Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yahudilikte Haman (İbranice: הָמָן Hāmān; Agagite Haman olarak da bilinir), İbrani Kutsal Kitabı'na göre, genellikle I. Serhas (MÖ 465'te öldü) olarak tanımlanan ancak geleneksel olarak I. Artaserhas veya II. Artaserhas ile eşit tutulan Kral yönetimindeki Pers İmparatorluğu'nun sarayında Ester Kitabı'ndaki ana düşmandır. Hristiyan ve Yahudilikte yer alsa da İslami kaynaklarda böyle biri yer almaz. Bunun yerine Musa dönemindeki onlarda olmayan başka bir Haman'a yer verilir. Eski Pers kaynaklarında ise kraliçe Ester doğrudan yer alsa da, Haman'ın varlığına ve bu olaylara ilişkin bir belgeye rastlanmamaktadır. Yahudilikte, Agagite lakabından da anlaşılacağı gibi, Yahudi dini metinlerinin bazılarına göre Haman Amalekliler'in kralı Agag'ın soyundan geliyordu. Ancak bazı yorumcular, benzer kişiliği nedeniyle bu soy iddiasını sembolik bir benzetme olarak yorumlarlar.
Ester Kitabı'nda anlatılanlara göre, Haman gururlu ve hırslı bir adamdı ve herkesin bir saygı göstergesi olarak kendisine boyun eğmesini istiyordu. Ancak, Mordekay adında bir Yahudi ona boyun eğmeyi reddetmiş ve bu da Haman'ı öfkelendirmiştir. İntikam almak isteyen Haman, kralı Pers imparatorluğundaki tüm Yahudilerin öldürülmesi için bir kralı ferman yayınlamaya ikna etti. Haman'ın planı, kendisi de Yahudi olan ve kimliğini Kral'dan gizleyen Kraliçe Ester tarafından bozuldu. Ester, Haman'ın planını Ahaşveroş'a açıklar ve halkını bağışlaması için ona yalvarır. Kral, Haman'ın ihanetine öfkelenir ve Yahudilerin öldürülmesini değil, Haman'ın idam edilmesini emreder.
İsmin etimolojisi ve anlamı
Bu isim Yunan tarihçiler tarafından kaydedilen Farsça Omanes (Eski Farsça: 𐎡𐎶𐎴𐎡𐏁, Imāniš) ismiyle eşleştirilmiştir. Bu kelime için çeşitli etimolojiler öne sürülmüştür: Farsça "şanlı" anlamına gelen Hamayun kelimesiyle (isimlendirme sözlükleri genellikle "muhteşem" anlamına geldiğini belirtir); kutsal içecek ile; veya "iyi düşünceler" anlamına gelen Farsça Vohuman ismiyle ilişkilendirilmiştir. 19. yüzyıl Kutsal Kitap eleştirmeni Jensen bu ismi Elam tanrısı ile ilişkilendirmiş, ancak bu görüş daha sonraki akademisyenler tarafından reddedilmiştir. Zerdüşt yıkım ruhu Ahriman da bir etimon olarak önerilmiştir.[] Hoschander, Haman'ın özel bir isim değil, bir rahip unvanı olduğunu öne sürmektedir.
İbrani Kutsal Kitabı'nda Haman
Ester Kitabı'nda anlatıldığı gibi, Haman Agagalı 'nın oğluydu. Haman, kral Ahaşveroş'un baş bakanı olarak atandıktan sonra, kralın tüm hizmetkârlarının Haman'a boyun eğmesi gerekiyordu, ancak Mordekay bunu reddetti. Buna öfkelenen ve Mordekay'ın Yahudi olduğunu bilen Haman, Ahaşveroş'u Pers imparatorluğundaki tüm Yahudileri öldürtmesine izin vermesi için ikna eder.
Komplo, kendisi de bir Yahudi olan kralın yeni karısı Kraliçe Ester tarafından engellendi. Ester, Haman'ı ve kralı iki ziyafete davet etti. İkinci ziyafette krala, Haman'ın kendisini (ve diğer Yahudileri) öldürmeyi planladığını söyledi. Bu durum kralı öfkelendirir ve (kısa bir süre odadan ayrılıp geri döndükten sonra) Haman'ın Ester'den merhamet dilenmek niyetiyle Ester'in kanepesine uzandığını görür, kral bunu kraliçeye karşı cinsel bir sarkıntılık olarak yorumlar daha da öfkelenir.
Kralın emriyle Haman, karısı 'in tavsiyesi üzerine Mordekay'ı asmak için Haman'ın kendisi tarafından inşa edilen 50 kübit yüksekliğindeki darağacına asıldı. Kurallar gereği Yahudilere karşı verilmiş fetva geri alınamamaktır fakat Kral, Yahudilerin kendilerini savunmasına bu yönde gerekli tüm karşılığı vermelerine izin verir ve mallarının yağmalanmayacağını da ayrıca belirtir. Sonuç olarak 13 Adar'da Haman'ın on oğlu Şuşan'da öldürülür, Pers saldırganlardan 75.000 kişi Yahudilerce savunma sırasında öldürülür. Ahaşveroş tüm kudretiyle iktidarda kalmaya devam ederken Mordekay'a sarayda kalıcı bir görev verilir. Haman'ın on oğlunun hatta karısının cesetleri de Yahudilere karşı savaşta öldükten sonra asılmıştır.
Bu alışılmadık derecede yüksek darağacının görünürdeki amacı Suşa'ın coğrafyasından anlaşılabilir: Haman'ın evi (direğin bulunduğu yer) muhtemelen Susa şehrinde (düz bir alan), kraliyet kalesi ve sarayı ise şehirden yaklaşık 15 metre daha yüksek bir tepede bulunuyordu. Planları istediği gibi işleseydi, böylesine uzun bir direk Haman'ın kraliyet sarayında yemek yerken Mordekay'ın cesedini görmesine izin verecekti.
Diğer kaynaklarda Haman
'ya göre annesi, görünüşe göre büyük bir evinin reisi olan ʿÔrebtî'nin (ayrıca ʿÔrǝbtāʾ she-raven) soyundan gelen ʾĂmatlaʾy idi.
TgEsth1 ve TgEsth3 onu "Amaleq oğlu Agag'ın soyundan gelen Hamedatha oğlu Haman" olarak adlandırır. Targum Şeni, Haman'ın soyunu şu şekilde verir: "Agaglı Hammedatha oğlu Haman, Khada oğlu, Kuza oğlu, Alipilot oğlu, Dios oğlu, Diosos oğlu, Peros oğlu, Ma'dan oğlu, Bala'qan oğlu, Antimiros oğlu, Hadrus oğlu, Shegar oğlu, Negar oğlu, Parmashta oğlu, Vaizatha oğlu, Agag oğlu, Sumqar oğlu, Amalek oğlu, Esav oğlu 'ın cariyesinin oğlu". Görünüşe göre, Kral Saul zamanında peygamber Samuel tarafından idam edilen Agag ile birkaç yüz yıl önce yaşamış olan Amalek arasında birkaç nesil atlanmıştır.[] Midraş Abba Gorion'a göre, Haman "cezalandırılmaya mahkûm" olduğu için olarak da adlandırılmıştır.
Rabbinik gelenekte Haman, kötülüğün ve Yahudilere zulmetmenin bir arketipi olarak kabul edilir. Pers Yahudilerini yok etmeye kalkışan ve kendisini onların en büyük düşmanı haline getiren Haman, doğal olarak birçok Talmudik efsanenin merkezi haline gelmiştir. Bir zamanlar son derece fakir olduğu için kendini Mordekay'a köle olarak sattı. Yirmi iki yıl boyunca Kefar Karzum'da berberlik yaptı. Haman'ın giysilerine putperest bir resim işlenmişti, öyle ki kralın emriyle önünde eğilenler bu resme de eğiliyorlardı.
Haman aynı zamanda bir astrologdu ve Yahudileri soykırıma uğratacağı zamanı belirlemek üzereyken, önce bu amaç için haftanın en uğurlu gününün hangisi olduğunu tespit etmek için kura çekti. Ancak her günün Yahudilerin lehine bir etkisi olduğu ortaya çıktı. Daha sonra ayı saptamaya çalıştı, ama her ay için aynı şeyin geçerli olduğunu gördü; böylece Nisan, Fısıh Kurbanı nedeniyle Yahudiler için elverişliydi; İyyar, küçük Fısıh nedeniyle... Ama Adar'a vardığında burcunun Balık olduğunu gördü ve "Şimdi onları birbirini yutan balıklar gibi yutabileceğim" dedi (Ester Rabbah 7; Targum Şeni 3).
Haman'ın 365 danışmanı vardı, ama hiçbirinin öğüdü karısı Zereş'inki kadar iyi değildi. Zereş, Haman'ı Mordekay için bir darağacı kurmaya ikna etti ve düşmanına karşı galip gelmenin tek yolunun bu olduğunu, çünkü şimdiye kadar adil olanların her türlü ölümden kurtulduğunu söyledi. Tanrı, Haman'ın kendisinin darağacında asılacağını öngördüğü için, hangi ağacın ölüm aracı olarak hizmet etmeye gönüllü olacağını sordu. Her ağaç, kutsal bir amaç için kullanıldığını söyleyerek, Haman'ın kirli bedeni tarafından kirletilmeye itiraz etti. Sadece diken ağacı hiçbir mazeret bulamadı ve bu nedenle kendisini darağacı olarak sundu (Ester Rabbah 9; Midraş Abba Gorion 7 (ed. Buber, Wilna, 1886); Targum Şeni'de bu biraz farklı anlatılır).
Targum Şeni'ye göre, Ahaşveroş'un saltanatına kadar yaşamayı başaran peygamber Danyal'i öldürmüştür (Ester üzerine Targum Şeni, 4, 11).
Kur'an
Kur'an'da (İslam'ın birincil kutsal metni) Haman (Arapça: هامان, romanize edilmiş hali: Hāmān) özel bir isim değil, çıkış dönemindeki Firavun Amun'un saray görevlisi ve Baş Rahibi'nin unvanıdır ve Musa peygamber zamanında sarayında onunla ilişkilendirilir. McAuliffe's Encyclopaedia of the Qur'an diğer kaynakların yanı sıra "Haman" kelimesinin Mısır dilindeki "Ha-Amana" kelimesinin Arapçalaştırılmış şekli olduğunu belirtmektedir. Bu durum, Kutsal Kitap'taki o dönemde Haman adında bir Pers yetkilisine ya da Ester'in şahsına dair herhangi bir referans içermeyen Pers tarihi kayıtlarıyla da uyumludur. , "Kur'an Mesajı" adlı kitabında Haman'ın Amun'un Baş Rahibi hm.ntr unvanının ilk birkaç harfinin kısaltması olarak Ha-Amen olduğunu iddia etmektedir. Ancak bazı akademisyenler bu tarihi kayıt sonucuna katılmamaktadır. Diğerleri ise Kur'an'daki Haman'ın bir isim ve Kutsal Kitap'taki figürün kendisi yerine Mısırlı bir unvan olduğu teorisine katılmamaktadır.
