Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hurri mitolojisi, Yakın Doğu'nun Bronz Çağı halkı olan Hurrilerin çok tanrılı diniydi. Bu insanlar geniş bir alana yerleştiler, bu nedenle aralarında, özellikle Nuzi ve Arrapha çevresindeki doğu Hurrialılar ile Suriye ve Anadolu'daki batı Hurrileri arasında farklılıklar vardı. M.Ö.14. Yüzyıldan itibaren Hurri dininin Hitit dini üzerinde güçlü bir etkisi olmuştur ve Hurri panteonu, Yazılıkaya'daki önemli Hitit tapınağında 13. yüzyıl kaya kabartmalarında tasvir edilmiştir.
Hurri dini, geniş bir alanda kolonize olan Hurrilerin kendi düşünsel özellikleriyle yerel inançları birleştirmesiyle oluşmuştur. Hurri dini çoğunlukla yabancı tanrılarla var olmuş ve zaman içerisinde birçok tanrıyı kendi panteonuna ekleyip biçimlendirmiştir. Hurri rahipler en çok Mezopotamya dinî ve edebî eserlerini taklit etmişlerdir. Hurri dininde Sümer-Akad etkileri ve Sami-Suriye etkilerine yoğunlukla rastlanılır. Bu unsurlar direkt olarak alınmayıp kendi kültürel unsurlarına göre bir düzene oturtulmuştur.
Hurri dininde tanrısal varlıklar isim yerine isim gibi görev yapmak üzere niteleme sıfatlarıyla anılmışlardı. Buna örnek olarak allani (hanımefendi), mušuni (âdil düzenleyici) verilebilir. Ayrıca sonuna -bi ve -lı ekleri eklenerek oraya ait, oradan gelen kimse olarak belirli bir bölgeye ait edilmişlerdir. Tanrıların isimleri incelendiğinde Aryan kökenlerine ait unsurlar görülür. Hurri dininde sık görülen unsurlardan biri de ikiliklerdir. Çeşitli tanrıların birleşerek ikili olduğu görülmektedir. Bunun güçlü bir tanrının diğer bir yönünü vurgulamaya ilişkin yapılmış olduğu düşünülmektedir. Tanrı ikiliklerinin dışında kişiliği olmayan varlıklara da ikilik verildiği görülmüştür. Bunlar; yer ve gök, dağlar ve ırmaklardır. Ayrıca kült araç ve gereçleri kutsanmış ve onlara da kurbanlar sunulmuştur. Hepat’ın tahtı, yatağı taburesi buna örnek gösterilebilir. Tanrıların gücüyse sınırlıydı. Etkilerinin başlayıp biteceği yerler belliydi. Kumarbi destanında en ufacık bir tehdit karşısında korkmaları dinî unsurların insani duygulardan ayrılmadığını gösterir.
Kanıt
Hurriler, Kuzeybatı Mezopotamya'ya ve daha sonra da Kuzey Suriye bölgesine yayılmışlardır. Doğu Kafkasya kökenli dinî inanışlarını da beraberlerinde getirmişlerdir fakat Mezopotamya halkıyla etkileşime geçmeleriyle birlikte yerel uygarlıklara ve kültürlere boyun eğmek zorunda kalmışlardır. Bu asimilasyon sürecinin ardından Hurri bölgesinde varlığını sürdüren tanrılara Mezopotamya ve Suriye kökenli adlar verilmeye başlanmıştır. Aynı şekilde, daha sonra farklı kökenlere sahip ama tipolojik açıdan benzer tanrısal varlıkların birbirlerine uyarlanmalarının bir sonucu olarak eski Hurri tanrılarının doğaları ve işlevleri de değişmiştir.
Hurrilerin inançları Zagros Dağlarından Anadolu'ya kadar geniş bir alana yayılmış olmasına rağmen doğu ve batı panteonları arasında yerel kültürlerle etkileşimler sonucu meydana gelmiş farklılıklar göz ardı edilemeyecek ölçüde büyüktür. Ancak Hurrilerin ilk ortaya çıkış alanları olan Kafkasya veya daha büyük bir ihtimalle Güney Kafkasya'da ve Kuzey Mezopotamya'da mevcut Hurri tanrıları ve kültleri ile ilgili çok az şey bilinmektedir.
Hurri tanrılarının ana grubu fırtına tanrısı Teşup, onun eşi Hepat ve kardeşi 'dır. Bu üçlü grup daha önceden Hurrilern Kuzey Suriye'deki merkezi haline geldiğinde 'de oluşmuştur. Hurri tanrılarının diğer Suriye şehirlerinde farklı şekilde ortaya çıkması ilgi çekicidir; örneğin, Alalah panteonunun başında fırtına tanrısı ve İşhara gelmektedir. MÖ 3. binyılda Teşup halen Hurri panteonundaki en yüce konumu elde edememiş durumdadır. Teşup kültü MÖ 2. binyılın başında yayılmaya başlar. Köken olarak fırtına tanrısı kült merkezinin, Mezopotamya'nın kuzeyinde yer alan dağlık bölge olduğu düşünülmektedir. Tanrının bu şehirle olan bağlantısı mitlerde ve kültlerde yaşamıştır.
Hurri tanrıları çok geniş bir coğrafyaya yayılmıştır ve onların oluşup şekillenmesinde Kuzey Suriye ve Kizzuvatna çevresi son derece belirleyici olmuştur. Halep kenti Hurri tanrılarının Ugarit ve Hattuşa'ya aktarılmasında merkezi bir rol oynamıştır. Ugarit ve Hattuşa çivi yazılı arşivleri ile Yazılıkaya açık hava tapınağı, uzun bir geçmişe sahip Hurri tanrılarının Geç Tunç Çağı'ndaki görünümünü ortaya koymakta ve onların daha önceki zaman dilimleri ile bağlantısını kurmamıza aracılık etmektedirler.
Büyü, fal, adak ve bayramlar
MÖ 1400'lerde Luvi ve Hurri etkisinde olan Kizzuvatna bölgesi, Hurrice ve Luvice konuşulan bir bölgedir. Hitit ülkesini de önemli derecede etkileyen bu bölge, büyü ve tedavi ile ilgili ritüellerin ortaya çıktığı bir yerdir. Hurrilerin tarih sahnesindeki önemini Hitit belgeleri sayesinde belgelenebilmekte olup Hurrilerin Hitit ülkesine etkisi ile ilgili metinler bu konuda ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu belgeler Hurri kültürünü de ortaya koymaktadır. Hurrilerin Hititler üzerinde büyük bir etkisi söz konusudur ve bu etki büyü ve fal kısmında da görülür. Öyle ki Hitit ülkesinde büyünün rolü Orta Hitit döneminden itibaren iyi bir şekilde belgelenmiş olup Hititlere büyü kavramı öncelikle Anadolu'nun güney ve güneydoğusundan yani Kizzuvatna'dan girmiştir. Boğazköy'de bulunan Hurrice-Hititçe ikidilli belgeler, Hurrilerin Orta Hitit dönemi ve belki de Eski Hitit döneminden itibaren Hititlere etkilerine ilişkin bilgiler vermektedir.
Hurri ülkesinin dinsel kültürü hakkında bilinenlerin çoğunluğu Hurrice yazılmış belgelerde yer almıştır. Bazı eski verilere göre günümüze kadar gelen mitolojiler Hurri kökenli idiler. Bu mitoloji tanrılarının çoğu insanca yaşamakta, insan gibi görülmekte ve sık görülen biçimde ölümlü olarak tanıtılmaktadırlar. Onlar da insanlar gibi doğuyor, büyüyüp evleniyor, çocuk sahibi oluyor ve de sık görülmese de gömülüyordu. Hurri tanrıbilimi, mitolojisi, kültleri ve dinsel ayinleri homojen bir sistem oluşturmaz; kolonize oldukları geniş alanlara ve etkisi altında kaldıkları kültürel etkilerin çeşitliliğine bakarak da bu beklenmez. Tarihin akışında yabancı tanrılarla var olmuşlar ve onları kendi panteonlarına eklemişlerdir ya da onları benzer özelliklerdeki kendi tanrılarıyla tanımlamışlardır. Hurri rahipler Mezopotamya dinî edebiyatının eserlerini taklit etmiş ve Hurri tanrılarını Mezopotamyalı tanrılarla tanımlayarak bu eserleri zenginleştirmişlerdir.
Hurriler çoğunlukla antik Yakın Doğu kehanet teorileri ve pratiklerinde aracı rolü oynamış gibi görünmektedir. Babil kehanet denemelerini kendi dillerine çevirmişler ve bir Mezopotamya geleneği olan iç organların hepatoskopik incelemesini kendilerine uyarlamışlardır; Hititler ise bu tür sanatları doğrudan Hurrilerden öğrenmişlerdir. Hattuşa'da yazılmış en eski Hurrice metinlerde bile kehanet denemeleri vardır. Bir kehanete varmak için Hurriler, hepatoskopi ile iç organların yorumlanmasının özel durumla bağlantılı olarak bir kombinasyonunu tercih ediyorlardı. Bu kombinasyon büyük olasılıkla hepatoskopinin antik Yakın Doğu'daki en erken formunu temsil eder. Mezopotamya topraklarında, tamitu tipindeki Akadca metinlerde Şamaş ve Hadad'da koyunun ciğerinin durumuna göre teşhis koyularak yanıt verilen kehanet araştırmalarında ortaya çıkmıştır.
Hurri ölü ayinleri hakkında nerdeyse hiçbir şey bilinmemektedir. Kral 'nın öldükten sonra yakılışından bahseden sıkça başvurulan bir metnin yanlış yorumlanmış olduğu anlaşılmıştır. Mittani Kralı firavuna yazdığı mektuplardan birinde büyük babası için bir karaşk yaptırtmak istediğinden bahseder; bu olasılıkla ölü için bir tapınak ya da bir tür mozole olmalıdır. Bir Nuzi metninde gönderme yapılan ölülerin ruhlarının figürcükleri ölmüş atalara belli bir ilgi ve saygının varlığını düşündürür. Ancak, ölüler için ayinler ve gömme gelenekleri hakkında, özellikle de arkeolojik bakış açısından genel bir fikir edinebilmek için Yukarı Mezopotamya bölgesindeki Hurri yerleşim yerlerinde yapılmakta olan son kazılardan çıkacak sonuçları beklenmelidir.
Anadolu'nun güneydoğusundaki Kizzuvatna, MÖ 1400'lerde Luvi ve Hurri etkisinde olan bir bölge olarak ortaya çıkar. Hitit toplumunda yer alan büyü uygulamalarının büyük çoğunluğunun Hurrice ve Luvice konuşulan bu Kizzuvatna bölgesinden aldıkları anlaşılmaktadır. Bu sebeple büyüyle tedaviyi içeren ritüellerin büyük bir kısmı Luvi ve Hurri ortak kültürünü yansıtan Kizzuvatna kökenli metinlerdir. Kizzuvatna'dan günümüze birçok ritüel ulaşmıştır. Bu metinlerde kullanılan kelimeler ve ifadelerin de Luvice ve Hurrice etkisinde olduğu görülmektedir. Örneğin bunlarda Hurrice tanrı adları yanında Hurrice kavramlar ve yine Luvice kısımlara rastlanmıştır.
Tanrılar
Hurrililer, başta Mezopotamya ve Suriye olmak üzere farklı kültürlerden gelen çok sayıda tanrıya tapıyorlardı. Zamanla birçok tanrı Mezopotamya ve Suriye tanrılarıyla birleştirildi; örneğin, Šauška Ninevehli Inanna ile, Teššub Aleppo ile özdeşleştirilmiştir, Kušuḫ ile ay tanrısı Sim ve Güneş tanrısı Šimige ile Samas Sippar arasında. Bu senkretizm, batı Hurrililer arasında Teššub'un eşi olarak Suriyeli Ḫebat, ay tanrısının karısı olarak Nikkal ve güneş tanrısının karısı olarak Aya gibi tanrıların yerli ortaklarını da içerdi.
Hurrililerin baş tanrısı, hava tanrısı Teššub'du. Tüm Hurrililer ayrıca aşk ve savaş tanrısı Šauška'ya, bereket tanrısı Kumarbi'ye, ay tanrısı Kušuḫ'ya ve güneş tanrısı Šimige'ye taptılar. Sadece batı Hurrililer Ḫebat'a ve Suriye kökenli oğlu Šarruma'ya taptılar. Diğer önemli tanrılar ana tanrıçalar Ḫudena Ḫudellura, Suriye yemin tanrıçası Išḫara ve Kubaba'nın yanı sıra Mezopotamya'nın bilgelik tanrısı Ea (Eya-šarri) ve ölüm tanrısı Ugur da sayılabilir .
Tek bir tarikatı paylaşan ikili veya çifte tanrılar da Hurrililer için tipiktir. Örneğin Ḫebat ve oğlu Šarruma, ikili Ḫebat-Šarruma'yı oluşturdu.
Mitoloji
Hurrililer, efsanelerinin Mezopotamya ve Suriye etkilerinin açık olduğu edebi açıklamalarını yaptılar. En önemli mitler, paralel olan Kumarbi Döngüsünü oluşturur. Baal Döngüsü, Ugaritik hava durumu tanrısı Baal'ın nasıl tanrıların hükümdarı olduğunu anlatır. Benzer şekilde, Kumarbi Döngüsü, Teššub'un gücünü nasıl kazandığını ve sağlamlaştırdığını anlatıyor (bu nedenle bazı bilim adamları bunu Teššub Döngüsü olarak adlandırıyor). Döngü, Teššub'un doğumunu ve doğumunu kaydetmeden önce, tanrıların krallarının (Alalu, Anu ve Kumarbi) birbirini izleyen krallarının ve onların savaşlarının hızla anlatıldığı "Cennetin Krallığı" mitiyle başlar. Aşağıdaki efsaneler Kumarbi'nin Teššub'u yok etmek için nasıl daha güçlü rakipler yarattığını anlatıyor. Bunlar arasında ("gümüş"), su ejderhası Ḫedammu ve son olarak kaya canavarı Ullikummi de var. Ayrıca, geçici olarak tanrıların kralı olarak atanan ancak ilahi sunuları ihmal eden koruyucu tanrı efsanesi de vardır. Maalesef mitlerin çoğu yalnızca parçalar halinde aktarılıyor.
Bu döngü, Hesiodos'un Theogonia'sindea anlatılan Yunan tanrıları hakkındaki mitlerin kaynağı olabilir.
Efsanelere ek olarak, Appu ve iki oğlunun tarihi, "Yanlış" ve "Doğru" ve Güneş tanrısı ve ineğin hikâyesi gibi anlatılar ve efsaneler de vardır. Her iki efsanede de Güneş tanrısı genç bir adam olarak görünür. Bu kategoride kahramanlık destanlarının izleri var.
Kozmoloji
Hurrililer Dünya'ya ve Cennete tanrılar (eše ḫavurne) muamelesi yaptılar, ancak bunlar antropomorfik tanrılar olarak tasvir edilmediler. Yaratılışından bu yana, Dünya ve Cenneti bakır bir orakla birbirinden ayırması amaçlanan dev Ubelluri'nin omuzlarına yaslanmışlardı. Yazılıkaya'nın kabartmalarında yeryüzünde ayakta duran iki boğa adamı göğü kaldırmıştır.
Uygulama
Hurrililer, tanrılarına tapındıkları tapınaklar ve mabedler inşa ettiler. Tütsü brülörleri ve sunulan tabaklar gibi kült aletlerini ve Tešub'un silahları ve Ḫebat'ın yatağı gibi ilahi sembolleri tanrılaştırdılar. Tanrıların resimleri temizlendi, mesh edildi ve giydirildi. Hurri tanrılarının Mezopotamya dininde veya Eski Mısır dininde olduğu gibi belirli "ev tapınakları" olmadığı görülüyor. Bazı önemli kült merkezleri Kizzuwatna'daki Kummanni ve Hitit Yazılıkaya idi . Harran en azından sonradan Ay tanrısının için dini bir merkez olduğunu ve Shauskha önemli tapınağı vardı Nineve şehir Hurri egemenliği altında iken. MÖ 3. binyılın sonlarında Urkesh'te bir Nergal tapınağı inşa edildi. Kahat kasabası, Mitanni krallığında dini bir merkezdi.
Büyü, dini uygulamanın önemli bir parçasıydı. Yağmur ritüellerinin özellikle önemli bir rolü vardı. Hurri büyülü uygulamaları genellikle Mezopotamya uygulamalarına çok benzer ve bu, hepatoskopinin önemli bir rol oynadığı Hurri kehanet uygulamaları için de geçerlidir.
Kaynakça
- ^ Piotr Taracha: Religions of Second Millennium Anatolia, (2009), p. 127
- ^ Piotr Taracha: Religions of Second Millennium Anatolia, (2009), p. 118
- ^ Marie-Claude Trémouille, "dḪebat. Une divinité syro-anatolienne." In: Eothen. 7, 1997, pp. 189f.
- ^ Piotr Taracha: Religions of Second Millennium Anatolia. (2009), p. 92
İşbu madde Leyla Murat Karakurt tarafından CC BY 4.0 lisansı altında yayımlanan metin içermektedir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hurri mitolojisi Yakin Dogu nun Bronz Cagi halki olan Hurrilerin cok tanrili diniydi Bu insanlar genis bir alana yerlestiler bu nedenle aralarinda ozellikle Nuzi ve Arrapha cevresindeki dogu Hurrialilar ile Suriye ve Anadolu daki bati Hurrileri arasinda farkliliklar vardi M O 14 Yuzyildan itibaren Hurri dininin Hitit dini uzerinde guclu bir etkisi olmustur ve Hurri panteonu Yazilikaya daki onemli Hitit tapinaginda 13 yuzyil kaya kabartmalarinda tasvir edilmistir Hurri tutsu kabi Hurri dini genis bir alanda kolonize olan Hurrilerin kendi dusunsel ozellikleriyle yerel inanclari birlestirmesiyle olusmustur Hurri dini cogunlukla yabanci tanrilarla var olmus ve zaman icerisinde bircok tanriyi kendi panteonuna ekleyip bicimlendirmistir Hurri rahipler en cok Mezopotamya dini ve edebi eserlerini taklit etmislerdir Hurri dininde Sumer Akad etkileri ve Sami Suriye etkilerine yogunlukla rastlanilir Bu unsurlar direkt olarak alinmayip kendi kulturel unsurlarina gore bir duzene oturtulmustur Hurri dininde tanrisal varliklar isim yerine isim gibi gorev yapmak uzere niteleme sifatlariyla anilmislardi Buna ornek olarak allani hanimefendi musuni adil duzenleyici verilebilir Ayrica sonuna bi ve li ekleri eklenerek oraya ait oradan gelen kimse olarak belirli bir bolgeye ait edilmislerdir Tanrilarin isimleri incelendiginde Aryan kokenlerine ait unsurlar gorulur Hurri dininde sik gorulen unsurlardan biri de ikiliklerdir Cesitli tanrilarin birleserek ikili oldugu gorulmektedir Bunun guclu bir tanrinin diger bir yonunu vurgulamaya iliskin yapilmis oldugu dusunulmektedir Tanri ikiliklerinin disinda kisiligi olmayan varliklara da ikilik verildigi gorulmustur Bunlar yer ve gok daglar ve irmaklardir Ayrica kult arac ve gerecleri kutsanmis ve onlara da kurbanlar sunulmustur Hepat in tahti yatagi taburesi buna ornek gosterilebilir Tanrilarin gucuyse sinirliydi Etkilerinin baslayip bitecegi yerler belliydi Kumarbi destaninda en ufacik bir tehdit karsisinda korkmalari dini unsurlarin insani duygulardan ayrilmadigini gosterir KanitHurriler Kuzeybati Mezopotamya ya ve daha sonra da Kuzey Suriye bolgesine yayilmislardir Dogu Kafkasya kokenli dini inanislarini da beraberlerinde getirmislerdir fakat Mezopotamya halkiyla etkilesime gecmeleriyle birlikte yerel uygarliklara ve kulturlere boyun egmek zorunda kalmislardir Bu asimilasyon surecinin ardindan Hurri bolgesinde varligini surduren tanrilara Mezopotamya ve Suriye kokenli adlar verilmeye baslanmistir Ayni sekilde daha sonra farkli kokenlere sahip ama tipolojik acidan benzer tanrisal varliklarin birbirlerine uyarlanmalarinin bir sonucu olarak eski Hurri tanrilarinin dogalari ve islevleri de degismistir Hurrilerin inanclari Zagros Daglarindan Anadolu ya kadar genis bir alana yayilmis olmasina ragmen dogu ve bati panteonlari arasinda yerel kulturlerle etkilesimler sonucu meydana gelmis farkliliklar goz ardi edilemeyecek olcude buyuktur Ancak Hurrilerin ilk ortaya cikis alanlari olan Kafkasya veya daha buyuk bir ihtimalle Guney Kafkasya da ve Kuzey Mezopotamya da mevcut Hurri tanrilari ve kultleri ile ilgili cok az sey bilinmektedir Hurri tanrilarinin ana grubu firtina tanrisi Tesup onun esi Hepat ve kardesi dir Bu uclu grup daha onceden Hurrilern Kuzey Suriye deki merkezi haline geldiginde de olusmustur Hurri tanrilarinin diger Suriye sehirlerinde farkli sekilde ortaya cikmasi ilgi cekicidir ornegin Alalah panteonunun basinda firtina tanrisi ve Ishara gelmektedir MO 3 binyilda Tesup halen Hurri panteonundaki en yuce konumu elde edememis durumdadir Tesup kultu MO 2 binyilin basinda yayilmaya baslar Koken olarak firtina tanrisi kult merkezinin Mezopotamya nin kuzeyinde yer alan daglik bolge oldugu dusunulmektedir Tanrinin bu sehirle olan baglantisi mitlerde ve kultlerde yasamistir Hurri tanrilari cok genis bir cografyaya yayilmistir ve onlarin olusup sekillenmesinde Kuzey Suriye ve Kizzuvatna cevresi son derece belirleyici olmustur Halep kenti Hurri tanrilarinin Ugarit ve Hattusa ya aktarilmasinda merkezi bir rol oynamistir Ugarit ve Hattusa civi yazili arsivleri ile Yazilikaya acik hava tapinagi uzun bir gecmise sahip Hurri tanrilarinin Gec Tunc Cagi ndaki gorunumunu ortaya koymakta ve onlarin daha onceki zaman dilimleri ile baglantisini kurmamiza aracilik etmektedirler Buyu fal adak ve bayramlarMO 1400 lerde Luvi ve Hurri etkisinde olan Kizzuvatna bolgesi Hurrice ve Luvice konusulan bir bolgedir Hitit ulkesini de onemli derecede etkileyen bu bolge buyu ve tedavi ile ilgili rituellerin ortaya ciktigi bir yerdir Hurrilerin tarih sahnesindeki onemini Hitit belgeleri sayesinde belgelenebilmekte olup Hurrilerin Hitit ulkesine etkisi ile ilgili metinler bu konuda on plana cikmaktadir Ayrica bu belgeler Hurri kulturunu de ortaya koymaktadir Hurrilerin Hititler uzerinde buyuk bir etkisi soz konusudur ve bu etki buyu ve fal kisminda da gorulur Oyle ki Hitit ulkesinde buyunun rolu Orta Hitit doneminden itibaren iyi bir sekilde belgelenmis olup Hititlere buyu kavrami oncelikle Anadolu nun guney ve guneydogusundan yani Kizzuvatna dan girmistir Bogazkoy de bulunan Hurrice Hititce ikidilli belgeler Hurrilerin Orta Hitit donemi ve belki de Eski Hitit doneminden itibaren Hititlere etkilerine iliskin bilgiler vermektedir Hurri ulkesinin dinsel kulturu hakkinda bilinenlerin cogunlugu Hurrice yazilmis belgelerde yer almistir Bazi eski verilere gore gunumuze kadar gelen mitolojiler Hurri kokenli idiler Bu mitoloji tanrilarinin cogu insanca yasamakta insan gibi gorulmekte ve sik gorulen bicimde olumlu olarak tanitilmaktadirlar Onlar da insanlar gibi doguyor buyuyup evleniyor cocuk sahibi oluyor ve de sik gorulmese de gomuluyordu Hurri tanribilimi mitolojisi kultleri ve dinsel ayinleri homojen bir sistem olusturmaz kolonize olduklari genis alanlara ve etkisi altinda kaldiklari kulturel etkilerin cesitliligine bakarak da bu beklenmez Tarihin akisinda yabanci tanrilarla var olmuslar ve onlari kendi panteonlarina eklemislerdir ya da onlari benzer ozelliklerdeki kendi tanrilariyla tanimlamislardir Hurri rahipler Mezopotamya dini edebiyatinin eserlerini taklit etmis ve Hurri tanrilarini Mezopotamyali tanrilarla tanimlayarak bu eserleri zenginlestirmislerdir Hurriler cogunlukla antik Yakin Dogu kehanet teorileri ve pratiklerinde araci rolu oynamis gibi gorunmektedir Babil kehanet denemelerini kendi dillerine cevirmisler ve bir Mezopotamya gelenegi olan ic organlarin hepatoskopik incelemesini kendilerine uyarlamislardir Hititler ise bu tur sanatlari dogrudan Hurrilerden ogrenmislerdir Hattusa da yazilmis en eski Hurrice metinlerde bile kehanet denemeleri vardir Bir kehanete varmak icin Hurriler hepatoskopi ile ic organlarin yorumlanmasinin ozel durumla baglantili olarak bir kombinasyonunu tercih ediyorlardi Bu kombinasyon buyuk olasilikla hepatoskopinin antik Yakin Dogu daki en erken formunu temsil eder Mezopotamya topraklarinda tamitu tipindeki Akadca metinlerde Samas ve Hadad da koyunun cigerinin durumuna gore teshis koyularak yanit verilen kehanet arastirmalarinda ortaya cikmistir Hurri olu ayinleri hakkinda nerdeyse hicbir sey bilinmemektedir Kral nin oldukten sonra yakilisindan bahseden sikca basvurulan bir metnin yanlis yorumlanmis oldugu anlasilmistir Mittani Krali firavuna yazdigi mektuplardan birinde buyuk babasi icin bir karask yaptirtmak istediginden bahseder bu olasilikla olu icin bir tapinak ya da bir tur mozole olmalidir Bir Nuzi metninde gonderme yapilan olulerin ruhlarinin figurcukleri olmus atalara belli bir ilgi ve sayginin varligini dusundurur Ancak oluler icin ayinler ve gomme gelenekleri hakkinda ozellikle de arkeolojik bakis acisindan genel bir fikir edinebilmek icin Yukari Mezopotamya bolgesindeki Hurri yerlesim yerlerinde yapilmakta olan son kazilardan cikacak sonuclari beklenmelidir Anadolu nun guneydogusundaki Kizzuvatna MO 1400 lerde Luvi ve Hurri etkisinde olan bir bolge olarak ortaya cikar Hitit toplumunda yer alan buyu uygulamalarinin buyuk cogunlugunun Hurrice ve Luvice konusulan bu Kizzuvatna bolgesinden aldiklari anlasilmaktadir Bu sebeple buyuyle tedaviyi iceren rituellerin buyuk bir kismi Luvi ve Hurri ortak kulturunu yansitan Kizzuvatna kokenli metinlerdir Kizzuvatna dan gunumuze bircok rituel ulasmistir Bu metinlerde kullanilan kelimeler ve ifadelerin de Luvice ve Hurrice etkisinde oldugu gorulmektedir Ornegin bunlarda Hurrice tanri adlari yaninda Hurrice kavramlar ve yine Luvice kisimlara rastlanmistir TanrilarYazilikaya kaya tapinagi Hurrililer basta Mezopotamya ve Suriye olmak uzere farkli kulturlerden gelen cok sayida tanriya tapiyorlardi Zamanla bircok tanri Mezopotamya ve Suriye tanrilariyla birlestirildi ornegin Sauska Ninevehli Inanna ile Tessub Aleppo ile ozdeslestirilmistir Kusuḫ ile ay tanrisi Sim ve Gunes tanrisi Simige ile Samas Sippar arasinda Bu senkretizm bati Hurrililer arasinda Tessub un esi olarak Suriyeli Ḫebat ay tanrisinin karisi olarak Nikkal ve gunes tanrisinin karisi olarak Aya gibi tanrilarin yerli ortaklarini da icerdi Hurrililerin bas tanrisi hava tanrisi Tessub du Tum Hurrililer ayrica ask ve savas tanrisi Sauska ya bereket tanrisi Kumarbi ye ay tanrisi Kusuḫ ya ve gunes tanrisi Simige ye taptilar Sadece bati Hurrililer Ḫebat a ve Suriye kokenli oglu Sarruma ya taptilar Diger onemli tanrilar ana tanricalar Ḫudena Ḫudellura Suriye yemin tanricasi Isḫara de ve Kubaba nin yani sira Mezopotamya nin bilgelik tanrisi Ea Eya sarri ve olum tanrisi Ugur da sayilabilir Tek bir tarikati paylasan ikili veya cifte tanrilar da Hurrililer icin tipiktir Ornegin Ḫebat ve oglu Sarruma ikili Ḫebat Sarruma yi olusturdu MitolojiHurrililer tarafindan M O 800 700 yillari arasinda yapildigi tahmin edilen bir kasenin uzerinde bulunan Mitolojik figurlerin cizimi Hurrililer efsanelerinin Mezopotamya ve Suriye etkilerinin acik oldugu edebi aciklamalarini yaptilar En onemli mitler de paralel olan Kumarbi Dongusunu olusturur Baal Dongusu Ugaritik hava durumu tanrisi Baal in nasil tanrilarin hukumdari oldugunu anlatir Benzer sekilde Kumarbi Dongusu Tessub un gucunu nasil kazandigini ve saglamlastirdigini anlatiyor bu nedenle bazi bilim adamlari bunu Tessub Dongusu olarak adlandiriyor Dongu Tessub un dogumunu ve dogumunu kaydetmeden once tanrilarin krallarinin Alalu Anu ve Kumarbi birbirini izleyen krallarinin ve onlarin savaslarinin hizla anlatildigi Cennetin Kralligi mitiyle baslar Asagidaki efsaneler Kumarbi nin Tessub u yok etmek icin nasil daha guclu rakipler yarattigini anlatiyor Bunlar arasinda de gumus su ejderhasi Ḫedammu ve son olarak kaya canavari Ullikummi de var Ayrica gecici olarak tanrilarin krali olarak atanan ancak ilahi sunulari ihmal eden koruyucu tanri efsanesi de vardir Maalesef mitlerin cogu yalnizca parcalar halinde aktariliyor Bu dongu Hesiodos un Theogonia sindea anlatilan Yunan tanrilari hakkindaki mitlerin kaynagi olabilir Efsanelere ek olarak Appu ve iki oglunun tarihi Yanlis ve Dogru ve Gunes tanrisi ve inegin hikayesi gibi anlatilar ve efsaneler de vardir Her iki efsanede de Gunes tanrisi genc bir adam olarak gorunur Bu kategoride kahramanlik destanlarinin izleri var Kozmoloji Hurrililer Dunya ya ve Cennete tanrilar ese ḫavurne muamelesi yaptilar ancak bunlar antropomorfik tanrilar olarak tasvir edilmediler Yaratilisindan bu yana Dunya ve Cenneti bakir bir orakla birbirinden ayirmasi amaclanan dev Ubelluri nin omuzlarina yaslanmislardi Yazilikaya nin kabartmalarinda yeryuzunde ayakta duran iki boga adami gogu kaldirmistir UygulamaHurrililer tanrilarina tapindiklari tapinaklar ve mabedler insa ettiler Tutsu brulorleri ve sunulan tabaklar gibi kult aletlerini ve Tesub un silahlari ve Ḫebat in yatagi gibi ilahi sembolleri tanrilastirdilar Tanrilarin resimleri temizlendi mesh edildi ve giydirildi Hurri tanrilarinin Mezopotamya dininde veya Eski Misir dininde oldugu gibi belirli ev tapinaklari olmadigi goruluyor Bazi onemli kult merkezleri Kizzuwatna daki Kummanni ve Hitit Yazilikaya idi Harran en azindan sonradan Ay tanrisinin icin dini bir merkez oldugunu ve Shauskha onemli tapinagi vardi Nineve sehir Hurri egemenligi altinda iken MO 3 binyilin sonlarinda Urkesh te bir Nergal tapinagi insa edildi Kahat kasabasi Mitanni kralliginda dini bir merkezdi Buyu dini uygulamanin onemli bir parcasiydi Yagmur rituellerinin ozellikle onemli bir rolu vardi Hurri buyulu uygulamalari genellikle Mezopotamya uygulamalarina cok benzer ve bu hepatoskopinin onemli bir rol oynadigi Hurri kehanet uygulamalari icin de gecerlidir Kaynakca Piotr Taracha Religions of Second Millennium Anatolia 2009 p 127 Piotr Taracha Religions of Second Millennium Anatolia 2009 p 118 Marie Claude Tremouille dḪebat Une divinite syro anatolienne In Eothen 7 1997 pp 189f Piotr Taracha Religions of Second Millennium Anatolia 2009 p 92 Isbu madde Leyla Murat Karakurt tarafindan CC BY 4 0 lisansi altinda yayimlanan metin icermektedir