Hayvan bilişi, insan-olmayan hayvanların zihinsel kapasitelerini kapsayan bir alandır. Bu alanda kullanılan hayvan koşullandırma ve öğrenim çalışmaları, karşılaştırmalı psikolojiden geliştirilmiştir. Aynı zamanda etoloji, davranışsal ekoloji ve evrimsel psikolojinin etkisinde kalmıştır; bazen bu alandan adıyla da bahsedilir. Hayvan zekası terimiyle ilişkilendirilen pek çok davranış aynı zamanda hayvan bilişinin de kapsamındadır.
Araştırmacılar, hayvan bilişini memeliler (özellikle primatlar, deniz memelileri, filler, köpekler, kediler, domuzlar, atlar, sığırlar, rakunlar ve kemirgenler), kuşlar (papağanlar, kümes hayvanları, kargagiller ve güvercinleri içermektedir), sürüngenler (kertenkeleler, yılanlar ve kaplumbağalar), balıklar ve omurgasızlarda (kafadanbacaklılar, örümcekler ve böcekleri içermektedir) incelemiştir.
Tarihçe
İlk çıkarımlar
İnsan-olmayan hayvanların zihin ve davranışları, insanların hayal gücünü asırlar boyu cezbetmiştir. Descartes gibi pek çok yazar, hayvan zihninin varlığı ya da yokluğu hakkında tahminlerde bulundular. Bu tahminler, henüz modern bilim ve deneyler yokken hayvan davranışlarının gözlemlenmesine yol açtı. Bunun ulaştığı nihai nokta, hayvan zekasına dair çok sayıda hipotez üretilmesi olmuştur.
Ezop Masallarından Karga ile Sürahi’de, bir karga sürahideki suyu içebilene dek içini taşla doldurur. Bu, kargagillerin suyun hareketleri hakkındaki anlayışlarının göreceli olarak isabetli bir anlatımıdır. Romalı naturalist Yaşlı Plinius, bu hikâyenin gerçek hayattaki kargagillerin davranışlarını yansıttığını söyleyen ilk kişiydi.
Aristoteles, , bir hayvanın duyu organlarının, aldıkları bilgiyi karar almaya muktedir bir organa ilettiği, sonra bunların bir motor organa bağlandığı bir nedensellik zinciri hipotezi öne sürmüştür. Aristoteles’in kardiyosentrisizmine (bilişin kalpte oluştuğu yönündeki yanlış inanç) rağmen, bu yaklaşım bazı modern bilgi işlem anlayışlarına yaklaşmıştır.
İlk çıkarımlar illa kesin veya isabetli olmak zorunda değildi. Yine de, hayvanların mental kabiliyetlerine duyulan ilgi ve bu kabiliyetlerin insanlarınkiyle kıyası, Linnaeus’la başlayarak insanın primat olarak sınıflandırılması ile ve karınca davranışlarını inceleyen erken dönemlerinde mirmekolojinin etkisiyle artmıştır.
Morgan Kanunu
Yaratıcısı, 19. yüyzılda yaşamış İngiliz psikolog C. Lloyd Morgan’dan olan Morgan Kanunu, karşılaştırmalı (hayvan) psikolojisinin kurucu kaidelerinden biridir. Morgan Kanunu, gelişmiş haliyle şunu söylemektedir:
Bir hayvanın aktivitesinin, psikolojik evrim ve gelişimin daha alt kademeleri kullanılarak makul bir biçimde yorumlanabildiği hiçbir durumda, bu aktivite daha üst psikolojik işlemler bağlamında yorumlanmamalıdır.
Bir diğer deyişle, Morgan’a göre hayvan davranışlarına antropomorfik şekilde yaklaşmak yanılgıdır; insanlar davranışları rasyonel, ereksel ya da duygusal vb. olarak sadece, eğer davranışlar bu özelliklerin atfedilmediği daha ilkel yaşam formlarıyla ilişkili şekilde açıklanamıyorsa değerlendirmelidir.
Anekdottan laboratuvara
Hayvan zekası hakkındaki spekülasyonlar, sonradan Darwin’in büyük oranda anekdota dayalı yaklaşımı bilimin eleğinden geçemediyse de, onun insanları ve hayvanları aynı sürecin parçaları halinde ele almasıyla yerini kademeli olarak bilimsel çalışmalara bıraktı. Bu yöntem daha sonradan, anti-Darwinizm karşıtlığında temel bir yeri olan öğrencisi George J. Romanes tarafından genişletilmiştir. Buna rağmen Romanes, en çok çalışmalarındaki iki büyük kusurla bilinir: Anekdota dayalı gözlemler ve köklü antropomorfizmi. Bahsi geçen yaklaşımdan memnun kalmayan E. L. Thorndike, hayvan davranışlarını nesnel bir biçimde incelemek için laboratuvar ortamına taşıdı. Thorndike’ın kediler, köpekler ve civcivlerin bulmaca kutularından çıkışlarıyla ilgili dikkatli gözlemleri, bu davranışları gözlemleyen tecrübesiz bir insana zeki davranışlar gibi gelen davranışların aslında oldukça basit çağrışımlara dayalı olabileceği sonucuna varmasına yol açmıştır. Morgan Kanunu’nu kullanan Thorndike’a göre hayvan akıl yürütmesi, içgörüsü ya da bilinci yönünde yapılan çıkarımlar gereksiz ve yanıltıcıdır. Thorndike’la yakın zamanlarda İ. P. Pavlov hayvanlarda koşullandırılmış reflekslerle ilgili ufuk açıcı çalışmalarına başladı. Pavlov, köpekgillerin mental süreçlerine dair çıkarımları çabucak terk etti; ona göre bu tür girişimler sadece ihtilafa ve kafa karşıklığına yol açıyordu. Yine de gözlemlerini açıklayabilecek fizyolojik süreçler hakkında önermeler ortaya koymaya açıktı.
Davranışçı yarım asır
Thorndike, Pavlov ve açıksözlü davranışçı John B. Watson’ın çalışmaları hayvan davranışı araştırmalarına yarım asırdan uzun bir süre yön verdi. Bu süre boyunca basit çağrışımsallığı anlama konusunda kaydadeğer ilerlemeler oldu; bilhassa, 1930 civarında Thorndike’ın ve Pavlov’un önce Miller ve Kanorski, sonrasında da B. F. Skinner tarafından açıklığa kavuşturuldu. Koşullandırma üstüne pek çok deney yapılmaya devam edildi; bu deneyler bazı karmaşık teorilere kaynaklık etti, ama bunlarda etkisi olan zihinsel süreçler hakkında neredeyse hiç kaynak sunmadı. Zihinsel süreçlerin davranışı kontrol ettiği fikrini en bariz şekilde reddeden radikal davranışçı Skinner’dı. Bu görüş, mental imgeler gibi “özel olaylar” dahil olacak şekilde, davranışları hayvan ya da insan üstünde etkisi olan çevresel olaylara dayandırılarak açıklamayı amaçlamaktadır.
Araştırmalarda 1960 öncesinde baskın olan davranışçı yönelime rağmen, hayvanların zihinsel süreçlerinin reddi evrensel değildi. ve anlayışı güçlü şempanzeleri ile, ileride yapılacak olan hem hayvanlar hem de insanlardaki bilişsel araştırmalara belirgin katkıları olan ünlü Edward Tolman gibi etkili istisnalar da bulunuyordu.
Bilişsel devrim
1960’a yakın yıllarda başlayarak, insanlar hakkındaki araştırmalarda bir “bilişsel devrim” kademeli olarak hayvan araştırmalarında da benzeri bir değişimi tetikledi. Doğrudan gözlemlenemeyen süreçler hakkındaki çıkarımlar önce kabullenilmeye, sonra da olağanlaşmaya başladı. Bu düşünsel değişimin önemli savunucularından biri Donald O. Hebb’di. Hebb, “zihin”in karmaşık davranışları kontrol eden kafa içindeki süreçlere verilen bir isimden ibaret olduğunu ve bu süreçleri davranışlardan çıkarsamanın hem mümkün hem de zorunlu olduğunu savundu. Hayvanlar artık “bilişsel karmaşıklığın pek çok seviyesinde bilgiyi edinen, depolayan, geri çağıran ve içsel süreçlerinde işleyen ereksel birimler” olarak görülüyordu. Bu metnin kalanı, bu ufuk açan perspektif değişiminden sonra ortaya çıkan ya da büyük ilerlemeler kaydedilen pek çok araştırma alanına ve büyük dikkat çeken pek çok teorik ve deneysel bulguya değinmektedir.
Yöntemler
Hayvan bilişi araştırmalarında son 50 yılda çıkan ivmelenme, çalışma yapılan tür çeşitliliği ve kullanılan yöntemlerde hızlı artışlara yol açtı. Primatlar ve deniz memelileri gibi büyük beyinli hayvanların göze çarpan davranışları özellikle dikkat çekse de, büyük – küçük tüm hayvanlar (kuşlar, balıklar, karıncalar, arılar vd.) laboratuvar ortamında ya da dikkatle kontrol edilen saha çalışmalarında incelendiler. Laboratuvarda hayvanlar düzeneklerdeki kolu kullanmakta, ipleri çekmekte, yemek için kazmakta, su labirentlerinde yüzmekte ya da ayrımsama, dikkat, bellek ve kategorizasyon deneylerinde bilgi edinilebilmesi için bilgisayar ekranında görsellere yanıtlar vermektedir. Dikkatli saha çalışmaları yemek zulaları için kullanılan belleği, yıldızlarla yön bulmayı, iletişimi, alet kullanımını, türdeşliği ve başka pek çok şeyi keşfetmektedir. Çalışmalar sık sık doğal ortamındaki hayvanlara odaklanmakta ve türlerin çoğalma ve hayatta kalmaya yaradığı varsayılan davranışlarını tartışmaktadır. Bu gelişmeler etoloji ve davranışsal ekoloji gibi ilgili alanlardan gelen ortak verilerde artışı yansıtmaktadır. Davranışsal nörobilimin katkıları, bazı çıkarsanmış zihinsel süreçlerin fizyolojik alt katmanlarının açıklığa kavuşturulması şeklindedir.
Bazı araştırmacılar, insan çocuklarının farklı gelişim aşamalarında kavradığı bilinen kabiliyetleri ele alıp, belli türlerin bunlardan hangilerini yapabildiğini inceleyerek Piagetyen metodolojiyi etkili bir biçimde kullanmıştır. Diğerleri hayvan refahı ve evcil türlerin bakımıyla ilgili endişelerden ilham almıştır; örneğin Temple Grandin’in eşsiz uzmanlığı, insanlar ve diğer hayvanlar arasındaki benzerlikleri vurguladığı hayvan refahı ve çiftlik hayvanlarının etik tedavisidir. Metodolojik bir bakış açısından böylesi çalışmalardaki en büyük risklerden biri antropomorfizmdir, yani kişinin hayvan davranışlarını insan hisleri, düşünceleri ve motivasyonları şeklinde yorumlama eğilimi.
İnsan ve insan olmayan hayvanların bilişi pek çok ortak noktaya sahiptir ve bu durum, aşağıda özetlenen çalışmalara da yansımıştır; burada bulunan pek çok başlığa aynı zamanda bir insan bilişi yazısında da rastlanabilir. Elbette bu ikisi üstüne yapılan araştırmalar aynı zamanda oldukça önemli biçimlerde farklılık da göstermektedir. Bilindiği üzere insanlarla yapılan pek çok araştırma ya dili içermekte ya da dil üzerinedir; hayvan araştırmaları ise ya doğrudan ya da dolaylı olarak doğal ortamda hayatta kalmakta önemli davranışlara ilişkindir. Aşağıda hayvan bilişi araştırmalarındaki bazı başlıca alanların özetleri yer almaktadır.
Algı
Hayvanlar çevrelerini gözleri, kulakları ve diğer duyu organlarından gelen bilgiyi işleyerek algılar. Algısal süreçler pek çok türde insanlardakine benzer sonuçlarla çalışılmıştır. Bu kadar ilginç bir başka şey ise, insanlarınkinden farklı ya da onun ötesindeki algısal süreçlerdir; bunlara yarasa ve yunuslardaki ekolokasyon, balıkların deri reseptörleriyle hareket sezimi ve bazı kuşlarda bulunan olağandışı görüş keskinliği, hareket duyarlılığı ve ultraviyole ışığı görme kabiliyeti örnektir.
Dikkat
Dünyada herhangi bir anda olan şeylerin çoğu, o esnadaki davranışlarla alakasızdır. Dikkat, alakalı bilgileri seçip alakasız olanları baskılayan ve duruma göre bunlar arasında değişiklik yapan bir zihinsel sürece tekabül eder. Genellikle seçme işlemi, alakalı bilginin ortaya çıkışının öncesinde ayarlıdır; bu tür beklentiler anahtar uyaranlar ortaya çıktığında bunların hızlıca seçilmesini mümkün kılar. Dikkat ve beklentilerin insan olmayan hayvanların davranışlarına etkisi zengince araştırılmıştır ve bu çalışmaların birçoğu dikkatin kuşlar, memeliler ve sürüngenlerde, insanlardakiyle neredeyse aynı yolla çalıştığını göstermektedir.
Seçici öğrenme
Beyaza karşı siyah gibi iki uyaran arasında ayrım yapmaya eğitilen hayvanların, “parlaklık boyutuna” dikkat ettiği söylenebilir; ancak bu, bu boyutun diğerlerinin önüne çıkan bir tercih olup olmadığı hakkında bize pek az şey sunmaktadır. Daha açıklayıcı olan, hayvanların çeşitli farklı alternatifler arasından seçim yaptığı deneylerdir. Örneğin, birçok çalışma hayvanların renk ayrımında (ör. mavi ile yeşil) gösterdiği performansın, başka bir renk ayrımını öğrendikten sonra (ör. kırmızı ile turuncu), X ile O şekillerinin ayrımında eğitildikten sonrakine nazaran daha iyi olduğunu göstermektedir. Tersi etki ise biçimler üstüne eğitildikten sonra ortaya çıkmaktadır. Bundan dolayı, öncesinde aldığı eğitim hayvanın hangi boyut, renk ya da biçime dikkat edeceğini etkiliyor gibi durmaktadır.
Diğer deneyler göstermektedir ki, hayvanlar çevrenin bir özelliğine yanıt vermeyi öğrendikten sonra diğer özelliklere karşı gösterdikleri yanıtlama duyarlılığı azalmaktadır. Örneğin “bloklamada”, bir hayvan ödül ya da ceza ile bir uyarana (“A”) yanıt vermeye koşullandırılır. Hayvan istikrarlı bir şekilde A’ya yanıt verdikten sonra ek eğitim denemelerinde ikinci bir uyaran (“B”) A’ya eşlik eder. Sonrasında B uyaranıyla yapılan denemeler yalnız başına çok az yanıt oluşturur, bu durum B’ye dair öğrenimin A’nın önceki öğrenimi nedeniyle bloke olduğunu işaret etmektedir. Bu sonuç, uyaranların yeni bir bilgi sağlamadıkları zaman ihmal edildikleri hipotezini desteklemektedir. Bu yüzden bahsi geçen deneyde hayvan B’ye dikkat veremedi, çünkü B uyaranı A’yla birlikte ortaya çıktığında verdiğine ek bir bilgi sunmamıştı. Eğer bu yorumlama doğruysa dikkatsal sürece dair önemli bir anlayış sunmaktadır, ama bu çıkarım henüz kesinleşmiş değildir; zira bloklama ve birçok ilgili olgu, dikkatten söz edilmeyen koşullama modelleriyle de açıklanabilmektedir.
Bölünmüş dikkat
Dikkat sınırlı bir kaynağa sahiptir ve bir “ya hep ya hiç” yanıtı değildir: çevrenin bir özelliğine daha fazla dikkat ayrıldığı zaman, diğerlerine düşen pay azalır. Hayvanlarla yapılan çalışmaların birtakım çalışma bunun üstünedir. Bir deneyde, güvercinlere sinyal sesiyle eşzamanlı olarak ışık verildi. Güvercinler, yalnızca iki uyaranın doğru kombinasyonunu (ör. yüksek frekanslı bir sinyal ile sarı ışık) seçtiklerinde ödüllendirildiler. Kuşlar bu görevde iyi bir performans gösterdi ve bu muhtemelen dikkatlerini iki uyarana bölmelerinden kaynaklanıyordu. Yalnızca bir uyaran değiştiği ve diğeri ödüllendirilen değerinde kaldığında, değişken uyaranlara karşı yanıtlar gelişti ancak alternatif uyaranların ayrımsanması daha kötü hale geldi. Bu sonuçlar, dikkatin gelen uyaranlara daha fazla ya da daha az odaklanabilen sınırlı bir kaynağı olduğu fikriyle tutarlıdır.
Görsel arama ve dikkat önceleme
Yukarıda belirtildiği üzere, dikkatin işlevi hayvan için özel bir kullanımı olan bilgiyi seçmektir. Görsel arama karakteristik olarak bu tür seçimleri gerektirir ve arama görevleri hem insanlarda hem hayvanlarda dikkate bağlı seçimin karakteristikleri ve onu kontrol eden faktörleri saptamakta geniş bir biçimde kullanılmıştır.
Görsel arama üzerine deneysel araştırmalarına ilk olarak Luc Tinbergen’in saha gözlemleri (1960) öncülük etti. Tinbergen kuşların avlayacakları böcekleri belirlemede seçici olduğunu gözlemledi. Örneğin, kuşlar başka türler de olsa dahi, tekrar tekrar aynı tür böceği yakalamaya eğilimliydi. Tinbergen bu av seçiminin, bir böcek türünün saptanmasını öne çıkarırken diğer türlerin saptanmasını baskılayan bir dikkatsel önyargıdan kaynaklandığını ileri sürdü. Genel olarak bu “dikkat önceleme”nin dikkat verilen nesnenin bir mental temsilinin önceden etkin olmasına bağlı olduğu söylenir. Tinbergen bu mental temsili “arama imgesi” olarak adlandırmıştır.
Tinbergen’in önceleme hakkındaki saha gözlemleri çeşitli deneylerle desteklenmiştir. Örneğin Pietrewicz ve Kamil (1977, 1979) mavi alakargalara üstünde A türü güve olan, B türü güve olan ya da hiç güve olmayan ağaç gövdesi resimleri gösterdi. Kuşlar, güve olan resimleri gagaladıklarında ödüllendirildiler. Kritik bir nokta, belli bir güve türüyle yapılan tekrarlı denemelerde (ör. A, A, A,...) saptama olasılığının, denemelerin karışık yapılmasından sonraki (ör. A, B, B, A, B, A, A,...) olasılıklardan daha yüksek olmasıydı. Bu sonuçlar bir kez daha bir nesneyle ardışık olarak karşılaşmanın bu nesneye dikkatsel bir yatkınlık geliştirdiğini söylemektedir.
Aramada dikkat öncelemesi oluşturmanın bir diğer yolu, hedefle ilişkilendirilmiş bir ileri sinyal sağlamaktır. Örneğin, eğer bir kişi ötücü ötüşü duyarsa, bir çalıda ötücü serçe saptamaya daha yatkın hale gelebilir. Bu etkiyi hayvan deneklerde ortaya koyan deneyler bulunmaktadır.
Yine başka deneyler görsel aramanın hız ve kesinliğini etkileyen uyaran faktörlerinin doğasını keşfetmiştir. Örneğin, tek bir hedefi bulmak için gereken süre, görsel alandaki şeylerin sayısıyla yükselmektedir. Tepki süresindeki bu artış eğer dikkat dağıtıcılar hedefe benzerse daha keskinleşirken, farklıysa daha hafif seyretmektedir. Eğer dikkat dağıtıcılar hedeften biçim ve renk olarak çok farklıysa süre artışı hiç görülmeyebilir.
Konseptler ve kategoriler
Temel fakat tanımlaması zor bir şey olarak “konsept”in konsepti, henüz psikolojik çalışmaların odak noktası olmadan yüzlerce yıl önce filozoflarca tartışılıyordu. Konseptler insanlar ve hayvanların dünyayı işlevsel gruplar halinde organize etmesini mümkün kılar; bu gruplar algısal anlamda benzer nesneler ve olaylardan, ortak işleve sahip farklı şeylerden ya da analojiler gibi ilişkiler arası ilişkilerle şekillendirilmiş olabilir. Bu konulardaki daha ileri tartışmalar pek çok referansla birlikte Shettleworth (2010), Wasserman ve Zentall (2006) ve Zentall ve ark. (2008) makalelerinde bulunabilir. Sonuncusu, internette ücretsiz erişime açık bulunmaktadır.
Yöntemler
Hayvan konseptleri üzerine çalışmaların çoğu büyük çeşitliliklerle kolayca oluşturulan ve sunulan görsel uyaranlarla yapılmıştır, ancak sesli ve diğer uyaranlar da kullanılmıştır. Güvercinler mükemmel görüşleri ve her zaman görsel hedeflere yanıt vermeye koşullanmış olmaları nedeniyle çokça kullanılmıştır; bununla beraber başka kuşlar ve birtakım diğer hayvanlarla da çalışılmıştır. Tipik bir deneyde, bir kuş ya da başka bir hayvan çok sayıda resmin birer birer gösterildiği bir bilgisayar ekranıyla karşılaştırılıyor ve denek kategori içinden bir şeyi gagaladığı ya da ona dokunduğu zaman ödül alırken, kategori dışı şeylerde herhangi bir ödül almıyor. Alternatif olarak, deneğe seçim yapması için iki ya da daha fazla resim sunuluyor. Pek çok deney önceden hiç görülmemiş şeylerin sunulmasıyla sonlanıyor; bu şeylerin başarılı sınıflandırılması, hayvanın yalnızca belli başlı uyaran-yanıt ilişkilerini öğrenmekle kalmadığını gösteriyor. İlgili bir başka yöntem, bazen ilişkisel konseptler çalışılırken kullanılan örneğe eşleştirmedir. Bu görevde hayvan sadece bir uyaran görür ve iki ya da daha fazla alternatif arasından seçim yapar, biri ilkiyle aynıdır; sonrasında hayvan eşleşen uyaranı seçince ödüllendirilir.
Algısal kategoriler
Algısal kategorizasyonun, bir insan yahut hayvanın ortak özellikler içeren bir uyaranlar skalasına yanıt verirkenkine benzer bir şekilde ortaya çıktığı söylenir. Örneğin bir sincap Rex, Shep ya da Trixie’yi gördüğünde ağaca tırmanır; bu, sincabın her üçünü de kaçınılması gereken şeyler olarak kategorize ettiğini göstermektedir. Olayların böylesi gruplara ayrılması, hayatta kalmak için elzemdir. Bir hayvan eğer bir nesne hakkında öğrendiklerini (ör. Rex beni ısırdı) aynı kategorideki yeni olaylara (köpekler ısırabilir) uygulamak istiyorsa onu kategorize etmelidir.
Doğal kategoriler
Pek çok hayvan biçim ya da renk farklarını algılayarak nesneleri kolayca sınıflandırır. Örneğin arılar ya da güvercinler, eğer ödüllendiriliyorsa tüm kırmızı bir nesneleri seçmeyi ve ödüllendirilmiyorsa tüm yeşil nesneleri reddetmeyi öğrenebilir. Çok daha zor görünen ise, bir hayvanın aynı gruba ait gözükse de renk ve biçimi çok değişken olan doğal nesneleri kategorize etme kabiliyetidir. Klasik bir çalışmada, güvercinleri insanların fotoğraflardaki varlıkları ya da yokluklarına yanıt verecek şekilde eğitti. Kuşlar biçim, boyut ve renkteki büyük değişikliklere rağmen, hem insanların olduğu hem de olmadığı görsellere bakarak, kısmen ya da tamamen insan görüntüsü içeren fotoğrafları gagalamayı çabucak öğrendiler. Takip eden çalışmalarda güvercinler diğer doğal nesneleri (ör. ağaçlar) kategorize ettiler ve eğitim sonrasında bir ödül olmadan önceden görmedikleri fotoğrafları ayırabilir hale geldiler. Benzer çalışmalar kuş şarkıları gibi doğal ses kategorilerinde de yapıldı. Bal arıları (Apis mellifera), “yukarı” ve “aşağı” konseptlerini oluşturabilmektedir.
İşlevsel ya da çağrışımsal kategoriler
Algısal olarak alakasız uyaranlar eğer ortak bir kullanımları varsa ya da ortak sonuçlara yol açıyorlarsa bir sınıfın üyeleri olarak yanıt alabilirler. Vaughan’ın sıklıkla atıf yapılan bir çalışması (1988) buna bir örnektir. Vaughan, çok sayıda alakasız görseli iki rastgele sete, A ve B’ye böldü. Güvercinler A setindeki görselleri gagaladıkları zaman ödüllendirildiler, ancak B setindeki görselleri gagalayınca ödüllendirilmediler. Bu görevi makul düzeyde öğrendikten sonra, sonuçlar tersine çevrildi: B’deki nesneler yemek sağlarken, A’dakiler sağlamıyordu. Sonrasında bu durum tekrar ve tekrar tersine döndürülerek devam etti. Vaughan, 20 veya üstü değişimden sonra ödülün bir setteki birkaç görselle ilişkilendirilmesinin kuşların setteki diğer resimlere daha fazla ödül olmadan yanıt vermesine yol açtığını buldu. Sanki kuşlar “eğer set A’daki bu görseller yemek getiriyorsa, set A’nın diğer görselleri de yemek getirmeli” diye düşünüyordu. Bu, kuşların artık her setteki görselleri işlevsel olarak denk şekilde kategorize ettiği anlamına gelir. Pek çok başka prosedür de aynı benzer şekilde sonuçlandı.
