Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İzabe, maden cevherinin metal içeriğini yüksek sıcaklıkta indirgenme tepkimesi yardımıyla cevherin geri kalanından ayırma süreci.Pirometalurjinin yöntemlerinden biridir. Kimi metal oksitlerin indirgenmesi için yüksek sıcaklık yeterliyken pek çoğu için süreçte ısının yanında madde kullanılması da gerekir. Karbon genellikle kullanılan indirgeyicilerdendir.
Demirin yüksek fırında izabesi demir üretiminde kullanılan en yaygın yöntemdir. Bunun yanında bakır, çinko, fosfor, cıva üretiminde de kullanılmaktadır.
Süreç
Bir metalin izabesi ile o metale ait cevherin ısıtılıp ergitilmesi birbirinden farklı süreçlerdir. Cevheri eritmek cevheri oluşturan elementlerin değiştirmeyecektir ancak metalin izabesi ile saflaştırma, metalin kütle oranını artırma amaçlanmaktadır. Diğer bir deyişle ergitme tek başına fiziksel bir dönüşümken izabe kimyasal bir dönüşümdür.
Geçmişi
İlk çağda bilinen yedi metalden yalnızca altın doğada sıkça arı bir biçimde bulunur. Diğerleri – bakır, kurşun, gümüş, kalay, demir, civa – çoğunlukla mineral olarak çıkarılır. Bu mineraller genelde silika ve alüminyum oksit ile metalin karbonatı, sülfiti ya da oksitinin karışımı biçimindedir. Karbonat ya da sülfiti havada kavurmak onları oksite çevirir. Oksitler de kullanılabilir metale ergitilir. İndirgeyici ayıraç olarak geçmişte karbon monoksit yeğlenmiştir, bu günümüzde de böyledir. Cevheri ısıtma sürecinde kendiliğinden ortaya çıkar.
Kalay ile kurşun
Eski Dünya'da ergitilmiş ilk metaller kalay ile kurşun idi. Bilinen en eski kurşun boncuklar Çatalhöyük'de bulunmuştur ve MÖ. 6500 yılında üretildikleri düşünülmektedir.
Bu keşif yazıdan binlerce yıl önce bulunduğu için sürecinin yazılı bir kaydı yoktur. Kurşun ile kalay düşük erime noktalarından dolayı odun alevinde ergitilebilir, dolayısıyla keşif yanlışlıkla yapılmış olabilir.
Kurşun sıkça bulunabilen bir metaldir ancak keşfi eski çağlara çok etki etmemiştir. Yapısal bileşenler ya da silahlarda kullanılamayacak kadar yumuşaktır, ancak yüksek yoğunluğu sayesinde oldukça iyi bir sapan taşıdır. Dökmesi ve biçimlendirmesi kolay olduğundan Eski Yunanistan ile Roma'da sıkça boru yapımında kullanılmıştır. Ayrıca taş yapılarda harç olarak da kullanılmıştır.
Kalay kurşundan çok daha seyrek görülen bir metaldi ve tek başına daha bile düşük bir etkisi oldu.
Bakır ile tunç
Kalay ile kurşundan sonra ergitilen metal bakırdır. Bu keşfin nasıl yapıldığı tartışma konusudur. Odun alevi tek başına gereken sıcaklığın yaklaşık 200 °C altında olduğundan kil ocaklarda ergitildiği düşünülüyor. And Dağları dolayında Eski Dünya'dan etkilenmeden gelişen bakır ergitilmesi de aynı süreç ile yapılmış olabilir.
Bakır ergitilmesinin en erken kanıtı günümüzdeki Sırbistan içerisinde bulunmuştur, MÖ. 5500 ile 5000 yılları arasından olduğu düşünülmektedir. Günümüzdeki Türkiye'de bulunan ve MÖ. 5000 yılında yapılmış, bir ara bakır ergitilmesinin en eski kanıtı olduğu düşünülen bakır bir topuz başının artık çekiçle biçimlendirilmiş, arı olarak çıkarılmış bakırdan olduğu düşünülüyor.
Bakırı doğru oranlarda kalay ve/veya arsenik ile karıştırmak bakırdan çok daha sert bir alaşım olan tunç üretir. İlk bakır/arsenik tuncu Anadolu'dan MÖ. 4200 dolayında çıkmıştır. İnka uygarlığının tunç alaşımları da bu türdendir. Arsenik genelde bakır cevherleri içerisinde bir katışıklık olarak bulunur, o yüzden tuncun keşfi yanlışlıkla yapılmış olabilir.
Daha sert ve sağlam olan bakır-kalay tuncu Anadolu'da MÖ. 3500 dolayında gelişmiştir.
Eski demircilerin bakır/kalay tuncunu geliştirmeyi nasıl öğrendikleri bilinmemektedir. Bu keşif de kalay katışıklı bakır cevherlerinden yanlışlıkla yapılmış olabilir. Ancak en geç MÖ. 2000'de kalayın tunç üretmek için bilerek kazılmaya başlandığı bilinmektedir. Kalay oldukça seyrek bir metaldir, eski çağlardaki en büyük kalay madenleri günümüzdeki İngiltere ve Afganistan dolaylarındaydı, ikisi de Tunç Çağı'nın en güçlü yaşandığı Yakın Doğu'dan oldukça uzak.
Tuncun keşfi Eski Dünya'yı oldukça güçlü etkilemiştir. Tunçtan silahlar odun, taş ya da kemikten yapılan silahlardan daha ağır ve çok daha dayanıklı ve güçlüdür. Birkaç binyıl boyunca silah ve zırh yapımında yeğlenen madde tunç olmuştur. Ayrıca tunç ev ve iş araç gereçlerinin yapımında da odun, taş ve kemiğin yerini almıştır. Bakır ile kalay ticareti Avrupa ile Asya'nın büyük bölgelerini kapsayan ticaret ağlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır, bu da bireyler ve ulusların arasında varlığın dağılımını etkilemiştir.
Demir
Demir yapımının en erken kanıtı Kaman Kalehöyük'ün (Eski Hitit) katmanında bulunan, içerisinde uygun oranlarda karbon olan, MÖ. 2200-2000'de yapılmış demir parçalarıdır. Demir araçlar MÖ. 1800'de İç Anadolu'da çok sınırlı sayılarda üretilmiştir ve bunlar Hitit İmparatorluğu döneminde (MÖ. 1400-1200) toplumun seçkin kesimi tarafından kullanılmıştır.
Karbon çeliği üretiminin en erken örneklerinden biri MÖ. 1000-500 dolaylarında günümüzdeki Tanzanya'nın Kuzeybatısında izlenmiş bir üretim sürecidir. Bu süreç karmaşık ön ısıtma ilkeleri üzerine kurulmuştu.
Avrupa ile Afrika'daki en erken süreçlerde demir cevherleri demiri eritmeyecek kadar düşük sıcaklıklarda ısıtılırdı. Bunun sonucunda süngerimsi bir demir kütlesi ortaya çıkardı. Sonra bu kütle bir çekiç ile dövme demir haline getirilirdi. Bu sürecin en erken kanıtı günümüzdeki Ürdün'deki Hammeh Höyüğünde bulunmuştur. Bunların karbon-14 tarihlemesi MÖ. 930 dolayındadır.
İlk yüksek fırınlar MÖ. 200'de Çin Hanedanında yapılmıştır. MS. 13.yy'da Çin'den bu fırınlar Orta Çağ Avrupasına tanıtılmıştır, bununla birlikte demir yapımı çağdaş süreçlere geçmeye başlamıştır.
Kaynakça
- ^ Babich, A. (2008). Ironmaking - Textbook (İngilizce). Institut für Eisenhüttenkunde der RWTH Aachen.
- ^ Williams, AK. "Melting and Smelting". 19 Nisan 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Nisan 2010.
- ^ Gale, N.H.; Stos-Gale, Z.A. (1981). "Ancient Egyptian Silver". The Journal of Egyptian Archaeology. 67 (1): 103–115. doi:10.1177/030751338106700110. 15 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Nisan 2024 – Sage Journals vasıtasıyla.
- ^ Browne, Malcolm W. (9 Aralık 1997). "Ice Cap Shows Ancient Mines Polluted the Globe (Published 1997)". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 8 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Nisan 2024.
- ^ Loveluck, Christopher P.; McCormick, Michael; Spaulding, Nicole E.; Clifford, Heather; Handley, Michael J.; Hartman, Laura; Hoffmann, Helene; Korotkikh, Elena V.; Kurbatov, Andrei V.; More, Alexander F.; Sneed, Sharon B. (December 2018). "Alpine ice-core evidence for the transformation of the European monetary system, AD 640–670". Antiquity (İngilizce). 92 (366): 1571–1585. doi:10.15184/aqy.2018.110. ISSN 0003-598X.
- ^ . stonepages.com. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . archaeologydaily.com. 29 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sagona, A.G.; Zimansky, P.E. (2009). . Routledge. ISBN . 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Akanuma, Hideo (2008). "The significance of Early Bronze Age iron objects from Kaman-Kalehöyük, Turkey" (PDF). Anatolian Archaeological Studies. Tokyo: Japanese Institute of Anatolian Archaeology. 17: 313–320. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2024.
- ^ Souckova-Siegolová, J. (2001). "Treatment and usage of iron in the Hittite empire in the 2nd millennium BC". Mediterranean Archaeology. 14: 189–93..
- ^ Schmidt, Peter; Avery, Donald H. (1978). . Science. 201 (4361): 1085-1089. 9 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
 | Metalurji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Izabe maden cevherinin metal icerigini yuksek sicaklikta indirgenme tepkimesi yardimiyla cevherin geri kalanindan ayirma sureci Pirometalurjinin yontemlerinden biridir Kimi metal oksitlerin indirgenmesi icin yuksek sicaklik yeterliyken pek cogu icin surecte isinin yaninda madde kullanilmasi da gerekir Karbon genellikle kullanilan indirgeyicilerdendir Demirin yuksek firinda izabesi demir uretiminde kullanilan en yaygin yontemdir Bunun yaninda bakir cinko fosfor civa uretiminde de kullanilmaktadir SurecBir metalin izabesi ile o metale ait cevherin isitilip ergitilmesi birbirinden farkli sureclerdir Cevheri eritmek cevheri olusturan elementlerin degistirmeyecektir ancak metalin izabesi ile saflastirma metalin kutle oranini artirma amaclanmaktadir Diger bir deyisle ergitme tek basina fiziksel bir donusumken izabe kimyasal bir donusumdur GecmisiIlk cagda bilinen yedi metalden yalnizca altin dogada sikca ari bir bicimde bulunur Digerleri bakir kursun gumus kalay demir civa cogunlukla mineral olarak cikarilir Bu mineraller genelde silika ve aluminyum oksit ile metalin karbonati sulfiti ya da oksitinin karisimi bicimindedir Karbonat ya da sulfiti havada kavurmak onlari oksite cevirir Oksitler de kullanilabilir metale ergitilir Indirgeyici ayirac olarak gecmiste karbon monoksit yeglenmistir bu gunumuzde de boyledir Cevheri isitma surecinde kendiliginden ortaya cikar Kalay ile kursun Eski Dunya da ergitilmis ilk metaller kalay ile kursun idi Bilinen en eski kursun boncuklar Catalhoyuk de bulunmustur ve MO 6500 yilinda uretildikleri dusunulmektedir Bu kesif yazidan binlerce yil once bulundugu icin surecinin yazili bir kaydi yoktur Kursun ile kalay dusuk erime noktalarindan dolayi odun alevinde ergitilebilir dolayisiyla kesif yanlislikla yapilmis olabilir Kursun sikca bulunabilen bir metaldir ancak kesfi eski caglara cok etki etmemistir Yapisal bilesenler ya da silahlarda kullanilamayacak kadar yumusaktir ancak yuksek yogunlugu sayesinde oldukca iyi bir sapan tasidir Dokmesi ve bicimlendirmesi kolay oldugundan Eski Yunanistan ile Roma da sikca boru yapiminda kullanilmistir Ayrica tas yapilarda harc olarak da kullanilmistir Kalay kursundan cok daha seyrek gorulen bir metaldi ve tek basina daha bile dusuk bir etkisi oldu Bakir ile tunc Ding kazani dokumu in 1637 de yayinlanan Tiangong Kaiwu adli Cince ansiklopedisinden Kalay ile kursundan sonra ergitilen metal bakirdir Bu kesfin nasil yapildigi tartisma konusudur Odun alevi tek basina gereken sicakligin yaklasik 200 C altinda oldugundan kil ocaklarda ergitildigi dusunuluyor And Daglari dolayinda Eski Dunya dan etkilenmeden gelisen bakir ergitilmesi de ayni surec ile yapilmis olabilir Bakir ergitilmesinin en erken kaniti gunumuzdeki Sirbistan icerisinde bulunmustur MO 5500 ile 5000 yillari arasindan oldugu dusunulmektedir Gunumuzdeki Turkiye de bulunan ve MO 5000 yilinda yapilmis bir ara bakir ergitilmesinin en eski kaniti oldugu dusunulen bakir bir topuz basinin artik cekicle bicimlendirilmis ari olarak cikarilmis bakirdan oldugu dusunuluyor Bakiri dogru oranlarda kalay ve veya arsenik ile karistirmak bakirdan cok daha sert bir alasim olan tunc uretir Ilk bakir arsenik tuncu Anadolu dan MO 4200 dolayinda cikmistir Inka uygarliginin tunc alasimlari da bu turdendir Arsenik genelde bakir cevherleri icerisinde bir katisiklik olarak bulunur o yuzden tuncun kesfi yanlislikla yapilmis olabilir Daha sert ve saglam olan bakir kalay tuncu Anadolu da MO 3500 dolayinda gelismistir Eski demircilerin bakir kalay tuncunu gelistirmeyi nasil ogrendikleri bilinmemektedir Bu kesif de kalay katisikli bakir cevherlerinden yanlislikla yapilmis olabilir Ancak en gec MO 2000 de kalayin tunc uretmek icin bilerek kazilmaya baslandigi bilinmektedir Kalay oldukca seyrek bir metaldir eski caglardaki en buyuk kalay madenleri gunumuzdeki Ingiltere ve Afganistan dolaylarindaydi ikisi de Tunc Cagi nin en guclu yasandigi Yakin Dogu dan oldukca uzak Tuncun kesfi Eski Dunya yi oldukca guclu etkilemistir Tunctan silahlar odun tas ya da kemikten yapilan silahlardan daha agir ve cok daha dayanikli ve gucludur Birkac binyil boyunca silah ve zirh yapiminda yeglenen madde tunc olmustur Ayrica tunc ev ve is arac gereclerinin yapiminda da odun tas ve kemigin yerini almistir Bakir ile kalay ticareti Avrupa ile Asya nin buyuk bolgelerini kapsayan ticaret aglarinin ortaya cikmasini saglamistir bu da bireyler ve uluslarin arasinda varligin dagilimini etkilemistir Demir Demir yapiminin en erken kaniti Kaman Kalehoyuk un Eski Hitit katmaninda bulunan icerisinde uygun oranlarda karbon olan MO 2200 2000 de yapilmis demir parcalaridir Demir araclar MO 1800 de Ic Anadolu da cok sinirli sayilarda uretilmistir ve bunlar Hitit Imparatorlugu doneminde MO 1400 1200 toplumun seckin kesimi tarafindan kullanilmistir Karbon celigi uretiminin en erken orneklerinden biri MO 1000 500 dolaylarinda gunumuzdeki Tanzanya nin Kuzeybatisinda izlenmis bir uretim surecidir Bu surec karmasik on isitma ilkeleri uzerine kurulmustu Avrupa ile Afrika daki en erken sureclerde demir cevherleri demiri eritmeyecek kadar dusuk sicakliklarda isitilirdi Bunun sonucunda sungerimsi bir demir kutlesi ortaya cikardi Sonra bu kutle bir cekic ile dovme demir haline getirilirdi Bu surecin en erken kaniti gunumuzdeki Urdun deki Hammeh Hoyugunde bulunmustur Bunlarin karbon 14 tarihlemesi MO 930 dolayindadir Ilk yuksek firinlar MO 200 de Cin Hanedaninda yapilmistir MS 13 yy da Cin den bu firinlar Orta Cag Avrupasina tanitilmistir bununla birlikte demir yapimi cagdas sureclere gecmeye baslamistir Kaynakca Babich A 2008 Ironmaking Textbook Ingilizce Institut fur Eisenhuttenkunde der RWTH Aachen Williams AK Melting and Smelting 19 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Nisan 2010 Gale N H Stos Gale Z A 1981 Ancient Egyptian Silver The Journal of Egyptian Archaeology 67 1 103 115 doi 10 1177 030751338106700110 15 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Nisan 2024 Sage Journals vasitasiyla Browne Malcolm W 9 Aralik 1997 Ice Cap Shows Ancient Mines Polluted the Globe Published 1997 The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 8 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Nisan 2024 Loveluck Christopher P McCormick Michael Spaulding Nicole E Clifford Heather Handley Michael J Hartman Laura Hoffmann Helene Korotkikh Elena V Kurbatov Andrei V More Alexander F Sneed Sharon B December 2018 Alpine ice core evidence for the transformation of the European monetary system AD 640 670 Antiquity Ingilizce 92 366 1571 1585 doi 10 15184 aqy 2018 110 ISSN 0003 598X stonepages com 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi archaeologydaily com 29 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sagona A G Zimansky P E 2009 Routledge ISBN 9780415481236 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Akanuma Hideo 2008 The significance of Early Bronze Age iron objects from Kaman Kalehoyuk Turkey PDF Anatolian Archaeological Studies Tokyo Japanese Institute of Anatolian Archaeology 17 313 320 26 Mart 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Nisan 2024 Souckova Siegolova J 2001 Treatment and usage of iron in the Hittite empire in the 2nd millennium BC Mediterranean Archaeology 14 189 93 Schmidt Peter Avery Donald H 1978 Science 201 4361 1085 1089 9 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Metalurji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz