Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hakkâri Emirliği (Kürtçe: Mîrektiya Hekariya), yedi asır boyunca Hakkâri bölgesinde hüküm sürmüş Hakkâri Emirlerinin iktidarını ifade etmektedir. Hakkâri bölgesi günümüz Hakkâri şehrinin sınırlarını aşan bir bölgedir. Batı'da Cizre'ye sınırı olan, doğu'da Urmiye gölüne kadar uzanan, kuzeyde Van'ı içerisine dahil eden Hakkâri Bölgesi güneyde Erbil'e kadar uzanmaktadır. Günümüzde Türkiye sınırları içerisinde Hakkâri diye bilinen şehir ise Colemêrg olarak bilinen Hakkâri Emirliği'nin, İmadiye'den sonraki ikinci merkezi görevi üstlenmiştir. Hakkâri Emirleri'nin her ne kadar hükmettikleri topraklar, tarih sürecinde değişiklik göstermiş olsa dahi günümüz Van, Şırnak, İran ve Irak sınırlarını içerisine dahil eden geniş bir bölgeye hükmettikleri bilinmektedir. Hakkâri Emirliği tarih boyunca kendilerini nesep olarak Abbasi halifelerine dayandırmış olan Şembo Hanedanı tarafından yönetilmiş bir Kürt Emirliği'dir. Hakkâri Emirleri'nin nesebi hakkında ilk bilgileri aktaran Fadlullah el- Ömeri'dir. Lakin Fadlullah el- Ömeri'nin kendi döneminde aktardığı bilgiler dahilinde ise bu Emirlerin nesep olarak Ebu Sufyan el-Emevi’ye dayandığını görmekteyiz. Bu sebepten ötürü tarih boyunca hanedanın nesebi tartışılan bir konu olmuştur. Şenbo Beyleri olarak nitelendirilen Hakkâri Emirleri, isimlerini şerefname'de anlatıldığı üzere; Akkoyunlu ve Dumbıli aşireti ile olan savaşları neticesinde yaşamış oldukları fetret devri sonrası almışlardır. Şerefhan'ın aktardıklarına göre; Akkoyunlular'dan aldıkları destek ile Hakkâri'ye hakim olan Dumbıli aşireti, Hakkâri Emirler'inin bir fetret devri yaşamalarına sebebiyet verirler. Bu fetret devri neticesinde Nesturiler, Hakkâri Emirlerinden olan Memlük Kumandanı Esededdin Bey öncülüğünde bir Cumartesi gecesi Hakkâri'yi Akkoyunlu ve Dımbıli işgalinden kurtarırlar. Bunun üzerine Kürtçede Şemî anlamına gelen Cumartesi, Hakkâri Emirleri ile Hakkârililer için kutsal sayılmış ve Hakkâri Emirleri bu olay üzerine Şembo ismiyle olarak ün kazanmışlardır. Lakin Hakkâri Emirlerinin tarihini anlatmakta olan “Muhtasar Ahvalü’l-Ümera” adlı eserin Osmanlıca çevirisinde Hakkâri Emirleri için İrisan Beyleri denilmiştir. Osmanlı Arşiv belgelerinde ise Hakkâri Emirleri'ne atıfta bulunara; Hakkâri Beyi, Hakkâri Hakimi, Hakkâri Müdürü ifadeleri kullanılmıştır. Hakkâri Emirliği tarih süreci boyunca Selçuklular, İlhanlılar, Akkoyunlular ve Karakoyunlular gibi devletlere karşı pek çok savaş vermiş ve bölgedeki varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Hakkâri Emirliği, 23 Ağustos 1514 senesinde Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Şahlığı arasında yaşanan Çaldıran Meydan Muharebesi ile bölgeye gelen Osmanlı İmparatorluğu tarafında yer almış ve böylelikle Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı otonom bir Emirlik mahiyetini almıştır. Osmanlı'ya bağlı otonom bir Emirlik olarak varlığını sürdüren Hakkâri Emirliği, 19. yüzyılda artan taht kavgaları, bölgede yaşayan Nesturi halk ile olan problemler, Osmanlı İmparatorluğu idari yapısında yaşanan değişikler ve isyan etme sebeplerinden ötürü 1849 senesinde dağılmıştır.
Hakkarî Emirliği Mîrektîya Hekarîya میرنشینی حەکاری (Kürtçe) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1133-1849 | |||||||||
 | |||||||||
 1835 yılında Kürt beylikleri | |||||||||
| Başkent | İmadiye (?-1133) Çölemerik (1133-1849) | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Kürtçe | ||||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Arapça,Süryanice,Farsça | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça (edebiyat dili), Türkçe (Osmanlı idaresinde yazışma dili) | ||||||||
| Etnik gruplar | Kürtler,Nesturiler, Yezîdîler, Ermeniler,Keldaniler,Yahudiler | ||||||||
| Resmî din | İslam | ||||||||
| Hükûmet | Emirlik | ||||||||
| Emir | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Notlar
- ^ Abbasi Hanedanlığını temsilen
- ^ Eserin Farsça Orijinalinde İrisan beyleri ibaresi geçmemektedir. Ancak Osmanlıcaya çeviri yapan Hüseyin Hilmi İstanbuli neden bu ismi tercih ettiği de bilinmemektedir. İrisan/Erisan; bugün Hakkâri merkezinde Biçer ve Bağlar mahallesi olarak bilinen, Hakkâri Emirlerinin hüküm sürdüğü Bay ve Mir kaleleri arasındaki bölgeye denilir. “Ayrıca Van’ın Başkale ilçesine 5 km uzaklıkta Ortayol köyünün adı da İrisan’dır. Bu doğrultuda bakıldığında bölge isminden ötürü çeviriye İrisan Beyleri olarak geçmiş olması yüksek bir ihtimaldir
Kaynakça
- ^ Dündar 2006, s. 45.
- ^ Derviş Yusuf Hasan Hırori, Biladu Hakkâri, (Kürtçeye Çev.: Musaddak Tovi), Duhok, 2010, 29-32.
- ^ Yakut el-Hamevî, Mu'cemü'l-Büldan, Beyrut, 2010, 5.Cilt, s.408, ISBN:
- ^ "Hakkâri Beyleri'nin Tarihi 30 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Hasan Tan, Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi,2017.
- ^ a b c Şeref Han, (2009). Şerefname. (Çev.: Vedii İlmen), İstanbul: Yaba Yayınları. III.cilt s.99-103, ISBN:
- ^ Hakkâri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, "Hakkâri Beyleri ve Beyler'in kökeni 15 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .";İbn Fazlullah el-Ömerî, et-Ta’rif bi’l-Mustalahi’ş-Şerif, (Thk.: Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut, 1988, 58.
- ^ Dündar Kılıç & Abbasi Devletinden Hakkâri Beyliğine İrisan Beyleri 2006, s. 49.
- ^ BOA, HAT., 800/37069, Hicri:11 Rebeülahir 1233. Miladi:18 Şubat 1818
- ^ BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d), 2/423, Hicri:17 Cemaziyelevvel 963. Miladi: 23 Mart 1556.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hakkari Emirligi Kurtce Mirektiya Hekariya yedi asir boyunca Hakkari bolgesinde hukum surmus Hakkari Emirlerinin iktidarini ifade etmektedir Hakkari bolgesi gunumuz Hakkari sehrinin sinirlarini asan bir bolgedir Bati da Cizre ye siniri olan dogu da Urmiye golune kadar uzanan kuzeyde Van i icerisine dahil eden Hakkari Bolgesi guneyde Erbil e kadar uzanmaktadir Gunumuzde Turkiye sinirlari icerisinde Hakkari diye bilinen sehir ise Colemerg olarak bilinen Hakkari Emirligi nin Imadiye den sonraki ikinci merkezi gorevi ustlenmistir Hakkari Emirleri nin her ne kadar hukmettikleri topraklar tarih surecinde degisiklik gostermis olsa dahi gunumuz Van Sirnak Iran ve Irak sinirlarini icerisine dahil eden genis bir bolgeye hukmettikleri bilinmektedir Hakkari Emirligi tarih boyunca kendilerini nesep olarak Abbasi halifelerine dayandirmis olan Sembo Hanedani tarafindan yonetilmis bir Kurt Emirligi dir Hakkari Emirleri nin nesebi hakkinda ilk bilgileri aktaran Fadlullah el Omeri dir Lakin Fadlullah el Omeri nin kendi doneminde aktardigi bilgiler dahilinde ise bu Emirlerin nesep olarak Ebu Sufyan el Emevi ye dayandigini gormekteyiz Bu sebepten oturu tarih boyunca hanedanin nesebi tartisilan bir konu olmustur Senbo Beyleri olarak nitelendirilen Hakkari Emirleri isimlerini serefname de anlatildigi uzere Akkoyunlu ve Dumbili asireti ile olan savaslari neticesinde yasamis olduklari fetret devri sonrasi almislardir Serefhan in aktardiklarina gore Akkoyunlular dan aldiklari destek ile Hakkari ye hakim olan Dumbili asireti Hakkari Emirler inin bir fetret devri yasamalarina sebebiyet verirler Bu fetret devri neticesinde Nesturiler Hakkari Emirlerinden olan Memluk Kumandani Esededdin Bey onculugunde bir Cumartesi gecesi Hakkari yi Akkoyunlu ve Dimbili isgalinden kurtarirlar Bunun uzerine Kurtcede Semi anlamina gelen Cumartesi Hakkari Emirleri ile Hakkarililer icin kutsal sayilmis ve Hakkari Emirleri bu olay uzerine Sembo ismiyle olarak un kazanmislardir Lakin Hakkari Emirlerinin tarihini anlatmakta olan Muhtasar Ahvalu l Umera adli eserin Osmanlica cevirisinde Hakkari Emirleri icin Irisan Beyleri denilmistir Osmanli Arsiv belgelerinde ise Hakkari Emirleri ne atifta bulunara Hakkari Beyi Hakkari Hakimi Hakkari Muduru ifadeleri kullanilmistir Hakkari Emirligi tarih sureci boyunca Selcuklular Ilhanlilar Akkoyunlular ve Karakoyunlular gibi devletlere karsi pek cok savas vermis ve bolgedeki varligini surdurmeyi basarmistir Hakkari Emirligi 23 Agustos 1514 senesinde Osmanli Imparatorlugu ile Safevi Sahligi arasinda yasanan Caldiran Meydan Muharebesi ile bolgeye gelen Osmanli Imparatorlugu tarafinda yer almis ve boylelikle Osmanli Imparatorlugu na bagli otonom bir Emirlik mahiyetini almistir Osmanli ya bagli otonom bir Emirlik olarak varligini surduren Hakkari Emirligi 19 yuzyilda artan taht kavgalari bolgede yasayan Nesturi halk ile olan problemler Osmanli Imparatorlugu idari yapisinda yasanan degisikler ve isyan etme sebeplerinden oturu 1849 senesinde dagilmistir Hakkari EmirligiMirektiya Hekariya میرنشینی حەکاری Kurtce 1133 1849Siyah Hakkari Bayragi1835 yilinda Kurt beylikleriBaskentImadiye 1133 Colemerik 1133 1849 Resmi dil ler KurtceTaninan bolgesel dil ler Arapca Suryanice FarscaYaygin dil ler Farsca edebiyat dili Turkce Osmanli idaresinde yazisma dili Etnik gruplarKurtler Nesturiler Yezidiler Ermeniler Keldaniler YahudilerResmi dinIslamHukumetEmirlikEmir 1133 1145Ali El Hakkari ilk 1825 1849Nurullah Bey son Tarihce Kurulusu1133 Dagilisi1849Onculler ArdillarAbbasiler Osmanli ImparatorluguNotlar Abbasi Hanedanligini temsilen Eserin Farsca Orijinalinde Irisan beyleri ibaresi gecmemektedir Ancak Osmanlicaya ceviri yapan Huseyin Hilmi Istanbuli neden bu ismi tercih ettigi de bilinmemektedir Irisan Erisan bugun Hakkari merkezinde Bicer ve Baglar mahallesi olarak bilinen Hakkari Emirlerinin hukum surdugu Bay ve Mir kaleleri arasindaki bolgeye denilir Ayrica Van in Baskale ilcesine 5 km uzaklikta Ortayol koyunun adi da Irisan dir Bu dogrultuda bakildiginda bolge isminden oturu ceviriye Irisan Beyleri olarak gecmis olmasi yuksek bir ihtimaldirKaynakca Dundar 2006 s 45 Dervis Yusuf Hasan Hirori Biladu Hakkari Kurtceye Cev Musaddak Tovi Duhok 2010 29 32 Yakut el Hamevi Mu cemu l Buldan Beyrut 2010 5 Cilt s 408 ISBN 9782745114327 Hakkari Beyleri nin Tarihi 30 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hasan Tan Yuksek Lisans Tezi Mardin Artuklu Universitesi 2017 a b c Seref Han 2009 Serefname Cev Vedii Ilmen Istanbul Yaba Yayinlari III cilt s 99 103 ISBN 9789753861359 Hakkari Il Kultur ve Turizm Mudurlugu Hakkari Beyleri ve Beyler in kokeni 15 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ibn Fazlullah el Omeri et Ta rif bi l Mustalahi s Serif Thk Muhammed Huseyin Semseddin Beyrut 1988 58 Dundar Kilic amp Abbasi Devletinden Hakkari Beyligine Irisan Beyleri 2006 s 49 BOA HAT 800 37069 Hicri 11 Rebeulahir 1233 Miladi 18 Subat 1818 BOA Bab i Asafi Divan i Humayun Sicillati Muhimme Defterleri A DVNSMHM d 2 423 Hicri 17 Cemaziyelevvel 963 Miladi 23 Mart 1556