Haman Kur'an'da altı kez geçer dört kez Firavun'la birlikte ve iki kez de tek başınaAllah Musa'yı Firavun, Haman ve halkını tevhide davet etmesi ve Haman ve Firavun'un eziyet ettiği İsraillileri koruması için göndermiştir. Musa'yı büyücü ve yalancı olarak nitelendiren Firavun, Musa'nın Tanrısı'na ibadet etme çağrısını reddetti ve İsrailli çocukları serbest bırakmayı reddetti. Firavun, Haman'ı yanmış tuğlalar kullanarak yüksek bir kule inşa etmesi için görevlendirdi, böylece Firavun yukarı çıkıp Musa'nın Tanrısı'nı görebilecekti. Firavun, Haman ve savaş arabalarıyla İsrail'in kaçan çocuklarını kovalayan orduları, yarılan suyun üzerlerine kapanmasıyla Kızıldeniz'de boğuldular. Firavun'un ölüm ve tamamen yok edilme anında Allah'a teslimiyeti reddedildi, ancak cesedi gelecek nesiller için bir ders olarak saklandı ve mumyalandı
Josephus
Josephus, Yahudilerin Eski Eserleri (Antiquities of the Jews) adlı eserinde Haman'dan bahseder. Josephus'un hikâyeyi anlatışı Ester Kitabı'nın Septuaginta çevirisinden ve bazıları artık günümüze ulaşmamış olan diğer Yunan ve Yahudi kaynaklarından alınmıştır.
Septuaginta
LXX, Haman'ın I. Serhas tarafından "Makedonyalı" olarak adlandırıldığını söyler (bkz. Ester 16:10). Bilginler bu isimlendirme için iki farklı açıklama getirmişlerdir:
- Makedonyalı, "Med" kelimesinin yerine kullanılmıştır ve kendisinde Pers kanı bulunmadığını söylerken de bunu vurgular. (Pratikte Persler ve Medler bir imparatorluğu birlikte yönetiyorlardı, ancak aralarında büyük sürtüşmeler vardı).
- Bir başka görüşe göre ise I. Serhas ona Makedonyalı bir casus demiştir, çünkü Pers ülkesinde Yahudiler ve Persler arasında iç savaş çıkarmakta ısrar etmiştir.
Septuaginta, Ester 7:9-10'daki "asmak" (İbranice: ויתלו, lit. asmak', 'asmak') ifadesini, daha sonra Yeni Ahit'in Matta İncili'nde kullanılan aynı fiili kullanarak "çarmıha germek" veya "kazığa oturtmak" (Eski Yunanca: σταυρωθήτω, romanize: staurōthētō, lit. 'impale') (İbranice: העץ, lit. ağaç', 'odun') olarak çevrilir muğlaklık buradan gelir.
Vulgata
Septuaginta'da olduğu gibi, Vulgata'da da Haman'ın infazı belirsizdir, hem asılmayı hem de çarmıha gerilmeyi düşündürür. Septuaginta'te xylon (Eski Yunanca: ξύλον, romanize: xulon, lit. 'tahta') olarak tanımlanan elli kübitlik nesne, benzer şekilde belirsiz bir şekilde "tahta" (Latince: lignum) olarak anılır. Ester 7:10'un Vulgata çevirisi de Haman'ın akıbetini anlatırken başka bir yerde çarmıha germedeki haç parçasını tanımlamak için kullanılan Latince:patibuluma atıfta bulunur: suspensus est itaque Aman in patibulo quod paraverat Mardocheo, 'bu nedenle Haman, Mordekay için hazırladığı patibulum üzerinde asılı kaldı'.Sistine Şapeli tavanının köşesinde Michelangelo tarafından Haman'ın idamının fresk olarak tasviri yer alır; Haman, İsa'nın çarmıha gerilişinin tipik Katolik tasvirlerine benzer bir şekilde çarmıha gerilmiş olarak gösterilmiştir, ancak bacaklar ayrılmış ve aparat elli arşından daha kısa doğal bir ağacı andırmaktadır.
İngilizce çeviriler
Ester Kitabı'nda Haman'ın idamının anlatıldığı bölümün çevirilerinde konu farklı şekillerde ele alınmıştır. hem tre (ağaç) hem de iebat'tan (gibbet/darağacı) bahsederken, 'inki galowe'u (asma tahtası) tercih etmiştir. ağaç kelimesini kullanmış ancak Kral James çevirisi darağacı ve asmak kelimelerini en yaygın çeviri olarak belirlemiştir; daha sonra gibbet kelimesini kullanmıştır. Young's Literal Translation ağaç ve asmak kelimelerini kullanmıştır. , ve İbranice: ויתלו için impale ve İbranice: העץ için pole kullanmaktadır.
Bir tanrı olarak
, Haman'ın ve babası Hamedatha'nın adının Strabon tarafından Zile şehrinde Anahita ile birlikte tapınılan Omanus ve Anadatus olarak zikredildiğini ileri sürmüştür. Hoschander, eğer bağlantı doğruysa, Haman'ın özel bir isim değil, bir rahip unvanı olabileceğini öne sürer. Strabon'un isimleri Pers metinlerinde tanrı olarak geçmez; ancak Talmud ve Josephus Ester 3:2'de Haman'ın önünde eğilen saray mensuplarının tasvirini tapınma olarak yorumlar. (Diğer araştırmacılar "Omanus "un 'ya atıfta bulunduğunu varsaymaktadır)
Purim gelenekleri
Yahudilerin Purim bayramı, Yahudilerin kurtuluşunun ve Haman'ın yenilgisinin öyküsünü anar. O gün Ester Kitabı halka açık bir şekilde okunur ve Haman'ın adı her geçtiğinde büyük bir gürültü ve kargaşa çıkar. 'ın okunması sırasında Haman'ın adını "lekeleyerek" ona yönelik küçümsemeyi ifade etmek için çeşitli ses çıkarıcılar (gragger) kullanılır. Hamentaşen (Yidiş dilinde 'Haman'ın cepleri'; İbranicede אזני המן, ozney Haman, 'Haman'ın kulakları' olarak bilinir) olarak bilinen hamur işi geleneksel olarak bu günde yenir.
Edebiyatta ve popüler kültürde
Dante'nin İlahi Komedya'sı
Haman idam edildiği anda Dante'nin İlahi Komedya (Divina Commedia)'sının bölümünün 17. Kantosunun başında yer alır. Bu imge, Haman'ın suçlayıcıları Ahaseurus, Ester ve Mordehay'ı haklı öfkenin sembolleri olarak tasavvur etmek amacıyla, hacı olarak Dante karakterine verilen spontane bir vizyon şeklinde ortaya çıkar. Bu ilahi esinli halüsinasyonda, hayali Dante Haman'ı "un crucifisso", yani çarmıha gerilen bir adam olarak görür.
Romanlar
Margaret Mitchell'in Rüzgâr Gibi Geçti (1936) adlı romanında, hapisteki 'ın asılma ihtimaliyle karşı karşıya kaldığı sahnede Haman'a gönderme yapılmaktadır.
Agatha Christie'nin Ölüm Sessiz Geldi adlı romanında, bir cinayeti araştıran Poirot'nun "onu Haman kadar yükseğe asacağını" söylediği sahnede Haman'a gönderme yapılmaktadır.
Görsel medya
Haman, 1994 yapımı televizyon filmi 'ın "Aliyah-Din" bölümünde bir sultanın kötü veziri olarak karakterize edilmiştir.
South Park'ın 1999 tarihli "Jewbilee" bölümünde birincil düşman olarak yer almış ve Yahudiler üzerinde bir kez daha hüküm sürmek için ölümlü dünyaya yeniden girmeye çalışırken tasvir edilmiştir.
Karakter, James Callis tarafından canlandırılan Amerikan sinema filmi Kralla Bir Gece'de (One Night with the King) (2006) tasvir edilmiştir.
Haman'ın İncil'deki hikâyesinin anlatıldığı Amerikan çocuk televizyon animasyonları arasında dizisinin "Queen Esther" bölümü bulunmaktadır: tarafından seslendirildiği The Greatest Adventure: Stories from the Bible (1985-1992) dizisinin "Queen Esther" bölümü ve "Esther, the Girl who Became Queen" bölümünde "Mr. Lunt" tarafından canlandırıldığı bilgisayar yapımı VeggieTales (2000) dizisi.
Kaynakça
Notlar
Kaynaklar
- ^ Hoschander, Jacob (1918). "The Book of Esther in the Light of History". The Jewish Quarterly Review. 9 (1/2): 1-41. doi:10.2307/1451208. hdl:2027/uc1.c100234370. ISSN 0021-6682. JSTOR 1451208.
- ^ . Biblehub. 2 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f
![image]()
Hirsch, Emil; Seligsohn, M.; Schechter, Solomon (1904). "HAMAN THE AGAGITE". Singer, Isidore (Ed.). Yahudi Ansiklopedisi. 6. New York: Funk & Wagnalls Company. s. 189–190. Retrieved 13 February 2017 - ^ a b c Encyclopaedia Judaica CD-ROM Edition 1.0 1997, Haman
- ^ Paton 1908.
- ^ a b Hoschander 1918.
- ^ . www.sefaria.org. 22 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . www.sefaria.org. 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Esther 7:9". www.sefaria.org. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2023.
- ^ "Esther 9:6". www.sefaria.org. 11 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2023.
- ^ "Esther 9:16". www.sefaria.org. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2023.
- ^ Yehuda Landy, Purim and the Persian Empire, p. 83
- ^ Bava Batra 91a, Ein Yaakov
- ^ Qiddushin 70b
- ^ "The Comprehensive Aramaic Lexicon". cal.huc.edu. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2021.
- ^ (1908). A Critical and Exegetical Commentary on the Book of Esther (İngilizce). Charles Scribner. ISBN .
- ^ "Memuchan is Haman: Explaining a Classic Purim Medrash". 24 Mart 2016. 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
- ^ Megillah 15a
- ^ Megillah 16a
- ^ 7
- ^ A. H. Jones, "Hāmān", in J. D. McAuliffe (Ed.), Encyclopaedia Of The Qur'an, 2002, Volume II, op. cit., p. 399
- ^ a b Asad, Muhammad (1980). The Message of the Qur'ān. Gibraltar: Dar al-Andalus. s. 751.
- ^ Gertoux, Gerard (2016). "Queen Esther wife of Xerxes: Chronological, Historical and Archaeological Evidence". academia.edu. 18 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Kasım 2022.
- ^ Silverstein, Adam "Veiling Esther, Unveiling Her Story: The Reception of a Biblical Book in Islamic Lands" Oxford University Press, 2018, p. 20-21.
- ^ Reynolds, Gabriel Said "The Qur'an and the Bible: Text and commentary" Yale University Press, 2018, p. 603-604.
- ^ Noegel, S.B.; Wheeler, B.M. (2010). "Haman". The A to Z of Prophets in Islam and Judaism. The A to Z Guide Series. Scarecrow Press. s. 131. ISBN . Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ "Search Quran – Search haman in Quran القران الكريم in English translation by Mohsin Khan – all words". SearchTruth.com. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
- ^ "Quran, Surah 10:92, note: the phrases 'we will save you' (nunajjīka نُنَجِّيكَ) & 'that you may be' (litakūna لِتَكُونَ) are all written (addressed to) in the second person singular, thus grammatically speaking there is one person addressed, namely Pharaoh, as evident in the preceding verses (Surah 10:90–91)". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
So today We will save you in body that you may be to those who succeed you a sign. And indeed, many among the people, of Our signs, are heedless.
- ^ Kur'an Yunus Suresi (10) 92.ayet: İşte bugün senin cesedini kurtaracağız ki, senden sonra gelenler için bir ibret olsun! İnsanların pek çoğu gösterdiğimiz delillerin bilincinde değildirler. ., Kuran.diyanet.gov.tr, 5 Kasım 2023 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 5 Kasım 2023
- ^ a b "Esther 7:9–10, Apostolic Polyglot Bible English". Study Bible. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Strong's Greek: 3586. ξύλον (xulon) – wood". biblehub.com. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Compare translations Esther 7:9". Bible Study Tools. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Compare translations Esther 7:10". Bible Study Tools. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Sanhedrin 61b". www.sefaria.org. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ "Josephus: Antiquities of the Jews, Book XI". penelope.uchicago.edu. 2 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Şubat 2021.
- ^ Matassa, Lidia D.; Silverman, Jason M. (2011). Text, Theology, and Trowel: New Investigations in the Biblical World (İngilizce). Wipf and Stock Publishers. ISBN . 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
- ^ Handbuch der Orientalistik: Der Nahe und der Mittlere Osten (İngilizce). Brill. 1991. ISBN . 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
- ^ Dhalla, Maneckji Nusservanji (1914). Zoroastrian Theology: From the Earliest Times to the Present Day (İngilizce). s.l. 11 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2023.
- ^ Dante Alighieri, Divina Commedia, Purgatorio XVII, line 26
Dış Bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Haman ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yahudilikte Haman Ibranice ה מ ן Haman Agagite Haman olarak da bilinir Ibrani Kutsal Kitabi na gore genellikle I Serhas MO 465 te oldu olarak tanimlanan ancak geleneksel olarak I Artaserhas veya II Artaserhas ile esit tutulan Kral yonetimindeki Pers Imparatorlugu nun sarayinda Ester Kitabi ndaki ana dusmandir Hristiyan ve Yahudilikte yer alsa da Islami kaynaklarda boyle biri yer almaz Bunun yerine Musa donemindeki onlarda olmayan baska bir Haman a yer verilir Eski Pers kaynaklarinda ise kralice Ester dogrudan yer alsa da Haman in varligina ve bu olaylara iliskin bir belgeye rastlanmamaktadir Yahudilikte Agagite lakabindan da anlasilacagi gibi Yahudi dini metinlerinin bazilarina gore Haman Amalekliler in krali Agag in soyundan geliyordu Ancak bazi yorumcular benzer kisiligi nedeniyle bu soy iddiasini sembolik bir benzetme olarak yorumlarlar Rembrandt tarafindan resmedilen Haman Ester in Merhametini Diliyor isimli eser Ester Kitabi nda anlatilanlara gore Haman gururlu ve hirsli bir adamdi ve herkesin bir saygi gostergesi olarak kendisine boyun egmesini istiyordu Ancak Mordekay adinda bir Yahudi ona boyun egmeyi reddetmis ve bu da Haman i ofkelendirmistir Intikam almak isteyen Haman krali Pers imparatorlugundaki tum Yahudilerin oldurulmesi icin bir krali ferman yayinlamaya ikna etti Haman in plani kendisi de Yahudi olan ve kimligini Kral dan gizleyen Kralice Ester tarafindan bozuldu Ester Haman in planini Ahasveros a aciklar ve halkini bagislamasi icin ona yalvarir Kral Haman in ihanetine ofkelenir ve Yahudilerin oldurulmesini degil Haman in idam edilmesini emreder Ismin etimolojisi ve anlamiBu isim Yunan tarihciler tarafindan kaydedilen Farsca Omanes Eski Farsca 𐎡𐎶𐎴𐎡𐏁 Imanis ismiyle eslestirilmistir Bu kelime icin cesitli etimolojiler one surulmustur Farsca sanli anlamina gelen Hamayun kelimesiyle isimlendirme sozlukleri genellikle muhtesem anlamina geldigini belirtir kutsal icecek ile veya iyi dusunceler anlamina gelen Farsca Vohuman ismiyle iliskilendirilmistir 19 yuzyil Kutsal Kitap elestirmeni Jensen bu ismi Elam tanrisi ile iliskilendirmis ancak bu gorus daha sonraki akademisyenler tarafindan reddedilmistir Zerdust yikim ruhu Ahriman da bir etimon olarak onerilmistir kaynak belirtilmeli Hoschander Haman in ozel bir isim degil bir rahip unvani oldugunu one surmektedir Ibrani Kutsal Kitabi nda HamanEster Kitabi nda anlatildigi gibi Haman Agagali nin ogluydu Haman kral Ahasveros un bas bakani olarak atandiktan sonra kralin tum hizmetkarlarinin Haman a boyun egmesi gerekiyordu ancak Mordekay bunu reddetti Buna ofkelenen ve Mordekay in Yahudi oldugunu bilen Haman Ahasveros u Pers imparatorlugundaki tum Yahudileri oldurtmesine izin vermesi icin ikna eder Komplo kendisi de bir Yahudi olan kralin yeni karisi Kralice Ester tarafindan engellendi Ester Haman i ve krali iki ziyafete davet etti Ikinci ziyafette krala Haman in kendisini ve diger Yahudileri oldurmeyi planladigini soyledi Bu durum krali ofkelendirir ve kisa bir sure odadan ayrilip geri dondukten sonra Haman in Ester den merhamet dilenmek niyetiyle Ester in kanepesine uzandigini gorur kral bunu kraliceye karsi cinsel bir sarkintilik olarak yorumlar daha da ofkelenir Kralin emriyle Haman karisi in tavsiyesi uzerine Mordekay i asmak icin Haman in kendisi tarafindan insa edilen 50 kubit yuksekligindeki daragacina asildi Kurallar geregi Yahudilere karsi verilmis fetva geri alinamamaktir fakat Kral Yahudilerin kendilerini savunmasina bu yonde gerekli tum karsiligi vermelerine izin verir ve mallarinin yagmalanmayacagini da ayrica belirtir Sonuc olarak 13 Adar da Haman in on oglu Susan da oldurulur Pers saldirganlardan 75 000 kisi Yahudilerce savunma sirasinda oldurulur Ahasveros tum kudretiyle iktidarda kalmaya devam ederken Mordekay a sarayda kalici bir gorev verilir Haman in on oglunun hatta karisinin cesetleri de Yahudilere karsi savasta oldukten sonra asilmistir Bu alisilmadik derecede yuksek daragacinin gorunurdeki amaci Susa in cografyasindan anlasilabilir Haman in evi diregin bulundugu yer muhtemelen Susa sehrinde duz bir alan kraliyet kalesi ve sarayi ise sehirden yaklasik 15 metre daha yuksek bir tepede bulunuyordu Planlari istedigi gibi isleseydi