Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırım Tatar edebiyatı eserlerinin en eskileri, Altın Orda (13.-15. yüzyıllar) döneminde, altın çağı ise Kırım Hanlığı (15.-18. yüzyıllar) döneminde verilmiştir.
|
Tarihçe
Orta Çağ
'nın 13. yüzyıla ait "Yusuf ve Züleyha ile ilgili şiiri" Kırım Tatarcasının en eski eseri olarak kabul edilmektedir. Ali (ö. 1232), Mahmud (13-14 yy.), Mevlana Receb bin İbrahim (ö. 1386), Mevlana Şerefeddin bin Kemal (ö. 1438) ve Kemal Ümmi (ö. 1475).
Klasik dönem
Altın Orda döneminde Kırım Tatarlarının İslamiyeti benimsemelerinden sonra Divan şiiri veya Saray edebiyatı oluşmaya başlamıştır. İlk yazarlar, hanlar ve aristokratlardı. Dönemin ünlü şairleri Abdül-Mecid Efendi, Usein Kefeviy, I. Mengli Giray, II. Ğazi Giray, Ramel Hoca, Âşık Ömer, Mustafa Cevheriy, Leyla Bikeç, Âşık Arif, Canmuhammed ve Edip Efendi'dir. I. Bahadır Giray'ın eşi Han-zade-hanum da şair olarak biliniyordu. 15-17. yüzyıllarda Kırım şiiri antolojileri ortaya çıkmaya başladı.
O dönemin tüm edebi eserleri Arap alfabesi ile yazılmıştır. Şiir dili, uzun ve kısa ünlüleri kafiyeli kullandığı için Arapça ve Farsçadan etkilenmiş, Türk dili ise ünlüleri bu şekilde ayırt etmemiştir. Aynı zamanda folklorda daha az ödünç alınan daha konuşma diline ait bir dil kullanılmıştır. (Örneğin "Çorabatır", "Kör oğlu", "Tair ve Zore".)
Diğer eserler arasında tarihi olaylar ve çoklu yarlıklarla ilgili yazılar yer almaktadır.
Kırım'ın 1783'te Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesinden sonra, gelişiminin başlıca hamisi Kırım hanları olan Kırım Tatar edebiyatı adeta olarak donmuştu.
Yeni dönem
Kırım Tatar edebiyatında hikâye ve romanın temellerini atan İsmail Gaspıralı, Kırım edebiyatının canlanmasında önemli rol oynamıştır. Gaspıralı, Terciman gazetesinde yeni Kırım Tatar yazarlarının eserlerini yayınlıyordu. 20. yüzyıl başlarındaki önde gelen şairler arasında Eşref Şemi-zade, Bekir Çobanzade, , Şevki Bektöre, ve bulunmaktaydı . 1901'de Abdulla Özenbaşlı, ilk Kırım Tatar draması olan "Olçağa çare almaz" eserini yayınladı.
Kırım Tatarlarının edebi süreci, 1944 yılında Kırım Tatarlarının Sürgünü ile kesintiye uğradı. O zamandan 1970'lere kadar Sovyetler Birliği'nde Kırım Tatar edebiyatı özellikle bastırılmıştır.
Modern yazarlardan bazıları Şamil Aladin, Cengiz Dağcı, Ümer İpçi, Yusuf Bolat, Ayder Osman, Ervin Ümerov, Rüstem Müyedin, Şakir Selim, Yunus Kandım, Seyran Süleyman, 'dur.
Kaynakça
- ^ Kurnaz C., Çeltik H. Osmanlı Donemi Kırım edebiyatı. - Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
- ^ Bursalı M. T. Kırım müellifleri. - Istanbul, 1919.
- ^ Banarlı N. S. Resimli Türk edebiyatı tarihı. C.C.I-II. - Istanbul: Milli egitim basimevi, 1987.
- ^ Меметов И. Периодизация истории развития крымскотатарского литературного языка 1 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Материалы для истории Крымского ханства, извлеченные, по распоряжению имп. Академии наук, из Московского главного архива Министерства иностранных дел. Издал В. В. Вельяминов-Зернов. — СПб., s.1864.−1109.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirim Tatar edebiyati eserlerinin en eskileri Altin Orda 13 15 yuzyillar doneminde altin cagi ise Kirim Hanligi 15 18 yuzyillar doneminde verilmistir Bu madde Kirim Tatarlari ile ilgilidir Kirim Tatarlari Tamga symbol of the Crimean Tatar Gerae familyKirim disindaki Kirim Tatarlari Bulgaristan TurkiyeDil ve lehceleri Kirim Tatarcasi Yaliboyu Alfabe Osmanli Turkcesi Cagatayca Eski Kipcakca Kimlik ve milli semboller Kirim Bayrak Tarak Tamga Ant EtkenmenMutfakTarih Kirim Hanligi Kirim Halk Cumhuriyeti Sovyetler Birligi nde Kirim Tatarlari Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti SurgunBazi Kirim Tatarlari Gaspirali Celebicihan KirimoglugtdTarihceOrta Cag nin 13 yuzyila ait Yusuf ve Zuleyha ile ilgili siiri Kirim Tatarcasinin en eski eseri olarak kabul edilmektedir Ali o 1232 Mahmud 13 14 yy Mevlana Receb bin Ibrahim o 1386 Mevlana Serefeddin bin Kemal o 1438 ve Kemal Ummi o 1475 Klasik donem Altin Orda doneminde Kirim Tatarlarinin Islamiyeti benimsemelerinden sonra Divan siiri veya Saray edebiyati olusmaya baslamistir Ilk yazarlar hanlar ve aristokratlardi Donemin unlu sairleri Abdul Mecid Efendi Usein Kefeviy I Mengli Giray II Gazi Giray Ramel Hoca Asik Omer Mustafa Cevheriy Leyla Bikec Asik Arif Canmuhammed ve Edip Efendi dir I Bahadir Giray in esi Han zade hanum da sair olarak biliniyordu 15 17 yuzyillarda Kirim siiri antolojileri ortaya cikmaya basladi O donemin tum edebi eserleri Arap alfabesi ile yazilmistir Siir dili uzun ve kisa unluleri kafiyeli kullandigi icin Arapca ve Farscadan etkilenmis Turk dili ise unluleri bu sekilde ayirt etmemistir Ayni zamanda folklorda daha az odunc alinan daha konusma diline ait bir dil kullanilmistir Ornegin Corabatir Kor oglu Tair ve Zore Diger eserler arasinda tarihi olaylar ve coklu yarliklarla ilgili yazilar yer almaktadir Kirim in 1783 te Rus Imparatorlugu tarafindan ilhak edilmesinden sonra gelisiminin baslica hamisi Kirim hanlari olan Kirim Tatar edebiyati adeta olarak donmustu Yeni donem Kirim Tatar edebiyatinda hikaye ve romanin temellerini atan Ismail Gaspirali Kirim edebiyatinin canlanmasinda onemli rol oynamistir Gaspirali Terciman gazetesinde yeni Kirim Tatar yazarlarinin eserlerini yayinliyordu 20 yuzyil baslarindaki onde gelen sairler arasinda Esref Semi zade Bekir Cobanzade Sevki Bektore ve bulunmaktaydi 1901 de Abdulla Ozenbasli ilk Kirim Tatar dramasi olan Olcaga care almaz eserini yayinladi Kirim Tatarlarinin edebi sureci 1944 yilinda Kirim Tatarlarinin Surgunu ile kesintiye ugradi O zamandan 1970 lere kadar Sovyetler Birligi nde Kirim Tatar edebiyati ozellikle bastirilmistir Modern yazarlardan bazilari Samil Aladin Cengiz Dagci Umer Ipci Yusuf Bolat Ayder Osman Ervin Umerov Rustem Muyedin Sakir Selim Yunus Kandim Seyran Suleyman dur Kaynakca Kurnaz C Celtik H Osmanli Donemi Kirim edebiyati Ankara Kultur Bakanligi 2000 Bursali M T Kirim muellifleri Istanbul 1919 Banarli N S Resimli Turk edebiyati tarihi C C I II Istanbul Milli egitim basimevi 1987 Memetov I Periodizaciya istorii razvitiya krymskotatarskogo literaturnogo yazyka 1 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Materialy dlya istorii Krymskogo hanstva izvlechennye po rasporyazheniyu imp Akademii nauk iz Moskovskogo glavnogo arhiva Ministerstva inostrannyh del Izdal V V Velyaminov Zernov SPb s 1864 1109 Ayrica bakinizTurk edebiyati