Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Keçuva dilleri (Ketschua, Quichua, Keshwa veya Keçua, İspanyolca ve İngilizce: Quechua) veya İnka dilleri veya topluca Keçuvaca, Güney Amerika'nın And Dağları'nın ortalarındaki bölgelerde konuşulan bir dil ailesi veya lehçe sürekliliğidir. Keçuvaca dil ailesinin bilinen bir akrabası yoktur ve Amerikan yerli dilleri içinde en çok konuşulan dil ailesidir.
| Keçuva dilleri | |
|---|---|
| Etnik köken | |
| Coğrafi dağılım | Orta And Dağları, Arjantin'den Kolombiya'ya kadar (başlıca Peru, Bolivya ve Ekvador) |
| Sınıflandırma | Keçuva
|
| Alt bölümler |
|
| ISO 639-1 | qwe |
 Keçuvaca lehçelerinin coğrafi dağılımı | |
genellikle kendi dillerine "İnsan dili" anlamına gelen Runa Simi der (runa "insan" ve simi "dil" yani "insan dili").
Tarih
Keçuvaca, İnka Devletinin genişlemesinden önce de bölgede yaygın bir şekilde konuşuluyordu ve İnkalar, Keçuvaca konuşan kavimlerden sadece biriydi. Başkent Cusco bölgesinde, dil Aymaraca gibi komşu dillerin etkisi altında kaldı ve farklı bir şekilde gelişti. Aynı şekilde, İnka İmparatorluğunun Peru'yu birleştirmesiyle İmparatorluğun farklı bölgelerinde yerel dillerle etkileşime girerek birbirinden farklı Keçuva lehçeleri ortaya çıktı.
İspanyollar İnka İmparatorluğunu işgal ettikten sonra, Keçuvaca yaygın bir şekilde konuşulmaya devam etti. İspanyol yönetimi tarafından tanındı ve evanjelizm dili olarak kullanıldı. Katolik misyonerler sayesinde dil bazı bölgelere İspanyol yönetimi altında yayıldı.
18. yüzyılda, İspanyol yönetimi Keçuvacanın resmî kullanımını sonlandırdı. II. Túpac Amaru İsyanı'ndan sonra İspanyollar Keçuvacanın kullanımını tamamen yasaklayıp dilde İspanyol yanlısı yazıları bile sansürlese bile bu yasakları uygulayacak imkânlar olmadığından yasak kısa süre içinde unutuldu.
Peru'nun bağımsızlığını kazanmasından sonra Keçuvaca bir canlanma yaşasa bile eski prestijini kaybetmiştir.
Dağılım
Keçuva dillerinin konuşulduğu bölge, Kolombiya'nın güneyinden başlayarak, Ekvador'un büyük kısmını da kapsayarak, Peru ve Bolivya üzerinden Şili ve Arjantin'in kuzeyine kadar uzanır. Konuşanların büyük bölümü Peru'da olup burasını Bolivya ve Ekvador takip eder. Komşu ülkelerde de küçük azınlıklar bu dile hakimdir.
Bugün Keçuva dilleri, tahminen 8 milyon civarında kişi tarafından konuşulur ve bu dillerin en büyüğü düz "Keçuvaca" olarak da bilinen da Güney Keçuvacası yani Keçuvaca II-C'dir. Amerika kıtalarının en çok konuşulan yerli dilidir. Güney Amerika'da, İspanyolca ve Portekizceden sonra konuşan sayısı bakımından üçüncü en çok konuşulan dildir.
