevizliler yerli Kirim aristokrasisinin de is birligiyle Haci Giray i hanliktan indirip oglu Haydar i Aydar hanliga getirdiler Ancak Haydar birkac ay dayanabildi ve Haci Giray in baskisiyla kacmak zorunda kaldi Haci Giray tekrar han oldu ve bundan sonra da Cenevizliler le hep iyi gecindi Litvanya ve Polonya ile is birliginde bulunma siyaseti takip eden Haci Giray 1445 te Polonya Krali ile ittifak anlasmasi yapti Ote yandan Haci Giray ile Saray daki hanlar arasinda daima anlasmazlik ve dusmanligin bulundugu anlasilmaktadir Haci Giray ile Ulug Muhammed arasindaki munasebetler ise tam olarak bilinmemekle birlikte Seyyid Ahmed Han ile Haci Giray arasindaki iliskiler tamamiyla dusmanca idi Haci Giray sirf kendi istiklalini muhafaza etmek gayesiyle Moskova knezi III Ivan ile siki bir dostluk kurmus ve Moskova yi Altin Orda tarafindan gelecek herhangi bir tehlikeye karsi korumayi da ustlenmisti 1465 te Seyyid Ahmed Han Moskova uzerine bir sefer yapmak icin Don nehri boyuna geldiginde Haci Giray in saldirisina ugradi ve geri cekilmek zorunda kaldi Haci Giray in kurmus oldugu Kirim Hanligi Dogu Avrupa ve Karadeniz siyasetinde onemli rol sahibi bir devlet haline geldi 1465 te Papa II Paulus Antakyali Louis yi Haci Giray a elci olarak gonderip Imparator III Frederick idaresinde Osmanlilar a karsi yapilacak Hacli seferine onun da katilmasini istedi Ancak Haci Giray bunu kabul etmedi Osmanli hakimiyeti doneminde Kirim Osmanlilar in batiya karsi yaptiklari seferlerde onemli bir askeri destek kaynagi olma ozelligi kazandi Haci Giray Han turbesiHaci Giray Han in turbesi Kirim in tarihi baskenti Bahcesaray sehrinde bugun devlet mezarligina donusturulen Zincirli Medrese nin de bulundugu alandadir Kirim Hanlarinin gecmiste hukum surdugu in civarinda yer alan Salacik taki tarihi kabristan alaninda Haci Giray in oglu Nur Devlet Giray Han basta olmak uzere Kirim hanlarinin Kirim in Milli liderleri Ismail Gaspirali ile surgunde oldukten sonra Bahcesaray a mezarlari getirilen Ahmet Ozenbasli ve Mustafa Edige Kirimal in da mezarlari bulunmaktadir Sovyet yonetimi doneminde tahrip edilen edilen han turbeleri Turkiye tarafindan tamir edilmekte olup tarafindan onarilan Haci Giray Han Turbesi Devlet Bakani Faruk Celik ile TBMM Baskanvekili Meral Aksener in de katildigi bir torenle 18 Mayis 2009 tarihinde ziyarete acildi Kaynakca a b c d 1996 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarHoworth Henry Hoyle 1880 History of the Mongols from the 9th to the 19th Century Patt 2 Division 1 Londra Longman Green amp co History of the Mongols from the 9th to the 19th century Ingilizce Ingilizce Resmi unvanlarOnce gelen Once gelen yoktur Kirim Hani 1427 1456 Sonra gelen HayderOnce gelen Hayder Kirim Hani 1456 1466 Sonra gelen Nur DevletHukumdar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz