Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Henry Morton Stanley (d. 1841 - ö. 1904) Afrika'da keşif yapan ve David Livingstone'u aramakla görevlendirilmiş Galler kökenli Amerikalı gazeteci ve kâşif.
Sir Henry Morton Stanley | |
|---|---|
 Gazeteci ve kaşif | |
| Doğum | John Rowlands 28 Ocak 1841 , Galler |
| Ölüm | 10 Mayıs 1904 (63 yaşında) Londra |
| İmza | |
 | |
Hayatı
1841'de Galler'de doğan Stanley'in asıl adı John Rowlands idi.Mutsuz bir çocukluk geçirdi. Çocukluğunda, yetimhanede kaldı. Eline geçen ilk fırsatta kaçtı ve Kuzey Afrika'ya giden bir gemiye kamarot olarak girdi. Orada, 19 yaşındayken New Orleanslı bir pamuk tüccarı tarafından evlat edinildi. Manevi babasına o kadar minnettarlık duydu ki; İngiliz vatandaşlığından, Amerikan vatandaşlığına geçti ve manevi babasının adını (Henry Morton Stanley) adını aldı.
Genç Stanley, yeni yurdunda serüvenci bir yaşam sürdü. 1861-65 yılları arasında süregeln Amerikan İç Savaşında önce bir tarafta, sonra diğer tarafta savaştı. Daha sonra da, donanmada görev yaptı. Sonunda, gazeteciliğe yöneldi ve "New York Herald"da yurtdışı muhabirliği görevini aldı. İlk görevi; Afrika'da bulunan ve kendisinden uzun süre haber alınamayan David Livingstone'i bulmak ve bilgi almak oldu. Bunun için Afrika'ya gitti.
Livingstone'u ararken
Stanley, 1871 yılında Zanzibar'a vardığında zaman kaybetmeden 192 taşıyıcı ile en iyi erzaklardan oluşan en pahalı seferlerinden birini hazırlamaya koyuldu. Yorucu yolculuk esnasında Stanley, sıtma hastalığına yakalandı. Hastalık yüzünden iki yardımcısı öldü. Daha sonra ise, yerliler ile çatışmaya girdiler ve ekip büyük zarar gördü. 10 Kasım 1871'de Ujiji'ye ulaştı. Stanley, heyecanlı bir kalabalığın eşliğinde köyün içinden geçtikten sonra hasta ve zayıf düşmüş olan Livingstone'u buldu. Bu duruma çok şaşırmış ama sevinmişti. Livingstone, Stanley'in getirdiği yiyecekler ve ilaçlar sayesinde eski gücüne kavuştu. Birlikte Ujiji Denizi'ne doğru yolculuğa çıktılar. Gölün, kuzey kıyılarını keşfettiler. Burada üç hafta geçirdiler. Tabora'ya vardıklarında ayrıldılar ve Stanley, Zanzibar'a döndü.
Afrika'ya ikinci yolculuk
Stanley, İngiltere'ye döndü. Ancak, Livingstone'a hala erzaklar, ilaçlar ve gerekli araçlar gönderiyordu. Sonunda, Livingstone'un öldüğünü öğrenince çok üzüldü. Ne zamandır Afrika'ya ikinci bir yolculuk yapmak istemesi, kaldığı yerden devam etmek için ikinci yolculuğunu yaptı. 1874'te Ujiji Denizi'nin tamamını haritalamak ve John Hanning Speke'nin yeterince kanıtlayamadığı Nil Nehrinin kaynağını kesinleştirmek üzere büyük bir yolculuğun daha başını çekti. Ekip, nehirlerdeyken vahşi yerlilerin ve Su aygırlarının saldırısına uğradı. Burada birçok adamını kaybetti ama yolculuğunda hız kesmedi. Nihayet Nyanza Gölünün, Nil Nehrinin kaynağı olduğunu ispatladı. Böylece, Speke'in tahmini doğru çıkmıştı.
Kafile, 1876 yılının Ekim ayında Ujiji Denizi'nden ayrıldı. Stanley, bu sefer de Lualaba Nehri boyunca yol almak istiyordu. Yolda savaşçıların saldırısına uğradılar ve tropikal ağaçların arasından yamyamların yaşadığı karanlık, geçit vermez yağmur ormanlarından geçtiler. Bir keresinde, iki yanına da 186 insan kafatasının dizilmiş olduğu bir yoldan geçmek zorunda kaldılar. Lualaba Nehri, Kongo Nehrine döküldüğünden, kafile bu nehirde yol almaya devam etti. Nihayetinde Atlas Okyanusu kıyısındaki Boma'ya vardı. Böylece, Afrikanın keşfedilememiş son nehri de keşfedilmişti. Kafilenin başlangıçtaki mevcut 356 üyesinden geriye yalnızca 114 kişi kalmıştı. Ötekiler ya ölmüş ya da kafileyi terketmişti. Stanley'in üç yakın arkadaşı da yolda ölmüştü.
H. M. Stanley bu seyahatinde, günümüzde Uganda içindeki topraklarda hüküm süren Buganda Krallığı’nın başkenti Lubaga’yı ziyareti esnasında (1875), bir süre önce İslamiyeti kabul edip krallığın resmî dini ilan etmiş olan I. Mutasa’yı etkileyerek, İslamiyet aleyhinde yaptığı propaganda neticesinde Mutasa’nın İslamiyeti terk etmesine sebep olmuştur. Bu olaydan sonra I. Mutasa yetmiş kadar müslümanı diri diri yaktırmıştır. 1877’de İngiliz Protestan misyonerleri bir süre sonra da Fransız katolik Beyaz Babalar misyoner grupları Büyük Göller Bölgesi’nde faaliyete başlarlar. Birkaç sene sonra I. Mutasa’nın ölümü üzerine misyonerler yerine on sekiz yaşındaki oğlu Muvanga’yı kral ilan etmişlerdir (1884). Böylece İslamiyet’in bölgede etkili olması engellenmiştir. Şüphesiz bunda H. M. Stanley’in de etkisi olmuştur. Misyonerler sadece halkı Hristiyanlaştırmakla kalmayıp, yeni Kral Muvanga’ya imzalattıkları himaye anlaşması ile bölgeyi sömürgeleştirdiler.
II. Léopold İçin yaptığı çalışmalar
1878’de II. Leopold H. M. Stanley’i Kongo’nun haritasını çıkarmak ve burayı ticarete açmak üzere istihdam etti. II. Leopold’un Stanley’e bahsettiği amaçları arasında bölgeye medeniyetin götürülmesi ve Hrisityanlığın tanıtılması da yer alıyordu. H. M. Stanley Ocak 1879’da başladığı yolculuğunun ilk durağı olarak 14 Ağustos 1879’da Vivi’ye geldi. Vivi’den nehre ulaşan bir yol inşa etti, bunun üzerinde ticaret merkezleri kurdu. 1881 yılının ortalarında günümüzde Malebo Pool adı verilen gölete ulaştı, Kral Ngaliema ile nehrin güney yakasındaki topraklar için bir anlaşma yaptı. Daha önce bahsedildiği üzere, aynı dönemde Fransa adına hareket eden de Brazza daha çabuk davranarak nehrin kuzey yakasını, yaptığı bir anlaşma ile adeta ele geçirmişti. Vivi yolu 1881 yılının sonunda tamamlanmış ve H. M. Stanley bir süre Avrupa’ya dönmüştür. 1882 senesi sonunda yeniden Kongo Nehri’nden Kisangani’ye doğru yelken açmış, yolculuk sırasında II. Leopold adına bölgedeki kabile reisleriyle 250’den fazla anlaşma imzalamıştır.
H.M. Stanley’in Orta Afrika’daki kabile reisleriyle gerçekleştirdiği anlaşmalar II. Leopold’un Kongo Irmağı havzasının büyük bir kısmını kontrol altına almasına ve burada kendi kontrolünde bir devlet kurmasına temel teşkil etmiştir.
Son keşif
1887'de Stanley bir kez daha Afrika'ya giderek kıta üzerindeki son yolculuğunu yaptı. Güney Sudan'a, dış dünya ile ilişkisi kesilmiş olan "Emin Paşa" adlı bir Alman kaşifi kurtarmaya gitti. 700 adamdan oluşan kafilesiyle dünyanın en sık vahşi ormanlarını aşmak zorunda kaldı. Bu, Afrika'da yapılmış başlıca keşiflerinin sonuncusuydu. Afrika kıtası, artık gizemli olmaktan çıkmış, Avrupalı güçlerce sömürgelere ayrılmaya başlamıştı. 20. yüzyılın başında, tüm Afrika işgal edilecek ve bu işgaller 70 yıldan uzun sürecekti.
Kaynakça
- TÜBİTAK Popüler Bilim Kitaplığı, Kaşifler, s.12-13
- İngilizce maddesi 9 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ÜNVER, Metin; SÖMÜRGECİLİK TARİHİ, İstanbul Üniversitesi AUZEF Ders Notları s.225-226
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Henry Morton Stanley d 1841 o 1904 Afrika da kesif yapan ve David Livingstone u aramakla gorevlendirilmis Galler kokenli Amerikali gazeteci ve kasif Sir Henry Morton StanleyGazeteci ve kasifDogumJohn Rowlands 28 Ocak 1841 1841 01 28 GallerOlum10 Mayis 1904 63 yasinda LondraImzaHayatiLivingtone ile Stanley in karsilasmasi 1841 de Galler de dogan Stanley in asil adi John Rowlands idi Mutsuz bir cocukluk gecirdi Cocuklugunda yetimhanede kaldi Eline gecen ilk firsatta kacti ve Kuzey Afrika ya giden bir gemiye kamarot olarak girdi Orada 19 yasindayken New Orleansli bir pamuk tuccari tarafindan evlat edinildi Manevi babasina o kadar minnettarlik duydu ki Ingiliz vatandasligindan Amerikan vatandasligina gecti ve manevi babasinin adini Henry Morton Stanley adini aldi Genc Stanley yeni yurdunda seruvenci bir yasam surdu 1861 65 yillari arasinda suregeln Amerikan Ic Savasinda once bir tarafta sonra diger tarafta savasti Daha sonra da donanmada gorev yapti Sonunda gazetecilige yoneldi ve New York Herald da yurtdisi muhabirligi gorevini aldi Ilk gorevi Afrika da bulunan ve kendisinden uzun sure haber alinamayan David Livingstone i bulmak ve bilgi almak oldu Bunun icin Afrika ya gitti Livingstone u ararkenStanley 1871 yilinda Zanzibar a vardiginda zaman kaybetmeden 192 tasiyici ile en iyi erzaklardan olusan en pahali seferlerinden birini hazirlamaya koyuldu Yorucu yolculuk esnasinda Stanley sitma hastaligina yakalandi Hastalik yuzunden iki yardimcisi oldu Daha sonra ise yerliler ile catismaya girdiler ve ekip buyuk zarar gordu 10 Kasim 1871 de Ujiji ye ulasti Stanley heyecanli bir kalabaligin esliginde koyun icinden gectikten sonra hasta ve zayif dusmus olan Livingstone u buldu Bu duruma cok sasirmis ama sevinmisti Livingstone Stanley in getirdigi yiyecekler ve ilaclar sayesinde eski gucune kavustu Birlikte Ujiji Denizi ne dogru yolculuga ciktilar Golun kuzey kiyilarini kesfettiler Burada uc hafta gecirdiler Tabora ya vardiklarinda ayrildilar ve Stanley Zanzibar a dondu Afrika ya ikinci yolculukStanley Ingiltere ye dondu Ancak Livingstone a hala erzaklar ilaclar ve gerekli araclar gonderiyordu Sonunda Livingstone un oldugunu ogrenince cok uzuldu Ne zamandir Afrika ya ikinci bir yolculuk yapmak istemesi kaldigi yerden devam etmek icin ikinci yolculugunu yapti 1874 te Ujiji Denizi nin tamamini haritalamak ve John Hanning Speke nin yeterince kanitlayamadigi Nil Nehrinin kaynagini kesinlestirmek uzere buyuk bir yolculugun daha basini cekti Ekip nehirlerdeyken vahsi yerlilerin ve Su aygirlarinin saldirisina ugradi Burada bircok adamini kaybetti ama yolculugunda hiz kesmedi Nihayet Nyanza Golunun Nil Nehrinin kaynagi oldugunu ispatladi Boylece Speke in tahmini dogru cikmisti Kafile 1876 yilinin Ekim ayinda Ujiji Denizi nden ayrildi Stanley bu sefer de Lualaba Nehri boyunca yol almak istiyordu Yolda savascilarin saldirisina ugradilar ve tropikal agaclarin arasindan yamyamlarin yasadigi karanlik gecit vermez yagmur ormanlarindan gectiler Bir keresinde iki yanina da 186 insan kafatasinin dizilmis oldugu bir yoldan gecmek zorunda kaldilar Lualaba Nehri Kongo Nehrine dokuldugunden kafile bu nehirde yol almaya devam etti Nihayetinde Atlas Okyanusu kiyisindaki Boma ya vardi Boylece Afrikanin kesfedilememis son nehri de kesfedilmisti Kafilenin baslangictaki mevcut 356 uyesinden geriye yalnizca 114 kisi kalmisti Otekiler ya olmus ya da kafileyi terketmisti Stanley in uc yakin arkadasi da yolda olmustu H M Stanley bu seyahatinde gunumuzde Uganda icindeki topraklarda hukum suren Buganda Kralligi nin baskenti Lubaga yi ziyareti esnasinda 1875 bir sure once Islamiyeti kabul edip kralligin resmi dini ilan etmis olan I Mutasa yi etkileyerek Islamiyet aleyhinde yaptigi propaganda neticesinde Mutasa nin Islamiyeti terk etmesine sebep olmustur Bu olaydan sonra I Mutasa yetmis kadar muslumani diri diri yaktirmistir 1877 de Ingiliz Protestan misyonerleri bir sure sonra da Fransiz katolik Beyaz Babalar misyoner gruplari Buyuk Goller Bolgesi nde faaliyete baslarlar Birkac sene sonra I Mutasa nin olumu uzerine misyonerler yerine on sekiz yasindaki oglu Muvanga yi kral ilan etmislerdir 1884 Boylece Islamiyet in bolgede etkili olmasi engellenmistir Suphesiz bunda H M Stanley in de etkisi olmustur Misyonerler sadece halki Hristiyanlastirmakla kalmayip yeni Kral Muvanga ya imzalattiklari himaye anlasmasi ile bolgeyi somurgelestirdiler II Leopold Icin yaptigi calismalar1878 de II Leopold H M Stanley i Kongo nun haritasini cikarmak ve burayi ticarete acmak uzere istihdam etti II Leopold un Stanley e bahsettigi amaclari arasinda bolgeye medeniyetin goturulmesi ve Hrisityanligin tanitilmasi da yer aliyordu H M Stanley Ocak 1879 da basladigi yolculugunun ilk duragi olarak 14 Agustos 1879 da Vivi ye geldi Vivi den nehre ulasan bir yol insa etti bunun uzerinde ticaret merkezleri kurdu 1881 yilinin ortalarinda gunumuzde Malebo Pool adi verilen golete ulasti Kral Ngaliema ile nehrin guney yakasindaki topraklar icin bir anlasma yapti Daha once bahsedildigi uzere ayni donemde Fransa adina hareket eden de Brazza daha cabuk davranarak nehrin kuzey yakasini yaptigi bir anlasma ile adeta ele gecirmisti Vivi yolu 1881 yilinin sonunda tamamlanmis ve H M Stanley bir sure Avrupa ya donmustur 1882 senesi sonunda yeniden Kongo Nehri nden Kisangani ye dogru yelken acmis yolculuk sirasinda II Leopold adina bolgedeki kabile reisleriyle 250 den fazla anlasma imzalamistir H M Stanley in Orta Afrika daki kabile reisleriyle gerceklestirdigi anlasmalar II Leopold un Kongo Irmagi havzasinin buyuk bir kismini kontrol altina almasina ve burada kendi kontrolunde bir devlet kurmasina temel teskil etmistir Son kesif1887 de Stanley bir kez daha Afrika ya giderek kita uzerindeki son yolculugunu yapti Guney Sudan a dis dunya ile iliskisi kesilmis olan Emin Pasa adli bir Alman kasifi kurtarmaya gitti 700 adamdan olusan kafilesiyle dunyanin en sik vahsi ormanlarini asmak zorunda kaldi Bu Afrika da yapilmis baslica kesiflerinin sonuncusuydu Afrika kitasi artik gizemli olmaktan cikmis Avrupali guclerce somurgelere ayrilmaya baslamisti 20 yuzyilin basinda tum Afrika isgal edilecek ve bu isgaller 70 yildan uzun surecekti KaynakcaTUBITAK Populer Bilim Kitapligi Kasifler s 12 13 Ingilizce maddesi 9 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi UNVER Metin SOMURGECILIK TARIHI Istanbul Universitesi AUZEF Ders Notlari s 225 226 a b UNVER Metin SOMURGECILIK TARIHI Istanbul Universitesi AUZEF Ders Notlari