Dilin en çok konuşulduğu bölge olan Peru ve Bolivya'da nüfus sayımı (Peru 1993, Bolivya 2001) esnasında konuşan kişi verilerine ulaşılmıştır. Ekvador, Kolombiya, Arjantin ve Şili için bu veriler tamamen eksiktir ve sadece, yukarıda da belirtildiği gibi kuvvetli sapma gösteren tahminler yapılır. Diğer iki ülkedeki nüfus sayımı sonuçlarında fark edilen ise, kullanılan ana dili sorulu nüfus sayımının, okul öncesi çocukları kapsamadığıdır. Kısacası gerçek rakamlar, resmî rakamların bariz olarak üstünde yer alır. Çok uzun zamandır gözlemlenen eğilim ise, aşağılanan bir dilin bilinmesini insanların anketlerde bildirmemeleridir. Diğer bir unsur da iki ve daha fazla dil bilgisinin son nüfus sayımlarında uygun bir tarzda derlenmemesidir. Şüphesiz göz ardı edilmemelidir ki, dili bilenlerin büyük bir bölümünün, çeşitli nedenlerden dolayı günlük hayatta ihtiyaçlarını İspanyolca olarak görmeleridir. Özellikle büyük şehirlerde Keçuvaca konuşmaya neredeyse izin yok gibidir.[]
Dilin ülkelere göre dağılımı
- Bolivya: 1.576.846 (Nüfus sayımı 2001)
- Peru: 3.177.938 (Nüfus sayımı 1993)
- Ekvador: 750.000 - 2.000.000 (tahmini)
- Arjantin: 50.000 - 120.000 (tahmini)
- Kolombiya: 5.000 (tahmini)
- Şili: Az sayıda
Keçuvaca İspanyolca ve Aymaraca'nın yanında Peru ve Bolivya'nın resmî devlet dilidir. İspanyolca konuşulan Güney Amerika'nın bazı büyük üniversitelerinde bu dil öğretilir.
Lehçeler
Keçuvaca lehçeleri bir sıra şive farklılıkları oluşturur. Bunlar iki büyük gruba ayrılıp Perulu dil araştırmacısı 'ya göre Keçuva I ve Keçuva II olarak tanımlanır.
Keçuva I, Merkezî Peru Andları'nda konuşulur. Bu grubun kendi içinde çeşitliliği oldukça fazladır.
Keçuva II, Peru'nun bütün güneyinde, Bolivya, Ekvador, Arjantin, Kolombiya, Şili'de konuşulan lehçeler iie Peru'nun geri kalan küçük bir kısmında konuşulan lehçeleri kapsar. Bu da yine kendi içinde 3 gruba ayrılır. Keçuva II-A (Yunkay) grubu kuzey Peru'daki küçük lehçelerin bazılarını içerirken, Keçuva II-B (Kuzey Keçuvacas) Ekvador ve Kolombiya lehçelerini içerir. Keçuva II-C (Güney Keçuvacası) ise Güney Peru, Bolivya, Arjantin ve Şili'nin bütün lehçelerini kapsar ve 5-6 milyon civarı konuşan ile Keçuva dilleri ve Amerikan yerli dilleri arasında en çok konuşulan dildir.
Bu iki grup arasındaki fark, gramerin birçok parçası ve sözcük hazinelerinden kaynaklanır. Böylece anadili Keçuva I ile Keçuva II 'nin farklı lehçelerine olan kişilerin, diğerini bilmeksizin anlaşabilmeleri çok zordur. Keçuva I lehçeleri, daha dar bir alanda konuşuluyor olmalarına rağmen epeyce farklılaşırlar. Buna mukayesen, Keçuva II lehçeleri birbirleriyle daha bütündür. Peru ve Bolivya'daki Güney Keçuvaca'nın sayısal olarak en büyük grubu kapsayan lehçeleri, görece daha az farklılık gösterir ve bu daha çok fonetik alandadır.
İnka İmparatorluğunun dili, günümüze gelmiş eski yazılı örnekler ve Peru ve Bolivya'daki modern halkının kullandığı çoğunluk dili, Keçuva II'nin güney dialekti Keçuva II-C'ye dayanır. İngilizce ve İspanyolcada kullanılan Quechua terimi günlük hayatta genellikle Güney Keçuvaca lehçesi (Keçuva II-C) için kullanılır.
Dil yapısı
Keçuvaca, Türkçe ve Fince gibi sondan eklemeli dillerdendir. Yani, sözcüklerin anlamları, sonlarına gelen hece ekleriyle sözcük kökü değişmeden yeni formlarına uyarlar.
Tamlamadaki hece ekleri sırası sıkı olarak kurala bağlanmıştır. Örnek verecek olursak
- chakra Keçuva dilinde "Tarla" demektir.
- Küçültme anlamı -cha eki ile verilir. (Türkçedeki -cık)
- Birinci kişi genitif (tamlayan) anlamı -y eki ilavesi ile verilir. (Türkçedeki -(ı)m)
- Çoğul anlamı -kuna eki ilavesi ile verilir. (Türkçedeki -lar)
- Bu şekilde "tarlacıklarım" ifadesi Keçuvacada "chakrachaykuna" olur.
Yazı sistemi
Keçuva dilleri İspanyolların Peru'yu fethinden beri latin alfabesini kullanmaktadır. Ancak, yazılı Keçuvacadan Keçuvaca konuşan insanlar çoğunlukla yararlanmaz, çünkü onlar okumamış çoğunluğu oluştururlar veya İspanyolca onlar için daha kullanışlıdır ve Keçuvacada yazılmış basılı metin eksikliği de önemli bir nedendir.
20. yüzyılda kadar, Keçuvaca İspanyolca temelli yazım kuralı ile yazılmaktaydı. Örneğin: Inca, Huayna Cápac, Collasuyo, Mama Ocllo, Viracocha, quipu, tambo, condor. Bu yazının imla ve yazım yapısı en çok İspanyolca konuşanlara yakındır ve doğal olarak İngilizceye geçen birçok sözcük bu yazımda geçmiştir.
1975'te, 'nın Peru hükûmeti Keçuvaca için yeni bir yazım kuralı benimsemiştir. Bu Academia Mayor de la Lengua Quechua tarafından tercih edilmiş bir yazı sistemiydi. Örneğin: Inka, Wayna Qapaq, Qollasuyu, Mama Oqllo, Wiraqocha, khipu, tampu, kuntur. Bu yazım kuralı:
- /w/ sesi için hu yerine w harfini kullanmaktadır.
- Damaksıl k ile küçükdil ünsüzü q sesini birbirinden ayırmaktadır, geleneksel sistemde ise ikisi de c veya qu olarak yazılmaktadır.
- Lehçelerin basit, çıkarma eğiliminde olan ve içine çekme gibi duraklamaları ("h" sesi ve "h" harfi; "h", gibi ses çıkarma) gibi ayırt eder. (örneğin Cuzco)
- İspanyolcanın beş ünlü harf sistemini kullanmaya devam eder.
1985'te, bu sistemin bir çeşidi Peru hükûmeti tarafından benimsenmiştir ve Keçuvada olan üç sesli harf (a, i, u) sistemini kullanmaktadırlar. Örneğin: Inka, Wayna Qapaq, Qullasuyu, Mama Uqllu, Wiraqucha, khipu, tampu, kuntur.
Farkı yazım şekilleri Peru'da hâlâ yüksek derecede tartışmalı durumdadır. Gelenesel yazı sisteminin taraftarları yeni yazım şeklinin çok yabancı olduğunu düşünmektedirler ve Keçuvaca'nın İspanyolca konuşan çoğunluk tarafından öğrenilmesinin zorlaştığını düşünmektedirler. Yeni sistemi tercih edenler ise Keçuvaca sesbilimi ile daha çok uyuştuğunu düşünmektedirler ve çocuklara beş sesli harf sisteminin öğretilmesinin ileride İspanyolca okumayı zorlaştırdığını gösteren araştırmaları örnek göstermektedirler.
Yazarlar İspanyolcadan alınan sözcüklere farklı yaklaşımlar gösterirler. Bazen modern yazım şeklinde kullanılırlar, bazen ise İspanyolcada olduğu gibi kullanılır. Örneğin, "Ben Romert'im", Robertom kani veya Ruwirtum kani şekillerinde yazılabilir. (-m ismin bir parçası değildir, bir çeşit sonektir)
Perulu dilbilimci tüm Keçuva dilleri için Güney Keçuvaca isminde imlâya ait bir standart fikri öne sürmüştür. Bu standart, Peru'daki birçok kurum tarafından benimsenmiştir, her iki lehçenin önemli özelliklerini korumuştur. Ayacucho Keçuvacası ve Cusco Keçuvacası, örneğin:
| Ayacucho | Cuzco | Güney Keçuvaca | Çeviri |
|---|---|---|---|
| upyay | uhyay | upyay | "içmek" |
| utqa | usqha | utqha | "çabuk" |
| llamkay | llank'ay | llamk'ay | "çalışmak" |
| ñuqanchik | nuqanchis | ñuqanchik | "biz (sen dahil)" |
| -chka- | -sha- | -chka- | (artıcı sonek) |
| punchaw | p'unchay | p'unchaw | "gün" |
İsim
Keçuvaca'da isimlere gelen çekim ekleri şu şekildedir.
| ek (suffix) maksatı | ek | örnek | çeviri | |
|---|---|---|---|---|
| çoğul eki | -kuna | wasikuna | evler | |
| iyelik ekleri | "Ben" zamiri | -y, -: | wasiy, wasii | evim |
| "Sen" zamiri | -yki | wasiyki | evin | |
| "O" zamiri | -n | wasin | evi | |
| "Biz" zamiri (dahil eden) | -nchik | wasinchik | evimiz | |
| "Biz" zamiri (dışlayan) | -y-ku | wasiyku | bizim evimiz (adresleneni dahil etmez) | |
| "Siz" zamiri | -yki-chik | wasiykichik | eviniz | |
| "Onlar" zamiri | -n-ku | wasinku | (onların) evi | |
| durum ekleri | – | wasi | ev | |
| -(k)ta | wasita | evi | ||
| -wan | wasiwan | evle | ||
| -naq | wasinaq | evsiz | ||
| / | -paq | wasipaq | eve / ev için | |
| -p(a) | wasip(a) | evin | ||
| -rayku | wasirayku | evden (dolayı) | ||
| -pi | wasipi | evde | ||
| -man | wasiman | eve (doğru) | ||
| -piwan, puwan | wasipiwan, wasipuwan | evde (dahil) | ||
| -kama, -yaq | wasikama, wasiyaq | (en fazla) eve (kadar) | ||
| -(rin)ta | wasinta | evin (içinden geçerken) | ||
| -manta, -piqta | wasimanta, wasipiqta | evden | ||
| -(ni)ntin | wasintin | evle (beraber) | ||
| -raq | wasiraq | (başta) ev | ||
| -pura | wasipura | evide | ||
| -lla(m) | wasilla(m) | (sadece/tek) ev | ||
| -naw, -hina | wasinaw, wasihina | ev (gibi) / eve (benzer) | ||
Kaynakça
- ^ The Tupac Amaru rebellion.
- ^ "Quechua, the language of the Inca Empire and still spoken by approximately 8 million people throughout the Andes, is the most spoken indigenous language in the Americas". 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ "With 4.34 million native speakers, Quechua has the highest prevalence in Peru. As a percentage of the total population, the largest share of around 23 percent is in Bolivia. A total of about 8.3 million people worldwide speak Quechua as their mother tongue". 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ "Quechuan_languages#Nouns". 19 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- http://runasimi.de 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.ullanta.com/quechua/ 12 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kecuva dilleri Ketschua Quichua Keshwa veya Kecua Ispanyolca ve Ingilizce Quechua veya Inka dilleri veya topluca Kecuvaca Guney Amerika nin And Daglari nin ortalarindaki bolgelerde konusulan bir dil ailesi veya lehce surekliligidir Kecuvaca dil ailesinin bilinen bir akrabasi yoktur ve Amerikan yerli dilleri icinde en cok konusulan dil ailesidir Kecuva dilleriEtnik kokenCografi dagilimOrta And Daglari Arjantin den Kolombiya ya kadar baslica Peru Bolivya ve Ekvador SiniflandirmaKecuvaKecuva dilleriAlt bolumlerKecuvaca I Kecuvaca IIISO 639 1qweKecuvaca lehcelerinin cografi dagilimi genellikle kendi dillerine Insan dili anlamina gelen Runa Simi der runa insan ve simi dil yani insan dili TarihKecuvaca Inka Devletinin genislemesinden once de bolgede yaygin bir sekilde konusuluyordu ve Inkalar Kecuvaca konusan kavimlerden sadece biriydi Baskent Cusco bolgesinde dil Aymaraca gibi komsu dillerin etkisi altinda kaldi ve farkli bir sekilde gelisti Ayni sekilde Inka Imparatorlugunun Peru yu birlestirmesiyle Imparatorlugun farkli bolgelerinde yerel dillerle etkilesime girerek birbirinden farkli Kecuva lehceleri ortaya cikti Ispanyollar Inka Imparatorlugunu isgal ettikten sonra Kecuvaca yaygin bir sekilde konusulmaya devam etti Ispanyol yonetimi tarafindan tanindi ve evanjelizm dili olarak kullanildi Katolik misyonerler sayesinde dil bazi bolgelere Ispanyol yonetimi altinda yayildi 18 yuzyilda Ispanyol yonetimi Kecuvacanin resmi kullanimini sonlandirdi II Tupac Amaru Isyani ndan sonra Ispanyollar Kecuvacanin kullanimini tamamen yasaklayip dilde Ispanyol yanlisi yazilari bile sansurlese bile bu yasaklari uygulayacak imkanlar olmadigindan yasak kisa sure icinde unutuldu Peru nun bagimsizligini kazanmasindan sonra Kecuvaca bir canlanma yasasa bile eski prestijini kaybetmistir DagilimKecuva dillerinin konusuldugu bolge Kolombiya nin guneyinden baslayarak Ekvador un buyuk kismini da kapsayarak Peru ve Bolivya uzerinden Sili ve Arjantin in kuzeyine kadar uzanir Konusanlarin buyuk bolumu Peru da olup burasini Bolivya ve Ekvador takip eder Komsu ulkelerde de kucuk azinliklar bu dile hakimdir Bugun Kecuva dilleri tahminen 8 milyon civarinda kisi tarafindan konusulur ve bu dillerin en buyugu duz Kecuvaca olarak da bilinen da Guney Kecuvacasi yani Kecuvaca II C dir Amerika kitalarinin en cok konusulan yerli dilidir Guney Amerika da Ispanyolca ve Portekizceden sonra konusan sayisi bakimindan ucuncu en cok konusulan dildir Dilin en cok konusuldugu bolge olan Peru ve Bolivya da nufus sayimi Peru 1993 Bolivya 2001 esnasinda konusan kisi verilerine ulasilmistir Ekvador Kolombiya Arjantin ve Sili icin bu veriler tamamen eksiktir ve sadece yukarida da belirtildigi gibi kuvvetli sapma gosteren tahminler yapilir Diger iki ulkedeki nufus sayimi sonuclarinda fark edilen ise kullanilan ana dili sorulu nufus sayiminin okul oncesi cocuklari kapsamadigidir Kisacasi gercek rakamlar resmi rakamlarin bariz olarak ustunde yer alir Cok uzun zamandir gozlemlenen egilim ise asagilanan bir dilin bilinmesini insanlarin anketlerde bildirmemeleridir Diger bir unsur da iki ve daha fazla dil bilgisinin son nufus sayimlarinda uygun bir tarzda derlenmemesidir Suphesiz goz ardi edilmemelidir ki dili bilenlerin buyuk bir bolumunun cesitli nedenlerden dolayi gunluk hayatta ihtiyaclarini Ispanyolca olarak gormeleridir Ozellikle buyuk sehirlerde Kecuvaca konusmaya neredeyse izin yok gibidir kaynak belirtilmeli Dilin ulkelere gore dagilimi Bolivya 1 576 846 Nufus sayimi 2001 Peru 3 177 938 Nufus sayimi 1993 Ekvador 750 000 2 000 000 tahmini Arjantin 50 000 120 000 tahmini Kolombiya 5 000 tahmini Sili Az sayida Kecuvaca Ispanyolca ve Aymaraca nin yaninda Peru ve Bolivya nin resmi devlet dilidir Ispanyolca konusulan Guney Amerika nin bazi buyuk universitelerinde bu dil ogretilir LehcelerKecuva lehceleri Turkuaz ile gosterilen Kecuva II A Kecuvaca lehceleri bir sira sive farkliliklari olusturur Bunlar iki buyuk gruba ayrilip Perulu dil arastirmacisi ya gore Kecuva I ve Kecuva II olarak tanimlanir Kecuva I Merkezi Peru Andlari nda konusulur Bu grubun kendi icinde cesitliligi oldukca fazladir Kecuva II Peru nun butun guneyinde Bolivya Ekvador Arjantin Kolombiya Sili de konusulan lehceler iie Peru nun geri kalan kucuk bir kisminda konusulan lehceleri kapsar Bu da yine kendi icinde 3 gruba ayrilir Kecuva II A Yunkay grubu kuzey Peru daki kucuk lehcelerin bazilarini icerirken Kecuva II B Kuzey Kecuvacas Ekvador ve Kolombiya lehcelerini icerir Kecuva II C Guney Kecuvacasi ise Guney Peru Bolivya Arjantin ve Sili nin butun lehcelerini kapsar ve 5 6 milyon civari konusan ile Kecuva dilleri ve Amerikan yerli dilleri arasinda en cok konusulan dildir Bu iki grup arasindaki fark gramerin bircok parcasi ve sozcuk hazinelerinden kaynaklanir Boylece anadili Kecuva I ile Kecuva II nin farkli lehcelerine olan kisilerin digerini bilmeksizin anlasabilmeleri cok zordur Kecuva I lehceleri daha dar bir alanda konusuluyor olmalarina ragmen epeyce farklilasirlar Buna mukayesen Kecuva II lehceleri birbirleriyle daha butundur Peru ve Bolivya daki Guney Kecuvaca nin sayisal olarak en buyuk grubu kapsayan lehceleri gorece daha az farklilik gosterir ve bu daha cok fonetik alandadir Inka Imparatorlugunun dili gunumuze gelmis eski yazili ornekler ve Peru ve Bolivya daki modern halkinin kullandigi cogunluk dili Kecuva II nin guney dialekti Kecuva II C ye dayanir Ingilizce ve Ispanyolcada kullanilan Quechua terimi gunluk hayatta genellikle Guney Kecuvaca lehcesi Kecuva II C icin kullanilir Dil yapisiKecuvaca Turkce ve Fince gibi sondan eklemeli dillerdendir Yani sozcuklerin anlamlari sonlarina gelen hece ekleriyle sozcuk koku degismeden yeni formlarina uyarlar Tamlamadaki hece ekleri sirasi siki olarak kurala baglanmistir Ornek verecek olursak chakra Kecuva dilinde Tarla demektir Kucultme anlami cha eki ile verilir Turkcedeki cik Birinci kisi genitif tamlayan anlami y eki ilavesi ile verilir Turkcedeki i m Cogul anlami kuna eki ilavesi ile verilir Turkcedeki lar Bu sekilde tarlaciklarim ifadesi Kecuvacada chakrachaykuna olur Yazi sistemiKecuva dilleri Ispanyollarin Peru yu fethinden beri latin alfabesini kullanmaktadir Ancak yazili Kecuvacadan Kecuvaca konusan insanlar cogunlukla yararlanmaz cunku onlar okumamis cogunlugu olustururlar veya Ispanyolca onlar icin daha kullanislidir ve Kecuvacada yazilmis basili metin eksikligi de onemli bir nedendir 20 yuzyilda kadar Kecuvaca Ispanyolca temelli yazim kurali ile yazilmaktaydi Ornegin Inca Huayna Capac Collasuyo Mama Ocllo Viracocha quipu tambo condor Bu yazinin imla ve yazim yapisi en cok Ispanyolca konusanlara yakindir ve dogal olarak Ingilizceye gecen bircok sozcuk bu yazimda gecmistir 1975 te nin Peru hukumeti Kecuvaca icin yeni bir yazim kurali benimsemistir Bu Academia Mayor de la Lengua Quechua tarafindan tercih edilmis bir yazi sistemiydi Ornegin Inka Wayna Qapaq Qollasuyu Mama Oqllo Wiraqocha khipu tampu kuntur Bu yazim kurali w sesi icin hu yerine w harfini kullanmaktadir Damaksil k ile kucukdil unsuzu q sesini birbirinden ayirmaktadir geleneksel sistemde ise ikisi de c veya qu olarak yazilmaktadir Lehcelerin basit cikarma egiliminde olan ve icine cekme gibi duraklamalari h sesi ve h harfi h gibi ses cikarma gibi ayirt eder ornegin Cuzco Ispanyolcanin bes unlu harf sistemini kullanmaya devam eder 1985 te bu sistemin bir cesidi Peru hukumeti tarafindan benimsenmistir ve Kecuvada olan uc sesli harf a i u sistemini kullanmaktadirlar Ornegin Inka Wayna Qapaq Qullasuyu Mama Uqllu Wiraqucha khipu tampu kuntur Farki yazim sekilleri Peru da hala yuksek derecede tartismali durumdadir Gelenesel yazi sisteminin taraftarlari yeni yazim seklinin cok yabanci oldugunu dusunmektedirler ve Kecuvaca nin Ispanyolca konusan cogunluk tarafindan ogrenilmesinin zorlastigini dusunmektedirler Yeni sistemi tercih edenler ise Kecuvaca sesbilimi ile daha cok uyustugunu dusunmektedirler ve cocuklara bes sesli harf sisteminin ogretilmesinin ileride Ispanyolca okumayi zorlastirdigini gosteren arastirmalari ornek gostermektedirler Yazarlar Ispanyolcadan alinan sozcuklere farkli yaklasimlar gosterirler Bazen modern yazim seklinde kullanilirlar bazen ise Ispanyolcada oldugu gibi kullanilir Ornegin Ben Romert im Robertom kani veya Ruwirtum kani sekillerinde yazilabilir m ismin bir parcasi degildir bir cesit sonektir Perulu dilbilimci tum Kecuva dilleri icin Guney Kecuvaca isminde imlaya ait bir standart fikri one surmustur Bu standart Peru daki bircok kurum tarafindan benimsenmistir her iki lehcenin onemli ozelliklerini korumustur Ayacucho Kecuvacasi ve Cusco Kecuvacasi ornegin Ayacucho Cuzco Guney Kecuvaca Ceviriupyay uhyay upyay icmek utqa usqha utqha cabuk llamkay llank ay llamk ay calismak nuqanchik nuqanchis nuqanchik biz sen dahil chka sha chka artici sonek punchaw p unchay p unchaw gun IsimKecuvaca da isimlere gelen cekim ekleri su sekildedir wasi ev kelimesi icin ornekler ek suffix maksati ek ornek ceviricogul eki kuna wasikuna evleriyelik ekleri Ben zamiri y wasiy wasii evim Sen zamiri yki wasiyki evin O zamiri n wasin evi Biz zamiri dahil eden nchik wasinchik evimiz Biz zamiri dislayan y ku wasiyku bizim evimiz adresleneni dahil etmez Siz zamiri yki chik wasiykichik eviniz Onlar zamiri n ku wasinku onlarin evidurum ekleri wasi ev k ta wasita evi wan wasiwan evle naq wasinaq evsiz paq wasipaq eve ev icin p a wasip a evin rayku wasirayku evden dolayi pi wasipi evde man wasiman eve dogru piwan puwan wasipiwan wasipuwan evde dahil kama yaq wasikama wasiyaq en fazla eve kadar rin ta wasinta evin icinden gecerken manta piqta wasimanta wasipiqta evden ni ntin wasintin evle beraber raq wasiraq basta ev pura wasipura evide lla m wasilla m sadece tek ev naw hina wasinaw wasihina ev gibi eve benzer Kaynakca The Tupac Amaru rebellion Quechua the language of the Inca Empire and still spoken by approximately 8 million people throughout the Andes is the most spoken indigenous language in the Americas 18 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Aralik 2022 With 4 34 million native speakers Quechua has the highest prevalence in Peru As a percentage of the total population the largest share of around 23 percent is in Bolivia A total of about 8 3 million people worldwide speak Quechua as their mother tongue 18 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Aralik 2022 Quechuan languages Nouns 19 Agustos 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarhttp runasimi de 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www ullanta com quechua 12 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde