Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Layka (Rusça: Лайка, kelime anlamıyla "havlayan", y. 1954 - 3 Kasım 1957), Dünya yörüngesine çıkan ilk hayvan olan Sovyet uzay köpeğidir. Moskova sokaklarından toplanan melez bir köpek olan Layka, 3 Kasım 1957 tarihinde fırlatılan Sputnik 2 uzay aracının yolcusu olarak seçildi.
| Layka | |
|---|---|
 Layka bu fotoğrafta, uçuş sırasında giydiği koşum takımı ile birlikte görülmektedir. | |
| Alt tür | Köpek (Canis lupus familiaris) |
| Cinsiyet | Dişi |
| Doğumu | y. 1954 Moskova, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti |
| Ölümü | 3 Kasım 1957 (3 yaşında) |
| Ülkesi |  Sovyetler Birliği |
| Ününün sebebi | Dünya yörüngesine çıkan ilk canlı |
Bazı bilim insanları, insanların uzayda hayatta kalamayacağı öngörüsünde bulunarak uzaya bir hayvan göndermenin, insanlı uçuşların yapılmasına önayak olacağını düşünüyordu. Dönem itibarıyla uzay uçuşunun canlılar üzerinde etkileri hakkındaki bilgilerin azlığı ve yörüngeden çıkarma teknolojisinin henüz var olmaması sebebiyle Layka'nın hayatta kalmasına ilişkin bir beklenti yoktu.
Layka; muhtemelen R-7 roketiyle köpeğin bulunduğu bölmenin ayrılması sırasında meydana gelen bir arızadan kaynaklanmış olduğu düşünülenaşırı ısınmadan dolayı, fırlatmadan sonraki birkaç saat içinde öldü. Ölümünün gerçek sebebi ve zamanı 2002 yılına kadar açıklanmadı. Bunun yerine genelde altıncı günde oksijeninin bittiği söylenmekteydi. Yine de bu deney, bir canlının yörüngeye yerleşmesi ve yer çekimi olmayan ortamla karşı karşıya kalması durumunda hayatta kalabileceğini gösterirken; bilim insanlarının da canlı organizmaların uzay uçuşlarına nasıl tepki verdiği konusundaki ilk verileri elde etmesini sağladı. Bu veriler insanlı uzay uçuşlarına önayak oldu. Yaklaşık 4 yıl sonra da, 12 Nisan 1961'deki Sovyet uzay programı Vostok 1 ile uzaya ilk insanlı uçuş gerçekleştirildi.
11 Nisan 2008 tarihinde Rusya, Layka'ya adanan bir anıtın açılışını yaptı. Bir roketin üstünde bulunan köpekten oluşan anıt, Layka'nın uzay uçuşu için hazırlandığı Moskova yakınlarında bulunan tesisin hemen yanına inşa edildi.
Sputnik 2
Sputnik 1'in başarısının ardından Sovyet lider Nikita Kruşçev, Ekim Devrimi'nin 40. yıldönümü olan 4 Kasım 1957 tarihinde bir uzay aracının fırlatılmasını istiyordu. Halihazırda yapılmakta olan bir uzay aracı vardı; ama bunun kasım ayında hazır olması mümkün değildi. Sputnik 3 adını alan bu uydu 15 Mayıs 1958 tarihinde uzaya fırlatıldı.
Kasıma kadar hazır olabilmek için yeni bir uzay aracının yapılması gerekiyordu. Kruşçev, mühendislere Sputnik 1'in "zafer"ini tekrarlayıp dünyayı Sovyet cesaretiyle şaşkına çevirecek bir uzay başarısı istediğini özellikle söyledi. Bunun ardından yörüngeye bir köpeğin oturtulmasına karar verildi. Sovyet bilim insanları uzun süredir bir insandan önce yörüngeye bir köpeği göndermeyi istemekteydiler ve 1951'den beridir balistik uçuşlarda on iki köpeği yörünge altı düzeydeki uzaya göndermişlerdi. 1958 için yörüngedeki bir uçuşa hazırlanıyorlardı. Fakat Kruşçev'in isteklerini yerine getirmek için uçuşu Kasım ayına çektiler.
Rus kaynaklarına göre Sputnik 2 için resmî karar 10 veya 12 Ekim tarihinde çıktı. Bu sebepten ötürü ekibin uzay aracını tasarlaması ve projeyi hayata geçirmesi için sadece dört haftası kalmıştı. Bu yüzden Sputnik 2 hızlı yapılan bir işin ürünüydü ve uzay aracının pek çok parçası kaba taslaklara bakılarak yapılmıştı. Ana görev olan uzaya bir canlı göndermenin dışında uzay aracında Güneş'ten gelen radyasyon ve kozmik ışınları ölçen aletler de bulunmaktaydı.