boylesine uzun bir direk Haman in kraliyet sarayinda yemek yerken Mordekay in cesedini gormesine izin verecekti Diger kaynaklarda HamanMidras ya gore annesi gorunuse gore buyuk bir evinin reisi olan ʿOrebti nin ayrica ʿOrǝbtaʾ she raven soyundan gelen ʾĂmatlaʾy idi TgEsth1 ve TgEsth3 onu Amaleq oglu Agag in soyundan gelen Hamedatha oglu Haman olarak adlandirir Targum Seni Haman in soyunu su sekilde verir Agagli Hammedatha oglu Haman Khada oglu Kuza oglu Alipilot oglu Dios oglu Diosos oglu Peros oglu Ma dan oglu Bala qan oglu Antimiros oglu Hadrus oglu Shegar oglu Negar oglu Parmashta oglu Vaizatha oglu Agag oglu Sumqar oglu Amalek oglu Esav oglu in cariyesinin oglu Gorunuse gore Kral Saul zamaninda peygamber Samuel tarafindan idam edilen Agag ile birkac yuz yil once yasamis olan Amalek arasinda birkac nesil atlanmistir kaynak belirtilmeli Midras Abba Gorion a gore Haman cezalandirilmaya mahkum oldugu icin olarak da adlandirilmistir Rabbinik gelenekte Haman kotulugun ve Yahudilere zulmetmenin bir arketipi olarak kabul edilir Pers Yahudilerini yok etmeye kalkisan ve kendisini onlarin en buyuk dusmani haline getiren Haman dogal olarak bircok Talmudik efsanenin merkezi haline gelmistir Bir zamanlar son derece fakir oldugu icin kendini Mordekay a kole olarak satti Yirmi iki yil boyunca Kefar Karzum da berberlik yapti Haman in giysilerine putperest bir resim islenmisti oyle ki kralin emriyle onunde egilenler bu resme de egiliyorlardi Haman ayni zamanda bir astrologdu ve Yahudileri soykirima ugratacagi zamani belirlemek uzereyken once bu amac icin haftanin en ugurlu gununun hangisi oldugunu tespit etmek icin kura cekti Ancak her gunun Yahudilerin lehine bir etkisi oldugu ortaya cikti Daha sonra ayi saptamaya calisti ama her ay icin ayni seyin gecerli oldugunu gordu boylece Nisan Fisih Kurbani nedeniyle Yahudiler icin elverisliydi Iyyar kucuk Fisih nedeniyle Ama Adar a vardiginda burcunun Balik oldugunu gordu ve Simdi onlari birbirini yutan baliklar gibi yutabilecegim dedi Ester Rabbah 7 Targum Seni 3 Haman in 365 danismani vardi ama hicbirinin ogudu karisi Zeres inki kadar iyi degildi Zeres Haman i Mordekay icin bir daragaci kurmaya ikna etti ve dusmanina karsi galip gelmenin tek yolunun bu oldugunu cunku simdiye kadar adil olanlarin her turlu olumden kurtuldugunu soyledi Tanri Haman in kendisinin daragacinda asilacagini ongordugu icin hangi agacin olum araci olarak hizmet etmeye gonullu olacagini sordu Her agac kutsal bir amac icin kullanildigini soyleyerek Haman in kirli bedeni tarafindan kirletilmeye itiraz etti Sadece diken agaci hicbir mazeret bulamadi ve bu nedenle kendisini daragaci olarak sundu Ester Rabbah 9 Midras Abba Gorion 7 ed Buber Wilna 1886 Targum Seni de bu biraz farkli anlatilir Targum Seni ye gore Ahasveros un saltanatina kadar yasamayi basaran peygamber Danyal i oldurmustur Ester uzerine Targum Seni 4 11 Kur an Kur an da Islam in birincil kutsal metni Haman Arapca هامان romanize edilmis hali Haman ozel bir isim degil cikis donemindeki Firavun Amun un saray gorevlisi ve Bas Rahibi nin unvanidir ve Musa peygamber zamaninda sarayinda onunla iliskilendirilir McAuliffe s Encyclopaedia of the Qur an diger kaynaklarin yani sira Haman kelimesinin Misir dilindeki Ha Amana kelimesinin Arapcalastirilmis sekli oldugunu belirtmektedir Bu durum Kutsal Kitap taki o donemde Haman adinda bir Pers yetkilisine ya da Ester in sahsina dair herhangi bir referans icermeyen Pers tarihi kayitlariyla da uyumludur Kur an Mesaji adli kitabinda Haman in Amun un Bas Rahibi hm ntr unvaninin ilk birkac harfinin kisaltmasi olarak Ha Amen oldugunu iddia etmektedir Ancak bazi akademisyenler bu tarihi kayit sonucuna katilmamaktadir Digerleri ise Kur an daki Haman in bir isim ve Kutsal Kitap taki figurun kendisi yerine Misirli bir unvan oldugu teorisine katilmamaktadir Haman Kur an da alti kez gecer dort kez Firavun la birlikte ve iki kez de tek basinaAllah Musa yi Firavun Haman ve halkini tevhide davet etmesi ve Haman ve Firavun un eziyet ettigi Israillileri korumasi icin gondermistir Musa yi buyucu ve yalanci olarak nitelendiren Firavun Musa nin Tanrisi na ibadet etme cagrisini reddetti ve Israilli cocuklari serbest birakmayi reddetti Firavun Haman i yanmis tuglalar kullanarak yuksek bir kule insa etmesi icin gorevlendirdi boylece Firavun yukari cikip Musa nin Tanrisi ni gorebilecekti Firavun Haman ve savas arabalariyla Israil in kacan cocuklarini kovalayan ordulari yarilan suyun uzerlerine kapanmasiyla Kizildeniz de boguldular Firavun un olum ve tamamen yok edilme aninda Allah a teslimiyeti reddedildi ancak cesedi gelecek nesiller icin bir ders olarak saklandi ve mumyalandi tarafindan resmedilen Haman Ester in Merhametini Diliyor tablosuJosephus Josephus Yahudilerin Eski Eserleri Antiquities of the Jews adli eserinde Haman dan bahseder Josephus un hikayeyi anlatisi Ester Kitabi nin Septuaginta cevirisinden ve bazilari artik gunumuze ulasmamis olan diger Yunan ve Yahudi kaynaklarindan alinmistir Septuaginta LXX Haman in I Serhas tarafindan Makedonyali olarak adlandirildigini soyler bkz Ester 16 10 Bilginler bu isimlendirme icin iki farkli aciklama getirmislerdir Makedonyali Med kelimesinin yerine kullanilmistir ve kendisinde Pers kani bulunmadigini soylerken de bunu vurgular Pratikte Persler ve Medler bir imparatorlugu birlikte yonetiyorlardi ancak aralarinda buyuk surtusmeler vardi Bir baska goruse gore ise I Serhas ona Makedonyali bir casus demistir cunku Pers ulkesinde Yahudiler ve Persler arasinda ic savas cikarmakta israr etmistir Septuaginta Ester 7 9 10 daki asmak Ibranice ויתלו lit asmak asmak ifadesini daha sonra Yeni Ahit in Matta Incili nde kullanilan ayni fiili kullanarak carmiha germek veya kaziga oturtmak Eski Yunanca stayrw8htw romanize staurōthetō lit impale Ibranice העץ lit agac odun olarak cevrilir muglaklik buradan gelir Vulgata Michelangelo tarafindan Haman in Carmiha Gerilmesi Sistine Sapeli Septuaginta da oldugu gibi Vulgata da da Haman in infazi belirsizdir hem asilmayi hem de carmiha gerilmeyi dusundurur Septuaginta te xylon Eski Yunanca 3ylon romanize xulon lit tahta olarak tanimlanan elli kubitlik nesne benzer sekilde belirsiz bir sekilde tahta Latince lignum olarak anilir Ester 7 10 un Vulgata cevirisi de Haman in akibetini anlatirken baska bir yerde carmiha germedeki hac parcasini tanimlamak icin kullanilan Latince patibuluma atifta bulunur suspensus est itaque Aman in patibulo quod paraverat Mardocheo bu nedenle Haman Mordekay icin hazirladigi patibulum uzerinde asili kaldi Sistine Sapeli tavaninin kosesinde Michelangelo tarafindan Haman in idaminin fresk olarak tasviri yer alir Haman Isa nin carmiha gerilisinin tipik Katolik tasvirlerine benzer bir sekilde carmiha gerilmis olarak gosterilmistir ancak bacaklar ayrilmis ve aparat elli arsindan daha kisa dogal bir agaci andirmaktadir Ingilizce ceviriler Ester Kitabi nda Haman in idaminin anlatildigi bolumun cevirilerinde konu farkli sekillerde ele alinmistir hem tre agac hem de iebat tan gibbet daragaci bahsederken inki galowe u asma tahtasi tercih etmistir agac kelimesini kullanmis ancak Kral James cevirisi daragaci ve asmak kelimelerini en yaygin ceviri olarak belirlemistir daha sonra gibbet kelimesini kullanmistir Young s Literal Translation agac ve asmak kelimelerini kullanmistir ve Ibranice ויתלו icin impale ve Ibranice העץ icin pole kullanmaktadir Bir tanri olarak Haman in ve babasi Hamedatha nin adinin Strabon tarafindan Zile sehrinde Anahita ile birlikte tapinilan Omanus ve Anadatus olarak zikredildigini ileri surmustur Hoschander eger baglanti dogruysa Haman in ozel bir isim degil bir rahip unvani olabilecegini one surer Strabon un isimleri Pers metinlerinde tanri olarak gecmez ancak Talmud ve Josephus Ester 3 2 de Haman in onunde egilen saray mensuplarinin tasvirini tapinma olarak yorumlar Diger arastirmacilar Omanus un ya atifta bulundugunu varsaymaktadir Purim gelenekleriYahudilerin Purim bayrami Yahudilerin kurtulusunun ve Haman in yenilgisinin oykusunu anar O gun Ester Kitabi halka acik bir sekilde okunur ve Haman in adi her gectiginde buyuk bir gurultu ve kargasa cikar in okunmasi sirasinda Haman in adini lekeleyerek ona yonelik kucumsemeyi ifade etmek icin cesitli ses cikaricilar gragger kullanilir Hamentasen Yidis dilinde Haman in cepleri Ibranicede אזני המן ozney Haman Haman in kulaklari olarak bilinir olarak bilinen hamur isi geleneksel olarak bu gunde yenir Edebiyatta ve populer kulturdeDante nin Ilahi Komedya si Haman idam edildigi anda Dante nin Ilahi Komedya Divina Commedia sinin bolumunun 17 Kantosunun basinda yer alir Bu imge Haman in suclayicilari Ahaseurus Ester ve Mordehay i hakli ofkenin sembolleri olarak tasavvur etmek amaciyla haci olarak Dante karakterine verilen spontane bir vizyon seklinde ortaya cikar Bu ilahi esinli halusinasyonda hayali Dante Haman i un crucifisso yani carmiha gerilen bir adam olarak gorur Romanlar Margaret Mitchell in Ruzgar Gibi Gecti 1936 adli romaninda hapisteki in asilma ihtimaliyle karsi karsiya kaldigi sahnede Haman a gonderme yapilmaktadir Agatha Christie nin Olum Sessiz Geldi adli romaninda bir cinayeti arastiran Poirot nun onu Haman kadar yuksege asacagini soyledigi sahnede Haman a gonderme yapilmaktadir Gorsel medya Haman 1994 yapimi televizyon filmi in Aliyah Din bolumunde bir sultanin kotu veziri olarak karakterize edilmistir South Park in 1999 tarihli Jewbilee bolumunde birincil dusman olarak yer almis ve Yahudiler uzerinde bir kez daha hukum surmek icin olumlu dunyaya yeniden girmeye calisirken tasvir edilmistir Karakter James Callis tarafindan canlandirilan Amerikan sinema filmi Kralla Bir Gece de One Night with the King 2006 tasvir edilmistir Haman in Incil deki hikayesinin anlatildigi Amerikan cocuk televizyon animasyonlari arasinda dizisinin Queen Esther bolumu bulunmaktadir tarafindan seslendirildigi The Greatest Adventure Stories from the Bible 1985 1992 dizisinin Queen Esther bolumu ve Esther the Girl who Became Queen bolumunde Mr Lunt tarafindan canlandirildigi bilgisayar yapimi VeggieTales 2000 dizisi KaynakcaNotlar ayni zamanda Ada ayni zamanda Bizna i ayni zamanda Aphlitus varyantlari Josim ve Josef ayni zamanda Hamdan ayni zamanda Talyon ayni zamanda Atnisomos ayni zamanda Harum oglu Harsum oglu ayni zamanda Genar Kaynaklar Hoschander Jacob 1918 The Book of Esther in the Light of History The Jewish Quarterly Review 9 1 2 1 41 doi 10 2307 1451208 hdl 2027 uc1 c100234370 ISSN 0021 6682 JSTOR 1451208 Biblehub 2 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e f Hirsch Emil Seligsohn M Schechter Solomon 1904 HAMAN THE AGAGITE Singer Isidore Ed Yahudi Ansiklopedisi 6 New York Funk amp Wagnalls Company s 189 190 Retrieved 13 February 2017 a b c Encyclopaedia Judaica CD ROM Edition 1 0 1997 Haman Paton 1908 a b Hoschander 1918 www sefaria org 22 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi www sefaria org 21 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Esther 7 9 www sefaria org 15 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Kasim 2023 Esther 9 6 www sefaria org 11 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Kasim 2023 Esther 9 16 www sefaria org 21 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Kasim 2023 Yehuda Landy Purim and the Persian Empire p 83 Bava Batra 91a Ein Yaakov Qiddushin 70b The Comprehensive Aramaic Lexicon cal huc edu 20 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2021 1908 A Critical and Exegetical Commentary on the Book of Esther Ingilizce Charles Scribner ISBN 978 0 8370 6297 6 Memuchan is Haman Explaining a Classic Purim Medrash 24 Mart 2016 29 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 Megillah 15a Megillah 16a 7 A H Jones Haman in J D McAuliffe Ed Encyclopaedia Of The Qur an 2002 Volume II op cit p 399 a b Asad Muhammad 1980 The Message of the Qur an Gibraltar Dar al Andalus s 751 Gertoux Gerard 2016 Queen Esther wife of Xerxes Chronological Historical and Archaeological Evidence academia edu 18 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Kasim 2022 Silverstein Adam Veiling Esther Unveiling Her Story The Reception of a Biblical Book in Islamic Lands Oxford University Press 2018 p 20 21 Reynolds Gabriel Said The Qur an and the Bible Text and commentary Yale University Press 2018 p 603 604 Noegel S B Wheeler B M 2010 Haman The A to Z of Prophets in Islam and Judaism The A to Z Guide Series Scarecrow Press s 131 ISBN 978 1 4617 1895 6 Erisim tarihi 23 Eylul 2021 Search Quran Search haman in Quran القران الكريم in English translation by Mohsin Khan all words SearchTruth com 20 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 Quran Surah 10 92 note the phrases we will save you nunajjika ن ن ج يك amp that you may be litakuna ل ت ك ون are all written addressed to in the second person singular thus grammatically speaking there is one person addressed namely Pharaoh as evident in the preceding verses Surah 10 90 91 11 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 So today We will save you in body that you may be to those who succeed you a sign And indeed many among the people of Our signs are heedless Kur an Yunus Suresi 10 92 ayet Iste bugun senin cesedini kurtaracagiz ki senden sonra gelenler icin bir ibret olsun Insanlarin pek cogu gosterdigimiz delillerin bilincinde degildirler Kuran diyanet gov tr 5 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 5 Kasim 2023 a b Esther 7 9 10 Apostolic Polyglot Bible English Study Bible 25 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2020 Strong s Greek 3586 3ylon xulon wood biblehub com 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2020 Compare translations Esther 7 9 Bible Study Tools 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2020 Compare translations Esther 7 10 Bible Study Tools 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2020 Sanhedrin 61b www sefaria org 16 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Subat 2021 Josephus Antiquities of the Jews Book XI penelope uchicago edu 2 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Subat 2021 Matassa Lidia D Silverman Jason M 2011 Text Theology and Trowel New Investigations in the Biblical World Ingilizce Wipf and Stock Publishers ISBN 978 1 60899 942 2 11 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 Handbuch der Orientalistik Der Nahe und der Mittlere Osten Ingilizce Brill 1991 ISBN 978 90 04 09271 6 11 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 Dhalla Maneckji Nusservanji 1914 Zoroastrian Theology From the Earliest Times to the Present Day Ingilizce s l 11 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2023 Dante Alighieri Divina Commedia Purgatorio XVII line 26Dis BaglantilarWikimedia Commons ta Haman ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur