Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Libya'daki Yahudilerin tarihi (İbranice: טְרִיפּו֗לִיטֵאִים, Tripolitaim) MÖ 3. yüzyıldan beri Yunan hakimiyeti altındaki Sirenayka'da Yahudilerin varlığı bilinmektedir. II.Dünya Savaşı sırasında Yahudi nüfusu Faşist rejimli İtalya'nın antisemitik kanunlarına ve Alman birliklerince sürülmelere maruz kalmıştır. Savaş sonrası anti-Yahudi saldırılar yüzünden birçok Yahudi başta İsrail olmak üzere başka ülkelere göç etti. 1969'da başa Muammer Kaddafi'nin geçmesiyle Yahudiler için yaşam daha da zorlaşınca geriye kalan bütün Yahudiler de ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Libya'daki son Yahudi ülkeyi 2003'te terk etti.
Tarih öncesi
Greko-Romen dönemde Libya Sirene ve Sirene'ye bağlı bölgelerden ibaretti. Bu topraklarda, aralarında Mısır'dan göç etmişler de olan Yahudiler yaşıyordu. Augustus, bölge valisi Falvius aracılığıyla buradaki Yahudilere ayrıcalıklı haklar tanıdı. Zamanında Kudüs'teki Yahudilerle yakın bağları vardı. 73'te Yahudiye'de Birinci Yahudi-Roma savaşı devam ederken, Sirene'de Dokumacı Jonathan önderliğinde Yahudi cemaati ayaklandı. Bu isyan bölge valisi Catullus tarafından çabucak bastırıldı. Jonathan, Pentapolis valisine ihbar edidi. İntikam olarak Romalılar Jonathan ile birlikte Sirene'deki varlıklı Yahudileri öldürdü. 115'te Sirene, Kıbrıs ve Mısır'da bir kez daha Yahudi ayaklanması başladı. Çalışmaları 2 Makkabiler kitabına kaynak olan ve İsa'nın çarmıhını taşıyan bu dönemde yaşamış Libya Yahudilerinden bazılarıdır.
İtalyan sömürgesi ve II.Dünya Savaşı
Libya 1911'de İtalya'nın sömürgesi haline geldi. 1931'de, 550.000 nüfuslu Libya'nın %4'ünü oluşturan 21.000 Yahudi'nin çoğu Trablus'da yaşıyordu. Bu zamana kadar Yahudilerin durumu genel olarak iyiydi. 1930'ların sonlarında Faşist rejimli İtalya antisemitik kanunlar geçirmeye başladı. Bu kanunların sonucu olarak Yahudiler hükûmet işlerinden kovuldu, devlet okullarından çıkarıldı ve vatandaşlık belgelerine "Yahudi ırkı" mührü basıldı. Buna rağmen Trablus'in %25'i Yahudiydi ve 44 sinagog Yahudilere hizmet vermeye devam ediyordu. 1942'de Müttefik Devletler'le Kuzey Afrika'da savaşan Almanya Bingazi'nin Yahudi çeyreğini işgal etti. Yahudilerin dükkânları yağmalanıp 2000 Yahudi çölde çalışma kamplarına gönderildi; bunlardan beşte birinden haber alınamadı.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra
En kötü anti-Yahudi olayları ise Müttefik Devletler'in Kuzey Afrika'yı özgürleştirmesinden sonra yaşandı. 5-7 Kasım 1945'te gerçekleşen Trablus pogromuyla 140 Yahudi öldürüldü ve birçoğu da yaralandı. Asiler hemen hemen bütün sinagogları yağmalayıp 5 tanesini evler ve iş yerleriyle birlikte yıktılar. 1948 Haziran'ında yaşanan başka bir anti-Yahudi ayaklanmasında 12 Yahudi öldürüldü ve 280 Yahudi evi yıkıldı. Bu kez Libya Yahudi cemaati kendini korumaya hazırlanmıştı ve geri savaştı; böylece düzinelerce daha ölüm engellenmiş oldu.
Anti-Yahudi saldırılarla gelen güvensizlikle ve İsrail'in bağımsızlığını kazanmasıyla çoğu Yahudi ülkeyi terk etti. 1948-1951 arası özellikle 1949'da göçün yasallaşmasından sonra 30.972 Yahudi İsrail'e göç etti. 31 Aralık 1958'de Yahudi Cemaati Konseyi kanunen kaldırıldı. 1961'de çıkan yasayla gerçek Libya vatandaşlığını gösteren izin belgesi 6 kişi hariç Yahudilere verilmedi.
Altı Gün Savaşı
1967'de Yahudi nüfusu 7000'e kadar düştü. İsrail ve Arap komşuları arasında çıkan Altı Gün Savaşıyla Libya Yahudileri tekrar anti-Yahudi saldırılara maruz kaldılar. Saldırılar sonucu 18 Yahudi öldürüldü ve birçoğu yaralandı. Yahudi cemaati liderleri Kral I. İdris'ten Yahudilerin "geçici olarak" ülkeyi terk etmelerine izin vermesini istedi; Kral buna izin verdi ve hatta teşvik etti. Havadan ve İtalyan donanmasının yardımlarıyla denizden 6000 Yahudi bir ay içinde Roma'ya getirildi. Ülkelerinden çıkan Yahudiler evlerini, işlerini ve mal varlıklarını arkada bırakmak zorunda kaldılar. Taşınan bu 6000 Yahudiden 4000'i İsrail ve ABD'ye göç etti. Geriye kalanlar ise Roma'da bir Yahudi cemaati oluşturdular, bu cemaatin nüfusu bugün 15.000'dir.
Kaddafi dönemi
Muammer Kaddafi 1969'da başa geçtiğinde Libya'da yaklaşık 100 Yahudi kalmıştı; hakimiyeti döneminde Yahudilerin mallarına el koydu, Yahudilere olan borçları iptal ettirdi ve Yahudilerin ülkeden çıkmasını yasakladı. Bazı Yahudiler yine de ülkeden kaçmayı başardı ve 1974'te 20 tane Yahudi kaldı. 2002'de 'nin ölümüyle Libya'daki Yahudilerin varlığı tükenmiş zannediliyordu.Roma'daki ailesi tarafından öldüğü zannedilen fakat Trablusta bir huzurevinde yaşayan 80 yaşındaki 'ın sağ olduğu ortaya çıktı. Onun da Roma'ya taşınmasıyla Libya'daki Yahudilerin tarihi son bulmuş oldu.
2004'te Kaddafi, ülkeyi terk etmek zorunda kalan ve mallarına el konulan Yahudilere tazminat verebileceğini açıkladı. O yılın Ekim ayında Yahudi örgütlerle tazminat konusunu konuşmak üzere bir araya geldi. İsrail'e göç eden Yahudilere tazminat vermeyeceğini açıkladı. Bazı kişiler, Kaddafi'nin bu hareketlerinin ardında oğlu ve vârisi Seyfülislam Kaddafi olduğunu düşünmektedir. Aynı yıl Saif, Yahudileri geri çağırıp onların birer Libya'lı olduğunu ve "Filistinlilerden aldıkları toprakları terk etmeleri" gereketiğini söyledi. Kaddafi aynı daveti 9 Aralık'ta Libya kökenli Knesset üyesi Moşe Kahlon'a da uzattı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Gottheil, Richard; Krauss, Samuel: "Libya 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in Jewish Encyclopedia. Retrieved July 14, 2006.
- ^ a b ; : "Cyrene 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in Jewish Encyclopedia. Retrieved July 14, 2006.
- ^ a b c "History of the Jewish Community in Libya 18 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Retrieved July 1, 2006
- ^ a b c Selent, pg 20-21
- ^ a b c d e Shields, Jacqueline."Jewish Refugees from Arab Countries 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in Jewish Virtual Library.
- ^ a b Gruber, Ruth Ellen:"Unknown immigration from Libya has swelled ranks of Italian Jewry 19 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in October 11, 2004. Retrieved July 1, 2006.
- ^ . 4 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2010.
- ^ Shuman, Ellis."Gadhafi ready to compensate Jews who fled Libya 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in September 1, 2004. Retrieved July 1, 2006.
- ^ Pommerance, Rachel."As part of his ‘charm offensive,’ Gadhafi courts former Libyan Jews? 28 Kasım 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in October 11, 2004. Retrieved July 1, 2006.
- ^ Schwartz, Stephen."Is Libya Contagious? 10 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in The Weekly Standard December 13, 2004. Retrieved July 1, 2006.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Libya daki Yahudilerin tarihi Ibranice ט ר יפ ו ל יט א ים Tripolitaim MO 3 yuzyildan beri Yunan hakimiyeti altindaki Sirenayka da Yahudilerin varligi bilinmektedir II Dunya Savasi sirasinda Yahudi nufusu Fasist rejimli Italya nin antisemitik kanunlarina ve Alman birliklerince surulmelere maruz kalmistir Savas sonrasi anti Yahudi saldirilar yuzunden bircok Yahudi basta Israil olmak uzere baska ulkelere goc etti 1969 da basa Muammer Kaddafi nin gecmesiyle Yahudiler icin yasam daha da zorlasinca geriye kalan butun Yahudiler de ulkeyi terk etmek zorunda kaldi Libya daki son Yahudi ulkeyi 2003 te terk etti Tarih oncesiGreko Romen donemde Libya Sirene ve Sirene ye bagli bolgelerden ibaretti Bu topraklarda aralarinda Misir dan goc etmisler de olan Yahudiler yasiyordu Augustus bolge valisi Falvius araciligiyla buradaki Yahudilere ayricalikli haklar tanidi Zamaninda Kudus teki Yahudilerle yakin baglari vardi 73 te Yahudiye de Birinci Yahudi Roma savasi devam ederken Sirene de Dokumaci Jonathan onderliginde Yahudi cemaati ayaklandi Bu isyan bolge valisi Catullus tarafindan cabucak bastirildi Jonathan Pentapolis valisine ihbar edidi Intikam olarak Romalilar Jonathan ile birlikte Sirene deki varlikli Yahudileri oldurdu 115 te Sirene Kibris ve Misir da bir kez daha Yahudi ayaklanmasi basladi Calismalari 2 Makkabiler kitabina kaynak olan ve Isa nin carmihini tasiyan bu donemde yasamis Libya Yahudilerinden bazilaridir Italyan somurgesi ve II Dunya SavasiII Dunya Savasindan once Bingazi sinagogunda Yahudi ogrenciler dersteyken Libya 1911 de Italya nin somurgesi haline geldi 1931 de 550 000 nufuslu Libya nin 4 unu olusturan 21 000 Yahudi nin cogu Trablus da yasiyordu Bu zamana kadar Yahudilerin durumu genel olarak iyiydi 1930 larin sonlarinda Fasist rejimli Italya antisemitik kanunlar gecirmeye basladi Bu kanunlarin sonucu olarak Yahudiler hukumet islerinden kovuldu devlet okullarindan cikarildi ve vatandaslik belgelerine Yahudi irki muhru basildi Buna ragmen Trablus in 25 i Yahudiydi ve 44 sinagog Yahudilere hizmet vermeye devam ediyordu 1942 de Muttefik Devletler le Kuzey Afrika da savasan Almanya Bingazi nin Yahudi ceyregini isgal etti Yahudilerin dukkanlari yagmalanip 2000 Yahudi colde calisma kamplarina gonderildi bunlardan beste birinden haber alinamadi II Dunya Savasi ndan sonraEn kotu anti Yahudi olaylari ise Muttefik Devletler in Kuzey Afrika yi ozgurlestirmesinden sonra yasandi 5 7 Kasim 1945 te gerceklesen Trablus pogromuyla 140 Yahudi olduruldu ve bircogu da yaralandi Asiler hemen hemen butun sinagoglari yagmalayip 5 tanesini evler ve is yerleriyle birlikte yiktilar 1948 Haziran inda yasanan baska bir anti Yahudi ayaklanmasinda 12 Yahudi olduruldu ve 280 Yahudi evi yikildi Bu kez Libya Yahudi cemaati kendini korumaya hazirlanmisti ve geri savasti boylece duzinelerce daha olum engellenmis oldu Anti Yahudi saldirilarla gelen guvensizlikle ve Israil in bagimsizligini kazanmasiyla cogu Yahudi ulkeyi terk etti 1948 1951 arasi ozellikle 1949 da gocun yasallasmasindan sonra 30 972 Yahudi Israil e goc etti 31 Aralik 1958 de Yahudi Cemaati Konseyi kanunen kaldirildi 1961 de cikan yasayla gercek Libya vatandasligini gosteren izin belgesi 6 kisi haric Yahudilere verilmedi Alti Gun Savasi1967 de Yahudi nufusu 7000 e kadar dustu Israil ve Arap komsulari arasinda cikan Alti Gun Savasiyla Libya Yahudileri tekrar anti Yahudi saldirilara maruz kaldilar Saldirilar sonucu 18 Yahudi olduruldu ve bircogu yaralandi Yahudi cemaati liderleri Kral I Idris ten Yahudilerin gecici olarak ulkeyi terk etmelerine izin vermesini istedi Kral buna izin verdi ve hatta tesvik etti Havadan ve Italyan donanmasinin yardimlariyla denizden 6000 Yahudi bir ay icinde Roma ya getirildi Ulkelerinden cikan Yahudiler evlerini islerini ve mal varliklarini arkada birakmak zorunda kaldilar Tasinan bu 6000 Yahudiden 4000 i Israil ve ABD ye goc etti Geriye kalanlar ise Roma da bir Yahudi cemaati olusturdular bu cemaatin nufusu bugun 15 000 dir Kaddafi donemiMuammer Kaddafi 1969 da basa gectiginde Libya da yaklasik 100 Yahudi kalmisti hakimiyeti doneminde Yahudilerin mallarina el koydu Yahudilere olan borclari iptal ettirdi ve Yahudilerin ulkeden cikmasini yasakladi Bazi Yahudiler yine de ulkeden kacmayi basardi ve 1974 te 20 tane Yahudi kaldi 2002 de nin olumuyle Libya daki Yahudilerin varligi tukenmis zannediliyordu Roma daki ailesi tarafindan oldugu zannedilen fakat Trablusta bir huzurevinde yasayan 80 yasindaki in sag oldugu ortaya cikti Onun da Roma ya tasinmasiyla Libya daki Yahudilerin tarihi son bulmus oldu 2004 te Kaddafi ulkeyi terk etmek zorunda kalan ve mallarina el konulan Yahudilere tazminat verebilecegini acikladi O yilin Ekim ayinda Yahudi orgutlerle tazminat konusunu konusmak uzere bir araya geldi Israil e goc eden Yahudilere tazminat vermeyecegini acikladi Bazi kisiler Kaddafi nin bu hareketlerinin ardinda oglu ve varisi Seyfulislam Kaddafi oldugunu dusunmektedir Ayni yil Saif Yahudileri geri cagirip onlarin birer Libya li oldugunu ve Filistinlilerden aldiklari topraklari terk etmeleri gereketigini soyledi Kaddafi ayni daveti 9 Aralik ta Libya kokenli Knesset uyesi Mose Kahlon a da uzatti Ayrica bakinizYahudi tarihi Mizrahi Yahudilerin Arap topraklarindan toplu gocu Arap dunyasinda Antisemitizm Islam ve antisemitizm Yahudi Trablus ArapcasiKaynakca Gottheil Richard Krauss Samuel Libya 30 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Jewish Encyclopedia Retrieved July 14 2006 a b Cyrene 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Jewish Encyclopedia Retrieved July 14 2006 a b c History of the Jewish Community in Libya 18 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved July 1 2006 a b c Selent pg 20 21 a b c d e Shields Jacqueline Jewish Refugees from Arab Countries 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Jewish Virtual Library a b Gruber Ruth Ellen Unknown immigration from Libya has swelled ranks of Italian Jewry 19 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde in October 11 2004 Retrieved July 1 2006 4 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Subat 2010 Shuman Ellis Gadhafi ready to compensate Jews who fled Libya 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde in September 1 2004 Retrieved July 1 2006 Pommerance Rachel As part of his charm offensive Gadhafi courts former Libyan Jews 28 Kasim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde in October 11 2004 Retrieved July 1 2006 Schwartz Stephen Is Libya Contagious 10 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde in The Weekly Standard December 13 2004 Retrieved July 1 2006