Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Hitit mitolojisi, Mezopotamya kaynaklarından esinlenmiş olmakla beraber, Hatti ve Hurri etkisinde de kalmıştır. Hititler, ele geçirdikleri bölgelerde tapınılan tanrı ve tanrıçalara gösterdikleri saygıdan ve onları yerel ölçekte de olsa tanımalarından dolayı "Bin Tanrılı Halk" adını almıştır.
Yapısı
Hitit mitolojisinin ve panteonunun odağında fırtına tanrısı bulunur. Baş tanrı olan eril fırtına tanrısının dışındaki bir diğer temel ve önemli kavram ise Hitit öncesi ve sonrası Anadolu mitoloji ve kültürlerinde de rastlanan, dişil güneş tanrıçasıdır ki bu tanrıça bir tür ana tanrıça karakteridir ve arz ile özdeşleştirilmiştir. Bu kavramlarda köken araştırılmasına gidildiğinde varılan sonuçlar genellikle fırtına tanrısının Hint-Avrupa kökenli olduğu, güneş tanrıçasının ise bölgenin yerel halklarından yani Hattilerden alınmış olabileceğidir.
Hitit mitolojisi, Hititler öncesi Anadolu kavimlerinin inançlarından ve çevre inançlarından etkilenmiş olsa da en net karakteristiklerinden birisi, özellikle erken dönemlerde senkretizasyondan uzak olması ve hatta senkretizasyondan kaçınmasıdır. Örneğin Hitit mitolojisinin ana karakteri olan fırtına tanrısı, aynı zamanda büyük oranda yerelleşmiştir, diğer bir deyişle farklı yörelerin kendi yerel fırtına tanrıları vardır. Fırtına tanrısı kavramı odak alınarak millî veya genel bir karakterin vurgulanmasının yanı sıra bunun yerelleştirilmesiyle yerel karakter de vurgulanmaktadır.
Hitit İmparatorluğu'nun genişlemesiyle birlikte Hitit mitolojisinde senkretizm de görülmeye başlanmıştır. Bunun örneklerinden birisi, siyasi yayılmayla birlikte kraliyet arşivlerinde bahsedilen tanrı ve tanrıça isimlerinde Suriye ve Mezopotamya’da tapınılan tanrı ve tanrıçaların da isimlerine rastlanmaya başlanmasıdır. Yapılan antlaşmalarda geçmekte olan, antlaşmaya tanık tanrıların listelerinde de Hatti ve Hint-Avrupa dışı kökenli, çevre mitolojilerde yer alan tanrılara rastlanmaktadır. MÖ 13. yüzyılda Hitit mitolojisinde senkretizasyonun bir başka temsili olarak kabul edilebilecek bir yenilik daha yaşanmıştır ki bu da tanrı ve tanrıçaların gruplaştırılmasıdır. Buna göre tanrı ve tanrıçalar kaluti olarak anılan “daireler” içerisinde gruplaştırılmışlardır. Bugün Türkiye topraklarında bulunan Yazılıkaya’daki rölyeflerde betimlemelerine rastlanan bu olayın bir başka ilginç yönü de betimlemelerden Hatti kökenli olduğu anlaşılan çoğu tanrı için Hurri dilinde isimlerin kullanılmasıdır ki bu senkretizasyonun en bariz ve kalıcı örneğidir.
Bununla birlikte Hitit mitolojisinde, sistematik bir senkretizasyondan veya herhangi bir şekilde sistematik olarak kabul edilmiş bir mitik hiyerarşiden söz etmek pek doğru olmaz, zira resmî anlamda diğerlerinden üstün görülen ve kabul edilen bir mitik hiyerarşi bulunmamaktadır.
Tanrıları
Hititler, birçok doğa olayını tanrılara bağlamakla beraber onları insan şekilli (antropomorfik) olarak düşünmekteydiler. Buna göre bir tanrı, istediği takdirde çekip gidebiliyordu. Tanrının gitmesiyle ona bağlı olan doğa olayları da etkileniyordu.
Gök Tanrı / Fırtına Tanrısı
Gök tanrısı aynı zamanda fırtına tanrısıydı. Anadolu'nun iklimini göz önünde bulundurulduğunda -eskiden daha sıcak olduğu düşünülse de- fırtınaların önemi olduğu söylenilebilir. Bir fırtına sırasında Kral II. Murşili'nin dilinin tutulduğu şöyle ifade edilir:
"Birden hava bozdu. Gök tanrısı korkunç bir şekilde gürledi ve ben ürktüm. O zaman ağzında söz azaldı ve söz kesiklik yaparak yukarı doğru çıktı. Yıllar geçince bu düşlerimde de kendini duyurmaya başladı. Bu düşlerden birinde tanrının eli bana değdi ve konuşma gücümü bütünü ile yitirdim."
Bir Hitit metninde de II. Muvatalli'nin duası şöyle geçmektedir:
"Hatti'nin Fırtına Tanrısı'nın önünde yürüyen boğa Şeri, efendim, benim dua olarak bu sözlerimi tanrılara bildir! Efendiler, göğün ve yerin efendileri tanrılar bu sözlerimi ve duamı işitsinler."
Tanrıça
Hititlerde tanrı kadar tanrıça da önemlidir. Bunun izdüşümü olarak da Hitit toplumuna kadın erkeğe eş değer konumdadır.
Hitit Tanrıçası, Hattilerde Vuruşemu, Hurrilerde Hepat diye adlandırılmış olan tanrıçadır. Hititlerde "Arinna'nın güneş tanrıçası", geç Hititlerde Kupaba olarak da geçmiştir. (Kybele'nin de aynı inancın devamı olduğu düşünülmektedir.)
Tanrıça isimleri tabletlerde farklı isimlerde geçse de benzer özelliklere sahiptir. Özellikle Hurri etkisiyle, Teşup'un panteona girmesiyle beraber Teşup'un karısı tanrıça Hepat da önemli bir yer tutmaya başlamış hatta Arinna'nın güneş tanrıçası ile eş bir konuma gelmiştir. Bir belgede şöyle denmektedir:
"Bütün ülkelerin kraliçesi efendin, Arinna'nın güneş tanrıçası! Hatti ülkesinde sen Arinna'nın güneş tanrıçası adını alırsın, sedir ağacı ülkelerinde ise Hepat adını alırsın."
Mitolojik Yaratıklar
-
![image]()
Çift başlı kartal figürü -
![image]()
Hitit Griffini -
![image]()
Aslan kafalı adam ve Boğa ayaklı adam -
![image]()
Hitit Sfenksi
Liturji
Hitit dininde liturji büyük oranda büyü ile iç içeydi. Liturji özellikle günlük hayatın ve tipik yaşam devrelerinin sorunlarıyla ilgiliydi. Örneğin kişinin yaşamının bir devresini kapatıp bir diğerine başlaması, ergenlik dönemi veya doğum gibi, çeşitli ritüellerle desteklenir ve geçişi kolaylaştırma amacı güdülürdü. Liturjinin ilgilendiği sorunların hepsinin kaynağı ilahî olarak görülmezdi; bazıların kaynağı bir tür “kirlilik” kavramıyla bağdaştırılırdı. Hitit kültüründe hastalıklar genellikle ritüellerle tedavi edilirdi; bu hem bireysel anlamda (örneğin uykusuzluk tedavisine rastlanmıştır) hem de daha toplumsal, kitlesel bir anlamda (örneğin salgınların kovulmasına rastlanmıştır) geçerlidir.
Liturjide yer alan büyü ve ritüeller büyük oranda günlük köy yaşantısından analojiler şeklindeydi.
Tapınaklar ve dinin idaresi
Kral ve yönetimi dinin imparatorluk topraklarındaki idaresi ve konumundan sorumluydular ve bu tapınakların bakımı, liturjinin uygun şekilde yerine getirilmesi gibi çeşitli görevleri içermekteydi. Başkentte fırtına tanrısı ve güneş tanrıçasına tapınılan büyük tapınakların yanı sıra imparatorluk topraklarında birçok farklı yerde irili ufaklı birçok farklı tanrı ve tanrıça için tapınaklar bulunmaktaydı. Tapınaklarda yer alan put veya putların yapıldığı malzemeler, kalitesi (veya kaliteleri), sunulan adakların özellikleri, tapınakla ilgilenen hizmetlilerin sayısı ve nitelikleri gibi hususlar devletin sorumluluğu altındaydı.
Bir anlamda tapınakta, tapınağın adandığı tanrı (veya tanrıça) doyurulur ve bakılırdı. Tanrıların ihtiyacı olduğuna inanılan şeyler o dönemlerin Hitit soylularının ihtiyaçlarına benzerdi.
Tapınakların bakımının yanı sıra belirli dönemlerde farklı tanrılara şölenler düzenlenirdi. Bu şölen ve kutlamaların çoğunluğu tarımsal takvime göre gitmekteydi: örneğin sonbahar sezonunda gerçekleştirilen, depoların hasat edilen ürünlerle dolmasını kutlayan ve bu odak etrafında gelişen şölenler gibi. Ayrıca özellikle Yazılıkaya’daki ana galeriler Hattuşa’nın fırtına tanrısı için büyük bir yeni yıl kutlamasının da gerçekleştirildiği fikrini doğurmuştur. Hitit festivallerine, genellikle, kralın katılması şarttı. Bu, festivallerin zaman çizelgesini sık sık etkilemiştir.
Çoğunlukla festivallerde yiyecek türünde adaklar sunulur; çeşitli atletik müsabakalar, at veya koşu yarışları, müzik dinletileri gibi eğlenceler tertiplenirdi. Bununla birlikte, festivallerin sergilediği eğlence kültürü hakkında çok detaylı bilgilerin olduğu söylenemez; örneğin Hitit müziği hakkında çok az bilgi bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ Beckman, G. “The Religion of the Hittites”. Biblical Archaeologist. Haziran/Eylül 1989.
- ^ Laroche, E. “Tesub, Hebat et leur cour. Journal of Cuneiform Studies. 2: 113-36. 1948. & Laroche, E. “Le pantheon de Yazılıkaya”. Journal of Cuneiform Studies. 6:115-23. 1952
- ^ Erhan Altunay. "Hititler". 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2023.
- ^ Otten, H. “Ein Text zum Nujahrsfest aus Boğazköy”. Orientalistische Literaturzeitung. 51:101-05. 1956.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Hitit mitolojisi Mezopotamya kaynaklarindan esinlenmis olmakla beraber Hatti ve Hurri etkisinde de kalmistir Hititler ele gecirdikleri bolgelerde tapinilan tanri ve tanricalara gosterdikleri saygidan ve onlari yerel olcekte de olsa tanimalarindan dolayi Bin Tanrili Halk adini almistir YapisiYazilikaya da ahiretteki yeralti dunyasi 12 tanriyi betimleyen rolyef Hitit mitolojisinin ve panteonunun odaginda firtina tanrisi bulunur Bas tanri olan eril firtina tanrisinin disindaki bir diger temel ve onemli kavram ise Hitit oncesi ve sonrasi Anadolu mitoloji ve kulturlerinde de rastlanan disil gunes tanricasidir ki bu tanrica bir tur ana tanrica karakteridir ve arz ile ozdeslestirilmistir Bu kavramlarda koken arastirilmasina gidildiginde varilan sonuclar genellikle firtina tanrisinin Hint Avrupa kokenli oldugu gunes tanricasinin ise bolgenin yerel halklarindan yani Hattilerden alinmis olabilecegidir Hitit mitolojisi Hititler oncesi Anadolu kavimlerinin inanclarindan ve cevre inanclarindan etkilenmis olsa da en net karakteristiklerinden birisi ozellikle erken donemlerde senkretizasyondan uzak olmasi ve hatta senkretizasyondan kacinmasidir Ornegin Hitit mitolojisinin ana karakteri olan firtina tanrisi ayni zamanda buyuk oranda yerellesmistir diger bir deyisle farkli yorelerin kendi yerel firtina tanrilari vardir Firtina tanrisi kavrami odak alinarak milli veya genel bir karakterin vurgulanmasinin yani sira bunun yerellestirilmesiyle yerel karakter de vurgulanmaktadir Hitit Imparatorlugu nun genislemesiyle birlikte Hitit mitolojisinde senkretizm de gorulmeye baslanmistir Bunun orneklerinden birisi siyasi yayilmayla birlikte kraliyet arsivlerinde bahsedilen tanri ve tanrica isimlerinde Suriye ve Mezopotamya da tapinilan tanri ve tanricalarin da isimlerine rastlanmaya baslanmasidir Yapilan antlasmalarda gecmekte olan antlasmaya tanik tanrilarin listelerinde de Hatti ve Hint Avrupa disi kokenli cevre mitolojilerde yer alan tanrilara rastlanmaktadir MO 13 yuzyilda Hitit mitolojisinde senkretizasyonun bir baska temsili olarak kabul edilebilecek bir yenilik daha yasanmistir ki bu da tanri ve tanricalarin gruplastirilmasidir Buna gore tanri ve tanricalar kaluti olarak anilan daireler icerisinde gruplastirilmislardir Bugun Turkiye topraklarinda bulunan Yazilikaya daki rolyeflerde betimlemelerine rastlanan bu olayin bir baska ilginc yonu de betimlemelerden Hatti kokenli oldugu anlasilan cogu tanri icin Hurri dilinde isimlerin kullanilmasidir ki bu senkretizasyonun en bariz ve kalici ornegidir Bununla birlikte Hitit mitolojisinde sistematik bir senkretizasyondan veya herhangi bir sekilde sistematik olarak kabul edilmis bir mitik hiyerarsiden soz etmek pek dogru olmaz zira resmi anlamda digerlerinden ustun gorulen ve kabul edilen bir mitik hiyerarsi bulunmamaktadir TanrilariHititlerin goktanri sembolu Hititler bircok doga olayini tanrilara baglamakla beraber onlari insan sekilli antropomorfik olarak dusunmekteydiler Buna gore bir tanri istedigi takdirde cekip gidebiliyordu Tanrinin gitmesiyle ona bagli olan doga olaylari da etkileniyordu Gok Tanri Firtina Tanrisi Gok tanrisi ayni zamanda firtina tanrisiydi Anadolu nun iklimini goz onunde bulunduruldugunda eskiden daha sicak oldugu dusunulse de firtinalarin onemi oldugu soylenilebilir Bir firtina sirasinda Kral II Mursili nin dilinin tutuldugu soyle ifade edilir Birden hava bozdu Gok tanrisi korkunc bir sekilde gurledi ve ben urktum O zaman agzinda soz azaldi ve soz kesiklik yaparak yukari dogru cikti Yillar gecince bu duslerimde de kendini duyurmaya basladi Bu duslerden birinde tanrinin eli bana degdi ve konusma gucumu butunu ile yitirdim Bir Hitit metninde de II Muvatalli nin duasi soyle gecmektedir Hatti nin Firtina Tanrisi nin onunde yuruyen boga Seri efendim benim dua olarak bu sozlerimi tanrilara bildir Efendiler gogun ve yerin efendileri tanrilar bu sozlerimi ve duami isitsinler Panteonun basi olan Firtina Tanrisi Tesup tarhunt ile Ejderha IlluyankaTanricaHititlerde tanri kadar tanrica da onemlidir Bunun izdusumu olarak da Hitit toplumuna kadin erkege es deger konumdadir Hitit Tanricasi Hattilerde Vurusemu Hurrilerde Hepat diye adlandirilmis olan tanricadir Hititlerde Arinna nin gunes tanricasi gec Hititlerde Kupaba olarak da gecmistir Kybele nin de ayni inancin devami oldugu dusunulmektedir Tanrica isimleri tabletlerde farkli isimlerde gecse de benzer ozelliklere sahiptir Ozellikle Hurri etkisiyle Tesup un panteona girmesiyle beraber Tesup un karisi tanrica Hepat da onemli bir yer tutmaya baslamis hatta Arinna nin gunes tanricasi ile es bir konuma gelmistir Bir belgede soyle denmektedir Butun ulkelerin kralicesi efendin Arinna nin gunes tanricasi Hatti ulkesinde sen Arinna nin gunes tanricasi adini alirsin sedir agaci ulkelerinde ise Hepat adini alirsin Mitolojik YaratiklarCift basli kartal figuru Hitit Griffini Aslan kafali adam ve Boga ayakli adam Hitit SfenksiLiturjiHattusa daki buyuk tapinak ve depolari Hitit dininde liturji buyuk oranda buyu ile ic iceydi Liturji ozellikle gunluk hayatin ve tipik yasam devrelerinin sorunlariyla ilgiliydi Ornegin kisinin yasaminin bir devresini kapatip bir digerine baslamasi ergenlik donemi veya dogum gibi cesitli rituellerle desteklenir ve gecisi kolaylastirma amaci gudulurdu Liturjinin ilgilendigi sorunlarin hepsinin kaynagi ilahi olarak gorulmezdi bazilarin kaynagi bir tur kirlilik kavramiyla bagdastirilirdi Hitit kulturunde hastaliklar genellikle rituellerle tedavi edilirdi bu hem bireysel anlamda ornegin uykusuzluk tedavisine rastlanmistir hem de daha toplumsal kitlesel bir anlamda ornegin salginlarin kovulmasina rastlanmistir gecerlidir Liturjide yer alan buyu ve ritueller buyuk oranda gunluk koy yasantisindan analojiler seklindeydi Tapinaklar ve dinin idaresiKral ve yonetimi dinin imparatorluk topraklarindaki idaresi ve konumundan sorumluydular ve bu tapinaklarin bakimi liturjinin uygun sekilde yerine getirilmesi gibi cesitli gorevleri icermekteydi Baskentte firtina tanrisi ve gunes tanricasina tapinilan buyuk tapinaklarin yani sira imparatorluk topraklarinda bircok farkli yerde irili ufakli bircok farkli tanri ve tanrica icin tapinaklar bulunmaktaydi Tapinaklarda yer alan put veya putlarin yapildigi malzemeler kalitesi veya kaliteleri sunulan adaklarin ozellikleri tapinakla ilgilenen hizmetlilerin sayisi ve nitelikleri gibi hususlar devletin sorumlulugu altindaydi Bir anlamda tapinakta tapinagin adandigi tanri veya tanrica doyurulur ve bakilirdi Tanrilarin ihtiyaci olduguna inanilan seyler o donemlerin Hitit soylularinin ihtiyaclarina benzerdi Tapinaklarin bakiminin yani sira belirli donemlerde farkli tanrilara solenler duzenlenirdi Bu solen ve kutlamalarin cogunlugu tarimsal takvime gore gitmekteydi ornegin sonbahar sezonunda gerceklestirilen depolarin hasat edilen urunlerle dolmasini kutlayan ve bu odak etrafinda gelisen solenler gibi Ayrica ozellikle Yazilikaya daki ana galeriler Hattusa nin firtina tanrisi icin buyuk bir yeni yil kutlamasinin da gerceklestirildigi fikrini dogurmustur Hitit festivallerine genellikle kralin katilmasi sartti Bu festivallerin zaman cizelgesini sik sik etkilemistir Cogunlukla festivallerde yiyecek turunde adaklar sunulur cesitli atletik musabakalar at veya kosu yarislari muzik dinletileri gibi eglenceler tertiplenirdi Bununla birlikte festivallerin sergiledigi eglence kulturu hakkinda cok detayli bilgilerin oldugu soylenemez ornegin Hitit muzigi hakkinda cok az bilgi bulunmaktadir Kaynakca Beckman G The Religion of the Hittites Biblical Archaeologist Haziran Eylul 1989 Laroche E Tesub Hebat et leur cour Journal of Cuneiform Studies 2 113 36 1948 amp Laroche E Le pantheon de Yazilikaya Journal of Cuneiform Studies 6 115 23 1952 Erhan Altunay Hititler 21 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2023 Otten H Ein Text zum Nujahrsfest aus Bogazkoy Orientalistische Literaturzeitung 51 101 05 1956