Araçta bir oksijen üretici, oksijen zehirlenmesini önleyen aletler ve karbondioksit emen cihazlardan oluşan bir yaşam destek ünitesi mevcuttu. Bunun yanı sıra kabindeki sıcaklığın 15 °C'yi geçmesi durumda köpeği serinletecek bir vantilatör de vardı. Jelatinimsi bir şekilde yedi gün yetecek yiyecek araca konuldu ve köpeğin atıklarını toplayacak bir çantaya bağlandı. Köpeğe bağlanmak üzere bir tür koşum takımı tasarlandı. Köpek dururken, otururken veya yatarken hareketlerini sınırlayacak zincirlere bağlandı ve kabine köpeğin içinde dolaşabileceği bir alan yerleştirilmedi. Kalbinin durumunu denetlemek için bir elektrokardiyogram yerleştirildi. Öte yandan Layka'nın solunumunu, atardamar basıncını ve hareketlerini incelemek üzere de birtakım cihazlar uydunun içine eklendi.
Eğitim
Sovyet bilim insanları uçuş programında Moskova'nın sokak köpeklerini kullanmayı seçti; çünkü sokak köpeklerinin zaten azami derecede açlık ve soğuk koşullarına alışkın olduklarını düşünüyorlardı. Bu bağlamda Layka, Moskova'da bir sokak köpeği olarak bulundu. Yaklaşık 3 yaşındaki Layka, neredeyse 5 kilogram ağırlığında olan melez bir dişi köpekti. Bazı kaynaklara göre ise Layka yaklaşık 6 kg ağırlığındaydı. Sovyet personeli ona çeşitli takma adlar verdi. Bunların arasında "Kudryavka" (Küçük Kıvırcık), "Juçka" (Küçük Böcek) ve "Limonçik" (Küçük Limon) da vardı. Kızak köpeklerinin genel Rusça ismi olan Layka dünyada popüler olan isimdi. Amerikan basını ise "mutt" sözcüğünün melez köpek anlamına gelmesini kullanarak ve Sputnik'ten esinlenerek köpeği "Muttnik" olarak adlandırdı. Yine Amerikan basınında "Curly" (Kıvırcık) adını kullanan makaleler de vardı. Layka'nın asıl cinsi bilinmemekle birlikte genellikle kabul edilen varsayıma göre sibirya kurdu veya ona benzer kuzeyli ırklardan biri ile teriyer meleziydi. Bir Rus dergisi Layka'yı "soğukkanlı" olarak niteledi ve diğer köpeklerle kavga etmediğini yazdı.
Sovyetler Birliği ve ABD daha önce hayvanları sadece yörünge altı uçuşlara göndermişti. Sputnik 2 uçuşu için Layka'nın yanında Albina ve Muşka adlarında iki köpek daha eğitilmişti. Uzayda yaşam konusunda uzman olan Sovyet bilimci Oleg Gazenko, bu üç köpek arasından Layka'yı seçti ve eğitti. Albina daha sonraları iki kez yüksek rakımlı test roketlerinde uçtu. Muşka ise çeşitli cihazların ve testlerinde kullanıldı.
Sputnik 2'nin küçük kabinine alışması için köpekler; 20 gün boyunca, boyutu giderek küçültülen kafeslerde tutuldu. Bu denli küçük bir bölmede köpeklerin boşaltım yapmayı durdurdukları, huzursuz oldukları ve sağlık durumlarının kötüleştiği gözlemlendi. Müshil (ishal yapan) ilaçları durumlarını düzeltemedi ve araştırmacılar ancak uzun süreli bir eğitimin sonuç vereceğine kanaat getirdi. Köpekler, roket kalkışını taklit eden bir santrifüje ve uzay aracının seslerini taklit eden bir makineye yerleştirildi. Bu, nabızlarının iki katı çıkmasına ve kan basınçlarının 760 torr artmasına sebep oldu. Öte yandan köpeklere, uzaydaki gıdaları olacak olan besleyici bir jel yedirildi.
Kalkıştan önce bir bilim adamı Layka'yı çocuklarıyla oynaması için evine götürdü. Daha sonra Sovyet uzay eczacılığını anlatan kitabında Dr. Vladimir Yazdovski, "Onun için güzel bir şey yapmak istedim. Yaşayacak çok az zamanı kalmıştı" dedi.
Yolculuk
Bir NASA belgesine göre Layka kalkıştan üç gün önce, 31 Ekim 1957 günü uzay aracına yerleştirildi. Yılın o zamanında kalkış bölgesindeki sıcaklıklar aşırı derecede düşüktü ve bir ısıtıcıya bağlanan bir hortum köpeğin bulunduğu bölmeyi sıcak tutmak için kullanıldı. İki görevli kalkıştan önce Layka'yı izlemeleri için görevlendirildi. 3 Kasım 1957 günü Baykonur Uzay Üssü'nden yapılan kalkıştan hemen önce köpeğin tüyleri zayıf bir alkol solüsyonuyla ıslatıldı ve dikkatlice tarandı, vücut fonksiyonlarını gösterecek olan cihazların yerleştirileceği yerler iyotla boyandı.
Kalkışın en hızlı anında Layka'nın solunumu kalkıştan önceki durumunun üç ila dört katına çıkmıştı. Cihazlar kalp atışının kalkıştan önce dakikada 103 atış iken kalkışın başlamasından hemen sonra dakikada 240 atışa yükseldiğini ölçtü. Yörüngeye ulaştıktan sonra Sputnik 2'nin burun konisi uzay aracının geri kalanından ayrıldı; ama "A Bloku" planlananın aksine ayrılmadı, bu da ısı kontrol sistemini durdurdu. Isı yalıtımı kısmen devreden çıktı, kabindeki sıcaklık 40 °C'ye yükseldi. Üç saatlik ağırlıksızlığın ardından Layka'nın nabzı dakikada 102 atışa düştü, bu dünyada yapılan denemelerden üç kat uzundu ve köpeğin altında olduğu baskının bir göstergesiydi. İlk gelen verilerden bazıları köpeğin tedirgin olduğunu; ama yemeğini yediğini gösteriyordu. Uçuşun beş ila yedinci saatlerinden itibaren uzay aracından gelen canlılık göstergesi kalmamıştı.
Sovyet bilim insanları Layka'yı zehirli gıdayla besleyerek öldürmeyi planlamışlardı. Yıllarca Sovyetler Birliği köpeğin ölüm sebebi hakkında birbiriyle çelişen açıklamalar yaptı, bunlardan biri uzay aracının gücünün bitmesi sonucu oksijen yetersizliğinden öldüğü, diğeri ise kasıtlı olarak yapılan zehirlemenin ölüm sebebi olduğu yönündeydi. 1999 yılında bazı Rus kaynakları Layka'nın görevin dördüncü gününde, kabinin aşırı ısınması sonucu öldüğünü söyledi. 2002 yılının Ekim ayında Sputnik 2 görevinde çalışan bilim insanlarından biri olan Dimitri Malaşenkov, Layka'nın dördüncü yörüngenin tamamlanmasından önce aşırı ısınmadan dolayı öldüğünü açıkladı.Houston'daki Dünya Uzay Kongresi'nde sunduğu bir makaleye göre "bu kadar sınırlı bir zamanda güvenilir bir ısı kontrol sisteminin yapılması imkansızdı."
Beş aydan daha uzun bir süre sonra, 2570 yörüngenin ardından, 14 Nisan 1958 günü Sputnik 2 Layka'dan geriye kalanlar ile birlikte kendiliğinden yörüngeden çıktı ve dünyaya düşerken parçalandı.
Tartışmalar ve mirası
Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki Uzay Yarışı nedeniyle bu deneyin etik açıdan incelenmesi ilk günlerde gerçekleşmedi. 1957'deki gazetelerin de gösterdiği gibi basın, olayın politik açılarını yansıtmayı tercih etti ve Layka'nın sağlığı ile geri dönemeyişinden pek az bahsetti. Köpeğin sağlığı ve ölümü; ancak olayın üzerinden belli bir zaman geçtikten sonra tartışılmaya başlandı.
Sputnik 2 geri dönmek üzere tasarlanmamıştı ve Layka'nın ölmesi planlanmıştı. Bu görev dünya çapında hayvanlara karşı yapılan kötü davranışlar ve hayvanlarla yapılan deneyler hakkında bir tartışma başlattı.Birleşik Krallık'taki Ulusal Köpek Savunma Birliği tüm köpek sahiplerini bir dakikalık saygı duruşuna davet etti, Kraliyet Hayvan Zulmünü Önleme Derneği ise Sovyetler Birliği görevin başarılı olduğunu açıklamadan önce bile eylem yaptı. Dönemin hayvan hakları savunucuları halkı Sovyet büyükelçiliklerinde protesto yapmaya davet etti. Bazı diğer gruplar ise New York'taki Birleşmiş Milletler binasının dışında gösteri yaptı. Bunlara rağmen bazı Amerikan bilim insanları Layka'nın ölümüne ilişkin haberlerden önce de olsa Sovyetler Birliği'ne destek verdi.
Sovyetler Birliği'nde ise daha az tartışma vardı. İlk günlerde veya ilerleyen yıllarda basın, halk veya akademisyenler uzaya bir köpek gönderme fikrine yönelik eleştirileri açıkça dile getirmedi. Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra ise, 1998 yılında köpeği uzaya göndermekten sorumlu olanlardan biri olan Oleg Gazenko, köpeğin ölmesine izin verdiği için duyduğu pişmanlığı dile getirdi:
"Hayvanlarla çalışmak hepimiz için bir ıstırap kaynağıdır. Onlara konuşamayan bebekler gibi davranıyoruz. Zaman geçtikçe bunun için olan üzüntüm artıyor. Bunu yapmamalıydık... Bu görevden köpeğin ölümüne değecek kadar çok şey öğrenmedik."
Rus kozmonotların eğitildiği Moskova yakınlarındaki Yıldız kentinde Layka'nın bir heykeli ve onun için bir madeni levha bulunmaktadır. Daha sonraki uzay görevleri geri gelmek üzere tasarlandı. Uzayda ölen diğer Sovyet köpekleri Pçyolka ve Muşka idi, 1 Aralık 1960 günü uzay aracı dünyaya dönerken kaza sonucu parçalanmasından dolayı ölmüşlerdi.
2003 yapımı Planetes adlı anime serisinde adı anılmasa da, ilk bölümden itibaren birkaç bölümde son fotoğrafında görüldüğü gibi canlı olarak yer verilmiştir.
Layka'nın anısına Sovyetler Birliği,Romanya,Moğolistan,Macaristan,Arnavutluk,Nikaragua,Polonya ve Birleşik Arap Emirlikleri pullar bastı. Amerikalı folk-rock şarkıcısı "Space Doggity" adlı bir şarkı yazdı. Sovyetler Birliği'nde üzerinde Layka'nın resmi ve adı olan sigara paketleri üretildi. Nick Abadzis, 2007 yılında Layka adında bir çizgi roman yazdı. Kitapta gerçek ve kurgu karıştırılmış ve Layka'nın bir sokak köpeğiyken dünya yörüngesine çıkan ilk hayvan olmasıyla sonuçlanan olaylar dizisini anlatmıştır. Kitap 2008 yılında gençler için en iyi çizgi roman dalında Eisner Ödülü'nü kazandı, gerçeğe dayalı en iyi eser dalında Eisner Ödülü, Ulusal Karikatüristler Derneği Ödülü ve en iyi orijinal çizgi roman dalında Harvey Ödülü'ne aday gösteridi. Müzik grubu 7 Seconds of Love, Layka'dan bahseden "Rocket Dog" adında bir şarkı üretti.
Kaynakça
- ^ a b "Russia opens monument to Laika, first dog in space 26 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Associated Press, 11 Nisan 2008. 24 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Asif Siddiqi, Sputnik and the Soviet Space Challenge, 2000, sf. 174
- ^ a b c Malashenkov, D. C. (2002). "Abstract:Some Unknown Pages of the Living Organisms' First Orbital Flight". ADS. 5 Mart 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ a b Beischer, DE; Fregly, AR (1962). . US Naval School of Aviation Medicine. ONR TR ACR-64 (AD0272581). 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2011.
- ^ "Laika 18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .".accuweather.com. 7 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir.
- ^ a b James J. Harford (1997). . NASA. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b c Andrew J. LePage (1997). . 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b c Anatoly Zak (3 Kasım 1999). . 6 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ a b c d e f Sven Grahn. . 26 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2004.
- ^ a b "Muscovites Told Space Dog Is Dead". New York Times, 13 Kasım 1957, sf. 3.
- ^ Angelo, Joseph A. Satellites (2006), Infobase Yayınevi, sf. 15
- ^ Tara Gray (1998). . NASA. 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ "Space Dog Lives". The British Library. 25 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b . Space Today Online. 2004. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ Dr David Whitehouse (28 Ekim 2002). "First dog in space died within hours". BBC. 12 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b c d e f g "Animals as Cold Warriors:Missiles, Medicine and Man's Best Friend". Ulusal Eczacılık Kütüphanesi. 19 Haziran 2006. 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ Vladimir Isaçenkov (11 Nisan 2008). "Space dog monument opens in Russia". MSNBC. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Nisan 2008.
- ^ . 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b "Sputnik 2". NASA. 20 Ekim 2005. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ John B. West (1 Ekim 2001). "Historical aspects of the early Soviet/Russian manned space program". Journal of Applied Psychology. 91 (4). ss. 1501-1511. (PMID) 11568130. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ Dyson, Marianne J. Space and astronomy: decade by decade (2007), Infobase Yayınevi, sf. 124
- ^ . CNN. 29 Ekim 2002. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2011.
- ^ a b . moscowanimals.org. 4 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2006.
- ^ a b . Dogs in the News. 3 Kasım 2002. 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2006.
- ^ "On this day". BBC. 3 Kasım 1957. 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ağustos 2011.
- ^ "Human Guinea Pigs and Sputnik 2". National Society for Medical Research. Kasım 1957. 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Eylül 2006.
- ^ . redOrbit. 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009.
- ^ İlk Astronot Köpek Laika 'ya sonra NE OLDU ? 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., HAYTAP, erişim 13 Aralık 2012
- ^ a b Atlas Tarih dergisi, 2010, sayı:1, sf. 118-121.
- ^ MONGOLIA - CIRCA 1980s: A stamp printed in Mongolia shows Laika - first dog in space, circa 1980s 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Shutterstock Images) Erişim tarihi: 24 Ağustos 2011
- ^ "C245 Design 170.png". Wikimedia Commons. 6 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2011.
- ^ a b "Laika, the first dog in space". NASA. 7 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ağustos 2011.
- ^ (Rusça). Svetloyar.ru. 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2011.
- ^ "Laika". Google Kitaplar. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2011.
- ^ Monnin, Katie. Teaching Graphic Novels: Practical Strategies for the Secondary ELA Classroom (2010), Maupin House Yayınevi, sf. 82
- ^ "Rocket Dog". YouTube. 26 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ağustos 2011.
Galeri
| Wikimedia Commons'ta Layka ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Layka Rusca Lajka kelime anlamiyla havlayan y 1954 3 Kasim 1957 Dunya yorungesine cikan ilk hayvan olan Sovyet uzay kopegidir Moskova sokaklarindan toplanan melez bir kopek olan Layka 3 Kasim 1957 tarihinde firlatilan Sputnik 2 uzay aracinin yolcusu olarak secildi LaykaLayka bu fotografta ucus sirasinda giydigi kosum takimi ile birlikte gorulmektedir Alt turKopek Canis lupus familiaris CinsiyetDisiDogumuy 1954 Moskova Rusya Sovyet Federatif Sosyalist CumhuriyetiOlumu3 Kasim 1957 3 yasinda UlkesiSovyetler BirligiUnunun sebebiDunya yorungesine cikan ilk canli Bazi bilim insanlari insanlarin uzayda hayatta kalamayacagi ongorusunde bulunarak uzaya bir hayvan gondermenin insanli ucuslarin yapilmasina onayak olacagini dusunuyordu Donem itibariyla uzay ucusunun canlilar uzerinde etkileri hakkindaki bilgilerin azligi ve yorungeden cikarma teknolojisinin henuz var olmamasi sebebiyle Layka nin hayatta kalmasina iliskin bir beklenti yoktu Layka muhtemelen R 7 roketiyle kopegin bulundugu bolmenin ayrilmasi sirasinda meydana gelen bir arizadan kaynaklanmis oldugu dusunulenasiri isinmadan dolayi firlatmadan sonraki birkac saat icinde oldu Olumunun gercek sebebi ve zamani 2002 yilina kadar aciklanmadi Bunun yerine genelde altinci gunde oksijeninin bittigi soylenmekteydi Yine de bu deney bir canlinin yorungeye yerlesmesi ve yer cekimi olmayan ortamla karsi karsiya kalmasi durumunda hayatta kalabilecegini gosterirken bilim insanlarinin da canli organizmalarin uzay ucuslarina nasil tepki verdigi konusundaki ilk verileri elde etmesini sagladi Bu veriler insanli uzay ucuslarina onayak oldu Yaklasik 4 yil sonra da 12 Nisan 1961 deki Sovyet uzay programi Vostok 1 ile uzaya ilk insanli ucus gerceklestirildi 11 Nisan 2008 tarihinde Rusya Layka ya adanan bir anitin acilisini yapti Bir roketin ustunde bulunan kopekten olusan anit Layka nin uzay ucusu icin hazirlandigi Moskova yakinlarinda bulunan tesisin hemen yanina insa edildi Sputnik 2Sputnik 1 in basarisinin ardindan Sovyet lider Nikita Kruscev Ekim Devrimi nin 40 yildonumu olan 4 Kasim 1957 tarihinde bir uzay aracinin firlatilmasini istiyordu Halihazirda yapilmakta olan bir uzay araci vardi ama bunun kasim ayinda hazir olmasi mumkun degildi Sputnik 3 adini alan bu uydu 15 Mayis 1958 tarihinde uzaya firlatildi Kasima kadar hazir olabilmek icin yeni bir uzay aracinin yapilmasi gerekiyordu Kruscev muhendislere Sputnik 1 in zafer ini tekrarlayip dunyayi Sovyet cesaretiyle saskina cevirecek bir uzay basarisi istedigini ozellikle soyledi Bunun ardindan yorungeye bir kopegin oturtulmasina karar verildi Sovyet bilim insanlari uzun suredir bir insandan once yorungeye bir kopegi gondermeyi istemekteydiler ve 1951 den beridir balistik ucuslarda on iki kopegi yorunge alti duzeydeki uzaya gondermislerdi 1958 icin yorungedeki bir ucusa hazirlaniyorlardi Fakat Kruscev in isteklerini yerine getirmek icin ucusu Kasim ayina cektiler Rus kaynaklarina gore Sputnik 2 icin resmi karar 10 veya 12 Ekim tarihinde cikti Bu sebepten oturu ekibin uzay aracini tasarlamasi ve projeyi hayata gecirmesi icin sadece dort haftasi kalmisti Bu yuzden Sputnik 2 hizli yapilan bir isin urunuydu ve uzay aracinin pek cok parcasi kaba taslaklara bakilarak yapilmisti Ana gorev olan uzaya bir canli gondermenin disinda uzay aracinda Gunes ten gelen radyasyon ve kozmik isinlari olcen aletler de bulunmaktaydi Aracta bir oksijen uretici oksijen zehirlenmesini onleyen aletler ve karbondioksit emen cihazlardan olusan bir yasam destek unitesi mevcuttu Bunun yani sira kabindeki sicakligin 15 C yi gecmesi durumda kopegi serinletecek bir vantilator de vardi Jelatinimsi bir sekilde yedi gun yetecek yiyecek araca konuldu ve kopegin atiklarini toplayacak bir cantaya baglandi Kopege baglanmak uzere bir tur kosum takimi tasarlandi Kopek dururken otururken veya yatarken hareketlerini sinirlayacak zincirlere baglandi ve kabine kopegin icinde dolasabilecegi bir alan yerlestirilmedi Kalbinin durumunu denetlemek icin bir elektrokardiyogram yerlestirildi Ote yandan Layka nin solunumunu atardamar basincini ve hareketlerini incelemek uzere de birtakim cihazlar uydunun icine eklendi EgitimSovyet bilim insanlari ucus programinda Moskova nin sokak kopeklerini kullanmayi secti cunku sokak kopeklerinin zaten azami derecede aclik ve soguk kosullarina aliskin olduklarini dusunuyorlardi Bu baglamda Layka Moskova da bir sokak kopegi olarak bulundu Yaklasik 3 yasindaki Layka neredeyse 5 kilogram agirliginda olan melez bir disi kopekti Bazi kaynaklara gore ise Layka yaklasik 6 kg agirligindaydi Sovyet personeli ona cesitli takma adlar verdi Bunlarin arasinda Kudryavka Kucuk Kivircik Jucka Kucuk Bocek ve Limoncik Kucuk Limon da vardi Kizak kopeklerinin genel Rusca ismi olan Layka dunyada populer olan isimdi Amerikan basini ise mutt sozcugunun melez kopek anlamina gelmesini kullanarak ve Sputnik ten esinlenerek kopegi Muttnik olarak adlandirdi Yine Amerikan basininda Curly Kivircik adini kullanan makaleler de vardi Layka nin asil cinsi bilinmemekle birlikte genellikle kabul edilen varsayima gore sibirya kurdu veya ona benzer kuzeyli irklardan biri ile teriyer meleziydi Bir Rus dergisi Layka yi sogukkanli olarak niteledi ve diger kopeklerle kavga etmedigini yazdi Sovyetler Birligi ve ABD daha once hayvanlari sadece yorunge alti ucuslara gondermisti Sputnik 2 ucusu icin Layka nin yaninda Albina ve Muska adlarinda iki kopek daha egitilmisti Uzayda yasam konusunda uzman olan Sovyet bilimci Oleg Gazenko bu uc kopek arasindan Layka yi secti ve egitti Albina daha sonralari iki kez yuksek rakimli test roketlerinde uctu Muska ise cesitli cihazlarin ve testlerinde kullanildi Sputnik 2 nin kucuk kabinine alismasi icin kopekler 20 gun boyunca boyutu giderek kucultulen kafeslerde tutuldu Bu denli kucuk bir bolmede kopeklerin bosaltim yapmayi durdurduklari huzursuz olduklari ve saglik durumlarinin kotulestigi gozlemlendi Mushil ishal yapan ilaclari durumlarini duzeltemedi ve arastirmacilar ancak uzun sureli bir egitimin sonuc verecegine kanaat getirdi Kopekler roket kalkisini taklit eden bir santrifuje ve uzay aracinin seslerini taklit eden bir makineye yerlestirildi Bu nabizlarinin iki kati cikmasina ve kan basinclarinin 760 torr artmasina sebep oldu Ote yandan kopeklere uzaydaki gidalari olacak olan besleyici bir jel yedirildi Kalkistan once bir bilim adami Layka yi cocuklariyla oynamasi icin evine goturdu Daha sonra Sovyet uzay eczaciligini anlatan kitabinda Dr Vladimir Yazdovski Onun icin guzel bir sey yapmak istedim Yasayacak cok az zamani kalmisti dedi YolculukBir NASA belgesine gore Layka kalkistan uc gun once 31 Ekim 1957 gunu uzay aracina yerlestirildi Yilin o zamaninda kalkis bolgesindeki sicakliklar asiri derecede dusuktu ve bir isiticiya baglanan bir hortum kopegin bulundugu bolmeyi sicak tutmak icin kullanildi Iki gorevli kalkistan once Layka yi izlemeleri icin gorevlendirildi 3 Kasim 1957 gunu Baykonur Uzay Ussu nden yapilan kalkistan hemen once kopegin tuyleri zayif bir alkol solusyonuyla islatildi ve dikkatlice tarandi vucut fonksiyonlarini gosterecek olan cihazlarin yerlestirilecegi yerler iyotla boyandi Kalkisin en hizli aninda Layka nin solunumu kalkistan onceki durumunun uc ila dort katina cikmisti Cihazlar kalp atisinin kalkistan once dakikada 103 atis iken kalkisin baslamasindan hemen sonra dakikada 240 atisa yukseldigini olctu Yorungeye ulastiktan sonra Sputnik 2 nin burun konisi uzay aracinin geri kalanindan ayrildi ama A Bloku planlananin aksine ayrilmadi bu da isi kontrol sistemini durdurdu Isi yalitimi kismen devreden cikti kabindeki sicaklik 40 C ye yukseldi Uc saatlik agirliksizligin ardindan Layka nin nabzi dakikada 102 atisa dustu bu dunyada yapilan denemelerden uc kat uzundu ve kopegin altinda oldugu baskinin bir gostergesiydi Ilk gelen verilerden bazilari kopegin tedirgin oldugunu ama yemegini yedigini gosteriyordu Ucusun bes ila yedinci saatlerinden itibaren uzay aracindan gelen canlilik gostergesi kalmamisti Sovyet bilim insanlari Layka yi zehirli gidayla besleyerek oldurmeyi planlamislardi Yillarca Sovyetler Birligi kopegin olum sebebi hakkinda birbiriyle celisen aciklamalar yapti bunlardan biri uzay aracinin gucunun bitmesi sonucu oksijen yetersizliginden oldugu digeri ise kasitli olarak yapilan zehirlemenin olum sebebi oldugu yonundeydi 1999 yilinda bazi Rus kaynaklari Layka nin gorevin dorduncu gununde kabinin asiri isinmasi sonucu oldugunu soyledi 2002 yilinin Ekim ayinda Sputnik 2 gorevinde calisan bilim insanlarindan biri olan Dimitri Malasenkov Layka nin dorduncu yorungenin tamamlanmasindan once asiri isinmadan dolayi oldugunu acikladi Houston daki Dunya Uzay Kongresi nde sundugu bir makaleye gore bu kadar sinirli bir zamanda guvenilir bir isi kontrol sisteminin yapilmasi imkansizdi Bes aydan daha uzun bir sure sonra 2570 yorungenin ardindan 14 Nisan 1958 gunu Sputnik 2 Layka dan geriye kalanlar ile birlikte kendiliginden yorungeden cikti ve dunyaya duserken parcalandi Tartismalar ve mirasiNASA Mars Exploration Rover gorevi sirasinda bu toprak hedefini Laika olarak adlandirdi Sovyetler Birligi ile ABD arasindaki Uzay Yarisi nedeniyle bu deneyin etik acidan incelenmesi ilk gunlerde gerceklesmedi 1957 deki gazetelerin de gosterdigi gibi basin olayin politik acilarini yansitmayi tercih etti ve Layka nin sagligi ile geri donemeyisinden pek az bahsetti Kopegin sagligi ve olumu ancak olayin uzerinden belli bir zaman gectikten sonra tartisilmaya baslandi Sputnik 2 geri donmek uzere tasarlanmamisti ve Layka nin olmesi planlanmisti Bu gorev dunya capinda hayvanlara karsi yapilan kotu davranislar ve hayvanlarla yapilan deneyler hakkinda bir tartisma baslatti Birlesik Krallik taki Ulusal Kopek Savunma Birligi tum kopek sahiplerini bir dakikalik saygi durusuna davet etti Kraliyet Hayvan Zulmunu Onleme Dernegi ise Sovyetler Birligi gorevin basarili oldugunu aciklamadan once bile eylem yapti Donemin hayvan haklari savunuculari halki Sovyet buyukelciliklerinde protesto yapmaya davet etti Bazi diger gruplar ise New York taki Birlesmis Milletler binasinin disinda gosteri yapti Bunlara ragmen bazi Amerikan bilim insanlari Layka nin olumune iliskin haberlerden once de olsa Sovyetler Birligi ne destek verdi Layka anisina basilan Romanya pulu Sovyetler Birligi nde ise daha az tartisma vardi Ilk gunlerde veya ilerleyen yillarda basin halk veya akademisyenler uzaya bir kopek gonderme fikrine yonelik elestirileri acikca dile getirmedi Sovyetler Birligi nin cokusunden sonra ise 1998 yilinda kopegi uzaya gondermekten sorumlu olanlardan biri olan Oleg Gazenko kopegin olmesine izin verdigi icin duydugu pismanligi dile getirdi Hayvanlarla calismak hepimiz icin bir istirap kaynagidir Onlara konusamayan bebekler gibi davraniyoruz Zaman gectikce bunun icin olan uzuntum artiyor Bunu yapmamaliydik Bu gorevden kopegin olumune degecek kadar cok sey ogrenmedik Rus kozmonotlarin egitildigi Moskova yakinlarindaki Yildiz kentinde Layka nin bir heykeli ve onun icin bir madeni levha bulunmaktadir Daha sonraki uzay gorevleri geri gelmek uzere tasarlandi Uzayda olen diger Sovyet kopekleri Pcyolka ve Muska idi 1 Aralik 1960 gunu uzay araci dunyaya donerken kaza sonucu parcalanmasindan dolayi olmuslerdi 2003 yapimi Planetes adli anime serisinde adi anilmasa da ilk bolumden itibaren birkac bolumde son fotografinda goruldugu gibi canli olarak yer verilmistir Layka nin anisina Sovyetler Birligi Romanya Mogolistan Macaristan Arnavutluk Nikaragua Polonya ve Birlesik Arap Emirlikleri pullar basti Amerikali folk rock sarkicisi Space Doggity adli bir sarki yazdi Sovyetler Birligi nde uzerinde Layka nin resmi ve adi olan sigara paketleri uretildi Nick Abadzis 2007 yilinda Layka adinda bir cizgi roman yazdi Kitapta gercek ve kurgu karistirilmis ve Layka nin bir sokak kopegiyken dunya yorungesine cikan ilk hayvan olmasiyla sonuclanan olaylar dizisini anlatmistir Kitap 2008 yilinda gencler icin en iyi cizgi roman dalinda Eisner Odulu nu kazandi gercege dayali en iyi eser dalinda Eisner Odulu Ulusal Karikaturistler Dernegi Odulu ve en iyi orijinal cizgi roman dalinda Harvey Odulu ne aday gosteridi Muzik grubu 7 Seconds of Love Layka dan bahseden Rocket Dog adinda bir sarki uretti Kaynakca a b Russia opens monument to Laika first dog in space 26 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Associated Press 11 Nisan 2008 24 Agustos 2010 tarihinde erisilmistir Asif Siddiqi Sputnik and the Soviet Space Challenge 2000 sf 174 a b c Malashenkov D C 2002 Abstract Some Unknown Pages of the Living Organisms First Orbital Flight ADS 5 Mart 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2006 a b Beischer DE Fregly AR 1962 US Naval School of Aviation Medicine ONR TR ACR 64 AD0272581 11 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2011 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Laika 18 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde accuweather com 7 Agustos 2011 tarihinde erisilmistir a b James J Harford 1997 NASA 6 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b c Andrew J LePage 1997 24 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b c Anatoly Zak 3 Kasim 1999 6 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Eylul 2006 a b c d e f Sven Grahn 26 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2004 a b Muscovites Told Space Dog Is Dead New York Times 13 Kasim 1957 sf 3 Angelo Joseph A Satellites 2006 Infobase Yayinevi sf 15 Tara Gray 1998 NASA 24 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 Space Dog Lives The British Library 25 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b Space Today Online 2004 29 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Eylul 2006 Dr David Whitehouse 28 Ekim 2002 First dog in space died within hours BBC 12 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b c d e f g Animals as Cold Warriors Missiles Medicine and Man s Best Friend Ulusal Eczacilik Kutuphanesi 19 Haziran 2006 6 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2006 Vladimir Isacenkov 11 Nisan 2008 Space dog monument opens in Russia MSNBC 12 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Nisan 2008 22 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b Sputnik 2 NASA 20 Ekim 2005 21 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2006 John B West 1 Ekim 2001 Historical aspects of the early Soviet Russian manned space program Journal of Applied Psychology 91 4 ss 1501 1511 PMID 11568130 15 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Eylul 2006 Dyson Marianne J Space and astronomy decade by decade 2007 Infobase Yayinevi sf 124 CNN 29 Ekim 2002 8 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Agustos 2011 a b moscowanimals org 4 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Eylul 2006 a b Dogs in the News 3 Kasim 2002 25 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Ekim 2006 On this day BBC 3 Kasim 1957 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Agustos 2011 Human Guinea Pigs and Sputnik 2 National Society for Medical Research Kasim 1957 20 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2006 redOrbit 22 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Temmuz 2009 Ilk Astronot Kopek Laika ya sonra NE OLDU 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde HAYTAP erisim 13 Aralik 2012 a b Atlas Tarih dergisi 2010 sayi 1 sf 118 121 MONGOLIA CIRCA 1980s A stamp printed in Mongolia shows Laika first dog in space circa 1980s 2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Shutterstock Images Erisim tarihi 24 Agustos 2011 C245 Design 170 png Wikimedia Commons 6 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2011 a b Laika the first dog in space NASA 7 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Agustos 2011 Rusca Svetloyar ru 8 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2011 Laika Google Kitaplar Erisim tarihi 26 Agustos 2011 Monnin Katie Teaching Graphic Novels Practical Strategies for the Secondary ELA Classroom 2010 Maupin House Yayinevi sf 82 Rocket Dog YouTube 26 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Agustos 2011 GaleriWikimedia Commons ta Layka ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir