Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırım Tatarcası (Qırımtatarca, Qırımtatar tili, Tatar tĭlĭ, Tatarşa veya Kırım Tatarşa) ya da Kırımca (Qırımca, Qırım tili), Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dildir. Ancak bazı Oğuz grubuna ait özelliklere de sahiptir. Romanya'nın Dobruca yöresinde konuşulan şekline Dobruca Tatarcası adı verilir.
| Kırım Tatarcası | |
|---|---|
| Kırım Türkçesi, Kırımca | |
| qırımtatarca, qırımtatar tili, tatarşa, qırımca, qırım tili | |
 | |
| Telaffuz | |
| Bölge | Kırım |
| Etnisite | Kırım Tatarları |
| Konuşan sayısı | 475,540 (2006) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi Latin alfabesi Arap alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Rusya |
| Tanınmış azınlık dili |  Romanya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | crh |
| ISO 639-3 | crh |
 Kırım Tatarcası'nın konuşulduğu yerler. | |
Ana unsurlarını Kıpçakçadan almış, ama başka Türk lehçeleriyle de etkileşimde bulunmuştur. Osmanlı Devleti ile sıkı ilişkileri olan Kırım Hanlarının ve ileri gelenlerinin genellikle İstanbul'da eğitim almaları Oğuz lehçelerinin etkilerini getirmiştir. Gaspıralı'nın çalışmaları ile bu etkiler iyice yerleşmiştir. Rus idaresine girilmesi ile de Rusça'dan etkilenmiştir. Ayrıca sürgün zamanından dolayı Özbekçeden alınmış etkileri de görülmüştür.
Konuşanların sayısı
Bugün Kırım'da 260.000'den fazla Kırım Tatarı yaşıyor. Orta Asya'da (çoğunlukla Özbekistan'da) yaşayan yaklaşık 150.000 Kırım Tatarı var; bunların ataları İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği tarafından Kırım'dan buraya sürgün edildi. Bu Orta Asya topluluklarında Kırım Tatarcasını hâlâ konuşabilen tek insanlar ağırlıklı olarak yaşlı nesildendir.
Kırım Tatarcası, nesli tükenmeye yakın bir dil olarak düşünülür. 2013 itibarıyla Kırım Tatar çocuklarının sadece yüzde 16'sının Kırım Tatarcasında verilen anadil eğitimine erişime sahip olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye Hükûmeti, Kırım Tatarcası anadil eğitimini veren okulları modern hâle getirme açısından Ukrayna'ya yardım sağlamıştır.
Türkiye'de yaşayan Kırım kökenlilerin arasında Kırım Tatarcasını hâlâ konuşabilen 2.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir.Romanya (22.000 kişi), Bulgaristan (6.000 kişi) ve Amerika Birleşik Devletleri'nde de küçük Kırım Tatar toplulukları bulunmaktadır.
Kırım Tatarlarının neredeyse hepsi iki veya ikiden fazla dil bilir; birçoğu da anadilleri olarak yaşadıkları ülkelerin resmî dillerini (Rusça, Türkçe, Rumence, Özbekçe, Bulgarca veya Ukraynaca) konuşur.
Yasal statüsü
Kırım Yarımadası, (Dünya'daki çoğu ülke tarafından) Ukrayna'ya ait bir toprak olarak tanınır, fakat Rusya'nın 2014'te Kırım'ı ilhak etmesinden beri Kırım, de facto açıdan Rusya Federasyonu'nun bir parçası olarak yönetilmektedir.
Rus hukukunda, Nisan 2014 Kırım Cumhuriyeti ve 2017 Kırım dil yasasına göre Kırım Tatarcası, Rusçayla Ukraynanın yanında devlet dili statüsüne sahip; Rusya Federasyonu'nun devlet dili ise, etnik gruplar arası iletişim için kullanılan Rusçadır ve Rusçanın seçimlere ve referandumlara ilişkin yayınlarda kullanılması şarttır.
Ukrayna hukukunda, Kırım Özerk Cumhuriyeti 'nun Rusça olarak yayınladığı Anayasa'ya göre, Rus ve Kırım Tatar dilleri "koruma altına alınmış" (Rusça: обеспечивается ... защита) statüsündedir; her vatandaş, "pasaport, doğum sertifikası ve diğer" hükûmet belgelerini Kırım Tatarcasında almayı talep etme hakkına (ходатайство) sahiptir, fakat Rusça, etnik gruplar arası iletişimin ve kamusal hayatın dilidir. Ukrayna Anayasası'na göre Ukraynaca, Ukrayna Devleti'nin resmî dilidir. Rusçayla Kırım Tatarcasının tanınması, siyasi ve yasal tartışmaların konusu olmuştur.
Kırım Tatarlarının Özbekistan SSC'ne tehcir edilmesinden önce Kırım Tatarcası, Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin resmî bir diliydi.
Ağızları
Kırım Tatarcasının; Yalıboyu, Tat (Bahçesaray) ve Çöl (Kuzey) olmak üzere başlıca üç ağzı vardır.
Yalıboyu ağzı
Yalıboyu ibaresi Kırım'ın güneyinde Karadeniz kıyısında kalan ve dağlardan dolayı da iç kesimlerle irtibatı daha az olan bölgeyi ifade etmektedir. Bu bölgede yer alan Sudak ve başka bazı kaleler Kırım Hanlığı topraklarında olmasına rağmen doğrudan İstanbul (Osmanlı) tarafından yönetilmekteydi. Bu nedenle Anadolu'da yaşayan pek çok insan memuriyet, askerlik ve çeşitli geçim vasıtaları temini amacıyla bu bölgeye yerleşmişlerdir. Ayrıca deniz yoluyla doğrudan Osmanlı limanlarıyla bağlantılı olmaları nedeni ile de önemli bir etkileşim olmuştur. Tüm bunların sonucunda ortaya çıkan Yalıboyu ağzı, Türkiye Türkçesine oldukça yakın özellikler göstermiştir. Bir anlamda Türkiye Türkçesinin bir ağzıdır denilebilir.
Bahçesaray ağzı
Bu ağız bir yandan Kıpçak özellikleri taşırken bir yandan da gerek gramer gerekse kelime hazinesi bakımından Oğuz grubunun özelliklerini de oldukça fazla barındıran bir geçiş ağzıdır. Türkiye Türkçesi konuşan insanlar tarafından küçük bir çabayla anlaşılabilir. Kabul edilen edebi dil Bahçesaray ağzıdır ve mahalli dilde yazılmayan eserlerin çoğu bu ağızda kaleme alınmaktadır.
Çöl ağzı
Çöl ağzı, Kırım'ın kuzeyinde kalan bozkır bölgesinde yaşayan halkın konuştuğu dildir. Tamamen kıpçak özellikler taşır. Nogayca ve Kazakçaya yakındır ve Türkiye Türkçesi konuşan insanlar tarafından anlaşılması daha zordur.
Eğitim
Kırım'da ve Kırım Tatarca öğretmenlik ve edebiyat bölümleri mevcuttur. Ayrıca Kırım boyunca 16 adet ilk ve orta öğretim okulunda Kırım Tatarca dersleri seçmeli olarak verilmektedir.
Oğuz dilleri ve Kırım Tatarcası
| Kırım Tatarcası | Türkçe | Azerice |
|---|---|---|
| Uğız tilinde Tirkin şavdusunun 12.Oguzunda yaptu. | Oğuz dilinde Türkmence*nin 12.Oğuzunda 1225 yılında işgal edilmiştir. | Oğuz dilində Türkməncənin 12-ci Oğuzunda 1225-ci ildə işğal edilmiştir. |
Kaynakça
- ^ a b c d "Crimean Tatar" (İngilizce). Ethnologue. 21 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Aralık 2013.
- ^ a b Kırım ve Sivastopol'un kime ait olduğu konusu Mart 2014 tarihinden beri tartışmalıdır. Ukrayna ve uluslararası camianın büyük çoğunluğu bölgeyi Ukrayna'nın bir parçası olarak görürken, Rusya bu iki siyasi yapıyı Rusya Federasyonu'nun bir parçası olarak görmekte, bölgede de de facto kontrolü sağlamaktadır.
- ^ . European Charter for Regional or Minority Languages. Council of Europe. s. 2. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2014.
- ^ "Reservations and Declarations for Treaty No.148 - European Charter for Regional or Minority Languages". Council of Europe. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Aralık 2016.
- ^ https://tatarcasozluk.com/kelime/kirimtatarca-qirimtatarca-kirim-tatarcasi-tatarca-tatarsa-kirim-tatarsasi/ []
- ^ "Tapani Salminen, UNESCO Red Book on Endangered Languages: Europe, September 1999". University of Helsinki, Finland. 15 Haziran 1997 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Şubat 2017.
- ^ "Crimean Tatar language in danger" [Kırım Tatar dili tehlikede]. Avrupa Times. 19 Şubat 2013. 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
- ^ a b (PDF) (Rusça). 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
- ^ . 16 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2007.
- ^ "Крымскотатарский язык". 13 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
Dış bağlantılar
| Vikisözlük'te Kategori:Kırım Tatarca sözcükler ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
- (Türkçe)
- Kırım Tatar dili dilsel yapısı 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kırım Tatar Millî Meclisi 5 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirim Tatarcasi Qirimtatarca Qirimtatar tili Tatar tĭlĭ Tatarsa veya Kirim Tatarsa ya da Kirimca Qirimca Qirim tili Turk dillerinin Kipcak koluna ait bir dildir Ancak bazi Oguz grubuna ait ozelliklere de sahiptir Romanya nin Dobruca yoresinde konusulan sekline Dobruca Tatarcasi adi verilir Kirim TatarcasiKirim Turkcesi Kirimcaqirimtatarca qirimtatar tili tatarsa qirimca qirim tiliTelaffuz qɯrɯmtɑtɑrˈd ʒɑ BolgeKirimEtnisiteKirim TatarlariKonusan sayisi475 540 2006 Dil ailesiTurk dilleri Kipcak grubuKipcak KumancaKirim TatarcasiYazi sistemiKiril alfabesi Latin alfabesi Arap alfabesiResmi durumuResmi dil Rusya Kirim Cumhuriyeti Ukrayna Kirim Ozerk CumhuriyetiTaninmis azinlik dili RomanyaDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2crhISO 639 3crhKirim Tatarcasi nin konusuldugu yerler Ana unsurlarini Kipcakcadan almis ama baska Turk lehceleriyle de etkilesimde bulunmustur Osmanli Devleti ile siki iliskileri olan Kirim Hanlarinin ve ileri gelenlerinin genellikle Istanbul da egitim almalari Oguz lehcelerinin etkilerini getirmistir Gaspirali nin calismalari ile bu etkiler iyice yerlesmistir Rus idaresine girilmesi ile de Rusca dan etkilenmistir Ayrica surgun zamanindan dolayi Ozbekceden alinmis etkileri de gorulmustur Konusanlarin sayisiBugun Kirim da 260 000 den fazla Kirim Tatari yasiyor Orta Asya da cogunlukla Ozbekistan da yasayan yaklasik 150 000 Kirim Tatari var bunlarin atalari Ikinci Dunya Savasi sirasinda Sovyetler Birligi tarafindan Kirim dan buraya surgun edildi Bu Orta Asya topluluklarinda Kirim Tatarcasini hala konusabilen tek insanlar agirlikli olarak yasli nesildendir Kirim Tatarcasi nesli tukenmeye yakin bir dil olarak dusunulur 2013 itibariyla Kirim Tatar cocuklarinin sadece yuzde 16 sinin Kirim Tatarcasinda verilen anadil egitimine erisime sahip oldugu tahmin edilmektedir Turkiye Hukumeti Kirim Tatarcasi anadil egitimini veren okullari modern hale getirme acisindan Ukrayna ya yardim saglamistir Turkiye de yasayan Kirim kokenlilerin arasinda Kirim Tatarcasini hala konusabilen 2 000 kisi oldugu tahmin edilmektedir Romanya 22 000 kisi Bulgaristan 6 000 kisi ve Amerika Birlesik Devletleri nde de kucuk Kirim Tatar topluluklari bulunmaktadir Kirim Tatarlarinin neredeyse hepsi iki veya ikiden fazla dil bilir bircogu da anadilleri olarak yasadiklari ulkelerin resmi dillerini Rusca Turkce Rumence Ozbekce Bulgarca veya Ukraynaca konusur Yasal statusuKirim Yarimadasi Dunya daki cogu ulke tarafindan Ukrayna ya ait bir toprak olarak taninir fakat Rusya nin 2014 te Kirim i ilhak etmesinden beri Kirim de facto acidan Rusya Federasyonu nun bir parcasi olarak yonetilmektedir Rus hukukunda Nisan 2014 Kirim Cumhuriyeti ve 2017 Kirim dil yasasina gore Kirim Tatarcasi Ruscayla Ukraynanin yaninda devlet dili statusune sahip Rusya Federasyonu nun devlet dili ise etnik gruplar arasi iletisim icin kullanilan Ruscadir ve Ruscanin secimlere ve referandumlara iliskin yayinlarda kullanilmasi sarttir Ukrayna hukukunda Kirim Ozerk Cumhuriyeti nun Rusca olarak yayinladigi Anayasa ya gore Rus ve Kirim Tatar dilleri koruma altina alinmis Rusca obespechivaetsya zashita statusundedir her vatandas pasaport dogum sertifikasi ve diger hukumet belgelerini Kirim Tatarcasinda almayi talep etme hakkina hodatajstvo sahiptir fakat Rusca etnik gruplar arasi iletisimin ve kamusal hayatin dilidir Ukrayna Anayasasi na gore Ukraynaca Ukrayna Devleti nin resmi dilidir Ruscayla Kirim Tatarcasinin taninmasi siyasi ve yasal tartismalarin konusu olmustur Kirim Tatarlarinin Ozbekistan SSC ne tehcir edilmesinden once Kirim Tatarcasi Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin resmi bir diliydi AgizlariKirim Tatarcasinin Yaliboyu Tat Bahcesaray ve Col Kuzey olmak uzere baslica uc agzi vardir Yaliboyu agzi Yaliboyu ibaresi Kirim in guneyinde Karadeniz kiyisinda kalan ve daglardan dolayi da ic kesimlerle irtibati daha az olan bolgeyi ifade etmektedir Bu bolgede yer alan Sudak ve baska bazi kaleler Kirim Hanligi topraklarinda olmasina ragmen dogrudan Istanbul Osmanli tarafindan yonetilmekteydi Bu nedenle Anadolu da yasayan pek cok insan memuriyet askerlik ve cesitli gecim vasitalari temini amaciyla bu bolgeye yerlesmislerdir Ayrica deniz yoluyla dogrudan Osmanli limanlariyla baglantili olmalari nedeni ile de onemli bir etkilesim olmustur Tum bunlarin sonucunda ortaya cikan Yaliboyu agzi Turkiye Turkcesine oldukca yakin ozellikler gostermistir Bir anlamda Turkiye Turkcesinin bir agzidir denilebilir Bahcesaray agzi Bu agiz bir yandan Kipcak ozellikleri tasirken bir yandan da gerek gramer gerekse kelime hazinesi bakimindan Oguz grubunun ozelliklerini de oldukca fazla barindiran bir gecis agzidir Turkiye Turkcesi konusan insanlar tarafindan kucuk bir cabayla anlasilabilir Kabul edilen edebi dil Bahcesaray agzidir ve mahalli dilde yazilmayan eserlerin cogu bu agizda kaleme alinmaktadir Col agzi Col agzi Kirim in kuzeyinde kalan bozkir bolgesinde yasayan halkin konustugu dildir Tamamen kipcak ozellikler tasir Nogayca ve Kazakcaya yakindir ve Turkiye Turkcesi konusan insanlar tarafindan anlasilmasi daha zordur EgitimKirim da ve Kirim Tatarca ogretmenlik ve edebiyat bolumleri mevcuttur Ayrica Kirim boyunca 16 adet ilk ve orta ogretim okulunda Kirim Tatarca dersleri secmeli olarak verilmektedir Oguz dilleri ve Kirim TatarcasiKirim Tatarcasi Turkce AzericeUgiz tilinde Tirkin savdusunun 12 Oguzunda yaptu Oguz dilinde Turkmence nin 12 Oguzunda 1225 yilinda isgal edilmistir Oguz dilinde Turkmencenin 12 ci Oguzunda 1225 ci ilde isgal edilmistir Kaynakca a b c d Crimean Tatar Ingilizce Ethnologue 21 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Aralik 2013 a b Kirim ve Sivastopol un kime ait oldugu konusu Mart 2014 tarihinden beri tartismalidir Ukrayna ve uluslararasi camianin buyuk cogunlugu bolgeyi Ukrayna nin bir parcasi olarak gorurken Rusya bu iki siyasi yapiyi Rusya Federasyonu nun bir parcasi olarak gormekte bolgede de de facto kontrolu saglamaktadir European Charter for Regional or Minority Languages Council of Europe s 2 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2014 Reservations and Declarations for Treaty No 148 European Charter for Regional or Minority Languages Council of Europe 31 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Aralik 2016 https tatarcasozluk com kelime kirimtatarca qirimtatarca kirim tatarcasi tatarca tatarsa kirim tatarsasi yalin URL Tapani Salminen UNESCO Red Book on Endangered Languages Europe September 1999 University of Helsinki Finland 15 Haziran 1997 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Subat 2017 Crimean Tatar language in danger Kirim Tatar dili tehlikede Avrupa Times 19 Subat 2013 15 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020 a b PDF Rusca 29 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 30 Mayis 2020 16 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ocak 2007 Krymskotatarskij yazyk 13 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2020 Dis baglantilarVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Kirim Tatarcasi crh surumu Vikisozluk te Kategori Kirim Tatarca sozcukler ile ilgili tanim bulabilirsiniz Turkce Kirim Tatar dili dilsel yapisi 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kirim Tatar Milli Meclisi 5 Agustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde