Leningrad Kuşatması II Dünya Savaşı nın Doğu Cephesi nde yer alan bir şehir muhasarasıdır Leningrad şimdiki a

Leningrad Kuşatması, II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde yer alan bir şehir muhasarasıdır. Leningrad (şimdiki adı Sankt Peterburg) kenti, Mihver Devletler'e bağlı kuvvetlerce 8 Eylül 1941 tarihinde son kara bağlantısı da kesilerek kuşatılmıştır. Her ne kadar Sovyet kuvvetleri kente 18 Ocak 1943 tarihinde dar bir kara koridoru açmayı başardıysa da Alman kuşatması, 27 Ocak 1944 tarihine kadar 872 gün sürmüştür. Leningrad kuşatması, modern tarihin en uzun süreli ve en yıkıcı kent kuşatmalarından biridir ve en ağır kayıplarla sonuçlanmış üçüncü kuşatmasıdır. II. Dünya Savaşı'nın diğer en kanlı kuşatmaları, Stalingrad Muharebesi ve Berlin Muharebesi'dir.

Leningrad Kuşatması

Doğu Cephesi, II. Dünya Savaşı

Kuşatma altındaki Leningrad'tan bir görünüm, 1942

Tarih	8 Eylül 1941 – 27 Ocak 1944
Bölge	Leningrad, SSCB 59°55′49″N 30°19′09″E / 59.930248°K 30.319061°D / 59.930248; 30.319061
Sebep	Nazi Almanyası'nın önemli Sovyetler Birliği şehri Leningrad'ı almak istemesi.
Sonuç	Sovyet zaferi, Kızıl Ordu karşı saldırısı.

Taraflar

Almanya

Finlandiya

Silah ve asker yardımı

İspanya

İtalya

Sovyetler Birliği

Komutanlar ve liderler

Wilhelm von Leeb

Georg von Küchler

Emilio Esteban Infantes

Kayıplar

Kuzey Ordular Grubu:
1941: 85,371 zayiat (KIA, WIA, MIA)
1942: 267,327 zayiat (KIA, WIA, MIA)
1943: 205,937 zayiat (ölü, yaralı, kayıp)
1944: 21,350 zayiat (KIA, WIA, MIA)
Toplam: 579,985 zayiat

Kuzey Cephesi:
1,017,881 ölü, esir ya da kayıp
2,418,185 kayıp ve yaralı
Toplam: 3,436,066 zayiat

Siviller:
642,000 kuşatmada, 400,000 tahliyelerde

Genel bakış

Leningrad'ın düşürülmesi, Hitler'in kapalı adı Barbarossa Harekâtı olan Sovyetler Birliği'ni istila etme planının başlangıç bölümündeki üç stratejik hedeften biriydi. Hitler'in stratejisinin hareket noktası, Rusya'nın eski, Ekim Devrimi'nin sembolik başkenti olarak politik önemi, ana üssü olarak askeri önemi ve birçok silah fabrikası dolayısıyla endüstriyel önemidir.

Hitler, Leningrad'ın düşürüleceği konusunda öylesine kendinden emindi ki, kentin lüks oteli 'da zafer onuruna verilecek davetle ilgili davetiyeler dahi önceden bastırıldı. Hitler'in planı kenti almakta başarısız olduysa da, iki buçuk yıl süren kuşatma, bugüne kadar modern bir kentte yaşanan en büyük yıkım ve en büyük can kaybına yol açmıştır.

Kuşatma, Barbarossa Harekâtı'nın bir bölümü olarak 22 Haziran 1941 tarihinde, Alman Kuzey Ordular Grubu ile Fin Ordusu desteğinde başlatılmıştı. Kentin kuşatılmasını, Karelya'da Fin taarruzu ve kentin güney banliyölerine Alman taarruzları izledi. Taarruzlar durduğunda 4. Panzer Grubu, Moskova taarruzu için bölgeden alındı ve buradaki kuvvetler, bir kuşatma harekâtı için hazırlıklara giriştiler. General Jukov tarafından bu değişiklik göz ardı edildi ve beklenen Alman taarruzunu karşılayabilmek için hazırlıklar yapılmaya başlandı.

Hitler, 6 Ağustos 1941 tarihinde emrini tekrarladı, "Önce Leningrad, sonra Donets Havzası, daha sonra Moskova". Kuşatmanın başladığı 1941 yılının Ağustos ayından sona erdiği 1944 yılının Ocak ayına kadar Alman birlikleri yer yer kentin dış mahallelerine kadar ilerlediler. Leningrad Harekâtları, OKH'yi Doğu Cephesi'nin tüm kuzey kesiminde en fazla ilgilenilen harekâttı. Ağustos 1941 itibarıyla Leningrad'ın ülkenin diğer bölgeleriyle olan tüm Demiryolu bağlantısı kesildi ve kent, kuzeyde Fin Ordusu, güneyden Alman birlikleri tarafından kuşatıldı.

Amerikan Lend-Lease antlaşması çerçevesinde gıda ve malzeme temini, 1941 yılının son çeyreğinde başlamıştır. Arktik konvoylar 1942 ve 1943 yıllarında bu ikmali artırdılar. Kentte kalan sivil halkın ve kenti savunan birliklerin gereksinimi ağırlıkla bu yolla sağlandı. Kış aylarında donan ve nakliye araçları için uygun bir geçiş sağlayan Ladoga Gölü, üç kış boyunca kentin ihtiyacının bir kısmını karşıladı. Bu yol, Leningrad'lılar arasında "Yaşam yolu" olarak tanımlanmıştı.

Alman kuvvetleri, Leningrad'ı almak için 1942 yılının Ağustos ayında yeniden girişimde bulundular. Operasyonun kapalı adı Almanca "Operation Nordlicht" (Kutup Işıkları Operasyonu) olarak belirlenmişti. Fakat Kızıl Ordu'nun Sinyavin Harekâtı, bu Harekâtı boşa çıkardı ve iptal edilmesine neden oldu. Bu sırada 17 Mayıs 1942 tarihinde, Fin, Alman ve İtalyan gemilerinden oluşan K Deniz Müfrezesi Ladoga Gölü'ne açılmıştır. Göl yüzeyinin güney bölümünde Leningrad ikmal hattı bu gemilerin devriye turlarıyla önlenmeye çalışıldı ve bir mavna batırıldı. Hava ve topçu bombardımanı, 1941 yılının Ağustos ayından itibaren sürdürülmüştür.

Hitler'in emriyle, kent savunması dışında kalan belirli tarihi önemdeki binalar yağmalandı ve sonrasında imha edildi. Birçok sanat yapıtı Nazi Almanyası'na taşındı. Leningrad'da pek çok tesis, fabrika, okul, hastane, ulaşım tesisi, üç havaalanı, demiryolu hatları ve diğer altyapı sistemleri 872 gün süren kuşatma sırasında, hava akınları ve uzun menzilli topları bombardımanıyla imha edilmiştir.

Ostheer'in (Wehrmacht Doğu Orduları) kuşatma çemberi, 17 Ocak 1943 tarihindeki İskra Harekâtı ile yarıldı, Ladoga Gölü kıyısından dar bir koridor kenti dış dünyaya bağladı. Kuşatma, sonunda Mareşal Jukov'un 27 Ocak 1944 tarihinde Leningrad-Novgorod Stratejik Taarruz Harekâtı'nın bir bölümü tarafından kaldırıldı.

Hazırlıklar

Alman planları

Mareşal von Leeb komutasındaki Kuzey Ordular Grubu'nun ilk hedefi Leningrad'dı. Von Leeb'in planı, ilerleyip kenti kuşatmaktı fakat sert Sovyet direnci nedeniyle Hitler, Kuzey Ordular Grubu'nun zırhlı parçası olan 4. Panzer Grubu'nu başka yöne kaydırdı. Bu durumda von Leeb, Ladoga Gölü'ne ulaştığında kenti kuşatmakta zorlanmıştır ve Mareşal Mannerheim komutasındaki Fin kuvvetlerinin Leningrad'ın doğusundaki Svir Nehri'ne ulaşmasını beklemek gerekmiştir.

Alman kuvvetleri Leningrad'ın güney kesimindeki bölgeleri işgal ederken Fin kuvvetleri, kentin kuzey kesiminde mevzilendi. Fin ve Alman kuvvetleri kenti kuşatarak dışarıyla olan bağlantısını kesmeyi amaçlamışlardı. Böylece kentin dışından muhasarası sürdürerek, kente gıda ve her türlü ihtiyaç maddesinin girişini engelleyeceklerdi.

Leningrad bölgesindeki tahkimat

Leningrad şehir yönetimi Temsilciler Konseyi, 27 Haziran 1941'de sivil halktan "ilk tepki grupları" düzenledi. İzleyen günlerde kentteki tüm sivil nüfus tehlikeden haberdar edilmişti ve bir milyonun üzerinde kentli, savunma tertibatı inşaasında çalışmak üzere seferber edildi. Bir sivil direniş hareketi olarak, kent çevresinde kuzeyden ve güneyden düşman kuvvetlerinin yaklaşmasını önlemek üzere birkaç hat halinde savunma düzeni inşa edildi.

İstihkamın bir bölümü Luga Nehri ağzından nehir boyunca uzanmaktadır. Bir diğer savunma hattı, 1930'lu yıllardan beri var olan Karelya Tahkimatıydı. Leningrad'ın kuzey banliyölerinin hemen dışından geçen bu hat, Fin kuvvetlerinin taarruzlarını önlemek üzere yeniden canlandırıldı. Büyük ölçüde siviller tarafından yapılan tüm tahkimat, 190 km. kereste barikatlardan, 635 km. dikenli tel engellerinden, 700 km. tank hendeklerinden, 5 bin beton takviyeli toprak ve kereste top mevzii ve oldukça uzun mesafe kat eden boy siperlerinden oluşmaktaydı. Hatta, Avrora kruvazörünün topları dahi sökülerek Leningrad'ın güney istihkamlarına taşındı.

Kentin kuşatılması

Mihver güçlerin Leningrad'ı çevrelemesi.

Doğu Prusya'yı hızla geçen 4. Panzer Ordusu, Pskov üzerinden Luga ve Novgorod'a ulaştı. Bu bölge, Leningrad'ın operatif menzili içindedir. Fakat kentin güneyinde inatçı bir direnişle durduruldu. Kısa süre sonra geriden gelen 350 bin kişilik kuvvetlerle birlikte Alman 18. Ordu'sunun baskısıyla Sovyet kuvvetleri Leningrad yönünde geri çekildiler. Ostov ve Pskov'u 10 Temmuz'da alan 18. Ordu, Narva ve Kingisepp'e ulaştı ve Luga hattından Leningrad yönünde ilerlemesine devam etti. Sonuçta Leningrad, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasında kuşatılmış oldu. Fin ordusunun, Ladoga'nın doğu kıyıları boyunca güney yönünde ilerlemesi önceden bekleniyordu.

Savaş düzeni

Harekâta katılan birlikler,

Alman kuvvetleri,

18. Ordu - General von Küchler
16. Ordu - General Busch
4. Panzer Grubu - General Hoepner

Fin kuvvetleri, Mareşal Mannerheim komutasındaki 1., 2. ve 4. Fin Kolorduları

Sovyet kuvvetleri,

General Popov komutasındaki Kuzey Cephesi'nin 7., 8., 14. ve 23. Orduları, Luga Operatif Grubu, Kingisepp Operatif Grubu
Bağımsız birlikler (3 piyade tümeni, 4 Muhafız milis tümeni, 3 müstahkem mevki birimi ve 1 piyade tugayı)

Leningrad savunmasına daha sonra katılan Sovyet birlikleri 14. Ordu ve 7. Ordudur. Bu ordular ilk evrede sırasıyla, Murmansk ve Ladoga Karelya savunmalarında bulunmuşlardı. 8. Ordu, başlangıçta Kuzeybatı Cephesi'ne bağlıydı ve Baltık'a geri çekildi,

Murmansk ile Leningrad bölgesindeki tüm olayları Cephe karargahının kontrol etmesi güçleştiğinde 23 Ağustos'ta Kuzey Cephesi, Leningrad Cephesi ve Karelya Cephesi olarak iki Cepheye ayrılmıştır.

Leningrad'ın kuşatılması

Hitler, 6 Ağustos'ta emrini tekrarladı, "Önce Leningrad, İkinci olarak Donets Havzası, üçüncü olarak Moskova." Finlandiya Körfezi ile İlmen Gölü bölgesinde Ağustos 1941 ile Ocak 1944 ayları arasında Alman Leningrad kuşatmasını ilgilendiren bir durum yoktu. Kuzey Atlantik konvoyları, kuzey yolunu izleyerek seferlerini sürdürdüler.

Fin istihbaratı Hitler'e önemli ölçüde yardımcı olmuştur. Fin istihbaratı, Sovyet askeri kodlarının bir kısmını kırmıştı ve onların düşün düzeyli iletişimini okuyabilmekteydiler. Hitler de sürekli olarak onlardan Leningrad'la ilgili istihbarat istemiştir. Fin silahlı kuvvetlerinin Barbarossa Harekâtı'ndaki rolü, Hitler'in 21 Sayılı Emir'iyle düzenlenmiştir. Buna göre "Tüm Fin Ordusu, Alman ordularının kuzey kanadı tarafından yapılacak ileri hareketle uyumlu olarak, batı yönünde ya da Ladoga Gölü'nün her iki yanından taarruz ederek, Rus kuvvetlerinin olabildiğince fazla bölümünü bağlamak görevi üstlenecektir." Alman kuvvetleri 30 Ağustos 1941'de Neva Nehri'ne ulaştıklarında, Leningrad'ın son demiryolu bağlantısı kesilmiş oldu. Kentin son kara bağlantısı 8 Eylül 1941 tarihinde, Alman kuvvetlerinin Orehovets'de Ladoga Gölü'ne ulaşmasıyla kesildi. Aynı tarihte kentin bombardımanı 178 yangına neden oldu. Aynı gün, Hitler adına General Alfred Jodl tarafından imzalanan bir emirde, kentin can ve mal güvenliği, özel mülkiyet haklarının korunması gibi koşullarla teslim olma taleplerinin kabul edilmeyeceği bildirildi.

Finlandiya ve Almanya

Fin kuvvetleri 1941 yılı Ağustos ayında Leningrad'ın kuzey banliyölerine 20 km. yaklaşmış, kenti kuzey yönünden tehdit altına almışlardı. Öte yandan Ladoga Gölü'nün doğusuna, Karelya'ya ilerleyerek kenti doğudan da tehdit eder duruma geldiler. Ancak Fin kuvvetleri Leningrad banliyölerinin birkaç kilometre dışında, Karelyan Kıstağı'ndaki eski Sovyetler Birliği - Finlandiya sınırında durduruldular. Fin kurmayı, Almanların Leningrad'a hava taarruzları yapılması yönündeki talebini geri çevirdi ve 7 Nisan'da ulaşmış oldukları, Leningrad'ın 160 km. kuzeydoğusundaki Svir Nehri'nden daha güneye ilerlemediler. Güneydoğuda Alman kuvvetleri 8 Kasım 1941'de Tikhin'i aldı. Ancak, Svir Nehri'ndeki Fin kuvvetleriyle temas sağlamak için kuzey yönünde ilerleme başarılı olmadığından kuşatma tamamlanamadı. Bir ay sonra 9 Aralık 1941'de Sovyet Volkhov Cephesi kuvvetlerinin bir karşı taarruzuyla, Alman kuvvetleri Tikhvin mevzilerini terk ederek Volkhov Nehri'ne çekildiler.

Leningrad harekâtı dolayısıyla Almanya, General Mannerheim'i Demir Haç'la ödüllendirdi. Alman Genelkurmay Başkanı Jodl, General Mannerheim'e Helsinki'de düzenlenen ödül töreninde Hitler'in kişisel mektubuyla madalyayı getirdi. Mannerheim, daha sonra Hitler'le bir buluşmasında bu madalyayı takmış ve çekilen fotoğrafta bu madalyayla görünmüştür. General Jodl'un Helsinki'ye gelmekteki esas nedeni, Fin kuvvetlerinin ileri harekâta devam etmesi yönünde Mannerheim'i ikna etmekti. Finlandiya Başbakanı Ryti, 1941 yılında Fin Parlamentosu'nda yaptığı çeşitli konuşmalarda, bu savaşın amacının doğuda toprak kazanmak ve "Büyük Finlandiya"yı kurmak olduğunu ilan etmiştir. Ancak savaştan sonra, 24 Ağustos 1941 tarihinde Mareşal Mannerheim'i karargahında ziyaret ettiğini açıklamış ve şunları söylemiştir. "Almanlar, bizim eski sınırı geçip Leningrad yönünde taarruza devam etmemizi istediler. Ben, Leningrad'ı almanın bizim hedefimiz olmadığını ve bu işin içinde yer almamamız gerektiğini söyledim. Mannerheim ve Savunma Bakanı Walden, benimle aynı fikri kabul etti ve Alman tekliflerini reddettiler. Sonuç, çelişkili bir durum: Almanlar Leningrad'a kuzeyden ilerleyemedi." Daha sonra Fin mevzilerinden Leningrad'a yönelik sistematik bir topçu ateşi ya da hava bombardımanı olmadığı açıklanmıştır.

Yine de Fin ordusu mevzilerinin yakınlığı ve Fin taarruzu tehdidi, kent savunmasını güçleştirmiştir. Bir noktada, Cephe Komutanı General Popov, Alman ordularına karşı kullanmak için, ihtiyatlarını Fin ordusu karşısında kullanamadı. Çünkü bu ihtiyatlara, Karelyan Kıstağı'ndaki Sovyet 23. Ordusu'nun takviyesi için ihtiyaç vardı. Mareşal Mannerheim 31 Ağustos 1941'de, Fin ilerlemesi Finlandiya Körfezi ve Ladoga Gölü sahillerinde 1939 yılı sınırına ulaştığında taarruzların durdurulması emri vermiştir. Daha sonraki Fin taarruzları sadece Beloostrov ve Kirjasalo kesimindeki girintiyi daraltmak için sürdürüldü. Bu girinti, Finlandiya Körfezi sahillerindeki ve Vuoksi Nehri'nin güney kesimindeki Fin mevzilerini tehdit eder durumdaydı.

Eylül ayının ilk günlerinde Fin kuvvetlerinin ulaştığı hat, General Popov'a Kızıl Ordu üzerindeki baskıyı azaltmayı deneme fırsatı verdi, iki tümeni Eylül ayının 5'inde Alman mevzileri karşısına aktardı. Ancak aynı yılın Kasım ayında Fin kuvvetleri Leningrad yönünde Sestra Nehri'ni geçerek yeniden ileri harekete giriştiler. Fakat Leningrad kuzey banliyölerinden 20 – 25 km. ilerideki Sestroretsk ve Beloostrov yerleşimlerinde yeniden durakladılar. Bu ileri hareket hakkında Fin kaynaklarında herhangi bir bilgi olmadığı gibi, bu tarihlere ilişkin kayıp raporlarında olağan dışı bir kayıp kaydı bulunmamaktadır. Diğer yandan Sovyet kuvvetleri, Lempaala Gölü'nün bir kilometre ilerisindeki bir tepeyi 8 Kasım gecesi ele geçirdiler. Fakat Fin kuvvetleri, bu tepeyi ertesi sabah geri aldılar. Daha sonra, 1942 yazında Ladoga Gölü'nde görev yapan Fin filosu Fin, Alman ve İtalyan gemilerinden oluşturulmuş ve Fin komutasına verilmişti. Bu filoya verilen görev, gölde devriye gezmek ve gölün güney kesiminde Leningrad'ın deniz yolundan ikmalini engellemektir, bir bakıma kentin göl tarafından ablukaya alınmasıdır.

Savunma harekâtları

Başlangıçta Leningrad savunmasını Mareşal Kliment Voroşilov komutasındaki üstlenmiştir. Cephe, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasında konuşlanmış olan 23. Ordu ile Körfezin batı kesiminde bulunan 48. Ordu birliklerinden oluşmaktaydı.

Kuşatma

Velkhov Cephesi ile Eylül 1941 itibarıyla temas kopmuştu ve savunma bölgesi dört ordu tarafından tutulmaya başlandı. Bu ordular, kuzey kesimde 23. Ordu, batı kesimde 42. Ordu, güneyde 55. Ordu ve doğuda 67. Ordudur.

Volkhov Cephesi'nin 8. Ordu'na, Sovyet Ladoga Filosu ile işbirliği halinde ikmal hattının işler tutulması sorumluluğu verilmiştir. Kentin hava savunması, 6. Hava Ordusu ve Baltık Filosu hava unsurlarınca sağlandı. Kentteki 1,4 milyon sivilin tahliye işlemlerini güven altına alabilmek için girişilen operasyonlar,

Leningrad karşı kuşatma harekâtlarının bir bölümünü oluşturmuştu ve bu operasyonlar General Andrey Jdanov, General Voroşilov ve 'in komutasında sürdürüldü. Ek askerî harekâtlar, Baltık Filosu kuvvetleriyle koordineli olarak genel komutan General Vladimir Tribuz komutasında sürdürüldü. Kentte kuşatma altındaki sivillerin kurtarılmasına yönelik esas askeri katılımlar, V. Baranovski, S.V. Zemlyanichenko, P.A. Traynin ve B.V. Khoroshikhin komutasındaki Ladoga Filotillası tarafından üstlenilmiştir.

Bombardıman

Alman kuvvetleri, kenti büyük ölçüde kuşatmışlardı ve Leningrad ve çevre yerleşimlerine ulaşan tüm ikmal hatları kesilmişti. Mihver kuvvetleri, Mareşal Jukov tarafından düzenlenmiş olan savunma karşısında taarruzlarından sonuç alamamış ve kent, 872 gün süreyle kuşatma altında kalmıştır.

Kente yönelik topçu bombardımanı 1941 yılının Ağustos ayında başladı ve yoğunluğu, yeni silahların bölgeye getirilmesiyle, 1942 yılı boyunca arttı. 1943 yılı boyunca da bombardıman artarak devam etti.

Buna karşı, Sovyet Baltık Filosu hava unsurları, kuşatma boyunca 100.000 üzerinde çıkış yaparak savunmayı desteklediler. Yine kuşatma süresi boyunca Alman topçu ateşleri ve hava bombardımanı, 5.723 sivilin ölümüne ve 20.507 sivilin de yaralanmasına yol açmıştır.

İkmal hattının güvenliği

Kızıl Ordu için Leningrad'ı kaptırmamak yaşamsal önemdeydi. Bunun için de kentteki yaşam ve savunma açısından çok önemli olan ikmal malzemesi gelişini sağlamak gerekmektedir. Bu ikmal malzemesinin kente akışı, büyük ölçüde dışarıyla olan ulaşım hattının güvenliğine bağlı idi. Bu ulaşım hattı, Ladoga Gölü'nün güney kesimi olmuştur. Kış aylarına göl yüzeyi donduğunda kara taşıtlarıyla, sıcak ve ılık aylarda ise deniz ulaşım araçlarıyla ikmal sağlanmaya çalışılmıştır. Hattın güvenliği, Ladoga Filosu, Leningrad PVO Kolordusu ve güvenlik birimleri tarafından sağlanmıştır. Bu ikmal hattı aynı zamanda kentten sivillerin tahliyesinde de kullanıldı. Bunun nedeni, savaşın ilk kışının kaosunda herhangi bir tahliye planının mevcut olmamasıydı. Kuşatmanın tamamlanmasından, Ladoga Gölü'nün ulaşıma elverişli bir donma düzeyine geldiği 20 Kasım 1941 tarihine kadar kent, tam anlamıyla açlıktan kırılmıştır.

Bu ikmal hattına, doğal olarak Yaşam Yolu adı verildi. Ve oldukça tehlikeli bir yoldur. Araçlar için kara saplanma ya da Alman bombardımanıyla buzun kırılma riski vardır. Bu yolu kullanmanın, özellikle kış aylarında yüksek bir bedeli olmuştur. Bu nedenle kentin bu tek ikmal ve tahliye yolu, "Ölüm Yolu" olarak anılmaya başlandı. Ancak bu can damarı, kente en önemlisi gıda maddelerinin gelişini ve sivillerin tahliyesini sağlayarak direnişin sürdürebilmesine de olanak vermiştir.

Kuşatmaya karşı Sovyet girişimleri

Sinyavin Harekâtı

Kızıl Ordu, 1942 yılı sonbaharı başlarında kuşatmayı kırma amaçlı bir operasyona girişmiştir. Operasyona, Sinyavin Harekâtı kapalı adı verildi. Aynı sırada Alman tarafı, "Operation Nordlicht" (Kutup ışıkları) kapalı adıyla bir Harekât hazırlığı içindeydi. sonrasında boşa çıkan birlikler, bu Harekâtta kullanılmak üzere bölgeye intikal ettirilmiştir. Çatışmalar başlayana kadar her iki taraf da birbirinin hazırlıklarının ve hesaplarının farkında değildi.

Kızıl Ordu, Sinyavin Harekâtı'na 27 Ağustos 1942'de başladı. Fakat öncesinde Leningrad Cephesi, 19 Ağustos'tan itibaren küçük çaplı bazı taarruzlara girişmişti. Başarılı bir biçimde gelişen Sovyet taarruzu, Alman kuvvetlerinin "Nordlicht" planını uygulamasını engelledi. Alman kuvvetleri, Kızıl Ordu taarruzlarını karşılayabilmek için taarruz planından saparak kullanmak zorunda kaldılar. Sovyet taarruzu, başarıları sınırlı da olsa Tiger tankları ile ilk kez muharebeye tutuşmuş oldu. 2. Hücum Ordusu'na bağlı birliklerin kuşatılıp imha edilmesinden sonra Sovyet taarruzu durdu. Ancak alman Komutanlığı, Leningrad'a yönelik olarak planlanmış taarruzdan vazgeçmek zorunda kaldılar.

Iskra Harekâtı

Sovyet Leningrad ve Volkhov Cephelerinin tüm kadrolarıyla 12 Ocak 1943 sabahı başlattıkları Iskra Harekâtı sonunda Leningrad Kuşatması kırılmıştır. Kızıl Ordu birliklerinin Ladoga Gölü güneyindeki güçlü Alman birlikleriyle girdikleri şiddetli çatışmalar ardından buradaki Alman savunması atılmış ve her iki "cephe"nin birleştiği 10 - 12 km. genişliğindeki bir kara köprüsü oluşturulmuştur. Bu kesimde bir kısım sivil halkın tahliyesine başlandı.

Kuşatmanın kaldırılması

Kuşatma, Sovyet birliklerinin ile kentin güney kesimindeki Alman kuvvetlerini geri attığı 27 Ocak 1944 tarihine kadar sürmüştür. Bu harekâta, Leningrad Cephesi ve Volkhov Cephesi kuvvetlerinin yanı sıra 1. ve 2. Baltık Cepheleri de katılmıştır. Baltık Filosu hava unsurlarının % 30'u, harekâtın son evrelerinde savaşa katılmıştır. Fin kuvvetleri ise 1944 yılının yaz aylarında Vyborg Körfezi ve Vuoksi Nehri gerisine atılmıştır.

Kronoloji

1941

Nisan - Hitler, Barbarossa Planı ve Generalplan Ost çerçevesinde Leningrad'ı işgal ve imha etmeye karar verdi.
22 Haziran - Mihver kuvvetleri Barbarossa Harekâtı ile Sovyetler Birliğinin istilasına başladı.
23 Haziran - Leningrad Cephesi Komutanı General Popov, Leningrad güney savunma mevzilerini incelemek için yardımcısını görevlendirdi.
29 Haziran - Luga Hattı tahkimatına, kadın ve çocukların tahliyesi ile birlikte başlandı.
27 Haziran - Hitler, Kuzey Ordular Grubu Karargâhını ziyaret etti. Ayrıntılar konusunda anlaşma sağlanmıştı. Hitler, Leningrad'ın aralık ayında ele geçirilmesini emretti.
31 Temmuz - Karelyan Kıstağında Sovyet 23. Ordusu mevzilerine yönelik Fin taarruzu, savaş öncesi Fin - Sovyet sınırına ulaştı.
20 Ağustos - 8 Eylül Alman bombardımanı Leningrad'daki endüstriyel tesisleri, okulları, hastaneleri vurdu. Sivillere ait konutlarda da hasar var.
21 Ağustos - Hitler'in 34 sayılı emri. "Leningrad'ın, Fin kuvvetleriyle birlikte kuşatılması…"
20 - 27 Ağustos - Kentten sivillerin tahliyesi, demiryolu hattı ve diğer çıkışlara yönelen taarruzlarla engellendi.
31 Ağustos - Fin kuvvetleri, savunma hatlarını düzleştirip savunmaya çekildiler. Bu hat, 1939 Kış Savaşı öncesindeki sınırdı.
6 Eylül - Alfred Jodl, Fin yetkilileri saldırıyı sürdürmek konusunda ikna etmeye çalıştı fakat başarı sağlayamadı.
2 - 9 Eylül - Fin kuvvetleri Beloostrov ve Kirjasalo idari bölgelerini işgal ederek yeni savunma düzeni aldılar.
8 Eylül - Alman kuvvetleri Ladoga Gölü kıyılarına ulaşarak Leningrad'ın karadan kuşatılması tamamladılar.
10 Eylül - Joseph Stalin, Leningrad Cephesi Komutanlığı'na Mareşal Voroşilov yerine General Jukov'u atadı.
12 Eylül - Alman bombardımanı, Leningrad'ın en büyük erzak deposunu imha etti.
15 Eylül - von Leeb'in 4. Panzer Grubu, Moskova taarruzu için bu bölgeye intikal ettirildi.
22 Eylül - Hitler'in emri, "Sankt Peterburg, yeryüzünden silinmelidir." Ve açıklaması, "… Sivil nüfusun yaşamlarının güven altına alınması, bizi ilgilendirmez"
8 Kasım - Hitler, Münih'te yaptığı bir konuşmada şunu açıklıyor: "Leningrad, açlıktan ölmelidir."
10 Kasım - Sovyet karşı taarruzu başladı. Taarruzların devamında 30 Kasım 1941'de Alman kuvvetleri, Tikhin Nehrinden Volkhov Nehri'ne çekilmek zorunda kaldılar. Sovyet taarruzları, Alman kuvvetlerinin Leningrad'ın doğusunda Svir Nehri mevzilerindeki Fin kuvvetleriyle birleşmesini önledi.
6 Aralık - İngiltere, Finlandiya'ya savaş ilan etti. Bunu, Kanada'nın, Avustralya'nın ve Yeni Zelanda'nın savaş ilanları izledi.

1942

7 Ocak - Sovyet Lyuban Taarruzu başladı. Taarruz, 16 hafta sürdü ve Sovyet 2. Şok Ordusu'nun imhasıyla, başarısız olarak sonuçlandı.
Ocak - Kızıl Ordu kuvvetleri, kuşatmayı yarmak amacıyla Nevski Pyataşok köprübaşı için bir taarruz başlattı. Her iki taraf açısından da ağır kayıplarla geçen muharebeler 1943 yılının Mayıs ayına kadar sürdü. Sovyet harekâtı kısmen başarılı oldu.
4-30 Nisan - Luftwaffe'nin Sovyet Baltık Filosu gemilerini batırmayı amaçlayan "Buz etkisi" harekâtı başarısız oldu.
Haziran-Eylül - Alman topçusu, 800 kg.lık toplarla Leningrad'ı bombaladı.
Ağustos - İspanyol 250. Piyade Tümeni (Mavi Tümen), Leningrad'a aktarıldı.
14 Ağustos-27 Ekim - K Deniz Müfrezesi, Ladoga Gölü'nde Leningrad ulaşım bağlantısını kesmek amacıyla faaliyete geçti.
19 Ağustos - Kızıl Ordu kuvvetleri 8 hafta sürecek Sinyavin Harekâtı'nı başlattı. Harekât, Leningrad kuşatmasını yarmakta başarısız olduysa da Alman Kutup Işıkları Harekâtı karşısında önleyici bir taarruz olarak etkili oldu.

1943

Ocak-Aralık - Leningrad'a yönelik Alman bombardımanı öncesine göre artmış olarak devam etti.
12 Ocak-30 Ocak - Sovyet , Ladoga Gölü kıyılarından kente bir kara köprüsü açtı.

1944

14 Ocak-1 Mart - Kızıl Ordu birlikleri kuşatmayı atmayı amaçlayan birkaç taarruz harekâtı başlattı.
27 Ocak - Leningrad'daki Alman - Fin kuşatması kalktı. Alman kuvvetleri kuşatma mevzilerinden 60–100 km. geri atıldılar.
Ocak - Alman kuvvetleri geri çekilmeden önce bazı tarihi bina ve yerleşimleri yağmalayıp imha ettiler. Kentin çevresindeki birçok tarihi bina ve ev, yağmalandı ve sonra imha edildi. Çok sayıda tarihî eser, Nazi Almanyası'na taşındı.

Kuşatma süresince 3.200 konut, 9 bin ahşap yapı (yangınlarda), 840 fabrika ve işletme imha oldu.

Kuşatma boyunca Leningrad

Tanya Savicheva, 11 yaşında bir kız. Günlüğündeki notlar, ölümcül bir açlıktan ve ölümlerden söz ediyor. Önce büyükannesi, ardından amcası, sonra annesi ve kardeşi. Günlükteki son not, "Sadece Tanya kaldı". Tanya, kuşatmadan kısa bir süre sonra ileri derecede beslenme bozukluğundan (açlıktan) öldü.

Kuşatma kentte, su, gıda ve enerji arzının kesintiye uğramasına neden olarak görülmemiş bir kıtlığa neden oldu. Kentteki kuşatma süresi boyunca 1,5 milyondan fazla asker ve sivil öldü. Tahliye edilmeye çalışılan, çoğu kadın ve çocuklardan oluşan 1,4 milyon insanın birçoğu, açlık ve bombardıman nedeniyle ölmüştür. Sadece Piskaryovskoye Anıt Mezarlığı'nda, Leningrad kuşatmasında kurban verilen yarım milyon sivilin mezarı yer almaktadır. Leningrad'daki yıkım ve insan kayıpları, Hiroşima ve Nagasaki'ye atılan atom bombalarının yol açtığı kayıpları dahi üstündedir. Leningrad Kuşatması, insanlık tarihinin en ölümcül kuşatmaları arasında görülür. Bazı tarihçiler bu kuşatmayla ilgili olarak "ırksal olarak açlıktan öldürme politikası" olarak, Soykırım kavramlarını kullanmaktadırlar.

Kuşatmanın 1941 - 1942 yılları arasında, tüm kuşların, farelerin ve evcil hayvanların yenmesinden sonra yamyamlık olaylarının görüldüğü ileri sürülmektedir. Leningrad Polis Servisi de yamyamlıkla mücadele için ayrı bir departman kurmuştur.

Kuşatma boyunca kentteki sivil halk, özellikle 1941 -1942 kışında yaygın bir açlığa katlanmak zorunda kaldı. Örneğin 1941 Kasımı ile 1942 Şubatı arasında siviller, kişi başına sadece 125 gr. ekmekle karnını doyurdu. Bu ekmek de % 50-60 oranında talaş ve başka yenemeyecek katkılardan oluşuyordu, halka yiyecek karneleriyle dağıtıldı. Bu yiyecek bile, 1942 Ocak ayının ilk yarısında sadece işçilere ve askerî personele verilebiliyordu. Şehir içi ulaşım hizmet dışıydı, ısı - 30 derecenin altındaydı. Bu koşullarda dağıtım merkezlerine olan birkaç kilometrelik mesafeleri yürümek bile çok kişi için aşılamaz bir engel oluşturuyordu. 1942 yılının Ocak ve Şubat aylarında kentte her gün 7 bin ile 10 bin arası sivil, çoğu açlıktan ölmekteydi. İnsanlar zaman zaman sokakta düşüp ölüyordu ve kentte yaşayanlar zamanla bu tür görüntülere alıştılar, günlük yaşamın bir parçası haline geldi.

Dış bağlantılar

İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Siege of Leningrad

Dipnotlar

^ ^a ^b Brinkley 2004, s. 210
^ ^a ^b ^c ^d ^e Wykes 1972, ss. 9-21
^ Siege of Leningrad 11 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Encyclopedia Britannica.
^ ^a ^b Baryshnikov 2003; Juutilainen 2005, p. 670; Ekman, P-O: Tysk-italiensk gästspel på Ladoga 1942, Tidskrift i Sjöväsendet 1973 Jan.–Feb., pp. 5–46.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Carell 1966, ss. 205-210
^ Salisbury 1969, s. 331
^ . 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.
^ . 28 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.
^ . 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.
^ . 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.
^ ^a ^b ^c Glantz 2001, ss. 179
^ David Glantz, The Battle for Leningrad 1941–1944 Sh.: 282 Kansas Üniversitesi yayınları 2002
^ . 26 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ Carell 1963
^ By 1939 the city was responsible for 11% of all Soviet industrial output. (Encyclopedia Britannica. Sankt Peterburg, Vol 26, p 1044. 15th edition, 1997)
^ "Orchestral manoeuvres (part one). From the Observer". 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Baryshnikov 2003
^ Carell 1966, ss. 205-240
^ Suvorov 2005, ss. 399-402
^ ^a ^b Higgins 1966, ss. 151
^ Military-Topographic Directorate, maps No. 194, 196, Officer's Atlas. General Staff USSR. 1947. Атлас Офицера. Генеральный штаб вооруженных сил ССР. М., Военно-топографическоее управление,- 1947. Листы 194, 196
^ Glantz 2001, ss. 185-191
^ ^a ^b ^c ^d Juutilainen 2005, s. 670 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "autogenerated4" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
^ ^a ^b Ekman, P-O: Tysk-italiensk gästspel på Ladoga 1942, Tidskrift i Sjöväsendet 1973 Jan.–Feb., pp. 5–46.
^ Nicholas, Lynn H. (1995). The Rape of Europa: the Fate of Europe's Treasures in the Third Reich and the Second World War. Vintage Books
^ Glantz 2001, s. 170
^ ^a ^b Carell 1966, ss. 205-208
^ Higgins 1966
^ Brinkley 2004, ss. 210
^ Miller 2006, ss. 67
^ Willmott 2004
^ Хомяков, И (2006). (Rusça). Санкт-Петербург: BODlib. ss. 232 с. 17 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ "Führer Directive 21. Operation Barbarossa". 17 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ "St Petersburg - Leningrad in the Second World War 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." 9th May 2000. Exhibition. The Russian Embassy. London
^ . 15 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ ^a ^b ^c National Defence College 1994, s. 2:261
^ ^a ^b National Defence College 1994, s. 2:260
^ . 5 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ Mannerheim - Commander-in-Chief 28 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from mannerheim.fi
^ Vehviläinen 2002
^ http://militera.lib.ru/research/pyhalov_i/11.html 29 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | title = «великая оболганная война» | soyadı = Пыхалов| ad = И| eser = Военная литература. Со сслылкой на Барышников В.Н.Вступление Финляндии во Вторую мировую войну. 1940-1941 гг. СПб| year = 2003| pages = с. 28 | yayıncı = Militera | erişimtarihi = 25 Eylül 2007
^ http://politika-karelia.ru/shtml/article.shtml?id=16 17 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | title = «и вновь продолжается бой...» | eser = Андрей Сомов. Центр Политических и Социальных Исследований Республики Карелия. | yayıncı = Politika-Karelia | erişimtarihi = 25 Eylül 2007
^ Glantz 2001, ss. 33–34
^ ^a ^b ^c National Defence College 1994, ss. 2:262-267
^ Platonov 1964
^ ^a ^b . 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.
^ National Defence College 1994, s. 4:196
^ ^a ^b Гречанюк 1990
^ Glantz 2001, s. 130
^ ^a ^b ^c Cartier 1977
^ Glantz 2001, s. 31
^ Glantz 2001, s. 42
^ Higgins 1966, ss. 156
^ The World War II. Desk Reference. Eisenhower Center director Douglas Brinkley. Editor Mickael E. Haskey. Grand Central Press, 2004. Page 8.
^ Glantz 2001, s. 64
^ Glantz 2001, s. 114
^ Glantz 2001, s. 71
^ ^a ^b "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.
^ Carell 1966, ss. 210
^ pp. 98-105, Finland in the Second World War, Bergharhn Books, 2006
^ http://xarhive.narod.ru/Online/hist/anl.html%7C year = 1983| pages = с. 8–16
^ Glantz 2001, ss. 167-173
^ . 4 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.
^ Salisbury 1969, ss. 590f
^ Ganzenmüller 2005, ss. 17,20
^ Barber 2005
^ . 1 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.
^ "This Day in History 1941: Siege of Leningrad begins". 11 Şubat 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

Kaynakça

Barber, John & Andrei Dzeniskevich (2005), Life and Death in Besieged Leningrad, 1941–44, Palgrave Macmillan, New York,
Baryshnikov, N.I. (2003), Блокада Ленинграда и Финляндия 1941–44 (Finland and the Siege of Leningrad), Институт Йохана Бекмана
Glantz, David (2001), The Siege of Leningrad 1941–44: 900 Days of Terror, Zenith Press, Osceola, WI,
Goure, Leon (1981), The Siege of Leningrad, Stanford University Press, Palo Alto, CA,
Granin, Daniil Alexandrovich (2007), Leningrad Under Siege, Pen and Sword Books Ltd, , <>
Kirschenbaum, Lisa (2006), The Legacy of the Siege of Leningrad, 1941–1995: Myth, Memories, and Monuments, Cambridge University Press, New York, ISBN
Lubbeck, William & David B. Hurt (2006), At Leningrad's Gates: The Story of a Soldier with Army Group North, Pen and Sword Books Ltd, , <http://www.pen-and-sword.co.uk/?product_id=1457 29 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .>
Platonov, S.P. ed. (1964), Bitva za Leningrad, Voenizdat Ministerstva oborony SSSR, Moscow
Salisbury, Harrison Evans (1969), The 900 Days: The Siege of Leningrad, Da Capo Press,
Simmons, Cynthia & Nina Perlina (2005), Writing the Siege of Leningrad. Women's diaries, Memories, and Documentary Prose, University of Pittsburgh Press,
Willmott, H.P.; Robin Cross & Charles Messenger (2004), The Siege of Leningrad in World War II, Dorling Kindersley,
Wykes, Alan (1972), The Siege of Leningrad, Ballantines Illustrated History of WWII

[autogenerated8-1] Brinkley 2004, s. 210

[autogenerated3-2] Wykes 1972, ss. 9-21

[3] Siege of Leningrad 11 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Encyclopedia Britannica.

[MBAC-4] Baryshnikov 2003; Juutilainen 2005, p. 670; Ekman, P-O: Tysk-italiensk gästspel på Ladoga 1942, Tidskrift i Sjöväsendet 1973 Jan.–Feb., pp. 5–46.

[autogenerated9-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Carell 1966, ss. 205-210

[6] Salisbury 1969, s. 331

[7] . 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.

[8] . 28 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.

[9] . 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.

[10] . 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015.

[Glantz_2001_179-11] Glantz 2001, ss. 179

[12] David Glantz, The Battle for Leningrad 1941–1944 Sh.: 282 Kansas Üniversitesi yayınları 2002

[13] . 26 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[14] Carell 1963

[15] By 1939 the city was responsible for 11% of all Soviet industrial output. (Encyclopedia Britannica. Sankt Peterburg, Vol 26, p 1044. 15th edition, 1997)

[16] "Orchestral manoeuvres (part one). From the Observer". 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[autogenerated5-17] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Baryshnikov 2003

[18] Carell 1966, ss. 205-240

[19] Suvorov 2005, ss. 399-402

[autogenerated2-20] Higgins 1966, ss. 151

[Directorate-21] Military-Topographic Directorate, maps No. 194, 196, Officer's Atlas. General Staff USSR. 1947. Атлас Офицера. Генеральный штаб вооруженных сил ССР. М., Военно-топографическоее управление,- 1947. Листы 194, 196

[22] Glantz 2001, ss. 185-191

[autogenerated4-23] Juutilainen 2005, s. 670 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "autogenerated4" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )

[Ekman-24] Ekman, P-O: Tysk-italiensk gästspel på Ladoga 1942, Tidskrift i Sjöväsendet 1973 Jan.–Feb., pp. 5–46.

[25] Nicholas, Lynn H. (1995). The Rape of Europa: the Fate of Europe's Treasures in the Third Reich and the Second World War. Vintage Books

[26] Glantz 2001, s. 170

[autogenerated10-27] Carell 1966, ss. 205-208

[28] Higgins 1966

[29] Brinkley 2004, ss. 210

[30] Miller 2006, ss. 67

[31] Willmott 2004

[32] Хомяков, И (2006). (Rusça). Санкт-Петербург: BODlib. ss. 232 с. 17 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[33] "Führer Directive 21. Operation Barbarossa". 17 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[34] "St Petersburg - Leningrad in the Second World War 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." 9th May 2000. Exhibition. The Russian Embassy. London

[35] . 15 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[National_Defence_College_1994_2:261-36] National Defence College 1994, s. 2:261

[National_Defence_College_1994_2:260-37] National Defence College 1994, s. 2:260

[Mannerheim-38] . 5 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[Allen-39] Mannerheim - Commander-in-Chief 28 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from mannerheim.fi

[40] Vehviläinen 2002

[ruti-41] ttp://militera.lib.ru/research/pyhalov_i/11.html 29 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | title = «великая оболганная война» | soyadı = Пыхалов| ad = И| eser = Военная литература. Со сслылкой на Барышников В.Н.Вступление Финляндии во Вторую мировую войну. 1940-1941 гг. СПб| year = 2003| pages = с. 28 | yayıncı = Militera | erişimtarihi = 25 Eylül 2007

[ruti2-42] ttp://politika-karelia.ru/shtml/article.shtml?id=16 17 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | title = «и вновь продолжается бой...» | eser = Андрей Сомов. Центр Политических и Социальных Исследований Республики Карелия. | yayıncı = Politika-Karelia | erişimtarihi = 25 Eylül 2007

[43] Glantz 2001, ss. 33–34

[autogenerated11-44] National Defence College 1994, ss. 2:262-267

[45] Platonov 1964

[Approaching-46] . 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.

[47] National Defence College 1994, s. 4:196

[autogenerated1-48] Гречанюк 1990

[49] Glantz 2001, s. 130

[autogenerated6-50] Cartier 1977

[51] Glantz 2001, s. 31

[52] Glantz 2001, s. 42

[53] Higgins 1966, ss. 156

[54] The World War II. Desk Reference. Eisenhower Center director Douglas Brinkley. Editor Mickael E. Haskey. Grand Central Press, 2004. Page 8.

[55] Glantz 2001, s. 64

[56] Glantz 2001, s. 114

[57] Glantz 2001, s. 71

[Hitler-58] "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.

[59] Carell 1966, ss. 210

[60] . 98-105, Finland in the Second World War, Bergharhn Books, 2006

[61] ttp://xarhive.narod.ru/Online/hist/anl.html%7C year = 1983| pages = с. 8–16

[62] Glantz 2001, ss. 167-173

[63] . 4 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010.

[64] Salisbury 1969, ss. 590f

[65] Ganzenmüller 2005, ss. 17,20

[66] Barber 2005

[67] . 1 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.

[68] "This Day in History 1941: Siege of Leningrad begins". 11 Şubat 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2010.