Bağıntısal ya da soyut kategoriler
Basit bir uyaranı örneğe eşleştirme görevinde (yukarıda anlatıldığı şekliyle) test edildiğinde pek çok hayvan kolayca “eğer örnek kırmızıysa kırmızıya, yeşilse yeşile dokun” gibi belli eşya kombinasyonlarını öğrenebilirler. Ancak bu, “aynı” ve “farklı” genel konseptleri arasında ayrım yapabildiklerini göstermemektedir. Eğer eğitim sonrasında bir hayvan önceden hiç görmediği acayip bir şeyi başarıyla eşleştirirse bu, daha iyi bir kanıt olacaktır. Maymunlar ve şempanzeler bunu yapmayı öğrenmektedir; güvercinler de eğer pek çok farklı uyaranla ciddi manada pratik yapmaları sağlanırsa bunu yapmaktadır. Yine de, ilk olarak örnek sunulduğundan, başarılı bir eşleşme hayvanın konsept olarak “aynı” eşyadan ziyade, basitçe en yakın zamanda görülen “tanıdık” eşyayı seçtiği anlamına da gelebilir. Birtakım çalışma bu olasılıkları ayrıştırmayı denemiş ve net olmayan sonuçlar ortaya koymuştur.
Kural öğrenme
Kuralların öğrenimi bazen insanlarla sınırlı bir kabiliyet olarak düşünülür; ancak bazı deneyler primatlar ve başka hayvanlarda da basit kural öğrenimini kanıtlamıştır. Kanıtların çoğu, “kuralın” bir dizi olayın meydana çıkışından müteşekkil olduğu sekans öğrenme çalışmalarından gelmektedir. Kural kullanımı eğer hayvan farklı olay düzenlerini ayırt edebiliyorsa ve bu ayrımı aynı düzenle kurulan yeni olaylara da aktarabiliyorsa mevcut demektir. Örneğin, Murphy ve ark. (2008) sıçanları görsel sekansları ayırt etmek üzere eğitti. Bir grupta ABA ve BAB ödüllendirildi; A “parlak ışık” ve B “loş ışık” anlamına geliyordu. Diğer uyaran üçlemeleri ödüllendirilmedi. Sıçanlar, her ne kadar hem parlak hem de loş ışıklar denk şekilde ödülle ilişkilendirilse bile görsel sekansı öğrendiler. Daha önemlisi, sesli uyaranla yapılan ikinci bir deneyde sıçanlar, önceden öğrenilmiş düzenle kurulan bambaşka uyaranların sekanslarına doğru şekilde yanıt verdi. Benzer sekans öğrenimleri kuşlar ve diğer hayvanlarda da gösterildi.
Bellek
İnsan belleğini analiz etmek üzere geliştirilen kategoriler (, , çalışma belleği) hayvan hafızası çalışmalarına da uygulandı ve insan kısa dönemli belleğinin bazı karakteristik fenomenleri (ör. ) hayvanlarda, özellikle de maymunlarda bulundu. Ancak çoğu ilerleme uzamsal belleğin analizinde kaydedildi; bu çalışmaların bazıları fizyolojik temellerini ve bu bellekte hipokampusun rolünü açıklığa kavuşturmayı amaçlarken diğer çalışmalar Clark fındıkkıranları, belli alakargalar, baştankaralar ve belli sincaplar gibi ekolojik nişlerinin radikal değişimlere rağmen binlerce zula yerini hatırlamayı zorunlu kıldığı çoklu-sürü hayvanlarının uzamsal belleğini keşfetmeyi amaçlamıştır.
Bellek, Apis mallifera arayıcı bal aralarında geniş şekilde incelenmiştir. Bu arılar hem besiyerine spesifik olmayan geçici kısa-süreli çalışma belleği hem de besiyerine spesifik uzun dönem referans belleği kullanmaktadır. Bir serbest uçan bal arısında tek bir öğrenim denemesi günlerce, üç deneme ise yaşam boyu süren bellek sağlamaktadır. Kabuksuz sümüklüböcekler, Limax flavus, yaklaşık 1 dakikalık kısa dönemli belleğe ve yaklaşık 1 aylık uzun dönemli belleğe sahiptir.
Yöntemler
İnsanlarda olduğu üzere araştırmalar “çalışma” ya da “kısa dönem” belleğini “referans” ya da uzun dönem bellekten ayırmaktadır. Çalışma belleği deneyleri, yakın geçmişte (genellikle de birkaç saniye ya da dakika içinde) gerçekleşen olaylara dair belleği değerlendirmektedir. Referans belleği deneyleri “bir düzenek koluna basmak yemek getirir” ya da “çocuklar bana fıstık verir” gibi düzenlilikleri değerlendirir.
Alışkanlık
Alışkanlık, bellek kıyaslamasının kısa bir zaman aralığındaki en basit testidir. Test bir hayvanın bir uyaran ya da olaya karşılık yanıtını daha önceki bir olaya yanıtıyla kıyaslar. Eğer ikinci yanıt ilkinden istikrarlı bir şekilde farklıysa, hayvan ilki hakkında bir şeyler hatırlıyor olmalıdır; bu, motivasyon, duyu hassasiyeti ya da test uyaranı gibi faktörlerin değişmediği durumlarda geçerlidir.
Gecikmiş yanıt
Gecikmiş yanıt çalışmaları hayvanlarda kısa dönemli bellek çalışmalarında sıklıkla kullanılmaktadır. Hunter’ın (1913) gösterdiği şekliyle tipik bir gecikmiş yanıt deneyinde hayvana renkli ışık gibi bir uyaran verilir ve kısa bir zaman sonra hayvanın alternatifler arasından uyaranla eşleşen ya da ona bir şekilde benzeyen şeyi seçer. Örneğin Hunter’ın çalışmalarında, üç hedef kutusundan birinde kısa süreliğine ışık belirdi ve hayvan o kutuları seçerken ışıklandırılanın arkasında yemek buldu. Çalışmaların çoğu bazı “gecikmiş örneğe eşleşme” çeşitlemeleriyle yapılmıştır. Örneğin bu görevi içeren ilk çalışmalardan birinde, bir güvercine kesintili ya da kesintisiz bir ışık verildi. Birkaç saniye sonra güvercinin gagalamasıyla konumu değişen iki anahtar aydınlatıldı; birini aydınlatan ışık kesintiliyken diğerini aydınlatan kesintisizdi. Kuş eğer orijinal uyaranla eşleşen anahtarı gagalarsa yemek verildi.
Örneğe eşleştirmeli görevlerin sık kullanılan bir çeşidi, hayvanın farklı uyaranlar içeren daha sonraki bir seçimi kontrol ederken ilk uyaranı kullanmasını gerektirmektedir. Örneğin, eğer başlangıç uyaranı siyah bir çemberse, hayvan gecikme sonrasında “kırmızıyı” seçmeyi öğrenir; eğer siyah kareyse doğru seçenek “yeşildir”. Bu yöntemin ustaca kurulan türevleri, belleğin müdahaleye bağlı unutma ve çoklu eşya belleği gibi özelliklerini de içeren pek çok özelliğini araştırmakta kullanılmıştır.
Radyal kollu labirent
Radyal kollu labirent, uzamsal konum belleğini test etmek ve konumu belirleyen mental süreçleri belirlemekte kullanılır. Bir radyal labirent testinde, bir hayvan çeşitli yönlerle hedef kutularına ulaşan küçük bir platforma bırakılır; hayvan bir ya da daha fazla hedef kutusunda yemek bulur. Bir kutuda yemek bulunca hayvanın merkez platforma dönmesi gereklidir. Labirent hem referans hem çalışma belleği testinde kullanılabilir. Örneğin, birden fazla seans boyu sekiz-kollu labirentin aynı dört kolunun yemeğe çıktığını düşünün. Eğer sonraki bir test seansında hayvan hiç yem konmayan bir kutuya giderse, bu durum referans belleğinin başarısızlığını işaret eder. Diğer yandan eğer hayvan aynı test seansında önceden boşalttığı bir kutuya tekrar giderse, bu durum çalışma belleğinin başarısızlığı olacaktır. Koku ipuçları gibi karışıklık yaratan çeşitli etkenlerin varlığı, bu tür çalışmalarda dikkatlice kontrol edilir.
Su labirenti
Su labirenti bir hayvanın uzamsal konum belleğini test etmek ve bir hayvanın konumları nasıl saptadığını keşfetmek için kullanılır. Tipik olarak bu labirent, opaklaştırılmış suyla dolu sirküler bir tanktır. Labirentin bir yerine konumlandırılmış küçük bir platform, su yüzeyinin hemen altında yer alır. Tanka bırakılan hayvan o platformu bulana dek tankta yüzer. Pratik yaptıkça hayvan platformu giderek daha hızlı bulur. Referans belleği, platformu ortadan kaldırıp hayvanın eskiden platform olan bölgede ne kadar zaman harcadığıyla belirlenir. Tank içindeki ve çevresindeki görsel ve diğer ipuçları, hayvanın çevredeki referans alabileceği noktalar ve bunların geometrik ilişkilerinden yararlanmaya ne kadar itimat ettiğini belirlemek için değiştirilebilir.
Uzamsal biliş
Bir hayvanın yaşam alanı ister kilometre karelerle, ister metre karelerle ölçülüyor olsun, hayatta kalabilmesi tipik şekilde o hayvanın yemek kaynağı bulabilmesi ve yuvasına dönebilmesine bağlıdır. Bazen böyle bir görev, bir kimyasal izi takip etmek gibi yollarla göreceli olarak basit bir şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak karakteristik olarak hayvanın bir şekilde konumlar, yönler ve mesafeler hakkında bilgi edinebilmesi ve bu bilgileri kullanabilmesi gereklidir. Aşağıdaki paragraflar hayvanların bunu yapma yollarından bazılarını özetlemektedir.
- Yer imleri Hayvanlar sıklıkla yuvalarının ya da diğer hedeflerinin ne gibi göründüğünü öğrenirler ve eğer görüş alanlarındaysa basitçe ona doğru hareket ederler; bunun onlar için “yer imi” görevi gördüğü söylenir.
- Referans noktalar Bir hayvan hedefini göremediğinde, yakındaki nesnelerin varlığını öğrenip bu referansları rehber olarak kullanabilir. Kuşlar ve arılarla çalışan araştırmacılar bunu, yuvanın bulunduğu yerin yakınındaki öne çıkan nesnelerin yerini değiştirip, arayıcı hayvanların yuvalarını yeni bir yerde aramasına yol açarak göstermişlerdir.
- Sabit konum hesabı Aynı zamanda “yol birleştirme” olarak da bilinir. Bireyin pozisyonunu, bilinen bir konumdan başlayıp sonrasında gittiği mesafe ve yönlerin kaydını tutarak hesaplaması sürecidir. Klasik deneyler çöl karıncalarının pozisyonlarını yiyecek arayışıyla gezdikleri pek çok metreyle takip ettiklerini göstermiştir. Rastgele dönüşleri olan bir yol izlese de, karınca yemeği bulduğu zaman doğrudan yuvasına döner. Ancak eğer karınca olduğu yerden alınıp, örneğin birkaç metre doğuya bırakılırsa, yuvasının o kadar metre doğusuna yönelir.
- Bilişsel haritalar Bazı hayvanlar çevrelerinin bir bilişsel haritasını oluşturuyor gibi görünmektedir. Bunun anlamı, iki konum arasındaki mesafeyi ve gitmek için hangi yönde gitmek gerektiğini hesaplayacak şekilde bilgi edinebildiklerini ve bu bilgiyi kullanabildikleridir. Böylesi bir harita-benzeri temsillenmenin, örneğin bir hayvanın önceki tecrübesi iki kaynağa da yuvasından gitmesi olsa da, bir yemek kaynağından diğerine direkt gidişinde kullanıldığı düşünülmektedir. Bu alandaki araştırmalar aynı zamanda sıçanlar ve güvercinlerin çevrelerinin geometrik özelliklerini kullanması, sıçanların hem radyal kol labirentlerinde hem su labirentlerinde uzamsal örüntüler temsillenmesi gibi şeyleri ortaya çıkarmıştır. Uzamsal biliş bir hayvan ya da insanın çevresindeki pek çok nesne içinden belli nesneleri görsel olarak aramasında kullanılır.
- Sapma davranışı Bazı hayvanlar uzamsal çevrelerine dair ileri bir anlayışa sahip gibi görünmektedir ve eğer daha dolaylı bir yol izlemek avantajlarınaysa, hedeflerine giden en direkt yolu tercih etmezler. Bazı sıçrayan örümcekler avlarına en direkt yoldan gitmektense daha dolaylı bir yol kullanır; bu onların davranışları ve rota belirlemedeki esnekliklerini ve muhtemel bir içsel öğrenimi işaret eder.
Uzun-mesafeli yön bulma; yöngüdüm
Pek çok hayvan mevsimsel göç sırasında ya da üreme yerlerine giderken yüzlerce ya da binlerce mil kat eder. Güneş, diğer yıldızlar, ışığın polarizasyonu, manyetik ipuçları, kokusal ipuçları, rüzgarlar ya da bunların bir kombinasyonunun rehberliğinden yararlanabilirler.
Kuyruksuz maymunlar ve kurtlar gibi hayvanların uzamsal bilişte iyi olma nedenlerinin bu yeteneğin hayatta kalmak için gerekliliği olduğu öne sürülür. Bazı araştırmacılar bu kabiliyetin köpeklerde bir şekilde kaybolmuş olabileceğini, bunun nedeninin insanların onlara yaklaşık 15.000 yıllık bir evcilleştirme süreci boyunca yemek ve barınak sağlaması olduğunu savunmaktadır.
Zamanlama
Günün zamanı: sirkadyen ritimleri
Çoğu hayvanın davranışları dünyanın günlük aydınlık-karanlık döngüsüyle senkronizedir. Bu nedenle pek çok hayvan gündüz aktifken diğerleri gece aktiftir, yine bazıları şafak ya da alacakaranlık yakınlarında aktiftir. Her ne kadar kişi bu “sirkadyen ritimlerinin” basitçe ışığın varlığı ya da yokluğuyla kontrol edildiğini düşünebilirse de, çalışma yapılan hayvanların neredeyse tamamı, sürekli aydınlık ya da karanlık koşullarında bile aktivite döngüleri sağlayan bir “biyolojik saat” sahibi olduklarını göstermiştir.Sirkadyen ritimleri öylesine otomatik ve canlılar için önemlidir ki – bitkilerde bile bulunurlar – genellikle bilişsel süreçlerden ayrıca ele alınırlar.
Süreç zamanlaması
Hayatta kalmak sıklıkla hayvanın süreç zamanlamasına bağlıdır. Örneğin kızıl sinekkuşu çiçek nektarıyla beslenir ve sıklıkla aynı çiçeğe döner; ancak bunu yalnızca çiçeğin yeterince nektar yenilemesine yetecek bir zaman geçtikten sonra yapar. Bir deneyde sinekkuşları hızlıca nektarı biten ancak sabit bir süre (ör. yirmi dakika) sonra dolan yapay çiçeklerle beslendiler. Kuşlar yaklaşık doğru zamanda geri dönmeyi öğrendiler ve sekiz ayrı çiçeğin dolum hızını öğrenip hangi çiçeği ne kadar zaman önce ziyaret ettiklerini hatırladılar.
Süreç zamanlamasının ayrıntıları bazı türlerde çalışılmıştır. En yaygın yöntemlerden biri “zirve yöntemi”dir. Tipik bir deneyde, bir işlem odasındaki sıçan yemek için bir düzeneğin koluna basar. Bir ışık gelir, bir kol basımını takip eden sabit bir süre, örneğin on saniye sonrasında bir yem paletiyle sonuçlanır. Zamanlama, bir yemeğin verilmediği ve ışığın olduğu durumlarda ölçülür. Bu denemelerde sıçan yaklaşık on saniye boyunca kola giderek artan sayılarda basar ve yemek gelmeyince kademeli olarak basmayı bırakır. Bu deneylerde sıçanların kola en çok bastıkları süre, fare için tahmini ödül zamanı olarak düşünülür.
Zirve yöntemini kullanan deneyler ve diğer yöntemler göstermiştir ki, hayvanlar kısa süreçleri oldukça doğru zamanlamaktadır. Birden fazla olayı tek seferde zamanlayabilirler ve zamanı uzamsal ve diğer ipuçlarıyla birleştirebilirler. Böyle testler aynı zamanda hayvan zamanlaması teorilerinin kantitatif testlerinde (Gibbon’ın Sayısal Bekleyiş Teorisi, Killeen’in Zamanlamanın Davranışsal Teorisi ve Machado’nun Zamanlamayı Öğrenme modeli vb.) kullanılmıştır. Hiçbir teori henüz genel kabule ulaşamamıştır.
Alet ve silah kullanımı
Her ne kadar uzun süre alet kullanımı insana özgü bir özellik olarak düşünülmüşse de, bugün memeliler, kuşlar, kafadan bacaklılar ve böcekler gibi pek çok hayvanın alet kullandığına dair kanıt var. Alet kullanımı tartışmaları sıklıkla neyin “alet” teşkil ettiği hakkında bir tartışma içerir ve alet sıklıkla hayvanın zekası ve beyninin boyutuyla ilişkilendirilir.
Memeliler
Alet kullanımı hem vahşi hem tutsak primatlarda, özellikle de büyük kuyruksuz maymunlarda pek çok kez bildirilmiştir. Aletlerin primatlarca kullanımı çeşitlidir ve avlanmayı (memeliler, omurgasızlar, balıklar), bal toplamayı, gıda işlemeyi (kabuklu yemişler, meyveler, sebzeler ve tohumlar), su biriktirmeyi, silahları ve barınakları içerir. 2007’de yapılan bir araştırma, insanlar dışında bir türün sistematik silah kullanımına ilk kanıt olarak Fongoli Savanı'ndaki şempanzelerin çubukları sivrilterek avlanırken mızrak olarak kullandıklarını göstermiştir. Vahşi yaşamlarında ya da tutsakken kendiliğinden alet kullanan diğer memeliler filleri, ayıları, deniz memelilerini, su samurlarını ve firavunfarelerini içermektedir.
Kuşlar
Bülbül, papağan, Mısır akbabası, kahverengi kafalı sıvacı kuşu, martılar ve baykuşlar gibi birçok kuş türü vahşi yaşamda alet kullanırken gözlemlenmiştir. Galapagos Adaları’nın ağaçkakan ispinozları gibi bazı türler, yemek arayışlarında elzem bir yeri olan belli aletler kullanırlar. Ancak bu davranışlar sıklıkla esnetilemez ve yeni durumlarda etkili biçimde kullanılamaz. Çok sayıda kuş türü oldukça değişken karmaşıklıklarda yuvalar inşa etmektedir; ancak yuva inşa etme davranışı “alet kullanımı”nın bazı tanımlarını karşılasa da, diğer tanımlarda bu karşılanmamaktadır.
Birçok kargagil türü kontrollü deneylerde alet kullanmak üzere eğitilmiştir. Laboratuvar koşullarında genişçe incelenen türlerden biri Yeni Kaledonya kargasıdır. Betty adındaki bir karga, kendisine oldukça yabancı gelen bir problemi çözmek için bir teli alet olarak kullandı. Betty, bir kuyudan yemek çıkarırken çengel şeklindeki bir teli mi kullanacağı, yoksa düz teli deneyeceği hakkında test edildi. Betty, eti düz telle dürtmeyi denedi. Bu doğrudan yaklaşımın bir dizi başarısız sonuca ulaşmasından sonra, teli çekti ve onu kuyunun yapışkan bantla kaplı sonuna yönlendirmeye başladı. Tel çabucak yapıştı; sonrasında Betty onu yana doğru çekip, bükerek kurtardı. Sonrasında kancalı teli kuyuya gönderdi ve eti çıkardı. Devamındaki on denemeden yalnız birinde sadece düz tel verildi; Betty önce onu düz şekilde kullanmayı deneyip sonra bir kanca yaparak aynı şekilde kullandı.
Balıklar
Pek çok lapina türünün, iki-kapaklıların (deniz tarağı, deniz kestanesi, istiridye) kabuklarını kırarken kayaları örs olarak kullandığı gözlenmiştir. Bu davranış ilk kez bir turuncu noktalı fildişi balığında (Choerodon anchorago), 2009 yılında Giacomo Bernardi tarafından videoya çekilmiştir. Balık, iki-kapaklıyı zemininden ayırmak için kumları kaldırıp, avını ağzıyla tutarak bir kayaya yüzdükten sonra, kayayı örs olarak kullanarak başını sağa sola savurup yumuşakçayı parçalayana kadar kayaya çarpar. Bu davranış aynı zamanda Avustralya’nın Büyük Bariyer Resifi’ndeki karalekeli fildişi balığında (Choerodon schoenleinii), Florida’daki sarıbaşlı lapinada (Halichoeres garnoti) ve akvaryum ortamındaki altı-çizgili lapinada (Thalassoma hardwicke) da gözlenmiştir. Bu türler, familyanın filogenetik ağacının zıt sonlarında yer almaktadır, dolayısıyla bu davranış tüm lapinalarda yerleşmiş olabilir.
Omurgasızlar
Bazı kafadanbacaklıların hindistan cevizi kabuklarını korunmak ya da kamuflaj için kullandığını biliniyor.
Conomyrma bicolor türünden karıncalar, taşları ve diğer küçük cisimleri çeneleriyle taşıyıp rakip kolonilerin dikey girişlerine bırakır, böylece işçilerin rekabet olmadan yemek aramaları sağlanmaktadır.
Akıl yürütme ve problem çözme
Oldukça büyük miktarda türün, soyut düşünce gerektiriyor gibi görünen sorunları çözebildiği aşikardır. Wolfgang Köhler’in (1917) şempanzelerle çalışması bunun ünlü ilk örneklerindendir. Köhler, şempanzelerin erişimlerinin dışında kalan muzları almak gibi sorunlarda deneme yanılma yapmadığını gözlemlemiştir. Bunun yerine şempanzeler “kararlı bir ereksellik” denebilecek bir şekilde davranıp, kendi kendilerine kutuları meyveye ulaşabilecekleri biçimde yerleştirdiler. Modern araştırmalar, benzeri davranışları çok daha az zekası olduğu düşünülen hayvanlarda da yeterli ön eğitim verildiği takdirde saptamıştır. Nedensel akıl yürütme aynı zamanda ekinkârgaları ve Yeni Kaledonya kargalarında da gözlenmiştir.
Kentsel alanlardaki Barbados şakrakkuşlarının (Loxigilla barbadensis) yaratıcı problem çözme görevlerinde kırsal çevrelerdeki şakrakkuşlarından daha iyi oldukları, ancak renk ayrımında bir farkları bulunmadığı gösterilmiştir.
Bilişsel önyargılar
Bilişsel önyargı, diğer bireyler ya da durumlar hakkındaki çıkarımların mantıksız bir biçimde şekillenirken, muhakemenin norm ya da rasyonaliteden bir sistematik örüntüyle ayrılmasına karşılık gelmektedir.
Bilişsel önyargı bazen “Bu bardak yarı dolu mu, yarı boş mu?” sorusuyla resmedilmektedir. “Yarı boş” seçeneğinin karamsarlığı, “yarı dolu” seçeneğinin ise iyimserliği işaret ettiği söylenir. Bunu hayvanlarda test etmek için, bir hayvan A uyaranının, örneğin bir 100 Hz frekanslı sesin, pozitif bir olayı öncelediği yönünde, örneğin hayvanın düzenek koluna basmasıyla oldukça istenen bir yemeğin verilmesi gibi bir şekilde eğitilir. Aynı hayvan B uyaranında, örneğin 900 Hz sesin negatif bir olayı öncelediğini bekleyecek şekilde eğitilir; örneğin, hayvan kola bastığı zaman tatsız bir yemek verilir. Sonrasında hayvan ortalama bir C uyaranıyla, örneğin 500 Hz sesle test edilir ve hayvanın kolu pozitif mi negatif mi bir sonuçla ilişkilendirdiği gözlenir. Bunun hayvanın pozitif ya da negatif bir duygu durumda olup olmadığını belirteceği ileri sürülmüştür.
Bu yaklaşımı kullanan bir çalışmada gıdıklanan sıçanlar, yalnızca bakımı yapılan sıçanlardan farklı tepki verdi. Gıdıklanan sıçanlar, sadece bakımı yapılan sıçanlara göre daha iyimserdi. Araştırmacılar böylece “...ilk kez doğrudan ölçülen olumlu duygu durumla belirsizlikte karar verme arasında bir bağlantıyı hayvan modelinde” ortaya koyduklarını söylediler.
Bilişsel önyargının sıçanlar, köpekler, rhesus makakları, koyunlar, civcivler, sığırcıklar ve bal arılarını içeren birtakım türde olduğuna dair bazı kanıtlar bulunmaktadır.
Dil
İnsan dilinin hayvanlardaki modellenmesi, hayvan dil araştırması olarak geçmektedir. Kuyruksuz maymunlardaki dil deneylerine ek olarak, aynı zamanda papağanlar ve büyük benekli ağaçkakanları da içeren, primat olmayan türlere dil veya dil benzeri davranış öğretme konusunda bazı benzer düzeyde başarılı girişimler yapılmıştır. Nim Chimpsky adlı hayvanla edindiği sonuçlardan ve diğer sonuçları analiz eden Herbert Terrace, şempanzelerin yeni cümleler üretebildiği fikrini eleştirmiştir. Louis Herman bundan kısa bir süre sonra şişe burunlu yunusların yapay dilleri kavrayışlarıyla ilgili bir araştırma yayınlamıştır (Herman, Richards, & Wolz, 1984). Her ne kadar bu tür çalışmalar özellikle bilişsel dilbilimciler arasında ihtilaflıysa da, pek çok araştırmacı birçok hayvanın tek kelimelerin anlamını kavrayabildiğini, bazı hayvanların da basit cümleleri ve sentaktik çeşitlilikleri kavrayabildiği konusunda hemfikirdir. Ancak herhangi bir hayvanın yeni cümlelere denk gelecek sembol dizileri oluşturabildiği üstüne pek az kanıt bulunmaktadır.
İçgörü
Wolgang Köhler, genellikle deneysel psikolojiye içgörü konseptini katan kişi olarak bilinir. Şempanzelerle çalışan Köhler, Edward Thorndike’ın hayvanların problemleri kademeli olarak deneme yanılmayla çözmeleri gerektiği teorisinden şüphe etmeye başladı. Köhler, Thorndike’ın hayvanlarının sadece deneme yanılma kullanabilmesinin nedeninin, durumlarının diğer problem çözme şekillerini olanaksızlaştırdığını söyledi. Şempanzelere nispeten yapısal olmayan bir durum oluşturduğunda, bir şempanzenin bir kutuyu muza ulaşabileceği yere koymaya birden yönlenivermesi gibi ani “a-ha!” anlarıyla içgörüsel davranış değişimleri geçirdiğini gözlemledi. Daha yakın zamanda Asya fillerinin (Elephas maximus) benzer içgörülü problem çöme davranışları sergiledikleri gösterildi. Bir erkek filin, bir kutuyu önceden erişemeyeceği bir yemeğe erişmek için üstüne çıkmak amacıyla hareket ettirdiği gözlemlendi.
Matematiksel beceri
Çeşitli çalışmalar hayvanların sayısal bilgileri kullanabildiğini ve iletişimlerinde aktarabildiğine, bazılarının da ilkel düzeyde sayı sayabildiğine işaret etmektedir. Bazı örnek araştırmalar aşağıda verilmiştir.
Bir çalışmada rhesus maymunlarına farklı çeşitlerde 1, 2, 3 ya da 4 eşya nesne bulunan görüntüler gösterildi. Bunlara, sayısal sıralamayı da içeren çeşitli yollardan yanıt vermek için eğitildiler. Örneğin ilk olarak “1”e, sonra “2”ye dokunacaklardı ve bu sırayı takip edeceklerdi. Daha önceden hiç görmedikleri eşyalar taşıyan görüntülerle test edildiklerinde, görüntülere aynı düzenle yanıt vermeye devam ettiler. Araştırmacılar, maymunların en azından sıralamalı ölçekte 1’den 9’a kadarki sayısal çoklukları temsilleyebildikleri sonucuna ulaştı.
Karıncalar sayısal değerleri kullanabilmekte ve bu bilgiyi iletebilmektedir. Örneğin, çeşitli türlerden karıncalar kendi yemek bölgelerinde diğer koloni üyeleriyle karşılaşma sayılarına dair oldukça isabetli saptamalarda bulunabilmektedir. Matematiksel beceri, sarı un kurdu böceklerinde (Tenebrio molitor) ve bal arılarında da tanımlanmıştır.
Batı ova gorillerine iki farklı yemek tepsisi seçeneği sunulduğunda, daha çok yemek bulunan tepsiyi seçme ihtimalleri eğitimle birlikte artmaktadır. Benzeri bir deneyde şempanzeler daha fazla emek olan seçeneği seçmiştir.Semenderler farklı sayıda meyve sineği içeren iki görüntü gösterildiğinde, ödül olarak yemek verilince, daha fazla sinek olan görseli seçtiklerini gösteren bir deney bulunmaktadır.
Diğer deneyler hayvanların yemek olmayan şeylerin niceliğini ayrımsama kabiliyetlerini göstermek üzere yürütülmüştür. Amerikan siyah ayıları, bir bilgisayar ekranından yararlanılan deneyde nicelik ayrımı yapabildiklerini göstermiştir. Ayılar, ekrandaki iki kutudan birindeki noktaları miktarlarına göre seçmek üzere pençe ya da burunlarıyla dokunmak üzere eğitildiler. Eğitim süresince ayılar doğru yanıtlarda yemekle ödüllendirildiler. Tüm ayılar, deneyde hareket etmeyen noktalar sunulduğunda, rastgele hata oranının belirlediğinin üstünde bir başarı sergilediler. Ayılar, noktaların sayısının bulundukları kutunun boyutuyla orantılı olduğu ve olmadığı iki farklı deneyde doğru yanıt vererek, gerçekten de ekranda beliren noktaların niceliğini seçtiklerini ve sadece daha büyük ya da küçük seçim yapmadıklarını gösterdi. Eğer retinal imgelere göre seçim yapıyor olsaydılar, bu sadece boyutla muhakeme yaptıklarını gösterecekti.
Şişeburunlu yunuslar, iki sıradan daha az nokta içereni seçme kabiliyeti göstermiştir. Deneyi kurgulayanlar, bir havuz ortamında farklı sayıda noktalar içeren iki tahta kullandılar. Yunuslar önce daha az nokta olan tahtayı seçmek üzere eğitildiler. Bu, yunusun daha az nokta olan tahtaya her yaklaştığında ödüllendirilmesiyle yapıldı. Deneyin test kısmında, iki tahta kuruldu ve yunusun sudan çıkarak tahtalardan birine işaret etmesi bekleniyordu. Yunuslar, daha az nokta olan tahtayı şans eseri olabilecek orandan çok daha yüksek bir sıklıkla seçtiler; bu, onların sayıları ayırt edebildiklerini göstermektedir. Belli bir gri papağan, eğitimden sonra sıfırdan altıya kadar sayıları ayırt edebilme kabiliyeti göstermiştir. Rakam ve vokalizasyon eğitiminden sonra deney, papağana kaç tane nesnenin gösterildiği sorularak yapıldı.Melek balığı, bilmediği bir ortama bırakıldığında türdeşleriyle grup oluşturacaktır; buna sürüleşme denir. İki farklı boyuttaki grup arasında seçim sunulduğunda, melek balığı iki gruptan daha büyük olanını seçecektir. Bu durum 2:1 oranı veya daha üstünün ayırt edilmesiyle görülebilmektedir; yani gruplardan birinde diğerindekinin en az iki katı balık olduğu sürece, balık büyük grubu seçecektir.
Monitör kertenkelelerinin sayısal becerisi olduğu gösterilmiştir; bazı türler altıya kadar olan sayıları birbirinden ayırt edebilmektedir.
Zeka
İnsan olmayan hayvanların bilişsel kabiliyet ve zekası sözlü ölçeklerle ölçülemediğinden, tersine alışkanlık kazandırma, sosyal öğrenme ve tamamen farklı durumlara yanıt verme gibi çeşitli yollarla ölçülmüştür. ve çalışmaları, bir tekil zeka faktörünün, primatlardaki bireysel bilişsel kabiliyet ölçümlerinde oluşan çeşitliliklerin %47’sinden sorumlu olduğunu göstermiştir. Bu oran farelerde %55 ile %60 oranlarında değişkenlik göstermektedir. Bu değerler, insanlardaki genel zeka faktörü olarak bilinen, tekil zeka faktörü olarak açıklanan IQ’da kabul edilen değişkenliğe (%40-50) yakındır.
Genel zeka faktörü ya da g faktörü, bir bireyin çeşitli bilişsel kabiliyet ölçümlerindeki skorları arasında gözlemlenen korelasyonları özetleyen bir psikometrik yapıdır. g faktörünün evrimsel yaşam tarihine ve zekanın evrimine, ayrıca sosyal öğrenme ve kültürel zekaya da ilişkin olduğu belirtilmektedir.g’nin insan olmayan modelleri, genetik ve nörolojik araştırmalarda g’nin değişkenliğinin arkasındaki mekanizmaları daha iyi anlamak için kullanılmaktadır.
Zihin teorisi
Zihin teorisi, erek, arzu, rol yapma, bilgilenim gibi mental evreleri kendine ve başkalarına atfetme ve başkalarının kişiden farklı arzular, erekler ve perspektiflere sahip olduklarını anlama kabiliyetidir.
Kuzgunlarla yapılan bazı araştırmalar, zihin teorisinin insan olmayan türlerde olduğunu kanıtlayan bir örnek sunmaktadır. Kuzgunlar Corvidae familyasının üyesidir; bu familyanın yüksek bilişsel kabiliyetleri olduğu düşünülmektedir. Bu kuşların, baskın kuzgunları aynı anda hem görüp hem de duyabildiklerinde, yemeklerini gizledikleri gözlemlenmiştir. Bu gözlemden hareketle kuzgunlar, bir mental evre olarak “görme” hakkındaki anlayışları yönünden test edildiler. İlk adımda kuşlar, baskın bireyler görülebiliyorken zulalarını korumuş, ancak yan odadan yalnızca sesleri gelirken harekete geçmemişlerdir. Sonraki adımda, yan odayı görmelerini sağlayacak bir gözetleme deliği açılmıştır. Gözetleme deliği açıkken, kuzgunlar baskın bireyleri yan odada duyduklarında, baskın bireyin sesi kayıtlardan oynatılsa da zulalarını korumuşlardır.
Bilinç
Hayvanların bilinçleri ya da benlik konsepti olduğunun söylenebileceği durumlar, şiddetli tartışmalara konu olmuştur. Bu alanda en iyi bilinen araştırma tekniği, ’ın tertiplediği ayna testidir. Testte hayvan uyurken ya da sedasyon altındayken derisine bir işaret konur ve sonrasında yansımasını bir aynada görmesi sağlanır; eğer hayvan kendiliğinden işareti temizleme hareketine yönelirse bu, kendisinin farkında olduğu şeklinde yorumlanır. Bu kritere göre öz farkındalık şempanzelerde ve ayrıca bazı büyük kuyruksuz maymunlarda, Avrupa saksağanlarında, bazı deniz memelilerinde ve bir Asya filinde bildirilmiştir; ancak maymunlarda buna rastlanmamıştır. Ayna testi bazı araştırmacılar tarafından tamamen görmeye, yani insanların birincil duyusuna odaklandığı, oysa diğer türlerin köpeklerin koku duyusuyla olduğu gibi diğer duyulardan daha çok yararlandığı fikriyle eleştirilmektedir.
Bazı hayvanlarda metakognisyonun, bilişsel öz farkındalığa bazı kanıtlar sunduğu söylenmiştir. Büyük kuyruksuz maymunlar, yunuslar ve rhesus maymunlarının kendi mental evrelerini inceleyebildikleri ve bir “bilmiyorum” yanıtıyla zor soruları cevaplamaktan kaçındıkları gösterilmiştir. Bireyin kendi bedensel koşulları üstüne farkındalığını açığa çıkaran ayna testinin aksine, bu belirsizlik gözleminin bireyin içsel mental evrelerinin farkındalığını açığa çıkardığı düşünülmektedir. 2007 yılındaki bir çalışma, her ne kadar böyle yorumlanması sorgulanıyorsa da, sıçanlarda metakognisyona dair bazı kanıtlar sunmuştur. Bu türler aynı zamanda kendi belleklerinin gücünden de haberdar olabilirler.
Bazı araştırmacılar, hayvanların yaptığı çağrıların ve diğer vokal davranışların bilince dair kanıtlar sunduğunu ileri sürmektedir. Bu fikir, Weir’ın (1962) çocukların hakkındaki araştırması ve Greenfield ve diğerlerinin (1976) çocukların erken dönem konuşmaları üstüne incelemelerinden doğmuştur. Bazı araştırmalar Arielle adındaki bir macaw papağanıyla yapılmıştır.
2012 temmuzunda, Cambridge’deki İnsan ve İnsan-olmayan Hayvanlarda Bilinç Konferansı’nda bir grup bilim insanı şu deklarasyonu imzaladılar:
Kanıtlar, insan olmayan hayvanların nöroanatomik, nörokimyasal ve nörofizyolojik olarak bilinçlilik evrelerinin altyapısına sahip oldukları ve buna ek olarak ereksel davranışlar sergilediklerinde kesişmektedir. Sonuç olarak, kanıtların ağırlıklı bir bölümü insanların bilinç üreten nörolojik altyapıya sahip olmakta yalnız olmadıklarını göstermektedir. Tüm memelileri, kuşları ve ahtapotlar dahil başka pek çok yaratığı da kapsayan pek çok insan olmayan hayvanda da bu nörolojik altyapılar mevcuttur.
Biyolojik sınırlar
İçgüdüsel sürüklenme, bilişsel araştırmaların yorumlanışını etkileyebilen bir başka etkendir. Bu etken, bir hayvanın öğrenilmiş yanıtlarının önüne geçebilen, içgüdüsel davranışlarına dönme eğilimidir. Konsept, Keller ve ’ın bir rakuna kutu içine madeni para koymayı öğretmesinden köken almıştır. Rakun, yemek ararken yaptığı gibi pençelerini paraya sürtme davranışına geri dönmüştür.
Hayvanların uyaranları işleme ve yanıtlama kabiliyetleri beyin boyutlarıyla korrelasyon içindedir. Küçük beyinli hayvanlar, büyük beyinli hayvanlara nazaran öğrenmeye daha az dayalı basit davranışlar göstermeye meyillidirler. Omurgalılar, bilhassa memeliler, büyük beyinlere ve tecrübeyle değişen karmaşık davranışlara sahiptirler. denen bir formül, beyin ve vücut boyutu arasında bir ilişki bulunduğunu göstermektedir. Bu katsayı tarafından 1960’ların sonlarında ortaya konmuştur. Ensefalizasyon katsayısı bir eğri şeklindeyken, eğrinin üstünde kalan bir hayvan kendi boyutundaki ortalama bir hayvandan daha fazla bilişsel kabiliyet göstermektedir; aynı şekilde eğrinin altındaki bir hayvanın da bu kabiliyetinin daha düşük olması beklenir. Çeşitli formüller ileri sürülmüşse de, Ew(beyin) = 0.12w(vücut)2/3 formülünün memeli örneklerine uyduğu bulunmuştur. Formül en iyi ihtimalle fikir verici olarak ele alınmalı, memeli olmayanlara yalnızca ciddi dikkatle uygulanmalıdır. Bazı diğer omurgalı sınıflarında üs olarak 2/3 yerine ¾ kullanılmaktadır ve pek çok omurgasız grubunda formül anlamlı sonuçlar vermeyebilmektedir.
Hayvan bilişinin aleyhindeki deneysel kanıtlar
Çok sayıda deney, bazı hayvan türlerinin zeki, içgörülü ya da bir zihin teorisini haiz olduğu inancıyla hemen bağdaştırılamaz.
(1823-1915), ilerideki tüm bu tür deneylere yön verir nitelikte, böceklerin “ne yaptıklarını anlamadan kendilerini zorlayan içgüdülerine itaat ettiklerini” savunmuştur. Örneğin, felçli avını anteni yerine bacağından tutabileceğini anlamak bir kum yabanarısının idrakının çok ötesindedir. Ona göre “arının hareketleri, her hareketin bir sonrakini tetiklediği, önceki susmadan sonrakinin başlamadığı düzenli bir yankılar dizisi gibidir.” Fabre’nin sayısız deneyi onu, bilim insanlarının hayvanları nesnel şekilde çalışmak yerine “yüceltmeye çalıştıkları” sonucuna ulaştırmıştır.
C. Lloyd Morgan’ın (1852-1936) gözlemleri ona hayvanlardaki prima facie zeki davranışların sıklıkla ya içgüdüler ya da deneme yanılmayla sonuçlandığını gözlemlemiştir. Örneğin, Morgan’ın köpeğinin kafasının arkasıyla kapı sürgüsünü kaldırıp bahçe kapısını açarak kaçtığını izleyen çoğu ziyaretçi, köpeğin davranışlarının düşünme süreci içerdiğine kanidir. Oysa Morgan, köpeğin önceki, rastgele ve amaçsız hareketlerini dikkatle gözlemlemiş, bu sürecin “metodolojik planlama” değil “mutlu bir etkiye ulaşılana kadar süren deneme ve yanılmalar” içerdiğini savunmuştur.
Thorndike, aç kedi ve köpekleri, “bir kordonun düğümünü çekmek gibi basit bir hareketle çıkabilecekleri” kapalı yerlere koydu. Hayvanların davranışları onda “mantığın gücüne sahip olmadıkları” fikrini oluşturdu. Thorndike, hayvan davranışı hakkındaki kitapların çoğunun “bize psikoloji değil, daha ziyade hayvan methiyesi verdiğini” yazdı.
Her ne kadar Köhler’in deneyleri sık sık hayvan biliş hipotezine destek olarak atıflansa da, kitabı aksi örneklerle doludur. Örneğin, şempanzeleri yalnızca bir kutuyu uzaklaştırarak muz alabilecekleri bir ortama koydu. Köhler, şempanzenin “böyle sorunları çözmekte özellikle sorun yaşadığını; sıklıkla ortadan çok rahat bir şekilde kaldırabileceği engeli uzaklaştırmaktansa, en garip ve en uzak aletleri durumunda kullanmak istediğini ve en alışılmamış yöntemleri seçtiğini” gözlemledi.
Louisiana Üniversitesinden Daniel J Povinelli ve Timothy Eddy, şempanzelerin iki yemek sağlayıcısı arasından seçim yapma şansları olduğunda, şempanzelerin yemek isteme hareketini hem bu hareketi görebilen hem de göremeyen insanlara yaptıklarını göstermiş, böylece şempanzelerin insanların gördüğünü anlamadıkları ihtimalini güçlendirmiştir.
Wayne Eyalet Üniversitesi’nden Moty Nissani, Birmanyalı oduncu fillerini, bir kovadan yemek almak için kapak kaldırmak üzere eğitmiştir. Sonrasında yemek kovaya yerleştirilirken, kapak artık yemek erişimini engellemediği bir yere taşınmıştır. Tüm fillerin ödüle ulaşırken kapağı itmeye devam etmesi, fillerin basit nedensel ilişkileri kavramadıkları fikrine yol açmaktadır.
Türlere göre bilişsel yetiler
Geleneksel olarak yaygın olan, ’dır, yani hayvanların daha yüksek kademelere yerleştiği, insanların karakteristik olarak en üstte bulunduğu bir doğa merdivenidir. Ancak böyle bir hiyerarşi kullanımı üstünde bazı anlaşmazlıklar bulunmaktadır; bazı eleştirmenler spesifik bilişsel kapasitelerin farklı ekolojik nişlere göre adaptasyonlar olduğunu anlamanın gerekli olabileceğini söylemektedir (, (1998), Reznikova, (2007)).
Adil olsun ya da olmasın, hayvanların bilişsel görevlerdeki performansı sıklıkla insanlarınkiyle kıyaslanmaktadır. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, en yakın biyolojik akrabalarımız olan büyük kuyruksuz maymunlar, çoğunlukla insanlar gibi bir performans göstermeye meyyaldir. Kuşlar arasında tipik olarak kargagiller ve papağanların insan benzeri görevlerde iyi performans gösterdiği bulunmuştur. Bazı ahtapotlar da alet kullanımı gibi yüksek seviye bazı yetenekler sergiledikleri gösterilmiştir; ancak kafadanbacaklı zekası üstüne araştırmalar hala sınırlıdır.
Babunların da kelimeleri tanıma kabiliyetine sahip oldukları gösterilmiştir.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- The limits of intelligence 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Douglas Fox, Scientific American, 14 Haziran 2011.
- Andrews, Kristin. "Animal Cognition". (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- Allen, Colin. "Animal Consciousness". (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- "Animal Minds". İnternet Felsefe Ansiklopedisi.
- Center for Avian Cognition 23 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . University of Nebraska (Alan Kamil, Alan Bond)
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Shettleworth, S.J. (2010). Cognition, Evolution and Behavior. 2. Oxford Press, New York.
- ^ ; Heinze, J. (2008). (PDF). Animal Cognition. 11 (3). ss. 431-439. doi:10.1007/s10071-007-0133-0. (PMID) 18183432. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ ; Farmer, K.; Heinze, J. (2013). "The effects of age, rank and neophobia on social learning in horses" (PDF). Animal Cognition. 17 (3). ss. 645-655. doi:10.1007/s10071-013-0696-x. (PMID) 24170136. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Schuetz, A; Farmer, K; (2016). "Social learning across species: horses (Equus caballus) learn from humans by observation" (PDF). Animal Cognition. 20 (3). ss. 567-573. doi:10.1007/s10071-016-1060-8. (PMID) 27866286. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ "Reptiles known as 'living rocks' show surprising cognitive powers". Nature (İngilizce). 576 (7785). 29 Kasım 2019. s. 10. Bibcode:2019Natur.576...10.. doi:10.1038/d41586-019-03655-5.
- ^ Descartes, R. (1649), Passions of the Soul
- ^ "Crows understand water displacement at the level of a small child: Show causal understanding of a 5- to 7-year-old child". ScienceDaily (İngilizce). 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2019.
- ^ Pliny the Elder (1855). Natural History. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Corcilius, Klaus; Gregoric, Pavel (1 Ocak 2013). "Aristotle's Model of Animal Motion". Phronesis (İngilizce). 58 (1). ss. 52-97. doi:10.1163/15685284-12341242. ISSN 1568-5284.
- ^ Morgan, C.L. (1903). An Introduction to Comparative Psychology. 2. W. Scott, London. ss. 59.
- ^ Darwin, C. 1871, The descent of man, and selection in relation to sex
- ^ Romanes, J. G. 1883, Animal Intelligence
- ^ Dewsbury, D. (1978). Comparative Animal Behavior. McGraw-Hill Book Company. New York, NY.
- ^ Thorndike, E. L. 1911, Animal intelligence.
- ^ Pavlov, I.P. 1928, Lectures on conditioned reflexes
- ^ Watson, J. B. (1913). "Psychology as the Behaviorist Views it". Psychological Review. 20 (2). ss. 158-177. doi:10.1037/h0074428. hdl:21.11116/0000-0001-9182-7.
- ^ Miller, S.; Konorski, J. (1928). "Sur une forme particulière des reflexes conditionels". Comptes Rendus des Séances de la Société de Biologie et de Ses Filiales. Cilt 99. ss. 1155-1157.
- ^ Skinner, B. F. (1932) The Behavior of Organisms
- ^ Hull, C. L. (1943) The Principles of Behavior
- ^ Skinner, B. F. About Behaviorism 1976
- ^ Köhler, W. (1917) The Mentality of Apes
- ^ Tolman, E. C. (1948) Cognitive maps in rats and men Psychological Review, 55, 189-208
- ^ Niesser, U. (1967) Cognitive Psychology
- ^ p. 3, Hebb, D. O. 1958 A Textbook of Psychology
- ^ p. 2, Menzel, R. & Fischer, J. (2010) Animal Thinking: Contemporary Issues in Comparative Cognition
- ^ a b c d p.8 ff, Wasserman & Zentall (eds) (2006) Comparative Cognition
- ^ Foster, James J.; Smolka, Jochen; Nilsson, Dan-Eric; Dacke, Marie (31 Ocak 2018). "How animals follow the stars". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 285 (1871). s. 20172322. doi:10.1098/rspb.2017.2322. ISSN 0962-8452. (PMC) 5805938 $2. (PMID) 29367394.
- ^ Grandin, Temple (2009) Animals Make Us Human: Creating the Best life for Animals (with Catherine Johnson)
- ^ Stebbins, W. C. & M. A. Berkley (1990) Comparative Perception, Vol. I, Basic Mechanisms; Vol. II, Complex Signals New York: Wiley.
- ^ Smith, E. E., and Kosslyn, S. M. (2007) "Cognitive Psychology: Mind and Brain" Pearson Prentice Hall.
- ^ Blough, D. S. (2006) Reaction-time explorations of visual attention, perception, and decision in pigeons. In E. A. Wasserman & T. R. Zentall (Eds) Comparative Cognition: Experimental Explorations of Animal Intelligence pp. 89-105. New York: Oxford.
- ^ N. J. Mackintosh (1983) Conditioning and Associative Learning New York: Oxford
- ^ Kamin, L. J. (1969) Predictability, surprise, attention, and conditioning. In Campbell and Church (eds.) Punishment and Aversive Behavior, New York: Appleton-Century-Crofts pp. 279-296
- ^ Zentall, T. R. (2004). "Selective and divided attention in animals". Behavioural Processes. 69 (1). ss. 1-16. doi:10.1016/j.beproc.2005.01.004. (PMID) 15795066.
- ^ Blough, D. S. (1969). "Attention shifts in a maintained discrimination". Science. 166 (3901). ss. 125-126. Bibcode:1969Sci...166..125B. doi:10.1126/science.166.3901.125. (PMID) 5809588.
- ^ Tinbergen, L (1960). "The natural control of insects in pine woods: I. Factors influencing the intensity of predation by songbirds". Archives Néerlandaises de Zoologie. Cilt 13. ss. 265-343. doi:10.1163/036551660X00053.
- ^ Pietrewicz, A. T.; Kamil, A. C. (1977). "Visual Detection of Cryptic Prey by Blue Jays (Cyanocitta cristata)". Science. 195 (4278). ss. 580-582. Bibcode:1977Sci...195..580P. doi:10.1126/science.195.4278.580. (PMID) 17732294. 23 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Pietrewicz, A. T. Kamil (1979). "Search image formation in the blue jay (Cyanocitta cristata).". Science. 204 (4399). ss. 1332-1333. Bibcode:1979Sci...204.1332P. doi:10.1126/science.204.4399.1332. (PMID) 17813172. 22 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Blough, P. M. (1989). "Attentional priming and visual search in pigeons". . Cilt 17. ss. 292-298. doi:10.1037/0097-7403.17.3.292.
- ^ Kamil, A.C. & Bond, A. B. (2006) Selective attention, priming, and foraging behavior. In E. A. Wasserman and T. R. Zentall(eds) Comparative Cognition: Experimental Exploration of Animal Intelligence New York: Oxford
- ^ Blough, D. S. & Blough, P. M. (1990) Reaction-time assessments of visual processes in pigeons. In M. Berkley & W. Stebbins (Eds.) Comparative perception (pp. 245-276). New York:Wiley.
- ^ E. E. Smith & D. L. Medin (1981) Categories and Concepts Harvard Univ. Press
- ^ a b c d e Zentall, T. R.; Wasserman, E. A.; Lazareva, O. F.; Thompson, R. R. K.; Ratterman, M. J. (2008). "Concept Learning in Animals". Comparative Cognition & Behavior Reviews. Cilt 3. ss. 13-45. doi:10.3819/ccbr.2008.30002 .
- ^ Dooling, R. J., & Okanoya, K. (1995). Psychophysical methods for assessing perceptual categories. In G. M.Klump, R. J.Dooling, R. R.Fay, & W. C.Stebbins (Eds.)," Methods in Comparative Psychoacoustics" (pp. 307–318). Basel, Switzerland: Birkhäuser Verlag.
- ^ Herrnstein, R. J. (1964). "Complex Visual Concept in the Pigeon". Science. 146 (3643). ss. 549-551. Bibcode:1964Sci...146..549H. doi:10.1126/science.146.3643.549. (PMID) 14190250.
- ^ Herrnstein, R. J. (1979). "Acquisition, Generalization, and Discrimination Reversal of a Natural Concept". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. 5 (2). ss. 116-129. doi:10.1037/0097-7403.5.2.116.
- ^ R. S. Bhatt, E. A. Wasserman, W.F.J. Reynolds, & K. S.. Knauss (1988) "Conceptual behavior in pigeons: Categorization of both familiar and novel examples from four classes of natural and artificial stimuli." Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes, 14, 219-234
- ^ Avargues-Weber, A.; Dyer, A.G.; Giurfa, M. (2011). "Conceptualization of above and below relationships by an insect". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 278 (1707). ss. 898-905. doi:10.1098/rspb.2010.1891. (PMC) 3049051 $2. (PMID) 21068040.
- ^ Vaughan, W.; Jr (1988). "Formation of equivalence sets in pigeons". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. Cilt 14. ss. 36-42. doi:10.1037/0097-7403.14.1.36.
- ^ See; D'Amato, M.; Columbo, M. (1988). "Representation of serial order in monkeys (Cebus apella")". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. Cilt 14. ss. 11-139.
- ^ Murphy, R. A.; Mondragon, E.; Murphy, V. A. (2008). "Rule learning by rats" (PDF). Science. 319 (5871). ss. 1849-1851. Bibcode:2008Sci...319.1849M. doi:10.1126/science.1151564. (PMID) 18369151. 4 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Kundrey, S. M. A.; Strandell, B; Mathis, H.; Rowan, J. D. (2010). "Learning of monotonic and nonmonotonic sequences in domesticated horses (Equus callabus") and chickens (Gallus domesticus")". Learning and Motivation. 14 (3). ss. 213-223. doi:10.1016/j.lmot.2010.04.006.
- ^ Wright, AA; Santiago, Hector C.; Sands, Stephen F.; Kendrick, Donald F.; Cook, Robert G. (1985). "Memory processing of serial lists by pigeons, monkeys, and people". Science. 229 (4710). ss. 287-289. Bibcode:1985Sci...229..287W. doi:10.1126/science.9304205. (PMID) 9304205.
- ^ Balda, R.; Kamil, A. C. (1992). "Long-term spatial memory in Clark's nutcracker, Nucifraga columbiana". Animal Behaviour. 44 (4). ss. 761-769. doi:10.1016/S0003-3472(05)80302-1.
- ^ Greggers, U.; Menzel, R. (1993). "Memory dynamics and foraging strategies of honeybees". Behavioral Ecology and Sociobiology. Cilt 32. ss. 17-29. doi:10.1007/BF00172219.
- ^ Menzel, R. (1993). "Associative learning in honey-bees". Apidologie. 24 (3). ss. 157-168. doi:10.1051/apido:19930301 .
- ^ Wustenberg, D.; Gerber, B.; Menzel, R. (1998). "Long- but not medium-term retention of olfactory memory in honeybees is impaired by actinomycin D and anisomycin". European Journal of Neuroscience. 10 (8). ss. 2742-2745. doi:10.1046/j.1460-9568.1998.00319.x. (PMID) 9767405.
- ^ Hammer, M.; Menzel, R. (1995). "Learning and memory in the honeybee". Journal of Neuroscience. 15 (3 Pt 1). ss. 1617-1630. doi:10.1523/JNEUROSCI.15-03-01617.1995. (PMC) 6578179 $2. (PMID) 7891123.
- ^ Yamada, A.; Sekiguchi, T.; Suzuki, H.; Mizukami, A. (1992). "Behavioral analysis of internal memory states using cooling-induced retrograde anmesia in Limax flavus". The Journal of Neuroscience. 12 (3). ss. 729-735. doi:10.1523/JNEUROSCI.12-03-00729.1992. (PMC) 6576046 $2. (PMID) 1545237.
- ^ Hunter, W. S. (1913) "The delayed reaction in animals and children" Behavior Monographs, 2
- ^ Blough, D. S. (1958). "Delayed matching in the pigeon". Journal of the Experimental Analysis of Behavior. 2 (2). ss. 151-160. doi:10.1901/jeab.1959.2-151. (PMC) 1403892 $2. (PMID) 13801643.
- ^ Shettleworth, S. J. (2010) "Cognition, Evolution, and Behavior" New York: Oxford
- ^ Vorhees, C. V.; Williams, M. T. (2006). "Morris water maze: procedures for assessing spatial and related forms of learning and memory". Nature Protocols. 1 (2). ss. 848-858. doi:10.1038/nprot.2006.116. (PMC) 2895266 $2. (PMID) 17406317.
- ^ a b "Animal Spatial Cognition:Comparative, Neural & Computational Approaches". 17 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Lund, Nick (2002). Animal cognition. Psychology Press. s. 4. ISBN .
- ^ Treisman, Anne M.; Gelade, Garry (Ocak 1980). "A feature-integration theory of attention". Cognitive Psychology. 12 (1). ss. 97-136. doi:10.1016/0010-0285(80)90005-5. ISSN 0010-0285. (PMID) 7351125.
- ^ Sherwin, C.M., (2001). Can invertebrates suffer? Or, how robust is argument-by-analogy? Animal Welfare, 10 (supplement): S103-S118
- ^ Gauthreaux, Sidney A. (1980). Animal Migration, Orientation, and Navigation. Academic Press
- ^ Savolainen, Peter; Zhang, Ya-Ping; Luo, Jing; Lundeberg, Joakim; Leitner, Thomas (22 Kasım 2002). "Genetic evidence for an East Asian origin of domestic dogs". Science. 298 (5598). ss. 1060-1062. Bibcode:2002Sci...298.1610S. doi:10.1126/science.1073906. (PMID) 12446907.
- ^ Fiset, Sylvain; Vickie Plourde (29 Ekim 2012). "Object permanence in domestic dogs (Canis lupus familiaris) and gray wolves (Canis lupus)". Journal of Comparative Psychology. 127 (2). ss. 115-127. doi:10.1037/a0030595. (PMID) 23106804.
- ^ Brauer, Juliane; Juliane Kaminski; Julia Riedel; Josep Call; Michael Tomasello (2006). "Making inferences about the location of hidden food: social dog, causal ape". Journal of Comparative Psychology. 120 (1). ss. 38-47. doi:10.1037/0735-7036.120.1.38. (PMID) 16551163.
- ^ Webb, Alex A.R. (2003). "The physiology of circadian rhythms in plants". New Phytologist. 160 (2). ss. 281-303. doi:10.1046/j.1469-8137.2003.00895.x.
- ^ APA Handboook of Comparative Psychology, Vol 2 "Perception, Learning and Cognition",(2017), Call, J.(Ed), Chapter 23,"Timing in Animals", APA Washington D.C.
- ^ Henderson; Hurly, TA; Bateson, M; Healy, SD (2006). "Timing in free-living rufous hummingbirds, Selasphorus rufus". Current Biology. 16 (5). ss. 512-515. doi:10.1016/j.cub.2006.01.054 . (PMID) 16527747.
- ^ Gibbon, J (1977). "Scalar expectancy theory and Weber's law in animal timing". Psychological Review. 84 (3). ss. 279-325. doi:10.1037/0033-295x.84.3.279.
- ^ Killeen, P. R. (1991). Behavior’s time. In G. Bower (Ed.), The psychology of learning and motivation (Vol. 27, pp. 294–334). New York: Academic Press
- ^ Machado, A., & Pata, P. (2005). Testing the Scalar Expectancy Theory (SET) and the Learning to Time model (LeT) in a double bisection task. Behavior and Learning, 33, 111-122
- ^ Chimps Use "Spears" to Hunt Mammals, Study Says 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . John Roach for National Geographic News (February 22, 2007) (accessed on June 12, 2010)
- ^ Hunt, G.R (1996). "Manufacture and use of hook-tools by New Caledonian crows". Nature. 379 (6562). ss. 249-251. Bibcode:1996Natur.379..249H. doi:10.1038/379249a0.
- ^ a b Shettleworth, Sara J. (2012). "Do Animals Have Insight, and What Is Insight Anyway?". Canadian Journal of Experimental Psychology. 66 (4). ss. 217-226. doi:10.1037/a0030674. (PMID) 23231629.
- ^ "Video shows first tool use by a fish". 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Bernardi, G. (2011). (PDF). Coral Reefs. Cilt 31. s. 39. doi:10.1007/s00338-011-0823-6. 31 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2013.
- ^ Finn, J. K.; Tregenza, T.; Tregenza, N. (2009). "Defensive tool use in a coconut-carrying octopus". Current Biology. 19 (23). ss. R1069-R1070. doi:10.1016/j.cub.2009.10.052. (PMID) 20064403.
- ^ Michael H.J. Möglich; Gary D. Alpert (1979). "Stone dropping by Conomyrma bicolor (Hymenoptera: Formicidae): A new technique of interference competition". Behavioral Ecology and Sociobiology. 2 (6). ss. 105-113. doi:10.1007/bf00292556. JSTOR 4599265.
- ^ For chimpanzees, see for example (1983)
- ^ Wolfgang Köhler The Mentality of Apes (1917)
- ^ Pepperberg, I. M. (1999). The Alex Studies: Cognitive and Communicative Abilities of Grey Parrots. Cambridge MA: Harvard University Press.
- ^ Tebbich, Sabine; Seed, Amanda M.; Emery, Nathan J.; Clayton, Nicola S. (Nisan 2007). "Non-tool-using rooks, Corvus frugilegus, solve the trap-tube problem". Anim Cogn. 10 (2). ss. 225-31. doi:10.1007/s10071-006-0061-4. (PMID) 17171360.
- ^ Taylor, A.H; Hunt, G.R; Medina, F.S; Gray, R.D (Ocak 2009). "Do New Caledonian crows solve physical problems through causal reasoning?". Proc. R. Soc. B. 276 (1655). ss. 247-254. doi:10.1098/rspb.2008.1107. (PMC) 2674354 $2. (PMID) 18796393.
- ^ Audet, J.N.; Ducatez, S.; Lefebvre, L. (2015). "The town bird and the country bird: problem solving and immunocompetence vary with urbanization". Behavioral Ecology. 27 (2). ss. 637-644. doi:10.1093/beheco/arv201 .
- ^ Harding, EJ; Paul, ES; Mendl, M (2004). "Animal behaviour: cognitive bias and affective state". Nature. 427 (6972). s. 312. Bibcode:2004Natur.427..312H. doi:10.1038/427312a. (PMID) 14737158.
- ^ Rygula, R; Pluta, H; P, Popik (2012). "laughing rats are optimistic". PLOS ONE. 7 (12). ss. e51959. Bibcode:2012PLoSO...751959R. doi:10.1371/journal.pone.0051959. (PMC) 3530570 $2. (PMID) 23300582.
- ^ Haselton, M. G.; Nettle, D.; Andrews, P. W. (2005). The evolution of cognitive bias. In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology: Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc. ss. 724-746.
- ^ Terrace, H., L.A. Petitto, R.J. Sanders, T.G. Bever(1979) Science 206 (4421): 891–902
- ^ Köhler, W. "Mentality of Apes," 1917.
- ^ Foerder, P.; Galloway, M.; Barthel, T.; Moore De, D. E.; Reiss, D. (2011). Samuel, Aravinthan (Ed.). "Insightful Problem Solving in an Asian Elephant". PLOS ONE. 6 (8). ss. e23251. Bibcode:2011PLoSO...623251F. doi:10.1371/journal.pone.0023251. (PMC) 3158079 $2. (PMID) 21876741.
- ^ "Representation of the Numerosities 1-9 by Rhesus Macaques (Macaca) mulatto" (PDF). 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Reznikova, Zhanna; Ryabko, Boris (2001). "A Study of Ants' Numerical Competence". . Cilt 5. ss. 111-126.
- ^ Reznikova, Zh. I. (2007). Animal Intelligence: From Individual to Social Cognition. Cambridge University Press
- ^ Reznikova, Zh. I. (1999). "Ethological mechanisms of population dynamic in species ant communities". Russian Journal of Ecology. 30 (3). ss. 187-197.
- ^ Brown, M. J. F.; Gordon, D. M. (2000). "How resources and encounters affect the distribution of foraging activity in a seed-harvesting ants". Behavioral Ecology and Sociobiology. 47 (3). ss. 195-203. doi:10.1007/s002650050011.
- ^ Carazo, P.; Font, E.; Forteza-Behrendt, E.; Desfilis, E. (2009). "Quantity discrimination in Tenebrio molitor: evidence of numerosity discrimination in an invertebrate?". Animal Cognition. 12 (3). ss. 463-470. doi:10.1007/s10071-008-0207-7. (PMID) 19118405.
- ^ Dacke, M.; Srinivasan, M.V. (2008). "Evidence for counting in insects". Animal Cognition. 11 (4). ss. 683-689. doi:10.1007/s10071-008-0159-y. (PMID) 18504627.
- ^ Anderson, U.S.; Stoinski, T.S.; Bloomsmith, M.A.; Marr, M.J.; Smith, A.D.; Maple, T.L. (2005). "Relative numerousness judgment and summation in young and old western lowland gorillas". Journal of Comparative Psychology. 119 (3). ss. 285-295. doi:10.1037/0735-7036.119.3.285. (PMID) 16131257.
- ^ Boysen, S.T.; Berntson, G.G.; Mukobi, K.L. (2001). "Size matters: impact of item size and quantity on array choice by chimpanzees (Pan troglodytes)". J. Comp. Psychol. 115 (1). ss. 106-110. doi:10.1037/0735-7036.115.1.106. (PMID) 11334213. 27 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Uller, C.; Jaeger, R.; Guidry, G.; Martin, C. (2003). "Salamanders (Plethodon cinereus) go for more: rudiments of number in an amphibian". Anim Cogn. 6 (2). ss. 105-112. doi:10.1007/s10071-003-0167-x. (PMID) 12709845.
- ^ Vonk, J.; Beran, M.J. (2012). "Bears 'count' too: quantity estimation and comparison in black bears, Ursus americanus". Animal Behaviour. 84 (1). ss. 231-238. doi:10.1016/j.anbehav.2012.05.001. (PMC) 3398692 $2. (PMID) 22822244.
- ^ Jaakkola, K.; Fellner, W.; Erb, L.; Rodriguez, M.; Guarino, E. (2005). "Understanding of the concept of numerically "less" by bottlenose dolphins (Tursiops truncatus)". Journal of Comparative Psychology. 119 (3). ss. 296-303. doi:10.1037/0735-7036.119.3.296. (PMID) 16131258.
- ^ Pepperberg, I (2006). "Grey parrot numerical competence: a review". Anim Cogn. 9 (4). ss. 377-391. doi:10.1007/s10071-006-0034-7. (PMID) 16909236.
- ^ Gómez-Laplaza, L.M.; Gerlai, R. (2010). "Can angelfish (Pterophyllum scalare) count? Discrimination between different shoal sizes follows Weber's law". Anim Cogn. 14 (1). ss. 1-9. doi:10.1007/s10071-010-0337-6. (PMID) 20607574.
- ^ King, Dennis & Green, Brian. 1999. Goannas: The Biology of Varanid Lizards. University of New South Wales Press. , p. 43.
- ^ Reader, S. M.; Hager, Y.; Laland, K. N. (2011). "The evolution of primate general and cultural intelligence". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 366 (1567). ss. 1017-1027. doi:10.1098/rstb.2010.0342. (PMC) 3049098 $2. (PMID) 21357224.
- ^ Locurto, C.; Durkin, E. "Problem-solving and individual differences in mice (Mus musculus) using water reinforcement". J Comp Psychol.
- ^ Locurto, C.; Scanlon, C. (1998). "Individual differences and a spatial learning factor in two strains of mice (Mus musculus)". J. Comp. Psychol. 112 (4). ss. 344-352. doi:10.1037/0735-7036.112.4.344.
- ^ Kamphaus, R. W. (2005). Clinical assessment of child and adolescent intelligence. Springer Science & Business Media.
- ^ Rushton, J. P. (2004). "Placing intelligence into an evolutionary framework or how g fits into the r–K matrix of life-history traits including longevity". Intelligence. 32 (4). ss. 321-328. doi:10.1016/j.intell.2004.06.003.
- ^ Van Schaik, C. P.; Burkart, J. M. (2011). "Social learning and evolution: the cultural intelligence hypothesis". Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences. 366 (1567). ss. 1008-1016. doi:10.1098/rstb.2010.0304. (PMC) 3049085 $2. (PMID) 21357223.
- ^ Herrmann, E.; Call, J.; Hernández-Lloreda, M. V.; Hare, B.; Tomasello, M. (2007). "Humans have evolved specialized skills of social cognition: the cultural intelligence hypothesis". Science. 317 (5843). ss. 1360-1366. Bibcode:2007Sci...317.1360H. doi:10.1126/science.1146282 . (PMID) 17823346.
- ^ Plomin, R (2001). "The genetics of g in human and mouse". Nature Reviews Neuroscience. 2 (2). ss. 136-141. doi:10.1038/35053584. (PMID) 11252993.
- ^ Anderson, B. (2000). The g factor in non-human animals. The nature of intelligence, (285), 79.
- ^ Premack, David; Woodruff, Guy (1978). "Does the chimpanzee have a theory of mind?". Behavioral and Brain Sciences. 1 (4). ss. 515-526. doi:10.1017/S0140525X00076512 .
- ^ Bugnyar, Thomas; Reber, Stephan A.; Buckner, Cameron (2016). "Ravens attribute visual access to unseen competitors". Nature Communications. Cilt 7. s. 10506. Bibcode:2016NatCo...710506B. doi:10.1038/ncomms10506. (PMC) 4740864 $2. (PMID) 26835849.
- ^ Bischof-Köhler, D. (1991). The development of empathy in infants. In M.E. Lamb & H. Keller (eds.), Infant Development. Perspectives from German speaking countries (245-273).
- ^ Prior, H; Schwarz, A; Gunturkun, O (2008). "Mirror-induced behavior in the magpie (Pica pica): Evidence of self-recognition". PLOS Biology. 6 (8). ss. 1642-1650. doi:10.1371/journal.pbio.0060202. (PMC) 2517622 $2. (PMID) 18715117.
- ^ Gallup, GG Jr (1970). "Chimpanzees: self-recognition". Science. 167 (3914). ss. 86-87. Bibcode:1970Sci...167...86G. doi:10.1126/science.167.3914.86. (PMID) 4982211.
- ^ Walraven, V; van Elsacker, L; Verheyen, R (1995). "Reactions of a group of pygmy chimpanzees (Pan paniscus) to their mirror images: evidence of self-recognition". Primates. Cilt 36. ss. 145-150. doi:10.1007/bf02381922.
- ^ Patterson FGP, Cohn RH (1994) Self-recognition and self-awareness in lowland gorillas. In: Parker ST, Mitchell RW, editors. Self-awareness in animals and humans: developmental perspectives. New York (New York): Cambridge University Press. pp. 273–290.
- ^ Helmut Prior; Ariane Schwarz; Onur Güntürkün (2008). De Waal, Frans (Ed.). (PDF). PLOS Biology. 6 (8). ss. e202. doi:10.1371/journal.pbio.0060202. (PMC) 2517622 $2. (PMID) 18715117. 19 Kasım 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2008.
- ^ Marten, K.; Psarakos, S. (1995). . Parker, S.T.; Mitchell, R.; Boccia, M. (Ed.). Self-awareness in Animals and Humans: Developmental Perspectives. Cambridge University Press. ss. 361-379. 13 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Reiss, D.; Marino, L. (8 Mayıs 2001). "Mirror self-recognition in the bottlenose dolphin: A case of cognitive convergence". Proceedings of the National Academy of Sciences. 98 (10). ss. 5937-5942. Bibcode:2001PNAS...98.5937R. doi:10.1073/pnas.101086398. (PMC) 33317 $2. (PMID) 11331768.
- ^ Delfour, F.; Marten, K. (2001). "Mirror image processing in three marine mammal species: Killer whales (Orcinus orca), false killer whales (Pseudorca crassidens) and California sea lions (Zalophus californianus)". Behavioural Processes. 53 (3). ss. 181-190. doi:10.1016/s0376-6357(01)00134-6. (PMID) 11334706.
- ^ Plotnik, JM; de Waal, FBM; Reiss, D (2006). "Self-recognition in an Asian elephant". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (45). ss. 17053-17057. Bibcode:2006PNAS..10317053P. doi:10.1073/pnas.0608062103. (PMC) 1636577 $2. (PMID) 17075063.
- ^ Lea SEG (2010) Concept learning in nonprimate mammals: In search of evidence 5 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . In D Mareschal, PC Quinn and SEG Lea, The Making of Human Concepts, pp. 173–199. Oxford University Press. .
- ^ The Superior Human? 31 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Documentary. Transcription on the official website
- ^ Cazzolla Gatti, Roberto (2015). "Self-consciousness: beyond the looking-glass and what dogs found there". Ethology Ecology & Evolution. 28 (2). ss. 232-240. doi:10.1080/03949370.2015.1102777. ISSN 0394-9370.
- ^ Couchman, Justin J.; Coutinho, M. V. C.; Beran, M. J.; Smith, J. D. (2010). "Beyond Stimulus Cues and Reinforcement Signals: A New Approach to Animal Metacognition" (PDF). Journal of Comparative Psychology. 124 (4). ss. 356 -368. doi:10.1037/a0020129. (PMC) 2991470 $2. (PMID) 20836592. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ "Rats Capable Of Reflecting On Mental Processes". 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Foote, Allison L.; Crystal, J. D. (20 Mart 2007). "Metacognition in the Rat". Current Biology. 17 (6). ss. 551-555. doi:10.1016/j.cub.2007.01.061. (PMC) 1861845 $2. (PMID) 17346969. 3 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Smith, J. David; Beran, M. J.; Couchman, J. J.; Coutinho, M. V. C. (2008). "The Comparative Study of Metacognition: Sharper Paradigms, Safer Inferences". Psychonomic Bulletin & Review. 15 (4). ss. 679-691. doi:10.3758/PBR.15.4.679. (PMC) 4607312 $2. (PMID) 18792496.
- ^ Jozefowiez, J.; Staddon, J. E. R.; Cerutti, D. T. (2009). "Metacognition in animals: how do we know that they know?". Comparative Cognition & Behavior Reviews. Cilt 4. ss. 29-39. doi:10.3819/ccbr.2009.40003 .
- ^ "The Cambridge Declaration on Consciousness" (PDF). 3 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012.
- ^ Breland, K.; Breland, M. (1961). "The misbehavior of organisms". American Psychologist. 16 (11). ss. 681-684. doi:10.1037/h0040090.
- ^ Brett-Surman, Michael K.; Holtz, Thomas R.; Farlow, James O., (Ed.) (27 Haziran 2012). The complete dinosaur. 2nd. Illustrated by Bob Walters. Bloomington, Ind.: Indiana University Press. ss. 191-208. ISBN .
- ^ Moore, J. (1999): Allometry 7 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of California, San Diego
- ^ Fabre, J. Henri (1919). The Hunting Wasps. New York: Dodd, Mead and Company. .
- ^ Morgan, C.L. (1920). Animal Behaviour (Second edition). London: Edward Arnold.
- ^ Thorndike, E.L. (1911). Animal Intelligence. New York: Macmillan.
- ^ Köhler, Wolfgang (1925). The mentality of apes, transl. from the 2nd German edition by Ella Winter. London: Kegan, Trench and New York: Harcourt, Brace and World. Original was Intelligenzprüfungen an Anthropoiden, Berlin 1917. 2nd German edition was titled Intelligenzprüfungen an Menschenaffen, Berlin: Springer 1921. .
- ^ Povinelli, D.J. & Eddy, T.J. (1996). "What young chimpanzees know about seeing". Monographs of the Society for Research in Child Development. 61: 1–189.
- ^ Nissani, M. (2005). "Do Asian elephants apply causal reasoning to tool use tasks? 31: 91–96". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. Cilt 31. ss. 91-96.
- ^ Campbell, C.B.G.; Hodos, W. (1991). "The Scala Naturae revisited: Evolutionary scales and anagenesis in comparative psychology". J. Comp. Psychol. 105 (3). ss. 211-221. doi:10.1037/0735-7036.105.3.211. (PMID) 1935002.
- ^ Gopnik, Alison (Mayıs 2016). "How Animals Think; A new look at what humans can learn from nonhuman minds". The Atlantic. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ Starr, Michelle (31 Aralık 2017). "13 Surprisingly Weird Reasons Why Crows And Ravens Are The Best Birds, No Question". ScienceAlert (İngilizce). 31 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ Finn, Julian K.; Tregenza, Tom; Norman, Mark D. (2009). "Defensive tool use in a coconut-carrying octopus". Current Biology. 19 (23). ss. R1069-70. doi:10.1016/j.cub.2009.10.052. (PMID) 20064403.
- ^ Mather, Jennifer A.; Kuba, Michael J. (Mayıs 2013). "The cephalopod specialties: complex nervous systems, learning and cognition". Canadian Journal of Zoology. 91 (6). ss. 431-449. doi:10.1139/cjz-2013-0009.
- ^ Baboons can learn to recognize words; Monkeys' ability suggests that reading taps into general systems of pattern recognition 31 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 12 April 2012 Nature
- ^ Baboons can recognize written words, study finds; The monkeys don't assign meaning to them, but learn what letter combinations are common to real words, the study authors say 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . April 12, 2012 Los Angeles Times
- ^ Baboons show their word skills; Reading may stem from a visual aptitude shared by all primates 2 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . May 5, 2012
Konuyla ilgili yayınlar
- Bateson, P. (2017) Behaviour, Development and Evolution. Open Book Publishers: Cambridge. doi:10.11647/OBP.0097
- Brown, M.F., & Cook, R.G. (Eds.). (2006). Animal Spatial Cognition: Comparative, Neural, and Computational Approaches. [On-line]. Available: www.pigeon.psy.tufts.edu/asc/
- Goodall, J. (1991). Through a window. London: Penguin.
- Griffin, D. R. (1992). Animal minds. Chicago: University of Chicago Press.
- Hilgard, E. R. (1958). Theories of learning, 2nd edn. London: Methuen.
- Lurz, Robert W. (2009) Mindreading Animals: The Debate over What Animals Know about Other Minds 11 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. The MIT Press.
- Narby, Jeremy. (2005) Intelligence In Nature. New York: Penguin.
- Neisser, U. (1967). Cognitive psychology. New York, Appleton-Century-Crofts.
- Romanes, G. J. (1886). Animal intelligence, 4th edn. London: Kegan Paul, Trench.
- Shettleworth, S. J. (1998) (2010,2nd ed). Cognition, evolution and behavior. New York: Oxford University Press.
- Skinner, B. F. (1969). Contingencies of reinforcement: a theoretical analysis. New York: Appleton-Century-Crofts.
- de Waal, Frans (2016). Are We Smart Enough to Know How Smart Animals Are?. W. W. Norton & Company. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hayvan bilisi insan olmayan hayvanlarin zihinsel kapasitelerini kapsayan bir alandir Bu alanda kullanilan hayvan kosullandirma ve ogrenim calismalari karsilastirmali psikolojiden gelistirilmistir Ayni zamanda etoloji davranissal ekoloji ve evrimsel psikolojinin etkisinde kalmistir bazen bu alandan adiyla da bahsedilir Hayvan zekasi terimiyle iliskilendirilen pek cok davranis ayni zamanda hayvan bilisinin de kapsamindadir Kabuklu yemisi kirip acmak icin tas alet kullanan bir yengec yiyen makagi source source source source source source Buradaki Carib sigirciginin yaptigi ip cekme gorevi gibi deneyler hayvan bilisine dair icgoruler saglamaktadir Arastirmacilar hayvan bilisini memeliler ozellikle primatlar deniz memelileri filler kopekler kediler domuzlar atlar sigirlar rakunlar ve kemirgenler kuslar papaganlar kumes hayvanlari kargagiller ve guvercinleri icermektedir surungenler kertenkeleler yilanlar ve kaplumbagalar baliklar ve omurgasizlarda kafadanbacaklilar orumcekler ve bocekleri icermektedir incelemistir TarihceIlk cikarimlar Insan olmayan hayvanlarin zihin ve davranislari insanlarin hayal gucunu asirlar boyu cezbetmistir Descartes gibi pek cok yazar hayvan zihninin varligi ya da yoklugu hakkinda tahminlerde bulundular Bu tahminler henuz modern bilim ve deneyler yokken hayvan davranislarinin gozlemlenmesine yol acti Bunun ulastigi nihai nokta hayvan zekasina dair cok sayida hipotez uretilmesi olmustur Ezop Masallarindan Karga ile Surahi de bir karga surahideki suyu icebilene dek icini tasla doldurur Bu kargagillerin suyun hareketleri hakkindaki anlayislarinin goreceli olarak isabetli bir anlatimidir Romali naturalist Yasli Plinius bu hikayenin gercek hayattaki kargagillerin davranislarini yansittigini soyleyen ilk kisiydi Aristoteles bir hayvanin duyu organlarinin aldiklari bilgiyi karar almaya muktedir bir organa ilettigi sonra bunlarin bir motor organa baglandigi bir nedensellik zinciri hipotezi one surmustur Aristoteles in kardiyosentrisizmine bilisin kalpte olustugu yonundeki yanlis inanc ragmen bu yaklasim bazi modern bilgi islem anlayislarina yaklasmistir Ilk cikarimlar illa kesin veya isabetli olmak zorunda degildi Yine de hayvanlarin mental kabiliyetlerine duyulan ilgi ve bu kabiliyetlerin insanlarinkiyle kiyasi Linnaeus la baslayarak insanin primat olarak siniflandirilmasi ile ve karinca davranislarini inceleyen erken donemlerinde mirmekolojinin etkisiyle artmistir Morgan Kanunu Yaraticisi 19 yuyzilda yasamis Ingiliz psikolog C Lloyd Morgan dan olan Morgan Kanunu karsilastirmali hayvan psikolojisinin kurucu kaidelerinden biridir Morgan Kanunu gelismis haliyle sunu soylemektedir Bir hayvanin aktivitesinin psikolojik evrim ve gelisimin daha alt kademeleri kullanilarak makul bir bicimde yorumlanabildigi hicbir durumda bu aktivite daha ust psikolojik islemler baglaminda yorumlanmamalidir Bir diger deyisle Morgan a gore hayvan davranislarina antropomorfik sekilde yaklasmak yanilgidir insanlar davranislari rasyonel ereksel ya da duygusal vb olarak sadece eger davranislar bu ozelliklerin atfedilmedigi daha ilkel yasam formlariyla iliskili sekilde aciklanamiyorsa degerlendirmelidir Anekdottan laboratuvara Hayvan zekasi hakkindaki spekulasyonlar sonradan Darwin in buyuk oranda anekdota dayali yaklasimi bilimin eleginden gecemediyse de onun insanlari ve hayvanlari ayni surecin parcalari halinde ele almasiyla yerini kademeli olarak bilimsel calismalara birakti Bu yontem daha sonradan anti Darwinizm karsitliginda temel bir yeri olan ogrencisi George J Romanes tarafindan genisletilmistir Buna ragmen Romanes en cok calismalarindaki iki buyuk kusurla bilinir Anekdota dayali gozlemler ve koklu antropomorfizmi Bahsi gecen yaklasimdan memnun kalmayan E L Thorndike hayvan davranislarini nesnel bir bicimde incelemek icin laboratuvar ortamina tasidi Thorndike in kediler kopekler ve civcivlerin bulmaca kutularindan cikislariyla ilgili dikkatli gozlemleri bu davranislari gozlemleyen tecrubesiz bir insana zeki davranislar gibi gelen davranislarin aslinda oldukca basit cagrisimlara dayali olabilecegi sonucuna varmasina yol acmistir Morgan Kanunu nu kullanan Thorndike a gore hayvan akil yurutmesi icgorusu ya da bilinci yonunde yapilan cikarimlar gereksiz ve yanilticidir Thorndike la yakin zamanlarda I P Pavlov hayvanlarda kosullandirilmis reflekslerle ilgili ufuk acici calismalarina basladi Pavlov kopekgillerin mental sureclerine dair cikarimlari cabucak terk etti ona gore bu tur girisimler sadece ihtilafa ve kafa karsikligina yol aciyordu Yine de gozlemlerini aciklayabilecek fizyolojik surecler hakkinda onermeler ortaya koymaya acikti Davranisci yarim asir Thorndike Pavlov ve aciksozlu davranisci John B Watson in calismalari hayvan davranisi arastirmalarina yarim asirdan uzun bir sure yon verdi Bu sure boyunca basit cagrisimsalligi anlama konusunda kaydadeger ilerlemeler oldu bilhassa 1930 civarinda Thorndike in ve Pavlov un once Miller ve Kanorski sonrasinda da B F Skinner tarafindan acikliga kavusturuldu Kosullandirma ustune pek cok deney yapilmaya devam edildi bu deneyler bazi karmasik teorilere kaynaklik etti ama bunlarda etkisi olan zihinsel surecler hakkinda neredeyse hic kaynak sunmadi Zihinsel sureclerin davranisi kontrol ettigi fikrini en bariz sekilde reddeden radikal davranisci Skinner di Bu gorus mental imgeler gibi ozel olaylar dahil olacak sekilde davranislari hayvan ya da insan ustunde etkisi olan cevresel olaylara dayandirilarak aciklamayi amaclamaktadir Arastirmalarda 1960 oncesinde baskin olan davranisci yonelime ragmen hayvanlarin zihinsel sureclerinin reddi evrensel degildi ve anlayisi guclu sempanzeleri ile ileride yapilacak olan hem hayvanlar hem de insanlardaki bilissel arastirmalara belirgin katkilari olan unlu Edward Tolman gibi etkili istisnalar da bulunuyordu Bilissel devrim 1960 a yakin yillarda baslayarak insanlar hakkindaki arastirmalarda bir bilissel devrim kademeli olarak hayvan arastirmalarinda da benzeri bir degisimi tetikledi Dogrudan gozlemlenemeyen surecler hakkindaki cikarimlar once kabullenilmeye sonra da olaganlasmaya basladi Bu dusunsel degisimin onemli savunucularindan biri Donald O Hebb di Hebb zihin in karmasik davranislari kontrol eden kafa icindeki sureclere verilen bir isimden ibaret oldugunu ve bu surecleri davranislardan cikarsamanin hem mumkun hem de zorunlu oldugunu savundu Hayvanlar artik bilissel karmasikligin pek cok seviyesinde bilgiyi edinen depolayan geri cagiran ve icsel sureclerinde isleyen ereksel birimler olarak goruluyordu Bu metnin kalani bu ufuk acan perspektif degisiminden sonra ortaya cikan ya da buyuk ilerlemeler kaydedilen pek cok arastirma alanina ve buyuk dikkat ceken pek cok teorik ve deneysel bulguya deginmektedir YontemlerHayvan bilisi arastirmalarinda son 50 yilda cikan ivmelenme calisma yapilan tur cesitliligi ve kullanilan yontemlerde hizli artislara yol acti Primatlar ve deniz memelileri gibi buyuk beyinli hayvanlarin goze carpan davranislari ozellikle dikkat cekse de buyuk kucuk tum hayvanlar kuslar baliklar karincalar arilar vd laboratuvar ortaminda ya da dikkatle kontrol edilen saha calismalarinda incelendiler Laboratuvarda hayvanlar duzeneklerdeki kolu kullanmakta ipleri cekmekte yemek icin kazmakta su labirentlerinde yuzmekte ya da ayrimsama dikkat bellek ve kategorizasyon deneylerinde bilgi edinilebilmesi icin bilgisayar ekraninda gorsellere yanitlar vermektedir Dikkatli saha calismalari yemek zulalari icin kullanilan bellegi yildizlarla yon bulmayi iletisimi alet kullanimini turdesligi ve baska pek cok seyi kesfetmektedir Calismalar sik sik dogal ortamindaki hayvanlara odaklanmakta ve turlerin cogalma ve hayatta kalmaya yaradigi varsayilan davranislarini tartismaktadir Bu gelismeler etoloji ve davranissal ekoloji gibi ilgili alanlardan gelen ortak verilerde artisi yansitmaktadir Davranissal norobilimin katkilari bazi cikarsanmis zihinsel sureclerin fizyolojik alt katmanlarinin acikliga kavusturulmasi seklindedir Bazi arastirmacilar insan cocuklarinin farkli gelisim asamalarinda kavradigi bilinen kabiliyetleri ele alip belli turlerin bunlardan hangilerini yapabildigini inceleyerek Piagetyen metodolojiyi etkili bir bicimde kullanmistir Digerleri hayvan refahi ve evcil turlerin bakimiyla ilgili endiselerden ilham almistir ornegin Temple Grandin in essiz uzmanligi insanlar ve diger hayvanlar arasindaki benzerlikleri vurguladigi hayvan refahi ve ciftlik hayvanlarinin etik tedavisidir Metodolojik bir bakis acisindan boylesi calismalardaki en buyuk risklerden biri antropomorfizmdir yani kisinin hayvan davranislarini insan hisleri dusunceleri ve motivasyonlari seklinde yorumlama egilimi Sempanzeler alet kullanabilirler Bu sempanze yemek almak icin bir cubuk kullaniyor Insan ve insan olmayan hayvanlarin bilisi pek cok ortak noktaya sahiptir ve bu durum asagida ozetlenen calismalara da yansimistir burada bulunan pek cok basliga ayni zamanda bir insan bilisi yazisinda da rastlanabilir Elbette bu ikisi ustune yapilan arastirmalar ayni zamanda oldukca onemli bicimlerde farklilik da gostermektedir Bilindigi uzere insanlarla yapilan pek cok arastirma ya dili icermekte ya da dil uzerinedir hayvan arastirmalari ise ya dogrudan ya da dolayli olarak dogal ortamda hayatta kalmakta onemli davranislara iliskindir Asagida hayvan bilisi arastirmalarindaki bazi baslica alanlarin ozetleri yer almaktadir Algi Hayvanlar cevrelerini gozleri kulaklari ve diger duyu organlarindan gelen bilgiyi isleyerek algilar Algisal surecler pek cok turde insanlardakine benzer sonuclarla calisilmistir Bu kadar ilginc bir baska sey ise insanlarinkinden farkli ya da onun otesindeki algisal sureclerdir bunlara yarasa ve yunuslardaki ekolokasyon baliklarin deri reseptorleriyle hareket sezimi ve bazi kuslarda bulunan olagandisi gorus keskinligi hareket duyarliligi ve ultraviyole isigi gorme kabiliyeti ornektir Dikkat Dunyada herhangi bir anda olan seylerin cogu o esnadaki davranislarla alakasizdir Dikkat alakali bilgileri secip alakasiz olanlari baskilayan ve duruma gore bunlar arasinda degisiklik yapan bir zihinsel surece tekabul eder Genellikle secme islemi alakali bilginin ortaya cikisinin oncesinde ayarlidir bu tur beklentiler anahtar uyaranlar ortaya ciktiginda bunlarin hizlica secilmesini mumkun kilar Dikkat ve beklentilerin insan olmayan hayvanlarin davranislarina etkisi zengince arastirilmistir ve bu calismalarin bircogu dikkatin kuslar memeliler ve surungenlerde insanlardakiyle neredeyse ayni yolla calistigini gostermektedir Secici ogrenme Beyaza karsi siyah gibi iki uyaran arasinda ayrim yapmaya egitilen hayvanlarin parlaklik boyutuna dikkat ettigi soylenebilir ancak bu bu boyutun digerlerinin onune cikan bir tercih olup olmadigi hakkinda bize pek az sey sunmaktadir Daha aciklayici olan hayvanlarin cesitli farkli alternatifler arasindan secim yaptigi deneylerdir Ornegin bircok calisma hayvanlarin renk ayriminda or mavi ile yesil gosterdigi performansin baska bir renk ayrimini ogrendikten sonra or kirmizi ile turuncu X ile O sekillerinin ayriminda egitildikten sonrakine nazaran daha iyi oldugunu gostermektedir Tersi etki ise bicimler ustune egitildikten sonra ortaya cikmaktadir Bundan dolayi oncesinde aldigi egitim hayvanin hangi boyut renk ya da bicime dikkat edecegini etkiliyor gibi durmaktadir Diger deneyler gostermektedir ki hayvanlar cevrenin bir ozelligine yanit vermeyi ogrendikten sonra diger ozelliklere karsi gosterdikleri yanitlama duyarliligi azalmaktadir Ornegin bloklamada bir hayvan odul ya da ceza ile bir uyarana A yanit vermeye kosullandirilir Hayvan istikrarli bir sekilde A ya yanit verdikten sonra ek egitim denemelerinde ikinci bir uyaran B A ya eslik eder Sonrasinda B uyaraniyla yapilan denemeler yalniz basina cok az yanit olusturur bu durum B ye dair ogrenimin A nin onceki ogrenimi nedeniyle bloke oldugunu isaret etmektedir Bu sonuc uyaranlarin yeni bir bilgi saglamadiklari zaman ihmal edildikleri hipotezini desteklemektedir Bu yuzden bahsi gecen deneyde hayvan B ye dikkat veremedi cunku B uyarani A yla birlikte ortaya ciktiginda verdigine ek bir bilgi sunmamisti Eger bu yorumlama dogruysa dikkatsal surece dair onemli bir anlayis sunmaktadir ama bu cikarim henuz kesinlesmis degildir zira bloklama ve bircok ilgili olgu dikkatten soz edilmeyen kosullama modelleriyle de aciklanabilmektedir Bolunmus dikkat Dikkat sinirli bir kaynaga sahiptir ve bir ya hep ya hic yaniti degildir cevrenin bir ozelligine daha fazla dikkat ayrildigi zaman digerlerine dusen pay azalir Hayvanlarla yapilan calismalarin birtakim calisma bunun ustunedir Bir deneyde guvercinlere sinyal sesiyle eszamanli olarak isik verildi Guvercinler yalnizca iki uyaranin dogru kombinasyonunu or yuksek frekansli bir sinyal ile sari isik sectiklerinde odullendirildiler Kuslar bu gorevde iyi bir performans gosterdi ve bu muhtemelen dikkatlerini iki uyarana bolmelerinden kaynaklaniyordu Yalnizca bir uyaran degistigi ve digeri odullendirilen degerinde kaldiginda degisken uyaranlara karsi yanitlar gelisti ancak alternatif uyaranlarin ayrimsanmasi daha kotu hale geldi Bu sonuclar dikkatin gelen uyaranlara daha fazla ya da daha az odaklanabilen sinirli bir kaynagi oldugu fikriyle tutarlidir Gorsel arama ve dikkat onceleme Yukarida belirtildigi uzere dikkatin islevi hayvan icin ozel bir kullanimi olan bilgiyi secmektir Gorsel arama karakteristik olarak bu tur secimleri gerektirir ve arama gorevleri hem insanlarda hem hayvanlarda dikkate bagli secimin karakteristikleri ve onu kontrol eden faktorleri saptamakta genis bir bicimde kullanilmistir Gorsel arama uzerine deneysel arastirmalarina ilk olarak Luc Tinbergen in saha gozlemleri 1960 onculuk etti Tinbergen kuslarin avlayacaklari bocekleri belirlemede secici oldugunu gozlemledi Ornegin kuslar baska turler de olsa dahi tekrar tekrar ayni tur bocegi yakalamaya egilimliydi Tinbergen bu av seciminin bir bocek turunun saptanmasini one cikarirken diger turlerin saptanmasini baskilayan bir dikkatsel onyargidan kaynaklandigini ileri surdu Genel olarak bu dikkat onceleme nin dikkat verilen nesnenin bir mental temsilinin onceden etkin olmasina bagli oldugu soylenir Tinbergen bu mental temsili arama imgesi olarak adlandirmistir Tinbergen in onceleme hakkindaki saha gozlemleri cesitli deneylerle desteklenmistir Ornegin Pietrewicz ve Kamil 1977 1979 mavi alakargalara ustunde A turu guve olan B turu guve olan ya da hic guve olmayan agac govdesi resimleri gosterdi Kuslar guve olan resimleri gagaladiklarinda odullendirildiler Kritik bir nokta belli bir guve turuyle yapilan tekrarli denemelerde or A A A saptama olasiliginin denemelerin karisik yapilmasindan sonraki or A B B A B A A olasiliklardan daha yuksek olmasiydi Bu sonuclar bir kez daha bir nesneyle ardisik olarak karsilasmanin bu nesneye dikkatsel bir yatkinlik gelistirdigini soylemektedir Aramada dikkat oncelemesi olusturmanin bir diger yolu hedefle iliskilendirilmis bir ileri sinyal saglamaktir Ornegin eger bir kisi otucu otusu duyarsa bir calida otucu serce saptamaya daha yatkin hale gelebilir Bu etkiyi hayvan deneklerde ortaya koyan deneyler bulunmaktadir Yine baska deneyler gorsel aramanin hiz ve kesinligini etkileyen uyaran faktorlerinin dogasini kesfetmistir Ornegin tek bir hedefi bulmak icin gereken sure gorsel alandaki seylerin sayisiyla yukselmektedir Tepki suresindeki bu artis eger dikkat dagiticilar hedefe benzerse daha keskinlesirken farkliysa daha hafif seyretmektedir Eger dikkat dagiticilar hedeften bicim ve renk olarak cok farkliysa sure artisi hic gorulmeyebilir Konseptler ve kategoriler Temel fakat tanimlamasi zor bir sey olarak konsept in konsepti henuz psikolojik calismalarin odak noktasi olmadan yuzlerce yil once filozoflarca tartisiliyordu Konseptler insanlar ve hayvanlarin dunyayi islevsel gruplar halinde organize etmesini mumkun kilar bu gruplar algisal anlamda benzer nesneler ve olaylardan ortak isleve sahip farkli seylerden ya da analojiler gibi iliskiler arasi iliskilerle sekillendirilmis olabilir Bu konulardaki daha ileri tartismalar pek cok referansla birlikte Shettleworth 2010 Wasserman ve Zentall 2006 ve Zentall ve ark 2008 makalelerinde bulunabilir Sonuncusu internette ucretsiz erisime acik bulunmaktadir Yontemler Hayvan konseptleri uzerine calismalarin cogu buyuk cesitliliklerle kolayca olusturulan ve sunulan gorsel uyaranlarla yapilmistir ancak sesli ve diger uyaranlar da kullanilmistir Guvercinler mukemmel gorusleri ve her zaman gorsel hedeflere yanit vermeye kosullanmis olmalari nedeniyle cokca kullanilmistir bununla beraber baska kuslar ve birtakim diger hayvanlarla da calisilmistir Tipik bir deneyde bir kus ya da baska bir hayvan cok sayida resmin birer birer gosterildigi bir bilgisayar ekraniyla karsilastiriliyor ve denek kategori icinden bir seyi gagaladigi ya da ona dokundugu zaman odul alirken kategori disi seylerde herhangi bir odul almiyor Alternatif olarak denege secim yapmasi icin iki ya da daha fazla resim sunuluyor Pek cok deney onceden hic gorulmemis seylerin sunulmasiyla sonlaniyor bu seylerin basarili siniflandirilmasi hayvanin yalnizca belli basli uyaran yanit iliskilerini ogrenmekle kalmadigini gosteriyor Ilgili bir baska yontem bazen iliskisel konseptler calisilirken kullanilan ornege eslestirmedir Bu gorevde hayvan sadece bir uyaran gorur ve iki ya da daha fazla alternatif arasindan secim yapar biri ilkiyle aynidir sonrasinda hayvan eslesen uyarani secince odullendirilir Algisal kategoriler Algisal kategorizasyonun bir insan yahut hayvanin ortak ozellikler iceren bir uyaranlar skalasina yanit verirkenkine benzer bir sekilde ortaya ciktigi soylenir Ornegin bir sincap Rex Shep ya da Trixie yi gordugunde agaca tirmanir bu sincabin her ucunu de kacinilmasi gereken seyler olarak kategorize ettigini gostermektedir Olaylarin boylesi gruplara ayrilmasi hayatta kalmak icin elzemdir Bir hayvan eger bir nesne hakkinda ogrendiklerini or Rex beni isirdi ayni kategorideki yeni olaylara kopekler isirabilir uygulamak istiyorsa onu kategorize etmelidir Dogal kategoriler Pek cok hayvan bicim ya da renk farklarini algilayarak nesneleri kolayca siniflandirir Ornegin arilar ya da guvercinler eger odullendiriliyorsa tum kirmizi bir nesneleri secmeyi ve odullendirilmiyorsa tum yesil nesneleri reddetmeyi ogrenebilir Cok daha zor gorunen ise bir hayvanin ayni gruba ait gozukse de renk ve bicimi cok degisken olan dogal nesneleri kategorize etme kabiliyetidir Klasik bir calismada guvercinleri insanlarin fotograflardaki varliklari ya da yokluklarina yanit verecek sekilde egitti Kuslar bicim boyut ve renkteki buyuk degisikliklere ragmen hem insanlarin oldugu hem de olmadigi gorsellere bakarak kismen ya da tamamen insan goruntusu iceren fotograflari gagalamayi cabucak ogrendiler Takip eden calismalarda guvercinler diger dogal nesneleri or agaclar kategorize ettiler ve egitim sonrasinda bir odul olmadan onceden gormedikleri fotograflari ayirabilir hale geldiler Benzer calismalar kus sarkilari gibi dogal ses kategorilerinde de yapildi Bal arilari Apis mellifera yukari ve asagi konseptlerini olusturabilmektedir Islevsel ya da cagrisimsal kategoriler Algisal olarak alakasiz uyaranlar eger ortak bir kullanimlari varsa ya da ortak sonuclara yol aciyorlarsa bir sinifin uyeleri olarak yanit alabilirler Vaughan in siklikla atif yapilan bir calismasi 1988 buna bir ornektir Vaughan cok sayida alakasiz gorseli iki rastgele sete A ve B ye boldu Guvercinler A setindeki gorselleri gagaladiklari zaman odullendirildiler ancak B setindeki gorselleri gagalayinca odullendirilmediler Bu gorevi makul duzeyde ogrendikten sonra sonuclar tersine cevrildi B deki nesneler yemek saglarken A dakiler saglamiyordu Sonrasinda bu durum tekrar ve tekrar tersine dondurulerek devam etti Vaughan 20 veya ustu degisimden sonra odulun bir setteki birkac gorselle iliskilendirilmesinin kuslarin setteki diger resimlere daha fazla odul olmadan yanit vermesine yol actigini buldu Sanki kuslar eger set A daki bu gorseller yemek getiriyorsa set A nin diger gorselleri de yemek getirmeli diye dusunuyordu Bu kuslarin artik her setteki gorselleri islevsel olarak denk sekilde kategorize ettigi anlamina gelir Pek cok baska prosedur de ayni benzer sekilde sonuclandi Bagintisal ya da soyut kategoriler Basit bir uyarani ornege eslestirme gorevinde yukarida anlatildigi sekliyle test edildiginde pek cok hayvan kolayca eger ornek kirmiziysa kirmiziya yesilse yesile dokun gibi belli esya kombinasyonlarini ogrenebilirler Ancak bu ayni ve farkli genel konseptleri arasinda ayrim yapabildiklerini gostermemektedir Eger egitim sonrasinda bir hayvan onceden hic gormedigi acayip bir seyi basariyla eslestirirse bu daha iyi bir kanit olacaktir Maymunlar ve sempanzeler bunu yapmayi ogrenmektedir guvercinler de eger pek cok farkli uyaranla ciddi manada pratik yapmalari saglanirsa bunu yapmaktadir Yine de ilk olarak ornek sunuldugundan basarili bir eslesme hayvanin konsept olarak ayni esyadan ziyade basitce en yakin zamanda gorulen tanidik esyayi sectigi anlamina da gelebilir Birtakim calisma bu olasiliklari ayristirmayi denemis ve net olmayan sonuclar ortaya koymustur Kural ogrenme Kurallarin ogrenimi bazen insanlarla sinirli bir kabiliyet olarak dusunulur ancak bazi deneyler primatlar ve baska hayvanlarda da basit kural ogrenimini kanitlamistir Kanitlarin cogu kuralin bir dizi olayin meydana cikisindan mutesekkil oldugu sekans ogrenme calismalarindan gelmektedir Kural kullanimi eger hayvan farkli olay duzenlerini ayirt edebiliyorsa ve bu ayrimi ayni duzenle kurulan yeni olaylara da aktarabiliyorsa mevcut demektir Ornegin Murphy ve ark 2008 sicanlari gorsel sekanslari ayirt etmek uzere egitti Bir grupta ABA ve BAB odullendirildi A parlak isik ve B los isik anlamina geliyordu Diger uyaran uclemeleri odullendirilmedi Sicanlar her ne kadar hem parlak hem de los isiklar denk sekilde odulle iliskilendirilse bile gorsel sekansi ogrendiler Daha onemlisi sesli uyaranla yapilan ikinci bir deneyde sicanlar onceden ogrenilmis duzenle kurulan bambaska uyaranlarin sekanslarina dogru sekilde yanit verdi Benzer sekans ogrenimleri kuslar ve diger hayvanlarda da gosterildi Bellek Insan bellegini analiz etmek uzere gelistirilen kategoriler calisma bellegi hayvan hafizasi calismalarina da uygulandi ve insan kisa donemli belleginin bazi karakteristik fenomenleri or hayvanlarda ozellikle de maymunlarda bulundu Ancak cogu ilerleme uzamsal bellegin analizinde kaydedildi bu calismalarin bazilari fizyolojik temellerini ve bu bellekte hipokampusun rolunu acikliga kavusturmayi amaclarken diger calismalar Clark findikkiranlari belli alakargalar bastankaralar ve belli sincaplar gibi ekolojik nislerinin radikal degisimlere ragmen binlerce zula yerini hatirlamayi zorunlu kildigi coklu suru hayvanlarinin uzamsal bellegini kesfetmeyi amaclamistir Bellek Apis mallifera arayici bal aralarinda genis sekilde incelenmistir Bu arilar hem besiyerine spesifik olmayan gecici kisa sureli calisma bellegi hem de besiyerine spesifik uzun donem referans bellegi kullanmaktadir Bir serbest ucan bal arisinda tek bir ogrenim denemesi gunlerce uc deneme ise yasam boyu suren bellek saglamaktadir Kabuksuz sumuklubocekler Limax flavus yaklasik 1 dakikalik kisa donemli bellege ve yaklasik 1 aylik uzun donemli bellege sahiptir Yontemler Insanlarda oldugu uzere arastirmalar calisma ya da kisa donem bellegini referans ya da uzun donem bellekten ayirmaktadir Calisma bellegi deneyleri yakin gecmiste genellikle de birkac saniye ya da dakika icinde gerceklesen olaylara dair bellegi degerlendirmektedir Referans bellegi deneyleri bir duzenek koluna basmak yemek getirir ya da cocuklar bana fistik verir gibi duzenlilikleri degerlendirir Aliskanlik Aliskanlik bellek kiyaslamasinin kisa bir zaman araligindaki en basit testidir Test bir hayvanin bir uyaran ya da olaya karsilik yanitini daha onceki bir olaya yanitiyla kiyaslar Eger ikinci yanit ilkinden istikrarli bir sekilde farkliysa hayvan ilki hakkinda bir seyler hatirliyor olmalidir bu motivasyon duyu hassasiyeti ya da test uyarani gibi faktorlerin degismedigi durumlarda gecerlidir Gecikmis yanit Gecikmis yanit calismalari hayvanlarda kisa donemli bellek calismalarinda siklikla kullanilmaktadir Hunter in 1913 gosterdigi sekliyle tipik bir gecikmis yanit deneyinde hayvana renkli isik gibi bir uyaran verilir ve kisa bir zaman sonra hayvanin alternatifler arasindan uyaranla eslesen ya da ona bir sekilde benzeyen seyi secer Ornegin Hunter in calismalarinda uc hedef kutusundan birinde kisa sureligine isik belirdi ve hayvan o kutulari secerken isiklandirilanin arkasinda yemek buldu Calismalarin cogu bazi gecikmis ornege eslesme cesitlemeleriyle yapilmistir Ornegin bu gorevi iceren ilk calismalardan birinde bir guvercine kesintili ya da kesintisiz bir isik verildi Birkac saniye sonra guvercinin gagalamasiyla konumu degisen iki anahtar aydinlatildi birini aydinlatan isik kesintiliyken digerini aydinlatan kesintisizdi Kus eger orijinal uyaranla eslesen anahtari gagalarsa yemek verildi Ornege eslestirmeli gorevlerin sik kullanilan bir cesidi hayvanin farkli uyaranlar iceren daha sonraki bir secimi kontrol ederken ilk uyarani kullanmasini gerektirmektedir Ornegin eger baslangic uyarani siyah bir cemberse hayvan gecikme sonrasinda kirmiziyi secmeyi ogrenir eger siyah kareyse dogru secenek yesildir Bu yontemin ustaca kurulan turevleri bellegin mudahaleye bagli unutma ve coklu esya bellegi gibi ozelliklerini de iceren pek cok ozelligini arastirmakta kullanilmistir Radyal kollu labirent Radyal kollu labirent uzamsal konum bellegini test etmek ve konumu belirleyen mental surecleri belirlemekte kullanilir Bir radyal labirent testinde bir hayvan cesitli yonlerle hedef kutularina ulasan kucuk bir platforma birakilir hayvan bir ya da daha fazla hedef kutusunda yemek bulur Bir kutuda yemek bulunca hayvanin merkez platforma donmesi gereklidir Labirent hem referans hem calisma bellegi testinde kullanilabilir Ornegin birden fazla seans boyu sekiz kollu labirentin ayni dort kolunun yemege ciktigini dusunun Eger sonraki bir test seansinda hayvan hic yem konmayan bir kutuya giderse bu durum referans belleginin basarisizligini isaret eder Diger yandan eger hayvan ayni test seansinda onceden bosalttigi bir kutuya tekrar giderse bu durum calisma belleginin basarisizligi olacaktir Koku ipuclari gibi karisiklik yaratan cesitli etkenlerin varligi bu tur calismalarda dikkatlice kontrol edilir Su labirenti Su labirenti bir hayvanin uzamsal konum bellegini test etmek ve bir hayvanin konumlari nasil saptadigini kesfetmek icin kullanilir Tipik olarak bu labirent opaklastirilmis suyla dolu sirkuler bir tanktir Labirentin bir yerine konumlandirilmis kucuk bir platform su yuzeyinin hemen altinda yer alir Tanka birakilan hayvan o platformu bulana dek tankta yuzer Pratik yaptikca hayvan platformu giderek daha hizli bulur Referans bellegi platformu ortadan kaldirip hayvanin eskiden platform olan bolgede ne kadar zaman harcadigiyla belirlenir Tank icindeki ve cevresindeki gorsel ve diger ipuclari hayvanin cevredeki referans alabilecegi noktalar ve bunlarin geometrik iliskilerinden yararlanmaya ne kadar itimat ettigini belirlemek icin degistirilebilir Uzamsal bilis Bir hayvanin yasam alani ister kilometre karelerle ister metre karelerle olculuyor olsun hayatta kalabilmesi tipik sekilde o hayvanin yemek kaynagi bulabilmesi ve yuvasina donebilmesine baglidir Bazen boyle bir gorev bir kimyasal izi takip etmek gibi yollarla goreceli olarak basit bir sekilde gerceklestirilebilir Ancak karakteristik olarak hayvanin bir sekilde konumlar yonler ve mesafeler hakkinda bilgi edinebilmesi ve bu bilgileri kullanabilmesi gereklidir Asagidaki paragraflar hayvanlarin bunu yapma yollarindan bazilarini ozetlemektedir Yer imleri Hayvanlar siklikla yuvalarinin ya da diger hedeflerinin ne gibi gorundugunu ogrenirler ve eger gorus alanlarindaysa basitce ona dogru hareket ederler bunun onlar icin yer imi gorevi gordugu soylenir Referans noktalar Bir hayvan hedefini goremediginde yakindaki nesnelerin varligini ogrenip bu referanslari rehber olarak kullanabilir Kuslar ve arilarla calisan arastirmacilar bunu yuvanin bulundugu yerin yakinindaki one cikan nesnelerin yerini degistirip arayici hayvanlarin yuvalarini yeni bir yerde aramasina yol acarak gostermislerdir Sabit konum hesabi Ayni zamanda yol birlestirme olarak da bilinir Bireyin pozisyonunu bilinen bir konumdan baslayip sonrasinda gittigi mesafe ve yonlerin kaydini tutarak hesaplamasi surecidir Klasik deneyler col karincalarinin pozisyonlarini yiyecek arayisiyla gezdikleri pek cok metreyle takip ettiklerini gostermistir Rastgele donusleri olan bir yol izlese de karinca yemegi buldugu zaman dogrudan yuvasina doner Ancak eger karinca oldugu yerden alinip ornegin birkac metre doguya birakilirsa yuvasinin o kadar metre dogusuna yonelir Bilissel haritalar Bazi hayvanlar cevrelerinin bir bilissel haritasini olusturuyor gibi gorunmektedir Bunun anlami iki konum arasindaki mesafeyi ve gitmek icin hangi yonde gitmek gerektigini hesaplayacak sekilde bilgi edinebildiklerini ve bu bilgiyi kullanabildikleridir Boylesi bir harita benzeri temsillenmenin ornegin bir hayvanin onceki tecrubesi iki kaynaga da yuvasindan gitmesi olsa da bir yemek kaynagindan digerine direkt gidisinde kullanildigi dusunulmektedir Bu alandaki arastirmalar ayni zamanda sicanlar ve guvercinlerin cevrelerinin geometrik ozelliklerini kullanmasi sicanlarin hem radyal kol labirentlerinde hem su labirentlerinde uzamsal oruntuler temsillenmesi gibi seyleri ortaya cikarmistir Uzamsal bilis bir hayvan ya da insanin cevresindeki pek cok nesne icinden belli nesneleri gorsel olarak aramasinda kullanilir Sapma davranisi Bazi hayvanlar uzamsal cevrelerine dair ileri bir anlayisa sahip gibi gorunmektedir ve eger daha dolayli bir yol izlemek avantajlarinaysa hedeflerine giden en direkt yolu tercih etmezler Bazi sicrayan orumcekler avlarina en direkt yoldan gitmektense daha dolayli bir yol kullanir bu onlarin davranislari ve rota belirlemedeki esnekliklerini ve muhtemel bir icsel ogrenimi isaret eder Uzun mesafeli yon bulma yongudum Pek cok hayvan mevsimsel goc sirasinda ya da ureme yerlerine giderken yuzlerce ya da binlerce mil kat eder Gunes diger yildizlar isigin polarizasyonu manyetik ipuclari kokusal ipuclari ruzgarlar ya da bunlarin bir kombinasyonunun rehberliginden yararlanabilirler Kuyruksuz maymunlar ve kurtlar gibi hayvanlarin uzamsal biliste iyi olma nedenlerinin bu yetenegin hayatta kalmak icin gerekliligi oldugu one surulur Bazi arastirmacilar bu kabiliyetin kopeklerde bir sekilde kaybolmus olabilecegini bunun nedeninin insanlarin onlara yaklasik 15 000 yillik bir evcillestirme sureci boyunca yemek ve barinak saglamasi oldugunu savunmaktadir Zamanlama Gunun zamani sirkadyen ritimleri Cogu hayvanin davranislari dunyanin gunluk aydinlik karanlik dongusuyle senkronizedir Bu nedenle pek cok hayvan gunduz aktifken digerleri gece aktiftir yine bazilari safak ya da alacakaranlik yakinlarinda aktiftir Her ne kadar kisi bu sirkadyen ritimlerinin basitce isigin varligi ya da yokluguyla kontrol edildigini dusunebilirse de calisma yapilan hayvanlarin neredeyse tamami surekli aydinlik ya da karanlik kosullarinda bile aktivite donguleri saglayan bir biyolojik saat sahibi olduklarini gostermistir Sirkadyen ritimleri oylesine otomatik ve canlilar icin onemlidir ki bitkilerde bile bulunurlar genellikle bilissel sureclerden ayrica ele alinirlar Surec zamanlamasi Hayatta kalmak siklikla hayvanin surec zamanlamasina baglidir Ornegin kizil sinekkusu cicek nektariyla beslenir ve siklikla ayni cicege doner ancak bunu yalnizca cicegin yeterince nektar yenilemesine yetecek bir zaman gectikten sonra yapar Bir deneyde sinekkuslari hizlica nektari biten ancak sabit bir sure or yirmi dakika sonra dolan yapay ciceklerle beslendiler Kuslar yaklasik dogru zamanda geri donmeyi ogrendiler ve sekiz ayri cicegin dolum hizini ogrenip hangi cicegi ne kadar zaman once ziyaret ettiklerini hatirladilar Surec zamanlamasinin ayrintilari bazi turlerde calisilmistir En yaygin yontemlerden biri zirve yontemi dir Tipik bir deneyde bir islem odasindaki sican yemek icin bir duzenegin koluna basar Bir isik gelir bir kol basimini takip eden sabit bir sure ornegin on saniye sonrasinda bir yem paletiyle sonuclanir Zamanlama bir yemegin verilmedigi ve isigin oldugu durumlarda olculur Bu denemelerde sican yaklasik on saniye boyunca kola giderek artan sayilarda basar ve yemek gelmeyince kademeli olarak basmayi birakir Bu deneylerde sicanlarin kola en cok bastiklari sure fare icin tahmini odul zamani olarak dusunulur Zirve yontemini kullanan deneyler ve diger yontemler gostermistir ki hayvanlar kisa surecleri oldukca dogru zamanlamaktadir Birden fazla olayi tek seferde zamanlayabilirler ve zamani uzamsal ve diger ipuclariyla birlestirebilirler Boyle testler ayni zamanda hayvan zamanlamasi teorilerinin kantitatif testlerinde Gibbon in Sayisal Bekleyis Teorisi Killeen in Zamanlamanin Davranissal Teorisi ve Machado nun Zamanlamayi Ogrenme modeli vb kullanilmistir Hicbir teori henuz genel kabule ulasamamistir Alet ve silah kullanimi Her ne kadar uzun sure alet kullanimi insana ozgu bir ozellik olarak dusunulmusse de bugun memeliler kuslar kafadan bacaklilar ve bocekler gibi pek cok hayvanin alet kullandigina dair kanit var Alet kullanimi tartismalari siklikla neyin alet teskil ettigi hakkinda bir tartisma icerir ve alet siklikla hayvanin zekasi ve beyninin boyutuyla iliskilendirilir Memeliler Bir bonoboyu termit avlarken gosteren bir dizi fotograf Bonobo bir termit tepecigine cubuk sokuyor Bonobo termitleri oltalamaya basliyor Bonobo cubugu cekip termitleri yemeye basliyor Bonobo alet kullanarak cikardigi termitleri yiyor Alet kullanimi hem vahsi hem tutsak primatlarda ozellikle de buyuk kuyruksuz maymunlarda pek cok kez bildirilmistir Aletlerin primatlarca kullanimi cesitlidir ve avlanmayi memeliler omurgasizlar baliklar bal toplamayi gida islemeyi kabuklu yemisler meyveler sebzeler ve tohumlar su biriktirmeyi silahlari ve barinaklari icerir 2007 de yapilan bir arastirma insanlar disinda bir turun sistematik silah kullanimina ilk kanit olarak Fongoli Savani ndaki sempanzelerin cubuklari sivrilterek avlanirken mizrak olarak kullandiklarini gostermistir Vahsi yasamlarinda ya da tutsakken kendiliginden alet kullanan diger memeliler filleri ayilari deniz memelilerini su samurlarini ve firavunfarelerini icermektedir Kuslar Bulbul papagan Misir akbabasi kahverengi kafali sivaci kusu martilar ve baykuslar gibi bircok kus turu vahsi yasamda alet kullanirken gozlemlenmistir Galapagos Adalari nin agackakan ispinozlari gibi bazi turler yemek arayislarinda elzem bir yeri olan belli aletler kullanirlar Ancak bu davranislar siklikla esnetilemez ve yeni durumlarda etkili bicimde kullanilamaz Cok sayida kus turu oldukca degisken karmasikliklarda yuvalar insa etmektedir ancak yuva insa etme davranisi alet kullanimi nin bazi tanimlarini karsilasa da diger tanimlarda bu karsilanmamaktadir Bircok kargagil turu kontrollu deneylerde alet kullanmak uzere egitilmistir Laboratuvar kosullarinda genisce incelenen turlerden biri Yeni Kaledonya kargasidir Betty adindaki bir karga kendisine oldukca yabanci gelen bir problemi cozmek icin bir teli alet olarak kullandi Betty bir kuyudan yemek cikarirken cengel seklindeki bir teli mi kullanacagi yoksa duz teli deneyecegi hakkinda test edildi Betty eti duz telle durtmeyi denedi Bu dogrudan yaklasimin bir dizi basarisiz sonuca ulasmasindan sonra teli cekti ve onu kuyunun yapiskan bantla kapli sonuna yonlendirmeye basladi Tel cabucak yapisti sonrasinda Betty onu yana dogru cekip bukerek kurtardi Sonrasinda kancali teli kuyuya gonderdi ve eti cikardi Devamindaki on denemeden yalniz birinde sadece duz tel verildi Betty once onu duz sekilde kullanmayi deneyip sonra bir kanca yaparak ayni sekilde kullandi Baliklar Pek cok lapina turunun iki kapaklilarin deniz taragi deniz kestanesi istiridye kabuklarini kirarken kayalari ors olarak kullandigi gozlenmistir Bu davranis ilk kez bir turuncu noktali fildisi baliginda Choerodon anchorago 2009 yilinda Giacomo Bernardi tarafindan videoya cekilmistir Balik iki kapakliyi zemininden ayirmak icin kumlari kaldirip avini agziyla tutarak bir kayaya yuzdukten sonra kayayi ors olarak kullanarak basini saga sola savurup yumusakcayi parcalayana kadar kayaya carpar Bu davranis ayni zamanda Avustralya nin Buyuk Bariyer Resifi ndeki karalekeli fildisi baliginda Choerodon schoenleinii Florida daki saribasli lapinada Halichoeres garnoti ve akvaryum ortamindaki alti cizgili lapinada Thalassoma hardwicke da gozlenmistir Bu turler familyanin filogenetik agacinin zit sonlarinda yer almaktadir dolayisiyla bu davranis tum lapinalarda yerlesmis olabilir Omurgasizlar Bazi kafadanbacaklilarin hindistan cevizi kabuklarini korunmak ya da kamuflaj icin kullandigini biliniyor Conomyrma bicolor turunden karincalar taslari ve diger kucuk cisimleri ceneleriyle tasiyip rakip kolonilerin dikey girislerine birakir boylece iscilerin rekabet olmadan yemek aramalari saglanmaktadir Akil yurutme ve problem cozme Oldukca buyuk miktarda turun soyut dusunce gerektiriyor gibi gorunen sorunlari cozebildigi asikardir Wolfgang Kohler in 1917 sempanzelerle calismasi bunun unlu ilk orneklerindendir Kohler sempanzelerin erisimlerinin disinda kalan muzlari almak gibi sorunlarda deneme yanilma yapmadigini gozlemlemistir Bunun yerine sempanzeler kararli bir ereksellik denebilecek bir sekilde davranip kendi kendilerine kutulari meyveye ulasabilecekleri bicimde yerlestirdiler Modern arastirmalar benzeri davranislari cok daha az zekasi oldugu dusunulen hayvanlarda da yeterli on egitim verildigi takdirde saptamistir Nedensel akil yurutme ayni zamanda ekinkargalari ve Yeni Kaledonya kargalarinda da gozlenmistir Kentsel alanlardaki Barbados sakrakkuslarinin Loxigilla barbadensis yaratici problem cozme gorevlerinde kirsal cevrelerdeki sakrakkuslarindan daha iyi olduklari ancak renk ayriminda bir farklari bulunmadigi gosterilmistir Bilissel onyargilar Bu bardak yari dolu mu yari bos mu Bilissel onyargi diger bireyler ya da durumlar hakkindaki cikarimlarin mantiksiz bir bicimde sekillenirken muhakemenin norm ya da rasyonaliteden bir sistematik oruntuyle ayrilmasina karsilik gelmektedir Bilissel onyargi bazen Bu bardak yari dolu mu yari bos mu sorusuyla resmedilmektedir Yari bos seceneginin karamsarligi yari dolu seceneginin ise iyimserligi isaret ettigi soylenir Bunu hayvanlarda test etmek icin bir hayvan A uyaraninin ornegin bir 100 Hz frekansli sesin pozitif bir olayi onceledigi yonunde ornegin hayvanin duzenek koluna basmasiyla oldukca istenen bir yemegin verilmesi gibi bir sekilde egitilir Ayni hayvan B uyaraninda ornegin 900 Hz sesin negatif bir olayi onceledigini bekleyecek sekilde egitilir ornegin hayvan kola bastigi zaman tatsiz bir yemek verilir Sonrasinda hayvan ortalama bir C uyaraniyla ornegin 500 Hz sesle test edilir ve hayvanin kolu pozitif mi negatif mi bir sonucla iliskilendirdigi gozlenir Bunun hayvanin pozitif ya da negatif bir duygu durumda olup olmadigini belirtecegi ileri surulmustur Bu yaklasimi kullanan bir calismada gidiklanan sicanlar yalnizca bakimi yapilan sicanlardan farkli tepki verdi Gidiklanan sicanlar sadece bakimi yapilan sicanlara gore daha iyimserdi Arastirmacilar boylece ilk kez dogrudan olculen olumlu duygu durumla belirsizlikte karar verme arasinda bir baglantiyi hayvan modelinde ortaya koyduklarini soylediler Bilissel onyarginin sicanlar kopekler rhesus makaklari koyunlar civcivler sigirciklar ve bal arilarini iceren birtakim turde olduguna dair bazi kanitlar bulunmaktadir Dil Insan dilinin hayvanlardaki modellenmesi hayvan dil arastirmasi olarak gecmektedir Kuyruksuz maymunlardaki dil deneylerine ek olarak ayni zamanda papaganlar ve buyuk benekli agackakanlari da iceren primat olmayan turlere dil veya dil benzeri davranis ogretme konusunda bazi benzer duzeyde basarili girisimler yapilmistir Nim Chimpsky adli hayvanla edindigi sonuclardan ve diger sonuclari analiz eden Herbert Terrace sempanzelerin yeni cumleler uretebildigi fikrini elestirmistir Louis Herman bundan kisa bir sure sonra sise burunlu yunuslarin yapay dilleri kavrayislariyla ilgili bir arastirma yayinlamistir Herman Richards amp Wolz 1984 Her ne kadar bu tur calismalar ozellikle bilissel dilbilimciler arasinda ihtilafliysa da pek cok arastirmaci bircok hayvanin tek kelimelerin anlamini kavrayabildigini bazi hayvanlarin da basit cumleleri ve sentaktik cesitlilikleri kavrayabildigi konusunda hemfikirdir Ancak herhangi bir hayvanin yeni cumlelere denk gelecek sembol dizileri olusturabildigi ustune pek az kanit bulunmaktadir Icgoru Wolgang Kohler genellikle deneysel psikolojiye icgoru konseptini katan kisi olarak bilinir Sempanzelerle calisan Kohler Edward Thorndike in hayvanlarin problemleri kademeli olarak deneme yanilmayla cozmeleri gerektigi teorisinden suphe etmeye basladi Kohler Thorndike in hayvanlarinin sadece deneme yanilma kullanabilmesinin nedeninin durumlarinin diger problem cozme sekillerini olanaksizlastirdigini soyledi Sempanzelere nispeten yapisal olmayan bir durum olusturdugunda bir sempanzenin bir kutuyu muza ulasabilecegi yere koymaya birden yonlenivermesi gibi ani a ha anlariyla icgorusel davranis degisimleri gecirdigini gozlemledi Daha yakin zamanda Asya fillerinin Elephas maximus benzer icgorulu problem come davranislari sergiledikleri gosterildi Bir erkek filin bir kutuyu onceden erisemeyecegi bir yemege erismek icin ustune cikmak amaciyla hareket ettirdigi gozlemlendi Matematiksel beceri Cesitli calismalar hayvanlarin sayisal bilgileri kullanabildigini ve iletisimlerinde aktarabildigine bazilarinin da ilkel duzeyde sayi sayabildigine isaret etmektedir Bazi ornek arastirmalar asagida verilmistir Bir calismada rhesus maymunlarina farkli cesitlerde 1 2 3 ya da 4 esya nesne bulunan goruntuler gosterildi Bunlara sayisal siralamayi da iceren cesitli yollardan yanit vermek icin egitildiler Ornegin ilk olarak 1 e sonra 2 ye dokunacaklardi ve bu sirayi takip edeceklerdi Daha onceden hic gormedikleri esyalar tasiyan goruntulerle test edildiklerinde goruntulere ayni duzenle yanit vermeye devam ettiler Arastirmacilar maymunlarin en azindan siralamali olcekte 1 den 9 a kadarki sayisal cokluklari temsilleyebildikleri sonucuna ulasti Karincalar sayisal degerleri kullanabilmekte ve bu bilgiyi iletebilmektedir Ornegin cesitli turlerden karincalar kendi yemek bolgelerinde diger koloni uyeleriyle karsilasma sayilarina dair oldukca isabetli saptamalarda bulunabilmektedir Matematiksel beceri sari un kurdu boceklerinde Tenebrio molitor ve bal arilarinda da tanimlanmistir Bati ova gorillerine iki farkli yemek tepsisi secenegi sunuldugunda daha cok yemek bulunan tepsiyi secme ihtimalleri egitimle birlikte artmaktadir Benzeri bir deneyde sempanzeler daha fazla emek olan secenegi secmistir Semenderler farkli sayida meyve sinegi iceren iki goruntu gosterildiginde odul olarak yemek verilince daha fazla sinek olan gorseli sectiklerini gosteren bir deney bulunmaktadir Diger deneyler hayvanlarin yemek olmayan seylerin niceligini ayrimsama kabiliyetlerini gostermek uzere yurutulmustur Amerikan siyah ayilari bir bilgisayar ekranindan yararlanilan deneyde nicelik ayrimi yapabildiklerini gostermistir Ayilar ekrandaki iki kutudan birindeki noktalari miktarlarina gore secmek uzere pence ya da burunlariyla dokunmak uzere egitildiler Egitim suresince ayilar dogru yanitlarda yemekle odullendirildiler Tum ayilar deneyde hareket etmeyen noktalar sunuldugunda rastgele hata oraninin belirlediginin ustunde bir basari sergilediler Ayilar noktalarin sayisinin bulunduklari kutunun boyutuyla orantili oldugu ve olmadigi iki farkli deneyde dogru yanit vererek gercekten de ekranda beliren noktalarin niceligini sectiklerini ve sadece daha buyuk ya da kucuk secim yapmadiklarini gosterdi Eger retinal imgelere gore secim yapiyor olsaydilar bu sadece boyutla muhakeme yaptiklarini gosterecekti Siseburunlu yunuslar iki siradan daha az nokta icereni secme kabiliyeti gostermistir Deneyi kurgulayanlar bir havuz ortaminda farkli sayida noktalar iceren iki tahta kullandilar Yunuslar once daha az nokta olan tahtayi secmek uzere egitildiler Bu yunusun daha az nokta olan tahtaya her yaklastiginda odullendirilmesiyle yapildi Deneyin test kisminda iki tahta kuruldu ve yunusun sudan cikarak tahtalardan birine isaret etmesi bekleniyordu Yunuslar daha az nokta olan tahtayi sans eseri olabilecek orandan cok daha yuksek bir siklikla sectiler bu onlarin sayilari ayirt edebildiklerini gostermektedir Belli bir gri papagan egitimden sonra sifirdan altiya kadar sayilari ayirt edebilme kabiliyeti gostermistir Rakam ve vokalizasyon egitiminden sonra deney papagana kac tane nesnenin gosterildigi sorularak yapildi Melek baligi bilmedigi bir ortama birakildiginda turdesleriyle grup olusturacaktir buna surulesme denir Iki farkli boyuttaki grup arasinda secim sunuldugunda melek baligi iki gruptan daha buyuk olanini sececektir Bu durum 2 1 orani veya daha ustunun ayirt edilmesiyle gorulebilmektedir yani gruplardan birinde digerindekinin en az iki kati balik oldugu surece balik buyuk grubu sececektir Monitor kertenkelelerinin sayisal becerisi oldugu gosterilmistir bazi turler altiya kadar olan sayilari birbirinden ayirt edebilmektedir Zeka Insan olmayan hayvanlarin bilissel kabiliyet ve zekasi sozlu olceklerle olculemediginden tersine aliskanlik kazandirma sosyal ogrenme ve tamamen farkli durumlara yanit verme gibi cesitli yollarla olculmustur ve calismalari bir tekil zeka faktorunun primatlardaki bireysel bilissel kabiliyet olcumlerinde olusan cesitliliklerin 47 sinden sorumlu oldugunu gostermistir Bu oran farelerde 55 ile 60 oranlarinda degiskenlik gostermektedir Bu degerler insanlardaki genel zeka faktoru olarak bilinen tekil zeka faktoru olarak aciklanan IQ da kabul edilen degiskenlige 40 50 yakindir Genel zeka faktoru ya da g faktoru bir bireyin cesitli bilissel kabiliyet olcumlerindeki skorlari arasinda gozlemlenen korelasyonlari ozetleyen bir psikometrik yapidir g faktorunun evrimsel yasam tarihine ve zekanin evrimine ayrica sosyal ogrenme ve kulturel zekaya da iliskin oldugu belirtilmektedir g nin insan olmayan modelleri genetik ve norolojik arastirmalarda g nin degiskenliginin arkasindaki mekanizmalari daha iyi anlamak icin kullanilmaktadir Zihin teorisi Zihin teorisi erek arzu rol yapma bilgilenim gibi mental evreleri kendine ve baskalarina atfetme ve baskalarinin kisiden farkli arzular erekler ve perspektiflere sahip olduklarini anlama kabiliyetidir Kuzgunlarla yapilan bazi arastirmalar zihin teorisinin insan olmayan turlerde oldugunu kanitlayan bir ornek sunmaktadir Kuzgunlar Corvidae familyasinin uyesidir bu familyanin yuksek bilissel kabiliyetleri oldugu dusunulmektedir Bu kuslarin baskin kuzgunlari ayni anda hem gorup hem de duyabildiklerinde yemeklerini gizledikleri gozlemlenmistir Bu gozlemden hareketle kuzgunlar bir mental evre olarak gorme hakkindaki anlayislari yonunden test edildiler Ilk adimda kuslar baskin bireyler gorulebiliyorken zulalarini korumus ancak yan odadan yalnizca sesleri gelirken harekete gecmemislerdir Sonraki adimda yan odayi gormelerini saglayacak bir gozetleme deligi acilmistir Gozetleme deligi acikken kuzgunlar baskin bireyleri yan odada duyduklarinda baskin bireyin sesi kayitlardan oynatilsa da zulalarini korumuslardir Bilinc Bir babunla yurutulen ayna testi Hayvanlarin bilincleri ya da benlik konsepti oldugunun soylenebilecegi durumlar siddetli tartismalara konu olmustur Bu alanda en iyi bilinen arastirma teknigi in tertipledigi ayna testidir Testte hayvan uyurken ya da sedasyon altindayken derisine bir isaret konur ve sonrasinda yansimasini bir aynada gormesi saglanir eger hayvan kendiliginden isareti temizleme hareketine yonelirse bu kendisinin farkinda oldugu seklinde yorumlanir Bu kritere gore oz farkindalik sempanzelerde ve ayrica bazi buyuk kuyruksuz maymunlarda Avrupa saksaganlarinda bazi deniz memelilerinde ve bir Asya filinde bildirilmistir ancak maymunlarda buna rastlanmamistir Ayna testi bazi arastirmacilar tarafindan tamamen gormeye yani insanlarin birincil duyusuna odaklandigi oysa diger turlerin kopeklerin koku duyusuyla oldugu gibi diger duyulardan daha cok yararlandigi fikriyle elestirilmektedir Bazi hayvanlarda metakognisyonun bilissel oz farkindaliga bazi kanitlar sundugu soylenmistir Buyuk kuyruksuz maymunlar yunuslar ve rhesus maymunlarinin kendi mental evrelerini inceleyebildikleri ve bir bilmiyorum yanitiyla zor sorulari cevaplamaktan kacindiklari gosterilmistir Bireyin kendi bedensel kosullari ustune farkindaligini aciga cikaran ayna testinin aksine bu belirsizlik gozleminin bireyin icsel mental evrelerinin farkindaligini aciga cikardigi dusunulmektedir 2007 yilindaki bir calisma her ne kadar boyle yorumlanmasi sorgulaniyorsa da sicanlarda metakognisyona dair bazi kanitlar sunmustur Bu turler ayni zamanda kendi belleklerinin gucunden de haberdar olabilirler Bazi arastirmacilar hayvanlarin yaptigi cagrilarin ve diger vokal davranislarin bilince dair kanitlar sundugunu ileri surmektedir Bu fikir Weir in 1962 cocuklarin hakkindaki arastirmasi ve Greenfield ve digerlerinin 1976 cocuklarin erken donem konusmalari ustune incelemelerinden dogmustur Bazi arastirmalar Arielle adindaki bir macaw papaganiyla yapilmistir 2012 temmuzunda Cambridge deki Insan ve Insan olmayan Hayvanlarda Bilinc Konferansi nda bir grup bilim insani su deklarasyonu imzaladilar Kanitlar insan olmayan hayvanlarin noroanatomik norokimyasal ve norofizyolojik olarak bilinclilik evrelerinin altyapisina sahip olduklari ve buna ek olarak ereksel davranislar sergilediklerinde kesismektedir Sonuc olarak kanitlarin agirlikli bir bolumu insanlarin bilinc ureten norolojik altyapiya sahip olmakta yalniz olmadiklarini gostermektedir Tum memelileri kuslari ve ahtapotlar dahil baska pek cok yaratigi da kapsayan pek cok insan olmayan hayvanda da bu norolojik altyapilar mevcuttur Biyolojik sinirlarKirpiler tehdit altinda hissettiklerinde icgudusel olarak kendilerini bir top gibi yaparlar bu onlari rahatsizliktan kacinma calismalari icin uygunsuz kilar Icgudusel suruklenme bilissel arastirmalarin yorumlanisini etkileyebilen bir baska etkendir Bu etken bir hayvanin ogrenilmis yanitlarinin onune gecebilen icgudusel davranislarina donme egilimidir Konsept Keller ve in bir rakuna kutu icine madeni para koymayi ogretmesinden koken almistir Rakun yemek ararken yaptigi gibi pencelerini paraya surtme davranisina geri donmustur Hayvanlarin uyaranlari isleme ve yanitlama kabiliyetleri beyin boyutlariyla korrelasyon icindedir Kucuk beyinli hayvanlar buyuk beyinli hayvanlara nazaran ogrenmeye daha az dayali basit davranislar gostermeye meyillidirler Omurgalilar bilhassa memeliler buyuk beyinlere ve tecrubeyle degisen karmasik davranislara sahiptirler denen bir formul beyin ve vucut boyutu arasinda bir iliski bulundugunu gostermektedir Bu katsayi tarafindan 1960 larin sonlarinda ortaya konmustur Ensefalizasyon katsayisi bir egri seklindeyken egrinin ustunde kalan bir hayvan kendi boyutundaki ortalama bir hayvandan daha fazla bilissel kabiliyet gostermektedir ayni sekilde egrinin altindaki bir hayvanin da bu kabiliyetinin daha dusuk olmasi beklenir Cesitli formuller ileri surulmusse de Ew beyin 0 12w vucut 2 3 formulunun memeli orneklerine uydugu bulunmustur Formul en iyi ihtimalle fikir verici olarak ele alinmali memeli olmayanlara yalnizca ciddi dikkatle uygulanmalidir Bazi diger omurgali siniflarinda us olarak 2 3 yerine kullanilmaktadir ve pek cok omurgasiz grubunda formul anlamli sonuclar vermeyebilmektedir Hayvan bilisinin aleyhindeki deneysel kanitlarCok sayida deney bazi hayvan turlerinin zeki icgorulu ya da bir zihin teorisini haiz oldugu inanciyla hemen bagdastirilamaz 1823 1915 ilerideki tum bu tur deneylere yon verir nitelikte boceklerin ne yaptiklarini anlamadan kendilerini zorlayan icgudulerine itaat ettiklerini savunmustur Ornegin felcli avini anteni yerine bacagindan tutabilecegini anlamak bir kum yabanarisinin idrakinin cok otesindedir Ona gore arinin hareketleri her hareketin bir sonrakini tetikledigi onceki susmadan sonrakinin baslamadigi duzenli bir yankilar dizisi gibidir Fabre nin sayisiz deneyi onu bilim insanlarinin hayvanlari nesnel sekilde calismak yerine yuceltmeye calistiklari sonucuna ulastirmistir C Lloyd Morgan in 1852 1936 gozlemleri ona hayvanlardaki prima facie zeki davranislarin siklikla ya icguduler ya da deneme yanilmayla sonuclandigini gozlemlemistir Ornegin Morgan in kopeginin kafasinin arkasiyla kapi surgusunu kaldirip bahce kapisini acarak kactigini izleyen cogu ziyaretci kopegin davranislarinin dusunme sureci icerdigine kanidir Oysa Morgan kopegin onceki rastgele ve amacsiz hareketlerini dikkatle gozlemlemis bu surecin metodolojik planlama degil mutlu bir etkiye ulasilana kadar suren deneme ve yanilmalar icerdigini savunmustur Thorndike ac kedi ve kopekleri bir kordonun dugumunu cekmek gibi basit bir hareketle cikabilecekleri kapali yerlere koydu Hayvanlarin davranislari onda mantigin gucune sahip olmadiklari fikrini olusturdu Thorndike hayvan davranisi hakkindaki kitaplarin cogunun bize psikoloji degil daha ziyade hayvan methiyesi verdigini yazdi Her ne kadar Kohler in deneyleri sik sik hayvan bilis hipotezine destek olarak atiflansa da kitabi aksi orneklerle doludur Ornegin sempanzeleri yalnizca bir kutuyu uzaklastirarak muz alabilecekleri bir ortama koydu Kohler sempanzenin boyle sorunlari cozmekte ozellikle sorun yasadigini siklikla ortadan cok rahat bir sekilde kaldirabilecegi engeli uzaklastirmaktansa en garip ve en uzak aletleri durumunda kullanmak istedigini ve en alisilmamis yontemleri sectigini gozlemledi Louisiana Universitesinden Daniel J Povinelli ve Timothy Eddy sempanzelerin iki yemek saglayicisi arasindan secim yapma sanslari oldugunda sempanzelerin yemek isteme hareketini hem bu hareketi gorebilen hem de goremeyen insanlara yaptiklarini gostermis boylece sempanzelerin insanlarin gordugunu anlamadiklari ihtimalini guclendirmistir Wayne Eyalet Universitesi nden Moty Nissani Birmanyali oduncu fillerini bir kovadan yemek almak icin kapak kaldirmak uzere egitmistir Sonrasinda yemek kovaya yerlestirilirken kapak artik yemek erisimini engellemedigi bir yere tasinmistir Tum fillerin odule ulasirken kapagi itmeye devam etmesi fillerin basit nedensel iliskileri kavramadiklari fikrine yol acmaktadir Turlere gore bilissel yetilerGeleneksel olarak yaygin olan dir yani hayvanlarin daha yuksek kademelere yerlestigi insanlarin karakteristik olarak en ustte bulundugu bir doga merdivenidir Ancak boyle bir hiyerarsi kullanimi ustunde bazi anlasmazliklar bulunmaktadir bazi elestirmenler spesifik bilissel kapasitelerin farkli ekolojik nislere gore adaptasyonlar oldugunu anlamanin gerekli olabilecegini soylemektedir 1998 Reznikova 2007 Adil olsun ya da olmasin hayvanlarin bilissel gorevlerdeki performansi siklikla insanlarinkiyle kiyaslanmaktadir Sasirtici olmayan bir sekilde en yakin biyolojik akrabalarimiz olan buyuk kuyruksuz maymunlar cogunlukla insanlar gibi bir performans gostermeye meyyaldir Kuslar arasinda tipik olarak kargagiller ve papaganlarin insan benzeri gorevlerde iyi performans gosterdigi bulunmustur Bazi ahtapotlar da alet kullanimi gibi yuksek seviye bazi yetenekler sergiledikleri gosterilmistir ancak kafadanbacakli zekasi ustune arastirmalar hala sinirlidir Babunlarin da kelimeleri tanima kabiliyetine sahip olduklari gosterilmistir Ayrica bakinizAntropomorfizm Biyosemiyotik Fillerde bilissellikDis baglantilarThe limits of intelligence 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Douglas Fox Scientific American 14 Haziran 2011 Andrews Kristin Animal Cognition Ed Stanford Encyclopedia of Philosophy Allen Colin Animal Consciousness Ed Stanford Encyclopedia of Philosophy Animal Minds Internet Felsefe Ansiklopedisi Center for Avian Cognition 23 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Nebraska Alan Kamil Alan Bond Kaynakca a b c d e f g h i j k l m n o p Shettleworth S J 2010 Cognition Evolution and Behavior 2 Oxford Press New York Heinze J 2008 PDF Animal Cognition 11 3 ss 431 439 doi 10 1007 s10071 007 0133 0 PMID 18183432 10 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Farmer K Heinze J 2013 The effects of age rank and neophobia on social learning in horses PDF Animal Cognition 17 3 ss 645 655 doi 10 1007 s10071 013 0696 x PMID 24170136 29 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Schuetz A Farmer K 2016 Social learning across species horses Equus caballus learn from humans by observation PDF Animal Cognition 20 3 ss 567 573 doi 10 1007 s10071 016 1060 8 PMID 27866286 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Reptiles known as living rocks show surprising cognitive powers Nature Ingilizce 576 7785 29 Kasim 2019 s 10 Bibcode 2019Natur 576 10 doi 10 1038 d41586 019 03655 5 Descartes R 1649 Passions of the Soul Crows understand water displacement at the level of a small child Show causal understanding of a 5 to 7 year old child ScienceDaily Ingilizce 28 Mart 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Aralik 2019 Pliny the Elder 1855 Natural History 6 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Corcilius Klaus Gregoric Pavel 1 Ocak 2013 Aristotle s Model of Animal Motion Phronesis Ingilizce 58 1 ss 52 97 doi 10 1163 15685284 12341242 ISSN 1568 5284 Morgan C L 1903 An Introduction to Comparative Psychology 2 W Scott London ss 59 Darwin C 1871 The descent of man and selection in relation to sex Romanes J G 1883 Animal Intelligence Dewsbury D 1978 Comparative Animal Behavior McGraw Hill Book Company New York NY Thorndike E L 1911 Animal intelligence Pavlov I P 1928 Lectures on conditioned reflexes Watson J B 1913 Psychology as the Behaviorist Views it Psychological Review 20 2 ss 158 177 doi 10 1037 h0074428 hdl 21 11116 0000 0001 9182 7 Miller S Konorski J 1928 Sur une forme particuliere des reflexes conditionels Comptes Rendus des Seances de la Societe de Biologie et de Ses Filiales Cilt 99 ss 1155 1157 Skinner B F 1932 The Behavior of Organisms Hull C L 1943 The Principles of Behavior Skinner B F About Behaviorism 1976 Kohler W 1917 The Mentality of Apes Tolman E C 1948 Cognitive maps in rats and men Psychological Review 55 189 208 Niesser U 1967 Cognitive Psychology p 3 Hebb D O 1958 A Textbook of Psychology p 2 Menzel R amp Fischer J 2010 Animal Thinking Contemporary Issues in Comparative Cognition a b c d p 8 ff Wasserman amp Zentall eds 2006 Comparative Cognition Foster James J Smolka Jochen Nilsson Dan Eric Dacke Marie 31 Ocak 2018 How animals follow the stars Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 285 1871 s 20172322 doi 10 1098 rspb 2017 2322 ISSN 0962 8452 PMC 5805938 2 PMID 29367394 Grandin Temple 2009 Animals Make Us Human Creating the Best life for Animals with Catherine Johnson Stebbins W C amp M A Berkley 1990 Comparative Perception Vol I Basic Mechanisms Vol II Complex Signals New York Wiley Smith E E and Kosslyn S M 2007 Cognitive Psychology Mind and Brain Pearson Prentice Hall Blough D S 2006 Reaction time explorations of visual attention perception and decision in pigeons In E A Wasserman amp T R Zentall Eds Comparative Cognition Experimental Explorations of Animal Intelligence pp 89 105 New York Oxford N J Mackintosh 1983 Conditioning and Associative Learning New York Oxford Kamin L J 1969 Predictability surprise attention and conditioning In Campbell and Church eds Punishment and Aversive Behavior New York Appleton Century Crofts pp 279 296 Zentall T R 2004 Selective and divided attention in animals Behavioural Processes 69 1 ss 1 16 doi 10 1016 j beproc 2005 01 004 PMID 15795066 Blough D S 1969 Attention shifts in a maintained discrimination Science 166 3901 ss 125 126 Bibcode 1969Sci 166 125B doi 10 1126 science 166 3901 125 PMID 5809588 Tinbergen L 1960 The natural control of insects in pine woods I Factors influencing the intensity of predation by songbirds Archives Neerlandaises de Zoologie Cilt 13 ss 265 343 doi 10 1163 036551660X00053 Pietrewicz A T Kamil A C 1977 Visual Detection of Cryptic Prey by Blue Jays Cyanocitta cristata Science 195 4278 ss 580 582 Bibcode 1977Sci 195 580P doi 10 1126 science 195 4278 580 PMID 17732294 23 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Pietrewicz A T Kamil 1979 Search image formation in the blue jay Cyanocitta cristata Science 204 4399 ss 1332 1333 Bibcode 1979Sci 204 1332P doi 10 1126 science 204 4399 1332 PMID 17813172 22 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Blough P M 1989 Attentional priming and visual search in pigeons Cilt 17 ss 292 298 doi 10 1037 0097 7403 17 3 292 Kamil A C amp Bond A B 2006 Selective attention priming and foraging behavior In E A Wasserman and T R Zentall eds Comparative Cognition Experimental Exploration of Animal Intelligence New York Oxford Blough D S amp Blough P M 1990 Reaction time assessments of visual processes in pigeons In M Berkley amp W Stebbins Eds Comparative perception pp 245 276 New York Wiley E E Smith amp D L Medin 1981 Categories and Concepts Harvard Univ Press a b c d e Zentall T R Wasserman E A Lazareva O F Thompson R R K Ratterman M J 2008 Concept Learning in Animals Comparative Cognition amp Behavior Reviews Cilt 3 ss 13 45 doi 10 3819 ccbr 2008 30002 Dooling R J amp Okanoya K 1995 Psychophysical methods for assessing perceptual categories In G M Klump R J Dooling R R Fay amp W C Stebbins Eds Methods in Comparative Psychoacoustics pp 307 318 Basel Switzerland Birkhauser Verlag Herrnstein R J 1964 Complex Visual Concept in the Pigeon Science 146 3643 ss 549 551 Bibcode 1964Sci 146 549H doi 10 1126 science 146 3643 549 PMID 14190250 Herrnstein R J 1979 Acquisition Generalization and Discrimination Reversal of a Natural Concept Journal of Experimental Psychology Animal Behavior Processes 5 2 ss 116 129 doi 10 1037 0097 7403 5 2 116 R S Bhatt E A Wasserman W F J Reynolds amp K S Knauss 1988 Conceptual behavior in pigeons Categorization of both familiar and novel examples from four classes of natural and artificial stimuli Journal of Experimental Psychology Animal Behavior Processes 14 219 234 Avargues Weber A Dyer A G Giurfa M 2011 Conceptualization of above and below relationships by an insect Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 278 1707 ss 898 905 doi 10 1098 rspb 2010 1891 PMC 3049051 2 PMID 21068040 Vaughan W Jr 1988 Formation of equivalence sets in pigeons Journal of Experimental Psychology Animal Behavior Processes Cilt 14 ss 36 42 doi 10 1037 0097 7403 14 1 36 See D Amato M Columbo M 1988 Representation of serial order in monkeys Cebus apella Journal of Experimental Psychology Animal Behavior Processes Cilt 14 ss 11 139 Murphy R A Mondragon E Murphy V A 2008 Rule learning by rats PDF Science 319 5871 ss 1849 1851 Bibcode 2008Sci 319 1849M doi 10 1126 science 1151564 PMID 18369151 4 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Kundrey S M A Strandell B Mathis H Rowan J D 2010 Learning of monotonic and nonmonotonic sequences in domesticated horses Equus callabus and chickens Gallus domesticus Learning and Motivation 14 3 ss 213 223 doi 10 1016 j lmot 2010 04 006 Wright AA Santiago Hector C Sands Stephen F Kendrick Donald F Cook Robert G 1985 Memory processing of serial lists by pigeons monkeys and people Science 229 4710 ss 287 289 Bibcode 1985Sci 229 287W doi 10 1126 science 9304205 PMID 9304205 Balda R Kamil A C 1992 Long term spatial memory in Clark s nutcracker Nucifraga columbiana Animal Behaviour 44 4 ss 761 769 doi 10 1016 S0003 3472 05 80302 1 Greggers U Menzel R 1993 Memory dynamics and foraging strategies of honeybees Behavioral Ecology and Sociobiology Cilt 32 ss 17 29 doi 10 1007 BF00172219 Menzel R 1993 Associative learning in honey bees Apidologie 24 3 ss 157 168 doi 10 1051 apido 19930301 Wustenberg D Gerber B Menzel R 1998 Long but not medium term retention of olfactory memory in honeybees is impaired by actinomycin D and anisomycin European Journal of Neuroscience 10 8 ss 2742 2745 doi 10 1046 j 1460 9568 1998 00319 x PMID 9767405 Hammer M Menzel R 1995 Learning and memory in the honeybee Journal of Neuroscience 15 3 Pt 1 ss 1617 1630 doi 10 1523 JNEUROSCI 15 03 01617 1995 PMC 6578179 2 PMID 7891123 Yamada A Sekiguchi T Suzuki H Mizukami A 1992 Behavioral analysis of internal memory states using cooling induced retrograde anmesia in Limax flavus The Journal of Neuroscience 12 3 ss 729 735 doi 10 1523 JNEUROSCI 12 03 00729 1992 PMC 6576046 2 PMID 1545237 Hunter W S 1913 The delayed reaction in animals and children Behavior Monographs 2 Blough D S 1958 Delayed matching in the pigeon Journal of the Experimental Analysis of Behavior 2 2 ss 151 160 doi 10 1901 jeab 1959 2 151 PMC 1403892 2 PMID 13801643 Shettleworth S J 2010 Cognition Evolution and Behavior New York Oxford Vorhees C V Williams M T 2006 Morris water maze procedures for assessing spatial and related forms of learning and memory Nature Protocols 1 2 ss 848 858 doi 10 1038 nprot 2006 116 PMC 2895266 2 PMID 17406317 a b Animal Spatial Cognition Comparative Neural amp Computational Approaches 17 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Lund Nick 2002 Animal cognition Psychology Press s 4 ISBN 978 0 415 25298 0 Treisman Anne M Gelade Garry Ocak 1980 A feature integration theory of attention Cognitive Psychology 12 1 ss 97 136 doi 10 1016 0010 0285 80 90005 5 ISSN 0010 0285 PMID 7351125 Sherwin C M 2001 Can invertebrates suffer Or how robust is argument by analogy Animal Welfare 10 supplement S103 S118 Gauthreaux Sidney A 1980 Animal Migration Orientation and Navigation Academic Press Savolainen Peter Zhang Ya Ping Luo Jing Lundeberg Joakim Leitner Thomas 22 Kasim 2002 Genetic evidence for an East Asian origin of domestic dogs Science 298 5598 ss 1060 1062 Bibcode 2002Sci 298 1610S doi 10 1126 science 1073906 PMID 12446907 Fiset Sylvain Vickie Plourde 29 Ekim 2012 Object permanence in domestic dogs Canis lupus familiaris and gray wolves Canis lupus Journal of Comparative Psychology 127 2 ss 115 127 doi 10 1037 a0030595 PMID 23106804 Brauer Juliane Juliane Kaminski Julia Riedel Josep Call Michael Tomasello 2006 Making inferences about the location of hidden food social dog causal ape Journal of Comparative Psychology 120 1 ss 38 47 doi 10 1037 0735 7036 120 1 38 PMID 16551163 Webb Alex A R 2003 The physiology of circadian rhythms in plants New Phytologist 160 2 ss 281 303 doi 10 1046 j 1469 8137 2003 00895 x APA Handboook of Comparative Psychology Vol 2 Perception Learning and Cognition 2017 Call J Ed Chapter 23 Timing in Animals APA Washington D C Henderson Hurly TA Bateson M Healy SD 2006 Timing in free living rufous hummingbirds Selasphorus rufus Current Biology 16 5 ss 512 515 doi 10 1016 j cub 2006 01 054 PMID 16527747 Gibbon J 1977 Scalar expectancy theory and Weber s law in animal timing Psychological Review 84 3 ss 279 325 doi 10 1037 0033 295x 84 3 279 Killeen P R 1991 Behavior s time In G Bower Ed The psychology of learning and motivation Vol 27 pp 294 334 New York Academic Press Machado A amp Pata P 2005 Testing the Scalar Expectancy Theory SET and the Learning to Time model LeT in a double bisection task Behavior and Learning 33 111 122 Chimps Use Spears to Hunt Mammals Study Says 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde John Roach for National Geographic News February 22 2007 accessed on June 12 2010 Hunt G R 1996 Manufacture and use of hook tools by New Caledonian crows Nature 379 6562 ss 249 251 Bibcode 1996Natur 379 249H doi 10 1038 379249a0 a b Shettleworth Sara J 2012 Do Animals Have Insight and What Is Insight Anyway Canadian Journal of Experimental Psychology 66 4 ss 217 226 doi 10 1037 a0030674 PMID 23231629 Video shows first tool use by a fish 6 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Bernardi G 2011 PDF Coral Reefs Cilt 31 s 39 doi 10 1007 s00338 011 0823 6 31 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2013 Finn J K Tregenza T Tregenza N 2009 Defensive tool use in a coconut carrying octopus Current Biology 19 23 ss R1069 R1070 doi 10 1016 j cub 2009 10 052 PMID 20064403 Michael H J Moglich Gary D Alpert 1979 Stone dropping by Conomyrma bicolor Hymenoptera Formicidae A new technique of interference competition Behavioral Ecology and Sociobiology 2 6 ss 105 113 doi 10 1007 bf00292556 JSTOR 4599265 For chimpanzees see for example 1983 Wolfgang Kohler The Mentality of Apes 1917 Pepperberg I M 1999 The Alex Studies Cognitive and Communicative Abilities of Grey Parrots Cambridge MA Harvard University Press Tebbich Sabine Seed Amanda M Emery Nathan J Clayton Nicola S Nisan 2007 Non tool using rooks Corvus frugilegus solve the trap tube problem Anim Cogn 10 2 ss 225 31 doi 10 1007 s10071 006 0061 4 PMID 17171360 Taylor A H Hunt G R Medina F S Gray R D Ocak 2009 Do New Caledonian crows solve physical problems through causal reasoning Proc R Soc B 276 1655 ss 247 254 doi 10 1098 rspb 2008 1107 PMC 2674354 2 PMID 18796393 Audet J N Ducatez S Lefebvre L 2015 The town bird and the country bird problem solving and immunocompetence vary with urbanization Behavioral Ecology 27 2 ss 637 644 doi 10 1093 beheco arv201 Harding EJ Paul ES Mendl M 2004 Animal behaviour cognitive bias and affective state Nature 427 6972 s 312 Bibcode 2004Natur 427 312H doi 10 1038 427312a PMID 14737158 Rygula R Pluta H P Popik 2012 laughing rats are optimistic PLOS ONE 7 12 ss e51959 Bibcode 2012PLoSO 751959R doi 10 1371 journal pone 0051959 PMC 3530570 2 PMID 23300582 Haselton M G Nettle D Andrews P W 2005 The evolution of cognitive bias In D M Buss Ed The Handbook of Evolutionary Psychology Hoboken NJ US John Wiley amp Sons Inc ss 724 746 Terrace H L A Petitto R J Sanders T G Bever 1979 Science 206 4421 891 902 Kohler W Mentality of Apes 1917 Foerder P Galloway M Barthel T Moore De D E Reiss D 2011 Samuel Aravinthan Ed Insightful Problem Solving in an Asian Elephant PLOS ONE 6 8 ss e23251 Bibcode 2011PLoSO 623251F doi 10 1371 journal pone 0023251 PMC 3158079 2 PMID 21876741 Representation of the Numerosities 1 9 by Rhesus Macaques Macaca mulatto PDF 4 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Reznikova Zhanna Ryabko Boris 2001 A Study of Ants Numerical Competence Cilt 5 ss 111 126 Reznikova Zh I 2007 Animal Intelligence From Individual to Social Cognition Cambridge University Press Reznikova Zh I 1999 Ethological mechanisms of population dynamic in species ant communities Russian Journal of Ecology 30 3 ss 187 197 Brown M J F Gordon D M 2000 How resources and encounters affect the distribution of foraging activity in a seed harvesting ants Behavioral Ecology and Sociobiology 47 3 ss 195 203 doi 10 1007 s002650050011 Carazo P Font E Forteza Behrendt E Desfilis E 2009 Quantity discrimination in Tenebrio molitor evidence of numerosity discrimination in an invertebrate Animal Cognition 12 3 ss 463 470 doi 10 1007 s10071 008 0207 7 PMID 19118405 Dacke M Srinivasan M V 2008 Evidence for counting in insects Animal Cognition 11 4 ss 683 689 doi 10 1007 s10071 008 0159 y PMID 18504627 Anderson U S Stoinski T S Bloomsmith M A Marr M J Smith A D Maple T L 2005 Relative numerousness judgment and summation in young and old western lowland gorillas Journal of Comparative Psychology 119 3 ss 285 295 doi 10 1037 0735 7036 119 3 285 PMID 16131257 Boysen S T Berntson G G Mukobi K L 2001 Size matters impact of item size and quantity on array choice by chimpanzees Pan troglodytes J Comp Psychol 115 1 ss 106 110 doi 10 1037 0735 7036 115 1 106 PMID 11334213 27 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Uller C Jaeger R Guidry G Martin C 2003 Salamanders Plethodon cinereus go for more rudiments of number in an amphibian Anim Cogn 6 2 ss 105 112 doi 10 1007 s10071 003 0167 x PMID 12709845 Vonk J Beran M J 2012 Bears count too quantity estimation and comparison in black bears Ursus americanus Animal Behaviour 84 1 ss 231 238 doi 10 1016 j anbehav 2012 05 001 PMC 3398692 2 PMID 22822244 Jaakkola K Fellner W Erb L Rodriguez M Guarino E 2005 Understanding of the concept of numerically less by bottlenose dolphins Tursiops truncatus Journal of Comparative Psychology 119 3 ss 296 303 doi 10 1037 0735 7036 119 3 296 PMID 16131258 Pepperberg I 2006 Grey parrot numerical competence a review Anim Cogn 9 4 ss 377 391 doi 10 1007 s10071 006 0034 7 PMID 16909236 Gomez Laplaza L M Gerlai R 2010 Can angelfish Pterophyllum scalare count Discrimination between different shoal sizes follows Weber s law Anim Cogn 14 1 ss 1 9 doi 10 1007 s10071 010 0337 6 PMID 20607574 King Dennis amp Green Brian 1999 Goannas The Biology of Varanid Lizards University of New South Wales Press 0 86840 456 X p 43 Reader S M Hager Y Laland K N 2011 The evolution of primate general and cultural intelligence Philosophical Transactions of the Royal Society B Biological Sciences 366 1567 ss 1017 1027 doi 10 1098 rstb 2010 0342 PMC 3049098 2 PMID 21357224 Locurto C Durkin E Problem solving and individual differences in mice Mus musculus using water reinforcement J Comp Psychol Locurto C Scanlon C 1998 Individual differences and a spatial learning factor in two strains of mice Mus musculus J Comp Psychol 112 4 ss 344 352 doi 10 1037 0735 7036 112 4 344 Kamphaus R W 2005 Clinical assessment of child and adolescent intelligence Springer Science amp Business Media Rushton J P 2004 Placing intelligence into an evolutionary framework or how g fits into the r K matrix of life history traits including longevity Intelligence 32 4 ss 321 328 doi 10 1016 j intell 2004 06 003 Van Schaik C P Burkart J M 2011 Social learning and evolution the cultural intelligence hypothesis Philosophical Transactions of the Royal Society of London B Biological Sciences 366 1567 ss 1008 1016 doi 10 1098 rstb 2010 0304 PMC 3049085 2 PMID 21357223 Herrmann E Call J Hernandez Lloreda M V Hare B Tomasello M 2007 Humans have evolved specialized skills of social cognition the cultural intelligence hypothesis Science 317 5843 ss 1360 1366 Bibcode 2007Sci 317 1360H doi 10 1126 science 1146282 PMID 17823346 Plomin R 2001 The genetics of g in human and mouse Nature Reviews Neuroscience 2 2 ss 136 141 doi 10 1038 35053584 PMID 11252993 Anderson B 2000 The g factor in non human animals The nature of intelligence 285 79 Premack David Woodruff Guy 1978 Does the chimpanzee have a theory of mind Behavioral and Brain Sciences 1 4 ss 515 526 doi 10 1017 S0140525X00076512 Bugnyar Thomas Reber Stephan A Buckner Cameron 2016 Ravens attribute visual access to unseen competitors Nature Communications Cilt 7 s 10506 Bibcode 2016NatCo 710506B doi 10 1038 ncomms10506 PMC 4740864 2 PMID 26835849 Bischof Kohler D 1991 The development of empathy in infants In M E Lamb amp H Keller eds Infant Development Perspectives from German speaking countries 245 273 Prior H Schwarz A Gunturkun O 2008 Mirror induced behavior in the magpie Pica pica Evidence of self recognition PLOS Biology 6 8 ss 1642 1650 doi 10 1371 journal pbio 0060202 PMC 2517622 2 PMID 18715117 Gallup GG Jr 1970 Chimpanzees self recognition Science 167 3914 ss 86 87 Bibcode 1970Sci 167 86G doi 10 1126 science 167 3914 86 PMID 4982211 Walraven V van Elsacker L Verheyen R 1995 Reactions of a group of pygmy chimpanzees Pan paniscus to their mirror images evidence of self recognition Primates Cilt 36 ss 145 150 doi 10 1007 bf02381922 Patterson FGP Cohn RH 1994 Self recognition and self awareness in lowland gorillas In Parker ST Mitchell RW editors Self awareness in animals and humans developmental perspectives New York New York Cambridge University Press pp 273 290 Helmut Prior Ariane Schwarz Onur Gunturkun 2008 De Waal Frans Ed PDF PLOS Biology 6 8 ss e202 doi 10 1371 journal pbio 0060202 PMC 2517622 2 PMID 18715117 19 Kasim 2008 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Agustos 2008 Marten K Psarakos S 1995 Parker S T Mitchell R Boccia M Ed Self awareness in Animals and Humans Developmental Perspectives Cambridge University Press ss 361 379 13 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Reiss D Marino L 8 Mayis 2001 Mirror self recognition in the bottlenose dolphin A case of cognitive convergence Proceedings of the National Academy of Sciences 98 10 ss 5937 5942 Bibcode 2001PNAS 98 5937R doi 10 1073 pnas 101086398 PMC 33317 2 PMID 11331768 Delfour F Marten K 2001 Mirror image processing in three marine mammal species Killer whales Orcinus orca false killer whales Pseudorca crassidens and California sea lions Zalophus californianus Behavioural Processes 53 3 ss 181 190 doi 10 1016 s0376 6357 01 00134 6 PMID 11334706 Plotnik JM de Waal FBM Reiss D 2006 Self recognition in an Asian elephant Proceedings of the National Academy of Sciences 103 45 ss 17053 17057 Bibcode 2006PNAS 10317053P doi 10 1073 pnas 0608062103 PMC 1636577 2 PMID 17075063 Lea SEG 2010 Concept learning in nonprimate mammals In search of evidence 5 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde In D Mareschal PC Quinn and SEG Lea The Making of Human Concepts pp 173 199 Oxford University Press 9780199549221 The Superior Human 31 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Documentary Transcription on the official website Cazzolla Gatti Roberto 2015 Self consciousness beyond the looking glass and what dogs found there Ethology Ecology amp Evolution 28 2 ss 232 240 doi 10 1080 03949370 2015 1102777 ISSN 0394 9370 Couchman Justin J Coutinho M V C Beran M J Smith J D 2010 Beyond Stimulus Cues and Reinforcement Signals A New Approach to Animal Metacognition PDF Journal of Comparative Psychology 124 4 ss 356 368 doi 10 1037 a0020129 PMC 2991470 2 PMID 20836592 24 Mart 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Rats Capable Of Reflecting On Mental Processes 28 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Foote Allison L Crystal J D 20 Mart 2007 Metacognition in the Rat Current Biology 17 6 ss 551 555 doi 10 1016 j cub 2007 01 061 PMC 1861845 2 PMID 17346969 3 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Eylul 2020 Smith J David Beran M J Couchman J J Coutinho M V C 2008 The Comparative Study of Metacognition Sharper Paradigms Safer Inferences Psychonomic Bulletin amp Review 15 4 ss 679 691 doi 10 3758 PBR 15 4 679 PMC 4607312 2 PMID 18792496 Jozefowiez J Staddon J E R Cerutti D T 2009 Metacognition in animals how do we know that they know Comparative Cognition amp Behavior Reviews Cilt 4 ss 29 39 doi 10 3819 ccbr 2009 40003 The Cambridge Declaration on Consciousness PDF 3 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Agustos 2012 Breland K Breland M 1961 The misbehavior of organisms American Psychologist 16 11 ss 681 684 doi 10 1037 h0040090 Brett Surman Michael K Holtz Thomas R Farlow James O Ed 27 Haziran 2012 The complete dinosaur 2nd Illustrated by Bob Walters Bloomington Ind Indiana University Press ss 191 208 ISBN 978 0 253 00849 7 Moore J 1999 Allometry 7 Agustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of California San Diego Fabre J Henri 1919 The Hunting Wasps New York Dodd Mead and Company ISBN 978 1587760280 Morgan C L 1920 Animal Behaviour Second edition London Edward Arnold Thorndike E L 1911 Animal Intelligence New York Macmillan Kohler Wolfgang 1925 The mentality of apes transl from the 2nd German edition by Ella Winter London Kegan Trench and New York Harcourt Brace and World Original was Intelligenzprufungen an Anthropoiden Berlin 1917 2nd German edition was titled Intelligenzprufungen an Menschenaffen Berlin Springer 1921 ISBN 978 0871401083 Povinelli D J amp Eddy T J 1996 What young chimpanzees know about seeing Monographs of the Society for Research in Child Development 61 1 189 Nissani M 2005 Do Asian elephants apply causal reasoning to tool use tasks 31 91 96 Journal of Experimental Psychology Animal Behavior Processes Cilt 31 ss 91 96 Campbell C B G Hodos W 1991 The Scala Naturae revisited Evolutionary scales and anagenesis in comparative psychology J Comp Psychol 105 3 ss 211 221 doi 10 1037 0735 7036 105 3 211 PMID 1935002 Gopnik Alison Mayis 2016 How Animals Think A new look at what humans can learn from nonhuman minds The Atlantic 19 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2016 Starr Michelle 31 Aralik 2017 13 Surprisingly Weird Reasons Why Crows And Ravens Are The Best Birds No Question ScienceAlert Ingilizce 31 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2020 Finn Julian K Tregenza Tom Norman Mark D 2009 Defensive tool use in a coconut carrying octopus Current Biology 19 23 ss R1069 70 doi 10 1016 j cub 2009 10 052 PMID 20064403 Mather Jennifer A Kuba Michael J Mayis 2013 The cephalopod specialties complex nervous systems learning and cognition Canadian Journal of Zoology 91 6 ss 431 449 doi 10 1139 cjz 2013 0009 Baboons can learn to recognize words Monkeys ability suggests that reading taps into general systems of pattern recognition 31 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 April 2012 Nature Baboons can recognize written words study finds The monkeys don t assign meaning to them but learn what letter combinations are common to real words the study authors say 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde April 12 2012 Los Angeles Times Baboons show their word skills Reading may stem from a visual aptitude shared by all primates 2 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde May 5 2012Konuyla ilgili yayinlarBateson P 2017 Behaviour Development and Evolution Open Book Publishers Cambridge doi 10 11647 OBP 0097 Brown M F amp Cook R G Eds 2006 Animal Spatial Cognition Comparative Neural and Computational Approaches On line Available www pigeon psy tufts edu asc Goodall J 1991 Through a window London Penguin Griffin D R 1992 Animal minds Chicago University of Chicago Press Hilgard E R 1958 Theories of learning 2nd edn London Methuen Lurz Robert W 2009 Mindreading Animals The Debate over What Animals Know about Other Minds 11 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde The MIT Press Narby Jeremy 2005 Intelligence In Nature New York Penguin Neisser U 1967 Cognitive psychology New York Appleton Century Crofts Romanes G J 1886 Animal intelligence 4th edn London Kegan Paul Trench Shettleworth S J 1998 2010 2nd ed Cognition evolution and behavior New York Oxford University Press Skinner B F 1969 Contingencies of reinforcement a theoretical analysis New York Appleton Century Crofts de Waal Frans 2016 Are We Smart Enough to Know How Smart Animals Are W W Norton amp Company ISBN 978 0393246186