Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mantık ya da eseme, bilginin yapısını inceleyen, doğru ile yanlış arasındaki akıl yürütmenin ayrımını yapan disiplindir, doğru düşüncenin aletidir. Önceleri bir felsefe dalıyken daha sonra kendi başına bir ihtisas alanı olmuştur. Matematik ve bilgisayar biliminin de parçası haline gelmiştir. Bir disiplin olarak Aristoteles tarafından kurulmuştur. Aristoteles'den etkilenen Farabi tarafından iki kısımda kategorize edilmiştir. (düşünce ve sonuç) İbn-i Sina geçicilik ve içerme arasındaki ilişkiyi geliştirmiştir. Çağdaş zamanlarda Frege, Russell ve Wittgenstein önemli katkılar yapmıştır.
Mantık uygulaması
Basit bir örnek vermek gerekirse: Eğer bütün insanlar memeli ise ve Aristoteles insan ise, Aristoteles de memelidir.
Bu örnek mantık sembolleriyle şöyle gösterilebilir:
veya; bu örnek daha genel olarak şöyle ifade edilebilir: bu
![{\displaystyle [(a\Rightarrow b)\land (c\Rightarrow a)]\Rightarrow (c\Rightarrow b)}](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkzYVd0cGJXVmthV0V1YjNKbkwyRndhUzl5WlhOMFgzWXhMMjFsWkdsaEwyMWhkR2d2Y21WdVpHVnlMM04yWnk4Mk0ySm1ZV1EwWmpNNE9EUXdPV1ZpWm1ObFpqUm1NMll3TWpRd01USTVaRE00TVRnM04ySTQuc3Zn.svg)
Tüm az bulunanlar değerlidir. Zümrüt az bulunur. O halde, zümrüt değerlidir.
Mantık, doğru düşünmenin kurallarını inceleyen felsefi bir disiplindir. Bu açıdan mantık, bilginin doğruluğunu değil, bilginin doğruluğunu ifade eden düşünce ve kavramların kendi içsel bütünlüğünün doğruluğunu inceler. Böylece mantıken doğru olan bilgi ve bilim manasında yanlış olabilir. Akıl yürütme biçimleri usavurma yöntemleridir.
- Bir genel öncülden özele veya tikele varma tümden gelimdir:
- Dedüksiyon,
- Bütün memeliler çok hücrelidir,
- İnsan bir memelidir,
- O zaman insan çok hücrelidir.
- Bir özel öncülden genele gitme tümevarımdır. (Endüksiyon)
- Nokia cep telefonu kanser yapar,
- Samsung cep telefonu kanser yapar,
- Motorola telefonu kanser yapar,
- O zaman tüm cep telefonları kanser yapar.
- Analoji ise benzeştirmedir. Bunda da aynı niteliklere sahip nesnelerin tanımlanmasında benzeşme yoluyla bir tür "sıçratma" uygulanır.
- Yunanistan ve Türkiye aynı enlemdedir,
- Yunanistan’da yazlar sıcak geçer,
- O halde Türkiye’de de yazlar sıcak geçer.
Mantık ilkeleri
Özdeşlik
Mantık ilkesi, "Bir şey ne ise odur" ifadesinde mana bulur. Bir akıl yürütmede her kavram ve önerme kendisiyle aynı manada olmalıdır. Platon'a kadar kaynağı bulunabilecek bu temel ilkeyi en kapsamlı olarak Gottfried Leibniz formülize etmiştir.
Çelişmezlik
Bir şeyin hem kendisi hem de başkası olamayacağını ifade eden kuraldır. Aynı özdeşlik ilkesi gibi kavram veya önermeler kendisiyle çelişmemektedir.
Üçüncü durumun olanaksızlığı
Bu ilke, bir önermenin ya doğru ya yanlış olacağını ifade eder. Bu mantığa göre bir önerme hem doğru hem yanlış olamaz.
Temel matematikteki küme kavramı bu ilkeleri belli ölçülerde tartışmaya açar. Zira bir nesneye ait olan nitelik farklı nesnelere ait olabilir. Bunu da sağlayan aslında benzeşim özelliğidir. İnsan bir canlıdır ancak canlı olmayan şeylerden de oluşmuştur. O halde insan hem canlıdır hem de canlı değildir. Bu ilkelerde sorun iki değerli mantık yerine çok değerli mantığın gelişmesine sebebiyet vermiştir. Doğru ve yanlış yerine "belirsiz" tanımının eklenmesine yol açmıştır. Bu ilkeye göre her yargının doğruluğu için bir başka yargı gereklidir. Yeterli sebep olmadıkça bir yargının doğruluğundan söz edilemez. Tüm ilkelere bakınca modern usavurmada yetersiz kaldıkları görülebilir. Bu da bizi kuantum fiziğinin de oluşmasında yardımcı olduğu yeni kurallara götürebilir. Kuantum deneylemelerinde bir kedi hem ölü hem diri olabilir. Yani hem o, hem diğeridir.
Mantığın tarihçesi
Hint ve Çin felsefelerinde kavram belirleme teknikleri, Mezopotamya ve Mısır'da ölçme, sayma, sınıflandırma usulleriyle mevcuttu. Buralarda kimi aritmetik işlemler oldukça gelişmiş olmasına rağmen, matematik ve mantık sistemi kurulamamıştır. Bu nedenle mantık tarihi, genellikle logos kavramının ortaya çıktığı Yunanistan ve Ön Asya'dan başlatılır. Logos: söz, yasa, akıl, akıl ilkesi, tanrısal akıl, gibi pek çok anlam içeren ve doğu felsefesinden etkilenerek Yunan felsefecilerinde şekillenen merkezi bir kavramdır. İlk olarak Herakleitos bahsetmiştir. Thales ve Platon arası devirde diğer felsefeciler tarafından da tartışılmıştır. Bugün bildiğimiz anlamdaki mantık üzerine ilk bütünsel düşünme ve araştırmayı Aristoteles yapmıştır. Mantık üzerine altı kitap yazmış ve bu kitaplar o öldükten sonra Organon başlığı altında toplanmıştır. Bunlara, Kategoriler, Önermeler, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Kanıtlar, daha sonra da Poetika, Retorik ve Porfiryos’un İsagoji’si de eklenmiştir. Organon, Porfiryos tarafından sadeleştirilmiş, M.S. 6'da, Boetyus tarafından Latinceye çevrilmiştir. Orta Çağ boyunca Aristo’nun öncülük ettiği Skolastik düşünce hakimiyetini sürdürmüştür.
, tümevarım mantığını içeren deneysel yöntemin geçerli olduğunu göstermiştir. Descartes ve gibi düşünürler bilimcil yöntem konusunu Yeni Çağ’da ön plana çıkarmıştır.
Sembolik mantık üzerine ilk sistemli çalışma Leibniz tarafından yapılmıştır. De Morgan sembollerle ifade edilebilecek bir mantık üzerine çalışmıştır. G. Boole gibi matematikçiler mantığın matematikleştirilmesine çalışırken, G. Frege bugünkü önermeler ve niceleme mantığını kurmuştur. Sembolik mantığın en önemli klasiklerinden biri B. Russel ve N. Whitehead'ın birlikte yazdığı Matematiğin İlkeleri kitabıdır. Günümüzde lojik adı verilen sembolik mantık büyük ölçüde bu kitaba dayanmaktadır. üç değerli mantık sistemi geliştirmiş, olasılık mantığı adıyla sonsuz doğruluk değerli mantık sistemini kurmuştur.
İslam Dünyasında mantık
| Eser Adı | Eserin Yazarı |
|---|---|
| Kitabü'ş-Şifa | İbn-i Sinâ |
| Esireddin el-Ebherî | |
| Kazvinî | |
| Sühreverdî | |
| Râzî | |
Kindi (Alkindus) (805–873) Farabi (Alfarabi) (873–950) İbn Sina (Avicenna) (980–1037) İbn Hazm (994-1064) Gazali (Algazel) (1058–1111) İbn Rüşd (Averroes) (1126–1198) Fahreddin Razi (1149-1210) Şahabeddin Sühreverdi (Sohrevardi) (1155-1191) İbn Nefis (1213-1288) İbn Teymiyye (1263-1328) Muhammad ibn Fayd Allah ibn Muhammad Amin al-Sharwani (15. yy) Nasîruddin Tûsî Lotfi Zadeh (b. 1921) İslam dünyasındaki diğer mantıkçılardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Harold Noonan, Ben Curtis (2022). "Aynılık". 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ağustos 2023.
- ^ Mantığa giriş 5 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Erişim tarihi: 5 Haziran 2016
- ^ Doğan Özlem, Klasik Mantık- Mantık Felsefesi, s.345
- ^ Doğan Özlem, Klasik Mantık- Mantık Felsefesi, s.369
Konuyla ilgili yayınlar
- AYER, Jules Alfred, Dil, Doğruluk ve Mantık, Metis Yayınları, 152 s.
- AYIK, Hasan (2007) İslam Mantık Geleneği, Ensar Neşriyat, İstanbul, 360 s.
- ÇAPAK, İbrahim (2005), Gazali'nin Mantık Arayışı, Elis Yayınları, 286 s.
- ÇUBUKÇU, Aydın, Mantık ve Diyalektik, Evrensel Basım Yayın, 248 s.
- ÇÜÇEN, A. Kadir, Mantık, Asa Kitabevi, 304 s.
- EMİROĞLU, İbrahim (2004), Mantık Yanlışları, Elis Yayınları, 238 s.
- GRUNBERG, Teo (2007), Epistemik Mantık Üzerine Bir Araştırma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 160 s.
- GRUNBERG, Teo (2005), Felsefe ve Felsefi Mantık Yazıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 392 s.
- HEGEL, George W.F. (2004), Mantık Bilimi, (Çeviren: Aziz Yıldırım), İdea Yayınları, 402 s.
- İBRAHİM, Ahmad M. (2006), Gömülü Sistemlerde Bulanık Mantık, Bileşim Yayınları, 198 s.
- KÖZ, İsmail (2003), Mantık Felsefesi, Elis Yayınları, 144 s.
- ÖZLEM, Doğan (2000), Mantık Klasik/Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 398 s.
- ŞEN, Zekai (2003), Modern Mantık, Bilge Kültür Sanat, 168 s.
- ŞEN, Zekai (2004), Mühendislikte Bulanık Mantık ile Modelleme Prensipleri, Su Vakfı, 190 s.
- TAYLAN, Necip, Mantık Tarihçesi-Problemleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 176 s.
- TOPÇU, Nurettin (2001), Mantık, Dergâh Yayınları, İstanbul, 94 s.
- YILDIRIM, Cemal, Mantık 'Doğru Düşünme Yöntemi', Bilgi Yayınevi, Ankara, 250 s.
Dış bağlantılar
- İnternet Ortamında Mantık Araştırmaları Kaynakları15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kutadgubilig, İstanbul, sayı 1, s.137-175.
- Kutadgubilig, İstanbul, sayı 2
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mantik ya da eseme bilginin yapisini inceleyen dogru ile yanlis arasindaki akil yurutmenin ayrimini yapan disiplindir dogru dusuncenin aletidir Onceleri bir felsefe daliyken daha sonra kendi basina bir ihtisas alani olmustur Matematik ve bilgisayar biliminin de parcasi haline gelmistir Bir disiplin olarak Aristoteles tarafindan kurulmustur Aristoteles den etkilenen Farabi tarafindan iki kisimda kategorize edilmistir dusunce ve sonuc Ibn i Sina gecicilik ve icerme arasindaki iliskiyi gelistirmistir Cagdas zamanlarda Frege Russell ve Wittgenstein onemli katkilar yapmistir Mantik uygulamasiBasit bir ornek vermek gerekirse Eger butun insanlar memeli ise ve Aristoteles insan ise Aristoteles de memelidir Bu ornek mantik sembolleriyle soyle gosterilebilir insan memeli Aristoteles insan Aristoteles memeli displaystyle insan Rightarrow memeli land Aristoteles Rightarrow insan Rightarrow Aristoteles Rightarrow memeli veya bu ornek daha genel olarak soyle ifade edilebilir bu a b c a c b displaystyle a Rightarrow b land c Rightarrow a Rightarrow c Rightarrow b Tum az bulunanlar degerlidir Zumrut az bulunur O halde zumrut degerlidir Mantik dogru dusunmenin kurallarini inceleyen felsefi bir disiplindir Bu acidan mantik bilginin dogrulugunu degil bilginin dogrulugunu ifade eden dusunce ve kavramlarin kendi icsel butunlugunun dogrulugunu inceler Boylece mantiken dogru olan bilgi ve bilim manasinda yanlis olabilir Akil yurutme bicimleri usavurma yontemleridir Bir genel onculden ozele veya tikele varma tumden gelimdir Deduksiyon Butun memeliler cok hucrelidir Insan bir memelidir O zaman insan cok hucrelidir Bir ozel onculden genele gitme tumevarimdir Enduksiyon Nokia cep telefonu kanser yapar Samsung cep telefonu kanser yapar Motorola telefonu kanser yapar O zaman tum cep telefonlari kanser yapar Analoji ise benzestirmedir Bunda da ayni niteliklere sahip nesnelerin tanimlanmasinda benzesme yoluyla bir tur sicratma uygulanir Yunanistan ve Turkiye ayni enlemdedir Yunanistan da yazlar sicak gecer O halde Turkiye de de yazlar sicak gecer Mantik ilkeleriElektrik devreleri mantik ilkeleriyle calisir Ozdeslik Mantik ilkesi Bir sey ne ise odur ifadesinde mana bulur Bir akil yurutmede her kavram ve onerme kendisiyle ayni manada olmalidir Platon a kadar kaynagi bulunabilecek bu temel ilkeyi en kapsamli olarak Gottfried Leibniz formulize etmistir Celismezlik Bir seyin hem kendisi hem de baskasi olamayacagini ifade eden kuraldir Ayni ozdeslik ilkesi gibi kavram veya onermeler kendisiyle celismemektedir Ucuncu durumun olanaksizligi Bu ilke bir onermenin ya dogru ya yanlis olacagini ifade eder Bu mantiga gore bir onerme hem dogru hem yanlis olamaz Temel matematikteki kume kavrami bu ilkeleri belli olculerde tartismaya acar Zira bir nesneye ait olan nitelik farkli nesnelere ait olabilir Bunu da saglayan aslinda benzesim ozelligidir Insan bir canlidir ancak canli olmayan seylerden de olusmustur O halde insan hem canlidir hem de canli degildir Bu ilkelerde sorun iki degerli mantik yerine cok degerli mantigin gelismesine sebebiyet vermistir Dogru ve yanlis yerine belirsiz taniminin eklenmesine yol acmistir Bu ilkeye gore her yarginin dogrulugu icin bir baska yargi gereklidir Yeterli sebep olmadikca bir yarginin dogrulugundan soz edilemez Tum ilkelere bakinca modern usavurmada yetersiz kaldiklari gorulebilir Bu da bizi kuantum fiziginin de olusmasinda yardimci oldugu yeni kurallara goturebilir Kuantum deneylemelerinde bir kedi hem olu hem diri olabilir Yani hem o hem digeridir Mantigin tarihcesiAristoteles MO 384 322 Hint ve Cin felsefelerinde kavram belirleme teknikleri Mezopotamya ve Misir da olcme sayma siniflandirma usulleriyle mevcuttu Buralarda kimi aritmetik islemler oldukca gelismis olmasina ragmen matematik ve mantik sistemi kurulamamistir Bu nedenle mantik tarihi genellikle logos kavraminin ortaya ciktigi Yunanistan ve On Asya dan baslatilir Logos soz yasa akil akil ilkesi tanrisal akil gibi pek cok anlam iceren ve dogu felsefesinden etkilenerek Yunan felsefecilerinde sekillenen merkezi bir kavramdir Ilk olarak Herakleitos bahsetmistir Thales ve Platon arasi devirde diger felsefeciler tarafindan da tartisilmistir Bugun bildigimiz anlamdaki mantik uzerine ilk butunsel dusunme ve arastirmayi Aristoteles yapmistir Mantik uzerine alti kitap yazmis ve bu kitaplar o oldukten sonra Organon basligi altinda toplanmistir Bunlara Kategoriler Onermeler Birinci Analitikler Ikinci Analitikler Topikler Sofistik Kanitlar daha sonra da Poetika Retorik ve Porfiryos un Isagoji si de eklenmistir Organon Porfiryos tarafindan sadelestirilmis M S 6 da Boetyus tarafindan Latinceye cevrilmistir Orta Cag boyunca Aristo nun onculuk ettigi Skolastik dusunce hakimiyetini surdurmustur tumevarim mantigini iceren deneysel yontemin gecerli oldugunu gostermistir Descartes ve gibi dusunurler bilimcil yontem konusunu Yeni Cag da on plana cikarmistir Sembolik mantik uzerine ilk sistemli calisma Leibniz tarafindan yapilmistir De Morgan sembollerle ifade edilebilecek bir mantik uzerine calismistir G Boole gibi matematikciler mantigin matematiklestirilmesine calisirken G Frege bugunku onermeler ve niceleme mantigini kurmustur Sembolik mantigin en onemli klasiklerinden biri B Russel ve N Whitehead in birlikte yazdigi Matematigin Ilkeleri kitabidir Gunumuzde lojik adi verilen sembolik mantik buyuk olcude bu kitaba dayanmaktadir uc degerli mantik sistemi gelistirmis olasilik mantigi adiyla sonsuz dogruluk degerli mantik sistemini kurmustur Islam Dunyasinda mantik Eser Adi Eserin YazariKitabu s Sifa Ibn i SinaEsireddin el EbheriKazviniSuhreverdiRazi Kindi Alkindus 805 873 Farabi Alfarabi 873 950 Ibn Sina Avicenna 980 1037 Ibn Hazm 994 1064 Gazali Algazel 1058 1111 Ibn Rusd Averroes 1126 1198 Fahreddin Razi 1149 1210 Sahabeddin Suhreverdi Sohrevardi 1155 1191 Ibn Nefis 1213 1288 Ibn Teymiyye 1263 1328 Muhammad ibn Fayd Allah ibn Muhammad Amin al Sharwani 15 yy Nasiruddin Tusi Lotfi Zadeh b 1921 Islam dunyasindaki diger mantikcilardir Ayrica bakinizBulanik matematik Bulanik Mantik Dilbilim Matematik Matematiksel mantik Semantik Sembolik Mantik Mantik Programlama Yapay Zeka Niceleme mantik Mantik baglaci Mantik tarihi Sirali mantik Zamansal mantik Tumleme mantik Dogruluk degeri Felsefi mantik Diyalektik mantik Soyut mantik Formel mantik Korkuluk mantik hatasi Cumle mantik Kaynakca Harold Noonan Ben Curtis 2022 Aynilik 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Agustos 2023 Mantiga giris 5 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 5 Haziran 2016 Dogan Ozlem Klasik Mantik Mantik Felsefesi s 345 Dogan Ozlem Klasik Mantik Mantik Felsefesi s 369Konuyla ilgili yayinlarAYER Jules Alfred Dil Dogruluk ve Mantik Metis Yayinlari 152 s AYIK Hasan 2007 Islam Mantik Gelenegi Ensar Nesriyat Istanbul 360 s CAPAK Ibrahim 2005 Gazali nin Mantik Arayisi Elis Yayinlari 286 s CUBUKCU Aydin Mantik ve Diyalektik Evrensel Basim Yayin 248 s CUCEN A Kadir Mantik Asa Kitabevi 304 s EMIROGLU Ibrahim 2004 Mantik Yanlislari Elis Yayinlari 238 s GRUNBERG Teo 2007 Epistemik Mantik Uzerine Bir Arastirma Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 160 s GRUNBERG Teo 2005 Felsefe ve Felsefi Mantik Yazilari Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 392 s HEGEL George W F 2004 Mantik Bilimi Ceviren Aziz Yildirim Idea Yayinlari 402 s IBRAHIM Ahmad M 2006 Gomulu Sistemlerde Bulanik Mantik Bilesim Yayinlari 198 s KOZ Ismail 2003 Mantik Felsefesi Elis Yayinlari 144 s OZLEM Dogan 2000 Mantik Klasik Sembolik Mantik Mantik Felsefesi Inkilap Kitabevi Istanbul 398 s SEN Zekai 2003 Modern Mantik Bilge Kultur Sanat 168 s SEN Zekai 2004 Muhendislikte Bulanik Mantik ile Modelleme Prensipleri Su Vakfi 190 s TAYLAN Necip Mantik Tarihcesi Problemleri Marmara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari 176 s TOPCU Nurettin 2001 Mantik Dergah Yayinlari Istanbul 94 s YILDIRIM Cemal Mantik Dogru Dusunme Yontemi Bilgi Yayinevi Ankara 250 s Dis baglantilarInternet Ortaminda Mantik Arastirmalari Kaynaklari15 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kutadgubilig Istanbul sayi 1 s 137 175 Kutadgubilig Istanbul sayi 2