Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Franco İspanyası (İspanyolca: España franquista), İspanya'da kullanılan adıyla Franco Diktatörlüğü (İspanyolca: Dictadura franquista), resmî adıyla ise İspanyol Devleti (İspanyolca: Estado Español) 1939 yılında sona eren İspanya İç Savaşı'ndan 1975 yılında Francisco Franco'nun ölümüne kadar geçen dönemde İspanya'nın yönetildiği diktatörlük rejimidir.
Estado Español Reino de España İspanyol Devleti (1939-1947) İspanya Krallığı (1947-1975) | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1936-1975 | |||||||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||||||
Slogan "Tek, Büyük ve Özgür" | |||||||||||||||
 Franco İspanyası haritası | |||||||||||||||
| Başkent | Burgos (1936-1939) Madrid (1939-1975) | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | İspanyolca | ||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi (de jure) Tek partili falanjist totaliter diktatörlük | ||||||||||||||
| Caudillo | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yasama organı | |||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||
• Toplam | 796030 km2 | ||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||
• Sayılan | 25877971 | ||||||||||||||
| Para birimi | İspanyol pesetası | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Rejimin özellikleri
İç savaşın ardından kurulan falanjizm esaslarına dayanan rejim İspanyol milliyetçiliği, koyu Katoliklik inancı ve anti-komünizm fikirlerine dayanmaktaydı. Askeri otoriter rejim parlamenter demokrasi karşıtı olarak organik demokrasi rejiminin kurulduğunu iddia edecektir. Franco diktatörlüğü II. Dünya Savaşı'nda nazizm ve faşizmin yenilgisinin ardından rejimin dini yönüne ağırlık vererek Falanj esaslarını törpülemiştir. Soğuk Savaş döneminde diktatörlük faşist yönlerini sadece simgesel olarak korumuş, uluslararası alanda yalnızlığını kırmak için çeşitli girişimlerde bulunmuştur. 1960'lı yıllarda başa geçen teknokrat hükûmetler bu yönde girişimlerden sayılabilir. Rejimi tanımlayan özellikler şu şekilde sıralanabilir:
- Anayasanın yokluğu: Rejim liberalizm ve genel oy hakkı gibi kavramları reddetmekte, özellikle siyasi görevler atama yoluyla yapılmaktaydı.
- Siyasi partilerin yokluğu: Toplumda bölünmenin bir simgesi olarak görüldükleri için farklı siyasi partilerin kurulması yasaklanmıştı.
- İktidarın tek elde toplanması: Franco kanun hükmünde kararnameler ile ülkeyi yönetiyordu. 1942 yılına kadar herhangi bir Cortes (Meclis) bulunmamaktaydı.
- Toplanma ve örgütlenme yasağı: Yirmi kişiden fazla olan topluluklar ancak sivil idareden onay aldıktan sonra bir araya gelebilirdi.
- Basın üzerinde mutlak kontrol: 1966 yılına kadar tüm basın kurumları basım öncesi sansüre tabiydi. Yayın organlarında sadece diktatörlüğü öven haber ve yorumlara izin veriliyordu. Basılan kitaplarda sansür basım sonrasıydı.
- Toplumsal düzenin sağlanmasında silahlı kuvvetlerin rolü: Silahlı kuvvetler, polisin çoğunun görevini devralmıştı.
- Taban örgütlenmesi: İdeolojik rejim falanj esaslarına bağlı olduğunu öne sürse de ideolojiyi kendi amaçları doğrultusunda kullanmıştır. Buna göre sınıf savaşımının ortadan kaldırılmasını öngören idelojiye göre patronlar ve işçiler aynı örgütte aynı seviyede yer alabilmekteydi. Sınıf farklılığı olmadığından hareketle işçilerin grev yapması da yasaklanmıştı.
Dönemler
Savaş sonrası dönem (1939-1954)
İspanya İç Savaşı sırasında nüfusunun önemli bir kısmıyla beraber üretim kabiliyetinin de çoğunu kaybetmişti. Savaş sonrası dönemde yoğun açlık ve kıtlık yaşanmıştır. İç savaşın sona ermesiyle birlikte hemen II. Dünya Savaşı'nın başlaması durumu daha da kötüleştirmiştir. Başlayan dünya savaşında İspanya tarafsızlığını ilan etse de iç savaş süresince yardımına gelmiş olan Hitler Almanyası ile Mussolini İtalyası'na yardım ederek dolaylı olarak savaşa katılacaktır. Özellikle Sovyetler Birliği'ne karşı savaşmak üzere binlerce İspanyol gönüllü Mavi Tümen adı altında Doğu Cephesine 47 bin subay ve asker gönderilmiştir. İspanya'nın resmî olarak tarafsız görünse de Mihver Devletlerinden yana olan tutumu savaşın ardından ortaya çıkan uluslararası ortamda yalnızlaşmasına ve tecrit edilmesine yol açacaktır.
İç savaşın bitmiş olmasına rağmen Cumhuriyetçi rejimi savunan bazı gruplar direnişe devam etmiş ve silah bırakmamıştır. Bu gruplar özellikle dağlarda ve kırsal kesimde tutunmuş olsa da 1950'li yılların sonuna doğru etkin bir direniş kalmayacak, bu gruplar Fransa'ya doğru çekileceklerdir.
Bu dönemde ekonomi otokrasinin elindedir. Devlet ekonomik alana doğrudan müdahalede bulunmakta ve kendi kendine yetme stratejisi sürdürülerek dış ticaret en az seviyede tutulmaktadır. Devlet temel ürünlerin fiyatlarını belirlemekteydi. Dış ticaret ise Instituto Nacional de Industria adlı kurumun denetimindeydi.
Yaşanan kıtlık ve ekonominin her alanına devletin müdahale etmesi karaborsanın ortaya çıkmasına yol açar. Genel yolsuzluğun yanı sıra ithalat izinlerinin çeşitli gruplara verilmesinde kanunsuzluk olayları yaşanmıştır.
1947 yılında siyasi tutuklularının hapsedildiği ve zorla çalıştırıldıkları yüzden çok toplama kampı kapatılacaktır.
"Birleşik, büyük ve özgür İspanya!" sloganıyla ortaya konan diktatörlük rejiminin merkezci ve otoriter yapısı ülke çapında yerel kültürlerin ve dil farklılıklarının günlük hayatta sergilenmesine, kullanılmasına karşı durmuş ve engellemiştir.
Otokrasinin sonu (1954-1959)
Otokrasi yöntemleri ilk olarak ekonomi alanında çözülür. Fiyatların kısmî olarak serbest bırakılması, ticaret ve malların dolaşımının serbestliği adım adım gerçekleşir. 1952 yılında temel gıda kalemlerinde sona erer. Alınan ekonomik önlemler çok belirleyici olmasa da ekonomik hayatta bir ilerleme kaydedilmesinin önünü açar. Savaş sırasında müttefik olan ABD ile Sovyetler Birliği'nin arasında Soğuk Savaş olarak adlandırılan döneme girilmesi ABD'nin İspanya'ya bakışını değiştirir. Komünizm tehdidine karşı Batı Avrupa ülkelerinde askeri üsler kuran ABD, İspanya'da da askeri üsler kuracak, bu ülkeye ekonomik yardımlara başlayacaktır. Parlamenter demokrasi Franco diktatörlüğü tarafından reddedildiği için demokrasi kaygısı içinde bulunan uluslararası kamuoyunu rahatlatmak adına Opus Dei üyesi teknokratlar hükûmete dahil edilir ve ekonominin idaresini ele alırlar.
Teknokratlar dönemi (1959-1975)
Stabilizasyon planı (1959-1961)
Opus Dei teknokratları 1957 yılı itibarıyla yürürlüğe koydukları stabilizasyon planıyla Dünya Bankası ve IMF esaslarına uyan ekonomi politikaları uygulamaya geçirirler. Ekonomide uygulanan liberal dönüşüm işsizliği artıracak milyonlarca İspanyol kırsal bölgelerden iş umuduyla şehir merkezlerine göçecektir. Devlet giderlerinin azaltılarak ülkenin dış yatırıma açılması İspanyol pesetasının değerini düşürecektir.
Ekonomik gelişim (1961-1973)
Bu dönemde dünya çapında uygun ortamın da etkisiyle İspanyol sanayisi hızla büyüyecek, yabancı sermaye ülkedeki düşük emek maliyeti nedeniyle ülkeye yatırım yapacaktır. Bu dönemde yoğun işçi talebi nedeniyle kırsal bölgelerden sanayi havzalarına doğru yaşanan göç, diğer Avrupa ülkelerine doğru da yaşanır. Kırsal bölgelerde ise yaşanan nüfus azlığı ve turizmin henüz istenen seviyede olmaması sebebiyle yoğun bir yoksulluk yaşanmaktadır. Ekonomi gelişmekte olsa da planlı olmaktan uzaktır. Büyüme hem toplumsal sınıflar arasındaki eşitsizliği hem de bölgesel dengesizliği artırmaktadır. Bu dönemdeki ekonomik gelişimin simgesi İtalyan Fiat lisansıyla üretilen SEAT 600 otomobili olur. Bu araç hesaplılığı nedeniyle işçi sınıfı aileleri tarafından tercih edilir.
Franco'nun son yılları (1973–1975)
1973 Petrol Krizi İspanya ekonomisini derinden etkilemiş, büyümeyi durdurarak önemli bir krize sürüklemiştir. Bu dönemde rejim içinde yasak olan ilk büyük çaplı işçi eylemleri ve grevleri yaşanmıştır. Franco'nun iyice yaşlanması ve sağlığının giderek bozulması ile gelecekteki kral Juan Carlos'un naibi görevini Amiral Luis Carrero Blanco üstlenecektir. Blanco aynı yıl ETA tarafından düzenlenen bombalı saldırıyla öldürülecektir. Başa geçen Carlos Arias Navarro çürümekte olan rejimi reformlarla ayakta tutmaya çalışsa da başarısız olacaktır. Batı Avrupa ülkelerinde çalışan işçilerin gördükleri parlamenter demokrasi örnekleri ve halkın eski baskıcı sistemi kabul etmeyişi artık iyice su yüzüne çıkmaya başlar. Bu dönemde İspanyol denetimindeki Batı Sahra'daki Polisario Cephesi bağımsızlık mücadelesini yoğunlaştırır. Baştan beri rejime destek veren Katolik Kilisesi bile artık reformlardan yana tavır almaktadır.
1974 yılı Temmuz ayında Franco hastalanır, bir süreliğine iyileşse de yeniden hastalanır ve durumu ağırlaşır. 1975 yılı Ekim ayında komaya girer ve yaşam destek ünitesine bağlı olarak hayatta tutulur. 20 Kasım 1975 tarihinde 82 yaşında ölür. Franco'nun Valle de los Caídos anıt mezarına gömülmesine karar verilir. Franco'nun ölmesiyle beraber Juan Carlos İspanya kralı olur. Yetkisini ve otoritesini derhal demokrasiye dönmek için kullanacaktır. İspanya'da demokrasiye geçiş süreci olarak bilinen dönem 1978 yılında yeni anayasanın kabul edilmesiyle sürecek Antonio Tejero darbe girişimine rağmen başarılı olacaktır.
Uluslararası ilişkiler
II. Dünya Savaşı'nda benzer rejimlerin yenilmesi ve savaş sırasındaki faşizm uygulamalarının ortaya serilmesi İspanya'daki rejimin uluslararası alanda yalnızlaşmasına yol açmıştır. Ancak 1950'li yıllarda başlayan Soğuk Savaş ortamında ABD İspanya'da aradığı müttefiklerden bir tanesini bulmuştur. Franco'nun katı anti-komünist tutumu onu bu dönemde vazgeçilmez bir ortak yapmıştır. Franco rejimi Kore Savaşı'na II. Dünya Savaşı'ndaki Mavi Tümen benzeri bir askerî birlik gönderilmesini bile teklif edebilecektir. İspanya'nın yalnızlığı 1953 yılında ABD ile imzalanan Madrid Antlaşması ile resmî olarak sona erer. Antlaşma kapsamında Rota, Cádiz'de açılacak olan askeri üs karşılığında İspanya ABD'den 1.2 milyar dolar tutarında mali yardım alacaktır.
İspanya 1955 yılında Vatikan ile imzalar. İspanya kuruluşunda katılmasına izin verilmeyen Birleşmiş Milletler'e 1955 yılında dahil olur. 1958 yılında Dünya Bankası programına kabul edilir. 1959 yılında Amerika Birleşik Devletleri başkanı Dwight Eisenhower'ın ülkeyi ziyaret etmesi uluslararası kamuoyuna ülke hakkında olumlu bir mesaj niteliğini taşımıştır.
Sömürgelerin elden çıkışı
Franco, artık çoktan dağılmış olan İspanyol İmparatorluğu'nun bazı kalıntılarına sahip çıkmak istemiştir. 1956 yılında Fas, Fransa'dan bağımsızlığını kazandıktan sonra, İspanyol denetimindeki Batı Sahra, İfni Savaşı ile korunsa da uluslararası baskılar sonucu İspanya tarafından terk edilerek Fas denetimine girmiştir. 1968 yılında yine uluslararası baskılar sonucu Franco, Ekvator Ginesi'nin bağımsızlığını tanımak zorunda kalmıştır. Franco, Birleşik Krallık toprakları olan Cebelitarık'ta hak iddia etmiş ve sınırını 1969 yılında kapatmıştır.
Dikta rejimi
Falange Española de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista adıyla bilinen falanjist parti İtalya'daki Ulusal Faşist Parti ve Almanya'daki Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin aksine ideolojik olarak tek bir bütünlük arz etmemekteydi. Bu özelliğinden dolayı İspanya'daki rejim otoriter olsa da ideolojik anlamda faşist olarak adlandırılmamaktadır. Rejim ekonomik alanda kabul etmediği açılımı yapmak durumunda kalarak serbest piyasa ekonomisine geçmiş, bu süreç sonunda toplumsal reformlar kendisini yakıcı olarak hissettirmiştir. Rejim tüm ekonomik hak arama organlarını, rakip olarak görülen siyasi kesimleri şiddetle bastırmıştır. Bu kapsamda oluşturulan ve özellikle kırsal bölgede deneimden sorumlu tutulan Guardia Civil kötü şöhret yakalayacaktır. Şehir merkezlerinde ise silahlı birlikleri görev yapmaktaydı. Bu dönemde baskı gören gruplar arasında sendikalar, komünist ve anarşist örgütler, Katalan ve Bask milliyetçi grupları öne çıkar. CNT ve sendikalarının yanı sıra İspanyol Sosyalist İşçi Partisi ile İspanyol Komünist Partisi gibi partiler de yasaklanmış, yeraltı faaliyetine itilmiştir. 1960'lı yılların sonuyla beraber özellikle işçiler ve üniversite öğrencileri arasında huzursuzluklar ve eylemler başlar. Bu dönemde Franco rejimine karşı silahlı mücadele veren ETA da askeri hedeflere saldırılarını artırır. Rejim idam cezasını özellikle siyasi suçlarda çok sık kullanmış, hatta Franco ölümüne çok yakın dönemde bile idam kararlarını onaylamıştır.
İnsanlık suçları
Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi 17 Mart 2006 tarihinde aldığı Avrupa Birliği Bakanlar Konseyine tavsiye niteliğindeki kararla Franco rejiminin uluslararası alanda mahkûm edilmesi yönünde tavır takınılmasını önermiştir. Buradan hareketle kurum İspanyol hükûmetine bazı adımlar atması yönünde telkinde bulunmuştur. Bu adımlar arasında şunlar sayılabilir:
- Franco rejimi sırasında işlenen insan hakları ihlallerinin araştırılması için ulusal bir komitenin oluşturulması
- Baskı dönemine ait tüm sivil ve askeri arşivlerin tüm araştırmacılara açılması
- İç savaş döneminde hayatını kaybeden falanjistlere ithafen açılan ve hâlen Franco'nun da gömülü bulunduğu Valle de los Caídos anıt mezarlığına diktatörlük döneminde yapılanlara ait bir sergi kısmının eklenmesi
- Diktatörlük dönemine ait simgelerin ve yer isimlerin kaldırılması
Ayrıca Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi 1939-1975 yılları arasında Franco rejimi tarafından yapılan sistematik insan hakları ihlallerini kınamıştır.
Rejim altında idam edilen kişiler
Aşağıda rejim tarafından idam edilmiş öne çıkan bazı kişiler bulunmaktadır:
- İspanyol hukukçu, Katalan siyasetçi
- Katalonya Cumhurbaşkanı
- Galiçyalı siyasetçi
- Cumhuriyetçi albay
- İspanyol Komünist Partisi üyesi siyasetçi ve asker
- CNT yöneticisi
- İspanyol direnişçi
- Federico García Lorca İspanyol şair, sanatçı
- İspanyol komünist
- Blas Infante Endülüslü siyasetçi, yazar ve tarihçi
- Katalan anarşist
- Salvador Puig Antich İspanyol anarşist
- Katalan anarşist ve direnişçi
Kültür-sanat ve spor
Spor
Franco diktatörlüğü döneminde rejimin siyasal, toplumsal ve kültürel alanlarda uyguladığı baskı spor alanında da yaşanmıştır. Rejim yanlısı duruşun yanı sıra kendisini farklı şekillerde ifade etmek isteyen muhalif siyasal, toplumsal ve yerel milliyetçi unsurlar bu alanı kullanmıştır. Futbol alanında ortaya çıkan rekabet kendisini çok farklı şekillerde var etmiştir. Günümüzde El Clásico olarak bilinen Barcelona - Real Madrid bunların arasında yer alır. Özellikle 1931 yılında Cumhuriyetçi geleneğin etkisiyle armasındaki kraliyet simgelerini atan o zamanki adıyla Madrid Futbol Kulübü iç savaşın ardından rejim tarafından sahiplenilmiş ve armasına yeniden kralcı geleneği temsilen taç eklenmiştir. Bölgesel kültürlerin ve dillerin Franco rejimi tarafından bastırılması ve iç savaşta Cumhuriyetçi tarafta yer aldığı için cezalandırılan Barcelona şehri muhalif kimliğini futbol takımıyla yansıtmıştır. Benzer bir durum Madrid kentindeki diğer bir spor kulübü olan Atlético Madrid için de geçerlidir. Daha çok işçi sınıfı ve Cumhuriyetçi geleneğe sahip çıkanlar tarafından desteklenen kulüp kralcılara karşı direnişin adresi olagelmiştir. Franco rejimine silahlı direniş de dahil olmak üzere farklı şekillerde direnen Bask topraklarındaki muhalif kimlik Athletic Bilbao kulübünde temsil edilmiştir.
Kültür-sanat
Franco diktatörlüğü döneminde sanatsal ve kültürel anlamda değer verilen eserlerin önemli bir kısmı ideolojik olarak muhalif fikirdeki veya faşist estetiğe eleştirel yaklaşan sanatçı ve aydınlar tarafından üretilmiştir. Bu dönemde ülke dışına çıkmak durumunda kalan İspanyol sanatçı ve aydınlar da çok önemli eserler meydana getirmiştir. Önde gelen falanjistlerden faşist sanatın İspanya'daki teorisyenlerinden olmuştur. Rejime eleştirel olarak yaklaşan ancak varlığını kabul eden önde gelen sanat teorisyeni ise sanatın varolabileceği bir ortam yaratılması gerektiğini savunarak dönemin modern gelişim talebini dile getirmiştir.
Bu dönemde Sardana da yasaklanmıştı.
Basın-yayın
Basın yayın kurumları diktatörlük süresince en yoğun baskı altında kalan kesimlerden birisi olmuştur. 1977 yılına kadar İspanya'da basın özgürlüğünden söz etmek mümkün değildir. 1938 yılında Franco yanlısı bakan uygulamaya koyduğu basın yasasıyla savaş dönemindeki baskıcı sansür siyasetinin tüm rejim boyunca hakim olmasını sağlamıştır. Kamu veya özel ayrımı olmadan tüm basılı eserler devlet kontrolüne tabiydi. 1939 yılında kurulan EFE Haber Ajansı ülkede haber tekeli olacak ve gündemi belirleyecektir. 1975 yılına kadar her sinema seansından önce gösterilmesi zorunlu olan yaklaşık 10 dakika süreli belgesel-haber niteliğinde programlar olurdu. Bu programlarda Franco rejimi yüceltilirdi.
Döneme ait bazı özel yayın kuruluşları varlıklarını koruyabilmişlerdir. Bunların arasında öne çıkan gazeteler arasında ABC, La Vanguardia ve El Correo sayılabilir. Özel radyolar arasında ise La Sociedad Española de Radiodifusión (SER) ve La Cadena de Ondas Populares (COPE) sayılabilir. Bu dönemde haftalık olarak çıkan ve varlığını yoğun sansüre rağmen sürdüren mizah dergisi 1941 yılında Miguel Mihura tarafından kurulmuş ve çok sayıda önemli sanatçıyı bünyesinde toplamıştır.
1956 yılında transistörün yaygınlaşmasıyla radyo önemli bir iletişim aracı haline gelir. 1960'lı yıllarla beraber yaygınlaşan televizyonda ise rejimin önem verdiği belgeseller yer bulur. Televizyon özellikle 1968 Eurovision Şarkı Yarışmasında La, la, la adlı şarkıyla birinciliği kazanan Massiel sayesinde rejimin uluslararası alanda başarı kazanmasının aracı olmuştur.
Geleneği
İspanya'da ve dünyada Franco rejiminin geleneği hakkında tartışmalar hala sürmektedir. Franco ve kurmuş olduğu rejim bir kısım tarafından Avrupa'nın geleneksel değerlerinin korunmasını sağladığı iddiasıyla savunulurken, bir diğer kesim tarafından da insanlık suçlarıyla itham edilir. Franco dönemini simgeleyen anıtlar ve simgeler kaldırılmaktadır. Özellikle Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi tarafından alınan ve rejimi mahkûm eden karar bu süreçte etkili olmuştur. Ayrıca Franco dönemi arşivlerinin de 2006 yılı itibarıyla tüm kamuoyuna açılması da önemli bir gelişme olarak kaydedilir. İç savaş ve sonrası dönemde Franco diktatörlüğü tarafından hedef alınmış olan mağdurların haklarını savunmak amacıyla 2004 yılında bir komisyon kurulmuştur. Etnik halklara ve farklı dillere olan baskıcı yaklaşımı nedeniyle Franco döneminde de rejime muhalefetin yüksek olduğu Katalonya ve Bask Bölgesinde günümüzde Franco rejimine dair hiçbir simge bulunamaz. Son dönemde rejim sırasında katledilenlere ait toplu mezarların ortaya çıkartılması için çalışmalar başlatılmış ve bu kapsamda 2007 yılında Tarihsel Miras Kanunu çıkartılmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ (İspanyolca) "Resumen general de la población de España en 31 de Diciembre de 1940." 14 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . INE. 14 Ekim 2017 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Kararın tam metni 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 21 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ Franco rejimi bu kötü durumu Cumhuriyetçi hükümetin altın rezervlerini Sovyetler Birliği'ne göndermesiyle açıklamaya çalışmıştır. Bakınız Moskova altını
- ^ İlgili makale 28 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 21 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ ABD savaş sonrasındaki ünlü Marshall Planına İspanya ve Portekiz'i dahil etmemiştir
- ^ Ulusal Sanayi Enstitüsü
- ^ Falanjist lider José Antonio Primo de Rivera'nın da öldüğü tarih olan 20 Kasım gününe kadar beklendiği, bu tarihte destek ünitesinin kapatıldığı iddia edilir
- ^ Cebelitarık Boğazına yakın stratejik bir konumda olan askeri üs hâlen kullanımdadır İlgili makale 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 22 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti olarak bağımsızlığını ilan eden bu toprakların durumu hâlen belirsizliğini korumaktadır.
- ^ Sınırlar 1980'li yıllarda açılsa da İspanya'nın hak iddiaları günümüze kadar gelmiştir 23 Şubat 2012 tarihli 24 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . El Mundo haberi (İspanyolca) 24 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ Kulübün önde gelen yöneticilerinden Santiago Bernabeu iç savaş döneminde Franco saflarında savaşmıştır
- ^ Kulübün bugünlerde de kullanılan sloganı "Bir kulüpten de öte!" (Katalanca: Més que un club) sloganı bu dönemden kalmadır
- ^ Franco'nun ölümünden hemen sonra oynanan Real Sociedad-Athletic Bilbao maçından önce kaptanlar ve José Ángel Iribar orta yuvarlağa giderek o zamana kadar sergilenmesi yasak olan Bask Bölgesi bayrağı açmışlardır
- ^ "Saha açılan bayrağa ait fotoğraf". 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.
- ^ Bu kapsamda edebiyat alanında Laforet, Buero Vallejo, Aleixandre; resim alanında Dalí, Miró, Tàpies; heykel alanında Serrano, Chillida, Oteiza; mimarlık alanında Sáenz de Oiza, Fisac; müzik alanında Bernaola, De Pablo; sinema alanında Berlanga, Bardem, Saura; doğa bilimleri alanında Grande Covián, Catalán, Tello, Zulueta; sosyal bilimler alanında Vicens Vives, Maravall, Domínguez Ortiz, Julio Caro Baroja, Sampedro, Estapé, Linz sayılabilir
- ^ Bu kapsamda Juan Ramón Jiménez, Pablo Ruiz Picasso, Julio González, Pau Casals, Luis Buñuel, José Ferrater Mora, María Zambrano, Américo Castro, Claudio Sánchez-Albornoz, Juan Negrín, Blas Cabrera gibi isimler değerlendirilebilir
- ^ "Barselona: Franco faşizminin yasakladığı Sardana sokaklarda". Euronews Türkçe. 23 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Nisan 2018.
- ^ Bunlar arasında Mingote, Chumy Chúmez, Serafín, Tono, Jardiel Poncela, Ramón Gómez de la Serna, Gila, José Luis Coll, Carlos Luis Álvarez, Cándido ve Máximo öne çıkanlardır
- ^ 17 Mart 2005 tarihli 2 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . BBC haberi (İngilizce) 28 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ Francoizm kurbanlarının anısını ve onurunu korumak için komisyon (İspanyolca: Comisión para reparar la dignidad y restituir la memoria de las víctimas del franquismo)
- ^ 25 Eylül 2008 tarihli 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Economist haberi (İngilizce) 28 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
Dış bağlantılar
- (İspanyolca) 21 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
- (İspanyolca) 21 Şubat 2012 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Franco Ispanyasi Ispanyolca Espana franquista Ispanya da kullanilan adiyla Franco Diktatorlugu Ispanyolca Dictadura franquista resmi adiyla ise Ispanyol Devleti Ispanyolca Estado Espanol 1939 yilinda sona eren Ispanya Ic Savasi ndan 1975 yilinda Francisco Franco nun olumune kadar gecen donemde Ispanya nin yonetildigi diktatorluk rejimidir Estado Espanol Reino de Espana Ispanyol Devleti 1939 1947 Ispanya Kralligi 1947 1975 1936 1975Bayrak ArmaSlogan Tek Buyuk ve Ozgur Milli mars Bombaci Marsi source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Franco Ispanyasi haritasiBaskentBurgos 1936 1939 Madrid 1939 1975 Yaygin dil ler IspanyolcaHukumetMonarsi de jure Tek partili falanjist totaliter diktatorlukCaudillo 1936 1975Francisco FrancoBasbakan 1936 1938 1973Francisco Franco 1973 1975Carlos Arias NavarroYasama organiTarihce Kurulusu1936 Kurulus1 Ekim 1936 Savasin kazanilmasi1 Nisan 1939 BM ye uyelik14 Aralik 1955 Franco nun olumu20 Kasim 1975 Dagilisi1975Yuzolcumu Toplam796030 km2Nufus Sayilan25877971Para birimiIspanyol pesetasiOnculler ArdillarIkinci Ispanya Cumhuriyeti IspanyaFasSahra Arap Demokratik CumhuriyetiEkvator GinesiFalanjizmin onemli ideologlarindan Jose Antonio Primo de RiveraFranco 1940 yilinda Almanya da Heinrich Himmler ile birlikteBarcelona da direnis uyelerinin anisina 2004 yilinda yapilan duvar resmiIspanya da Franco karsiti silahli direnis Turuncu rengi kirsal kesimdeki sari renk sehir merkezlerindeki direnis yogunlugunu gosterirBirlesmis Milletler Genel Kurulu tarafindan Ispanya ile ilgili alinan 32 numarali kararABD Baskani Dwight Eisenhower 1959 yilinda Madrid de Franco ileIspanya topraklarindaki ABD denetimindeki Rota Deniz UssuGuadalquivir Kanali insatinda zorla calistirilan siyasi tutsaklara ithaf edilen anitIspanya Ic Savasi nda hayatini kaybeden falanjistlere adanan Valle de los Caidos anit mezariRejimin ozellikleriIc savasin ardindan kurulan falanjizm esaslarina dayanan rejim Ispanyol milliyetciligi koyu Katoliklik inanci ve anti komunizm fikirlerine dayanmaktaydi Askeri otoriter rejim parlamenter demokrasi karsiti olarak organik demokrasi rejiminin kuruldugunu iddia edecektir Franco diktatorlugu II Dunya Savasi nda nazizm ve fasizmin yenilgisinin ardindan rejimin dini yonune agirlik vererek Falanj esaslarini torpulemistir Soguk Savas doneminde diktatorluk fasist yonlerini sadece simgesel olarak korumus uluslararasi alanda yalnizligini kirmak icin cesitli girisimlerde bulunmustur 1960 li yillarda basa gecen teknokrat hukumetler bu yonde girisimlerden sayilabilir Rejimi tanimlayan ozellikler su sekilde siralanabilir Anayasanin yoklugu Rejim liberalizm ve genel oy hakki gibi kavramlari reddetmekte ozellikle siyasi gorevler atama yoluyla yapilmaktaydi Siyasi partilerin yoklugu Toplumda bolunmenin bir simgesi olarak goruldukleri icin farkli siyasi partilerin kurulmasi yasaklanmisti Iktidarin tek elde toplanmasi Franco kanun hukmunde kararnameler ile ulkeyi yonetiyordu 1942 yilina kadar herhangi bir Cortes Meclis bulunmamaktaydi Toplanma ve orgutlenme yasagi Yirmi kisiden fazla olan topluluklar ancak sivil idareden onay aldiktan sonra bir araya gelebilirdi Basin uzerinde mutlak kontrol 1966 yilina kadar tum basin kurumlari basim oncesi sansure tabiydi Yayin organlarinda sadece diktatorlugu oven haber ve yorumlara izin veriliyordu Basilan kitaplarda sansur basim sonrasiydi Toplumsal duzenin saglanmasinda silahli kuvvetlerin rolu Silahli kuvvetler polisin cogunun gorevini devralmisti Taban orgutlenmesi Ideolojik rejim falanj esaslarina bagli oldugunu one surse de ideolojiyi kendi amaclari dogrultusunda kullanmistir Buna gore sinif savasiminin ortadan kaldirilmasini ongoren idelojiye gore patronlar ve isciler ayni orgutte ayni seviyede yer alabilmekteydi Sinif farkliligi olmadigindan hareketle iscilerin grev yapmasi da yasaklanmisti DonemlerSavas sonrasi donem 1939 1954 Ispanya Ic Savasi sirasinda nufusunun onemli bir kismiyla beraber uretim kabiliyetinin de cogunu kaybetmisti Savas sonrasi donemde yogun aclik ve kitlik yasanmistir Ic savasin sona ermesiyle birlikte hemen II Dunya Savasi nin baslamasi durumu daha da kotulestirmistir Baslayan dunya savasinda Ispanya tarafsizligini ilan etse de ic savas suresince yardimina gelmis olan Hitler Almanyasi ile Mussolini Italyasi na yardim ederek dolayli olarak savasa katilacaktir Ozellikle Sovyetler Birligi ne karsi savasmak uzere binlerce Ispanyol gonullu Mavi Tumen adi altinda Dogu Cephesine 47 bin subay ve asker gonderilmistir Ispanya nin resmi olarak tarafsiz gorunse de Mihver Devletlerinden yana olan tutumu savasin ardindan ortaya cikan uluslararasi ortamda yalnizlasmasina ve tecrit edilmesine yol acacaktir Ic savasin bitmis olmasina ragmen Cumhuriyetci rejimi savunan bazi gruplar direnise devam etmis ve silah birakmamistir Bu gruplar ozellikle daglarda ve kirsal kesimde tutunmus olsa da 1950 li yillarin sonuna dogru etkin bir direnis kalmayacak bu gruplar Fransa ya dogru cekileceklerdir Bu donemde ekonomi otokrasinin elindedir Devlet ekonomik alana dogrudan mudahalede bulunmakta ve kendi kendine yetme stratejisi surdurulerek dis ticaret en az seviyede tutulmaktadir Devlet temel urunlerin fiyatlarini belirlemekteydi Dis ticaret ise Instituto Nacional de Industria adli kurumun denetimindeydi Yasanan kitlik ve ekonominin her alanina devletin mudahale etmesi karaborsanin ortaya cikmasina yol acar Genel yolsuzlugun yani sira ithalat izinlerinin cesitli gruplara verilmesinde kanunsuzluk olaylari yasanmistir 1947 yilinda siyasi tutuklularinin hapsedildigi ve zorla calistirildiklari yuzden cok toplama kampi kapatilacaktir Birlesik buyuk ve ozgur Ispanya sloganiyla ortaya konan diktatorluk rejiminin merkezci ve otoriter yapisi ulke capinda yerel kulturlerin ve dil farkliliklarinin gunluk hayatta sergilenmesine kullanilmasina karsi durmus ve engellemistir Otokrasinin sonu 1954 1959 Otokrasi yontemleri ilk olarak ekonomi alaninda cozulur Fiyatlarin kismi olarak serbest birakilmasi ticaret ve mallarin dolasiminin serbestligi adim adim gerceklesir 1952 yilinda temel gida kalemlerinde sona erer Alinan ekonomik onlemler cok belirleyici olmasa da ekonomik hayatta bir ilerleme kaydedilmesinin onunu acar Savas sirasinda muttefik olan ABD ile Sovyetler Birligi nin arasinda Soguk Savas olarak adlandirilan doneme girilmesi ABD nin Ispanya ya bakisini degistirir Komunizm tehdidine karsi Bati Avrupa ulkelerinde askeri usler kuran ABD Ispanya da da askeri usler kuracak bu ulkeye ekonomik yardimlara baslayacaktir Parlamenter demokrasi Franco diktatorlugu tarafindan reddedildigi icin demokrasi kaygisi icinde bulunan uluslararasi kamuoyunu rahatlatmak adina Opus Dei uyesi teknokratlar hukumete dahil edilir ve ekonominin idaresini ele alirlar Teknokratlar donemi 1959 1975 Stabilizasyon plani 1959 1961 Opus Dei teknokratlari 1957 yili itibariyla yururluge koyduklari stabilizasyon planiyla Dunya Bankasi ve IMF esaslarina uyan ekonomi politikalari uygulamaya gecirirler Ekonomide uygulanan liberal donusum issizligi artiracak milyonlarca Ispanyol kirsal bolgelerden is umuduyla sehir merkezlerine gocecektir Devlet giderlerinin azaltilarak ulkenin dis yatirima acilmasi Ispanyol pesetasinin degerini dusurecektir Ekonomik gelisim 1961 1973 Bu donemde dunya capinda uygun ortamin da etkisiyle Ispanyol sanayisi hizla buyuyecek yabanci sermaye ulkedeki dusuk emek maliyeti nedeniyle ulkeye yatirim yapacaktir Bu donemde yogun isci talebi nedeniyle kirsal bolgelerden sanayi havzalarina dogru yasanan goc diger Avrupa ulkelerine dogru da yasanir Kirsal bolgelerde ise yasanan nufus azligi ve turizmin henuz istenen seviyede olmamasi sebebiyle yogun bir yoksulluk yasanmaktadir Ekonomi gelismekte olsa da planli olmaktan uzaktir Buyume hem toplumsal siniflar arasindaki esitsizligi hem de bolgesel dengesizligi artirmaktadir Bu donemdeki ekonomik gelisimin simgesi Italyan Fiat lisansiyla uretilen SEAT 600 otomobili olur Bu arac hesapliligi nedeniyle isci sinifi aileleri tarafindan tercih edilir Franco nun son yillari 1973 1975 1973 Petrol Krizi Ispanya ekonomisini derinden etkilemis buyumeyi durdurarak onemli bir krize suruklemistir Bu donemde rejim icinde yasak olan ilk buyuk capli isci eylemleri ve grevleri yasanmistir Franco nun iyice yaslanmasi ve sagliginin giderek bozulmasi ile gelecekteki kral Juan Carlos un naibi gorevini Amiral Luis Carrero Blanco ustlenecektir Blanco ayni yil ETA tarafindan duzenlenen bombali saldiriyla oldurulecektir Basa gecen Carlos Arias Navarro curumekte olan rejimi reformlarla ayakta tutmaya calissa da basarisiz olacaktir Bati Avrupa ulkelerinde calisan iscilerin gordukleri parlamenter demokrasi ornekleri ve halkin eski baskici sistemi kabul etmeyisi artik iyice su yuzune cikmaya baslar Bu donemde Ispanyol denetimindeki Bati Sahra daki Polisario Cephesi bagimsizlik mucadelesini yogunlastirir Bastan beri rejime destek veren Katolik Kilisesi bile artik reformlardan yana tavir almaktadir 1974 yili Temmuz ayinda Franco hastalanir bir sureligine iyilesse de yeniden hastalanir ve durumu agirlasir 1975 yili Ekim ayinda komaya girer ve yasam destek unitesine bagli olarak hayatta tutulur 20 Kasim 1975 tarihinde 82 yasinda olur Franco nun Valle de los Caidos anit mezarina gomulmesine karar verilir Franco nun olmesiyle beraber Juan Carlos Ispanya krali olur Yetkisini ve otoritesini derhal demokrasiye donmek icin kullanacaktir Ispanya da demokrasiye gecis sureci olarak bilinen donem 1978 yilinda yeni anayasanin kabul edilmesiyle surecek Antonio Tejero darbe girisimine ragmen basarili olacaktir Uluslararasi iliskilerII Dunya Savasi nda benzer rejimlerin yenilmesi ve savas sirasindaki fasizm uygulamalarinin ortaya serilmesi Ispanya daki rejimin uluslararasi alanda yalnizlasmasina yol acmistir Ancak 1950 li yillarda baslayan Soguk Savas ortaminda ABD Ispanya da aradigi muttefiklerden bir tanesini bulmustur Franco nun kati anti komunist tutumu onu bu donemde vazgecilmez bir ortak yapmistir Franco rejimi Kore Savasi na II Dunya Savasi ndaki Mavi Tumen benzeri bir askeri birlik gonderilmesini bile teklif edebilecektir Ispanya nin yalnizligi 1953 yilinda ABD ile imzalanan Madrid Antlasmasi ile resmi olarak sona erer Antlasma kapsaminda Rota Cadiz de acilacak olan askeri us karsiliginda Ispanya ABD den 1 2 milyar dolar tutarinda mali yardim alacaktir Ispanya 1955 yilinda Vatikan ile imzalar Ispanya kurulusunda katilmasina izin verilmeyen Birlesmis Milletler e 1955 yilinda dahil olur 1958 yilinda Dunya Bankasi programina kabul edilir 1959 yilinda Amerika Birlesik Devletleri baskani Dwight Eisenhower in ulkeyi ziyaret etmesi uluslararasi kamuoyuna ulke hakkinda olumlu bir mesaj niteligini tasimistir Somurgelerin elden cikisi Franco artik coktan dagilmis olan Ispanyol Imparatorlugu nun bazi kalintilarina sahip cikmak istemistir 1956 yilinda Fas Fransa dan bagimsizligini kazandiktan sonra Ispanyol denetimindeki Bati Sahra Ifni Savasi ile korunsa da uluslararasi baskilar sonucu Ispanya tarafindan terk edilerek Fas denetimine girmistir 1968 yilinda yine uluslararasi baskilar sonucu Franco Ekvator Ginesi nin bagimsizligini tanimak zorunda kalmistir Franco Birlesik Krallik topraklari olan Cebelitarik ta hak iddia etmis ve sinirini 1969 yilinda kapatmistir Dikta rejimiFalange Espanola de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista adiyla bilinen falanjist parti Italya daki Ulusal Fasist Parti ve Almanya daki Nasyonal Sosyalist Alman Isci Partisi nin aksine ideolojik olarak tek bir butunluk arz etmemekteydi Bu ozelliginden dolayi Ispanya daki rejim otoriter olsa da ideolojik anlamda fasist olarak adlandirilmamaktadir Rejim ekonomik alanda kabul etmedigi acilimi yapmak durumunda kalarak serbest piyasa ekonomisine gecmis bu surec sonunda toplumsal reformlar kendisini yakici olarak hissettirmistir Rejim tum ekonomik hak arama organlarini rakip olarak gorulen siyasi kesimleri siddetle bastirmistir Bu kapsamda olusturulan ve ozellikle kirsal bolgede deneimden sorumlu tutulan Guardia Civil kotu sohret yakalayacaktir Sehir merkezlerinde ise silahli birlikleri gorev yapmaktaydi Bu donemde baski goren gruplar arasinda sendikalar komunist ve anarsist orgutler Katalan ve Bask milliyetci gruplari one cikar CNT ve sendikalarinin yani sira Ispanyol Sosyalist Isci Partisi ile Ispanyol Komunist Partisi gibi partiler de yasaklanmis yeralti faaliyetine itilmistir 1960 li yillarin sonuyla beraber ozellikle isciler ve universite ogrencileri arasinda huzursuzluklar ve eylemler baslar Bu donemde Franco rejimine karsi silahli mucadele veren ETA da askeri hedeflere saldirilarini artirir Rejim idam cezasini ozellikle siyasi suclarda cok sik kullanmis hatta Franco olumune cok yakin donemde bile idam kararlarini onaylamistir Insanlik suclariAvrupa Konseyi Parlamentler Meclisi 17 Mart 2006 tarihinde aldigi Avrupa Birligi Bakanlar Konseyine tavsiye niteligindeki kararla Franco rejiminin uluslararasi alanda mahkum edilmesi yonunde tavir takinilmasini onermistir Buradan hareketle kurum Ispanyol hukumetine bazi adimlar atmasi yonunde telkinde bulunmustur Bu adimlar arasinda sunlar sayilabilir Franco rejimi sirasinda islenen insan haklari ihlallerinin arastirilmasi icin ulusal bir komitenin olusturulmasi Baski donemine ait tum sivil ve askeri arsivlerin tum arastirmacilara acilmasi Ic savas doneminde hayatini kaybeden falanjistlere ithafen acilan ve halen Franco nun da gomulu bulundugu Valle de los Caidos anit mezarligina diktatorluk doneminde yapilanlara ait bir sergi kisminin eklenmesi Diktatorluk donemine ait simgelerin ve yer isimlerin kaldirilmasi Ayrica Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi 1939 1975 yillari arasinda Franco rejimi tarafindan yapilan sistematik insan haklari ihlallerini kinamistir Rejim altinda idam edilen kisiler Asagida rejim tarafindan idam edilmis one cikan bazi kisiler bulunmaktadir Ispanyol hukukcu Katalan siyasetci Katalonya Cumhurbaskani Galicyali siyasetci Cumhuriyetci albay Ispanyol Komunist Partisi uyesi siyasetci ve asker CNT yoneticisi Ispanyol direnisci Federico Garcia Lorca Ispanyol sair sanatci Ispanyol komunist Blas Infante Enduluslu siyasetci yazar ve tarihci Katalan anarsist Salvador Puig Antich Ispanyol anarsist Katalan anarsist ve direnisciKultur sanat ve sporSpor Franco diktatorlugu doneminde rejimin siyasal toplumsal ve kulturel alanlarda uyguladigi baski spor alaninda da yasanmistir Rejim yanlisi durusun yani sira kendisini farkli sekillerde ifade etmek isteyen muhalif siyasal toplumsal ve yerel milliyetci unsurlar bu alani kullanmistir Futbol alaninda ortaya cikan rekabet kendisini cok farkli sekillerde var etmistir Gunumuzde El Clasico olarak bilinen Barcelona Real Madrid bunlarin arasinda yer alir Ozellikle 1931 yilinda Cumhuriyetci gelenegin etkisiyle armasindaki kraliyet simgelerini atan o zamanki adiyla Madrid Futbol Kulubu ic savasin ardindan rejim tarafindan sahiplenilmis ve armasina yeniden kralci gelenegi temsilen tac eklenmistir Bolgesel kulturlerin ve dillerin Franco rejimi tarafindan bastirilmasi ve ic savasta Cumhuriyetci tarafta yer aldigi icin cezalandirilan Barcelona sehri muhalif kimligini futbol takimiyla yansitmistir Benzer bir durum Madrid kentindeki diger bir spor kulubu olan Atletico Madrid icin de gecerlidir Daha cok isci sinifi ve Cumhuriyetci gelenege sahip cikanlar tarafindan desteklenen kulup kralcilara karsi direnisin adresi olagelmistir Franco rejimine silahli direnis de dahil olmak uzere farkli sekillerde direnen Bask topraklarindaki muhalif kimlik Athletic Bilbao kulubunde temsil edilmistir Kultur sanat Franco diktatorlugu doneminde sanatsal ve kulturel anlamda deger verilen eserlerin onemli bir kismi ideolojik olarak muhalif fikirdeki veya fasist estetige elestirel yaklasan sanatci ve aydinlar tarafindan uretilmistir Bu donemde ulke disina cikmak durumunda kalan Ispanyol sanatci ve aydinlar da cok onemli eserler meydana getirmistir Onde gelen falanjistlerden fasist sanatin Ispanya daki teorisyenlerinden olmustur Rejime elestirel olarak yaklasan ancak varligini kabul eden onde gelen sanat teorisyeni ise sanatin varolabilecegi bir ortam yaratilmasi gerektigini savunarak donemin modern gelisim talebini dile getirmistir Bu donemde Sardana da yasaklanmisti Basin yayinBasin yayin kurumlari diktatorluk suresince en yogun baski altinda kalan kesimlerden birisi olmustur 1977 yilina kadar Ispanya da basin ozgurlugunden soz etmek mumkun degildir 1938 yilinda Franco yanlisi bakan uygulamaya koydugu basin yasasiyla savas donemindeki baskici sansur siyasetinin tum rejim boyunca hakim olmasini saglamistir Kamu veya ozel ayrimi olmadan tum basili eserler devlet kontrolune tabiydi 1939 yilinda kurulan EFE Haber Ajansi ulkede haber tekeli olacak ve gundemi belirleyecektir 1975 yilina kadar her sinema seansindan once gosterilmesi zorunlu olan yaklasik 10 dakika sureli belgesel haber niteliginde programlar olurdu Bu programlarda Franco rejimi yuceltilirdi Doneme ait bazi ozel yayin kuruluslari varliklarini koruyabilmislerdir Bunlarin arasinda one cikan gazeteler arasinda ABC La Vanguardia ve El Correo sayilabilir Ozel radyolar arasinda ise La Sociedad Espanola de Radiodifusion SER ve La Cadena de Ondas Populares COPE sayilabilir Bu donemde haftalik olarak cikan ve varligini yogun sansure ragmen surduren mizah dergisi 1941 yilinda Miguel Mihura tarafindan kurulmus ve cok sayida onemli sanatciyi bunyesinde toplamistir 1956 yilinda transistorun yayginlasmasiyla radyo onemli bir iletisim araci haline gelir 1960 li yillarla beraber yayginlasan televizyonda ise rejimin onem verdigi belgeseller yer bulur Televizyon ozellikle 1968 Eurovision Sarki Yarismasinda La la la adli sarkiyla birinciligi kazanan Massiel sayesinde rejimin uluslararasi alanda basari kazanmasinin araci olmustur GelenegiIspanya da ve dunyada Franco rejiminin gelenegi hakkinda tartismalar hala surmektedir Franco ve kurmus oldugu rejim bir kisim tarafindan Avrupa nin geleneksel degerlerinin korunmasini sagladigi iddiasiyla savunulurken bir diger kesim tarafindan da insanlik suclariyla itham edilir Franco donemini simgeleyen anitlar ve simgeler kaldirilmaktadir Ozellikle Avrupa Konseyi Parlamentler Meclisi tarafindan alinan ve rejimi mahkum eden karar bu surecte etkili olmustur Ayrica Franco donemi arsivlerinin de 2006 yili itibariyla tum kamuoyuna acilmasi da onemli bir gelisme olarak kaydedilir Ic savas ve sonrasi donemde Franco diktatorlugu tarafindan hedef alinmis olan magdurlarin haklarini savunmak amaciyla 2004 yilinda bir komisyon kurulmustur Etnik halklara ve farkli dillere olan baskici yaklasimi nedeniyle Franco doneminde de rejime muhalefetin yuksek oldugu Katalonya ve Bask Bolgesinde gunumuzde Franco rejimine dair hicbir simge bulunamaz Son donemde rejim sirasinda katledilenlere ait toplu mezarlarin ortaya cikartilmasi icin calismalar baslatilmis ve bu kapsamda 2007 yilinda Tarihsel Miras Kanunu cikartilmistir Ayrica bakinizIspanya da demokrasiye gecis sureci Mavi Tumen Franco diktatorlugunun toplama kamplariKaynakca Ispanyolca Resumen general de la poblacion de Espana en 31 de Diciembre de 1940 14 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde INE 14 Ekim 2017 tarihinde erisilmistir Kararin tam metni 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce 21 Subat 2012 tarihinde erisilmistir Franco rejimi bu kotu durumu Cumhuriyetci hukumetin altin rezervlerini Sovyetler Birligi ne gondermesiyle aciklamaya calismistir Bakiniz Moskova altini Ilgili makale 28 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 21 Subat 2012 tarihinde erisilmistir ABD savas sonrasindaki unlu Marshall Planina Ispanya ve Portekiz i dahil etmemistir Ulusal Sanayi Enstitusu Falanjist lider Jose Antonio Primo de Rivera nin da oldugu tarih olan 20 Kasim gunune kadar beklendigi bu tarihte destek unitesinin kapatildigi iddia edilir Cebelitarik Bogazina yakin stratejik bir konumda olan askeri us halen kullanimdadir Ilgili makale 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 22 Subat 2012 tarihinde erisilmistir Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti olarak bagimsizligini ilan eden bu topraklarin durumu halen belirsizligini korumaktadir Sinirlar 1980 li yillarda acilsa da Ispanya nin hak iddialari gunumuze kadar gelmistir 23 Subat 2012 tarihli 24 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde El Mundo haberi Ispanyolca 24 Subat 2012 tarihinde erisilmistir Kulubun onde gelen yoneticilerinden Santiago Bernabeu ic savas doneminde Franco saflarinda savasmistir Kulubun bugunlerde de kullanilan slogani Bir kulupten de ote Katalanca Mes que un club slogani bu donemden kalmadir Franco nun olumunden hemen sonra oynanan Real Sociedad Athletic Bilbao macindan once kaptanlar ve Jose Angel Iribar orta yuvarlaga giderek o zamana kadar sergilenmesi yasak olan Bask Bolgesi bayragi acmislardir Saha acilan bayraga ait fotograf 28 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Haziran 2016 Bu kapsamda edebiyat alaninda Laforet Buero Vallejo Aleixandre resim alaninda Dali Miro Tapies heykel alaninda Serrano Chillida Oteiza mimarlik alaninda Saenz de Oiza Fisac muzik alaninda Bernaola De Pablo sinema alaninda Berlanga Bardem Saura doga bilimleri alaninda Grande Covian Catalan Tello Zulueta sosyal bilimler alaninda Vicens Vives Maravall Dominguez Ortiz Julio Caro Baroja Sampedro Estape Linz sayilabilir Bu kapsamda Juan Ramon Jimenez Pablo Ruiz Picasso Julio Gonzalez Pau Casals Luis Bunuel Jose Ferrater Mora Maria Zambrano Americo Castro Claudio Sanchez Albornoz Juan Negrin Blas Cabrera gibi isimler degerlendirilebilir Barselona Franco fasizminin yasakladigi Sardana sokaklarda Euronews Turkce 23 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Nisan 2018 Bunlar arasinda Mingote Chumy Chumez Serafin Tono Jardiel Poncela Ramon Gomez de la Serna Gila Jose Luis Coll Carlos Luis Alvarez Candido ve Maximo one cikanlardir 17 Mart 2005 tarihli 2 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC haberi Ingilizce 28 Subat 2012 tarihinde erisilmistir Francoizm kurbanlarinin anisini ve onurunu korumak icin komisyon Ispanyolca Comision para reparar la dignidad y restituir la memoria de las victimas del franquismo 25 Eylul 2008 tarihli 19 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Economist haberi Ingilizce 28 Subat 2012 tarihinde erisilmistirDis baglantilar Ispanyolca 21 Subat 2012 tarihinde erisilmistir Ispanyolca 21 Subat 2012 tarihinde erisilmistir