Kitâb-ı Bahriye

Kitâb-ı Bahriye (Osmanlıca: كتاب بحرية), Osmanlı Kaptan-ı Deryası (amirali) Piri Reis'in hazırladığı Akdeniz kıyılarına ait ayrıntılı bir harita-kılavuzdur. Kitap, denizcilere Akdeniz kıyıları, adaları, geçitleri, boğazları, körfezleri, fırtına halinde nereye sığınılacağı, limanlara nasıl yaklaşılacağı hakkında bilgiler, ayrıca limanlar arasında gitmek için kesin rotalar verir.

Kitâb-ı Bahriye كتاب بحرية
Topkapı Sarayı Müzesi Yazma Eserler Kütüphanesi
Eserin ilk sayfası.
Tür	Rehber
Tarih	1521 (502 yıl önce) (1521)
Menşei	Gelibolu, Osmanlı İmparatorluğu
Dil(ler)	Osmanlı Türkçesi
Yazar	Pîrî Reis
Adanan	Kanuni Sultan Süleyman
Malzeme	Kâğıt
Nüsha(lar)	Süleymaniye

Kitab-ı Bahriye'nin iki versiyonu vardır. Birincisi 1521 tarihlidir ve denizcilerin kullanımı için yapılmıştır. İkincisi 1526'da Kanuni Sultan Süleyman'a sunulmak üzere hazırlanmış daha ayrıntılı ve süslü bir eserdir.

Tarihçe

Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı da olan Piri Reis, gezip gördüğü yerler hakkında bilgileri kaydetmiş ve onların haritalarını çizmiştir. 1511-13 yılları arasında birinci dünya haritasını çizerken seyir notlarını da bir kitap olarak düzenlemeye başlamıştır. Sonunda, yabancı kaynaklardan da yararlanarak bu yerlerin tarihî ve coğrafi özelliklerini 1521 tarihinde tamamladığı Kitab-ı Bahriye'de toplamıştır.

1524 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın damadı ve sadrazamı Pargalı İbrahim Paşa, Mısır'a sefer yaparken, Piri Reis'i de yanına kılavuz kaptan olarak alır. Piri Reis'in sefer sırasında kendi hazırladığı kılavuzdan yararlandığını fark eden Sadrazam, Piri Reis'ten eserin temize çekilerek Kanuni Sultan Süleyman'a sunulmasını ister. Piri Reis, usta hattatlar ve çizimcilere yaptırılan yeni Kitab-ı Bahriye'sini 1526'da Kanuni'ye armağan eder.
Ancak 15 Kasım 2005 tarihinde hattat Fuat Başar tarafından haritanın orijinali üzerinde yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda, Piri Reis Haritası üzerinde oynama yapıldığı sonucuna varılmıştır. Gerek haritadaki yazılar gerekse Kitab-ı Bahriye adlı eserin tüm ciltlerinde inceleme yapılmış, kitabın tüm ciltlerindeki yazıların aynı kalemden çıktığı ve yazıların talik kırması tarzında yazıldığı ortaya konmuştur. Yine Piri Reis'in 1513 tarihli Dünya Haritası üzerindeki Osmanlıca yazılar da aynı tarzda, yani talik kırması ve aynı kalemden çıkmadır. Ancak ilginç olan nokta ise sol tarafta, Güney Amerika hattı üzerindeki yazılar nesih kırmasıdır ve farklı bir kişi tarafından yazılmıştır. Usta bir hattat bu farkı görebilir. Ayrıca bu yazılar alelade kâtip yazılarıdır. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman'a hediye edilmesi gereken Kitab-ı Bahriye'nin hattat yazısı ile özel işlenmeli olması gerekliyken, bu özelliğe rastlanmaması da dikkat çekicidir.

Kitab-ı Bahriye'nin 1526 sürümünde Akdeniz ve Ege'nin 290 haritası vardır. Bunu izleyen yüzyıl boyunca Kitab-ı Bahriye'nin ilk nüshasından daha da gösterişli çeşitli kopyaları yapılır. İşlevselliği artsın diye sonraki yıllarda yapılan kopyalarına Marmara Denizi kıyı ve adaları ile İstanbul da ilave edilir.

İçeriği

Güzelliği bir yana, bu ikinci sürüm denizcilikle ilgili pek çok bilgi içerir: Birinci bölümün konuları fırtınalar, pusula, portolan (bir limanın ya da kıyının bir bölümünün, büyük ölçekte yapılmış haritası) haritaları, yıldızlarla yön bulma, okyanuslar ve onları çevreleyen kara parçalarıdır. Ayrıca Avrupalı kâşiflerin seyahatleri hakkında da bilgiler vardır, bunların arasında Kristof Kolomb'un Yeni Dünya'yı keşfine ve Portekizlilerin Hint Okyanusu'na seferlerine değinilir.

İkinci kısım, portolan tarzı harita ve seyir kılavuzlarından oluşur. Her bölüm söz konusu ada veya kıyının bir haritasını içerir. Bu bölümlerden birinci kitapta 132, ikincisinde 210 tane vardır. Kitab-ı Bahriye'nin ikinci bölümü, Çanakkale Boğazı ile Sultaniye ve Kilitbahir kalelerinin anlatımı ile başlar. Ege Denizi adaları ve kıyıları, Yunanistan kıyıları, Mora Yarımadası, Adriyatik kıyıları, İtalya kıyıları, Sicilya, Sardinya, Korsika adaları, Fransa kıyıları, İspanya kıyı ve limanları, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika kıyıları, Mısır ve Nil nehri, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Kıbrıs, Anadolu'nun güney ve Ege kıyıları ve adaları, Gelibolu ile Saros Körfezi anlatılır. Kentlerdeki önemli anıt ve binaların çizimlerinin de yer aldığı kitapta ayrıca Piri Reis'e ait biyografik bilgiler de bulunur.

Kitapta, Piri Reis, Akdeniz'le ilgili bunca bilginin büyük bir parşömen üzerine çizmek yerine bir kitapta toplamasının nedenini açıklamış, elindeki bilgilerin tek bir haritaya sığdırılmasının kullanışsız olacağını belirtmiştir.

Kitabı Bahriye, Anadolu sahillerinin özelliklerini karış karış veren değerli bir coğrafya kitabı olarak bugün dahi geçerlidir.

Bulunduğu yerler

Kitab-ı Bahriye'nin kopyaları Avrupa'nın çeşitli kütüphanelerinde bulunur. Birinci kitabın suretleri İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda, Nurosmaniye Kütüphanesi'nde ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde, Bolonya'da Bibliotheque de l'Universite'de, Viyana'da Nationalbibliothek'te, Dresden'de Staatbibliotek'te, Paris'te Bibliotheque Nationale'de, Londra'da British Museum'da, Oxford'da Bodlein Library'de, Baltimore'da Walters Art Gallery'de bulunur. İkinci kitabın suretleri İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda, Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa Kütüphanesi'nde, Süleymaniye Kütüphanesi'nde ve Paris Kütüphanesi'nde bulunur.

Kitab-ı Bahriye bölgeleri

• Avrupa
• Gelibolu
• Çanakkale Boğazı'nın girişi
• Çanakkale Boğazı ve Saros Körfezi
• Midilli ve Ayvalık
• Ege Denizi
• İzmir
• Sakız
• Sisam ve Ahikerya arasındaki geçiş ve Fornoz adaları
• Marmaris ve Datça arasındaki Bozburun
• Marmaris
• Rodos
• Girit
• Yamurgi Katapola Körfezi
• Atina
• Selanik
• Otranto
• Brindisi
• Ancona
• Venedik
• Sicilya
• Sardinya
• Korsika
• Cenova
• Marsilya ve Toulon
• Mayorka ve Minorka
• Minorka
• Granada
• Cebelitarık Boğazı
• Cezayir ve Bicâye
• Tunus
• Cerbe
• Malta
• Trablus (Libya)
• İskenderiye, Nil Nehri ve
• Kahire
• Süveyş ve Kızıldeniz
• Kıbrıs
• Alanya
• Antalya, Manavgat, Side
• Antalya ve Kemer
• Finike
• Kekova
• Kaş ve Meis
• Fethiye
• İstanbul

Tıpkıbasımı

• Kitabı Bahriye, Pirî REİS, TTK Yayınları, 2002;

Kaynakça

• muslimheritage.com: "Piri Reis and the Book of Sea Lore (Kitab-I Bahriye)" 29 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
• Kitab-ı Bahriye'deki tekne türleri (İngilizce).

Konuyla ilgili yayınlar

• Nemlioğlu Koca, Yasemin (Temmuz 2020). "Coğrafyayı okumak: Kitab-ı Bahriye nüshaları üzerine sistematik bir değerlendirme". lnternational Journal of Geography and Geography Education. Marmara Üniversitesi (42): 504-526. doi:10.32003/igge.734091. 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 

Dış bağlantılar

Vikikaynak'ta Piri Reis'in anlatımıyla Ebukır Limanı ile ilgili metin bulabilirsiniz.

• Kongre Kütüphanesi nüshası7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .