Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Başkalaşım kayaçları ya da metamorfik kayaçlar, magmatik ve tortul kayaçların çeşitli etkilerle (örneğin basınç, sıcaklık) değişime uğraması sonucu oluşurlar. Mermer, başkalaşım kayaçlarına bir örnek olarak verilebilir. Gnays, elmas ve şist de bu kayaçlara verilebilecek diğer örneklerdir.
Bazı yönlerden oluştukları kayaçlara benzerler, ancak farklı özellikleri de vardır.
Metamorfik kayaçlar, "kayaç biçiminde değişim" anlamına gelen metamorfizma adı verilen bir süreçte mevcut kayaç türlerinin dönüşümünden kaynaklanır. Orijinal kaya (), maruz kaldığı yüksek sıcaklıklar (150 ila 200 °C) ve basınç (100 megapascal (1.000 bar) veya daha fazla) etkisiyle derin fiziksel veya kimyasal değişime uğrar. Protolit, tortul, magmatik veya mevcut bir metamorfik kaya da olabilir.
Metamorfik kayalar, Dünya'nın kabuğunun büyük bir bölümünü ve kara yüzeyinin %12'sini oluşturur. Bu kayalar, , kimyasal ve mineral birleşimine () göre sınıflandırılır. Genellikle Dünya yüzeyinin altında, yüksek sıcaklıklara ve kaya katmanlarının yüksek basıncına maruz bırakılarak oluşurlar. Ayrıca, kıtasal çarpışmalar gibi yatay basınç, sürtünme ve bozulma gibi tektonik süreçler sonucunda da oluşabilirler. Metamorfik kayaçların incelenmesi, (erozyon ve yükselme sonrasında Dünya yüzeyinde ortaya çıkar), Dünya kabuğunda büyük derinliklerde meydana gelen sıcaklıklar ve basınçlar hakkında bilgi sağlar. Metamorfik kayaçların bazı örnekleri; gnays, arduvaz, mermer, şist ve kuvarsittir.
Yüksek basınç altında kayalar sıkışarak yapraklanmaya uğrar, yüksek sıcaklık altında ise aynı kimyasal bileşime sahip olan mineraller başka minerallere dönüşür. Örneğin, kil, mika ve kireç taşı metamorfizma sonucunda mermer şekline dönüşür.
Metamorfik mineraller
Metamorfik mineraller, sadece metamorfizma süreciyle ilişkili yüksek sıcaklıklarda ve basınçlarda oluşan minerallerdir. olarak bilinen bu mineraller arasında , , , ve biraz garnet bulunur.
Olivinler, piroksenler, amfiboller, mikalar, feldispatlar ve kuvars gibi diğer mineraller, metamorfik kayaçlarda bulunabilir. Ancak bu mineraller, zorunlu olarak metamorfizma sürecinin sonucu değildir. Bu mineraller magmatik kayaçların kristalizasyonu sırasında oluşurlar. Yüksek sıcaklıklarda ve basınçlarda stabildirler ve metamorfik süreç sırasında kimyasal olarak değişmeden kalabilirler. Bununla birlikte, tüm mineraller sadece belirli sınırlar içinde stabildir ve metamorfik kayaçlarda bazı minerallerin varlığı, oluşum şartlarının yaklaşık sıcaklık ve basınçlarını gösterir.
İleri derecede metamorfizmaya uğrayan kayalar, aynı zamanda kristalli bir yapı gösterir. Bunlara kristalen şistler (İngilizce "crystalline schists") ya da kristalli şistler de denilir.
Metamorfizma sürecinde tortul kayaçların parçacık boyutundaki değişimine denir. Örneğin, küçük bir kalsit tortul kayaçtaki kristaller, metamorfik bir dönüşümle daha büyük kristallerle karakterize olan kireç taşı veya tebeşir haline dönüşebilir. Benzer şekilde, metamorfize edilmiş kumtaşında, orijinal kuvars kum tanelerinin yeniden kristalleştirilmesi, daha büyük kuvars kristallerinin birbirine kenetlendiği ve metakuvarzit olarak da bilinen çok sıkı bir yapıya sahip olan kuvarsit ile sonuçlanır. Hem yüksek sıcaklıklar hem de basınçlar, yeniden kristalleşmeye katkıda bulunur. Yüksek sıcaklıklar, katı kristallerdeki atomların ve iyonların göç etmesine izin verir, böylece kristalleri yeniden düzenlerken, yüksek basınçlar kristallerin temas noktalarında çözülmesine neden olur.
Foliasyon (yapraklanma)
Metamorfik kayaçlar içindeki tabakalaşma, yapraklanma (Latince folia kelimesinden türetilmiş, "yapraklar" anlamına gelir) olarak adlandırılır ve yeniden kristalleşme sırasında bir kaya bir eksen boyunca kısaltılırken meydana gelir. Bu, mika ve klorit gibi minerallerin platy veya uzatılmış kristallerinin uzun eksenleri kısalma yönüne dik olacak şekilde döndürülmesine neden olur. Bu, bantları oluşturan minerallerin renklerini gösteren şeritli veya yapraklı bir kaya ile sonuçlanır.
Dokular, yapraklı ve yapraksız olmak üzere 2 kategoriye ayrılır. Yapraklı kaya, kayayı bir düzlemde deforme ederek bazen bir düzlemi yaratan diferansiyel stresin bir ürünüdür. Örneğin, kayrak, şistten kaynaklanan yapraklı bir metamorfik kayadır. Yapraksız kayanın düzlemsel gerilme modelleri yoktur.
Her taraftan tekdüze bir baskıya maruz kalan veya belirgin büyüme alışkanlıklarına sahip mineralleri olmayan kayalar yapraklanmayacaktır. Bir kayanın diferansiyel strese maruz kaldığı durumlarda, gelişen yapraklanma türü metamorfik dereceye bağlıdır. Örneğin; bir çamurtaşı ile başlayarak aşağıdaki dizi, artan sıcaklıkla gelişir: Kayrak çok ince taneli, yapraklı bir metamorfik kayadır, çok düşük dereceli metamorfizmanın karakteristiği iken, fillit ince taneli ve düşük dereceli metamorfizma alanlarında bulunur; şist orta ile iri taneli ve orta dereceli metamorfizma alanlarında bulunur ve gnays kaba ve çok iri taneli, yüksek dereceli metamorfizma alanlarında bulunur. Mermer genellikle yapraklı değildir, bu da heykel ve mimari için bir malzeme olarak kullanılmasına izin verir.
Metamorfizmanın bir diğer önemli mekanizması, mineraller arasında erimeden meydana gelen kimyasal reaksiyonlardır. İşlemde atomlar mineraller arasında değiş tokuş edilir ve böylece yeni mineraller oluşur. Birçok karmaşık yüksek sıcaklık reaksiyonu meydana gelebilir ve üretilen her mineral topluluğu bize metamorfizma sırasındaki sıcaklıklar ve basınçlar hakkında bir ipucu sağlar.
Metasomatizm, bir metamorfizma süreçlerinde sıklıkla meydana gelen bir kayanın dökme kimyasal bileşimindeki köklü değişikliktir. Diğer çevreleyen kayalardan kimyasalların girmesinden kaynaklanmaktadır. Su, bu kimyasalları büyük mesafelerde hızla taşıyabilir. Suyun oynadığı rol nedeniyle, metamorfik kayaçlar genellikle orijinal kayada bulunmayan birçok element içerir ve başlangıçta mevcut olanlardan yoksundur. Yine de yeniden kristalleşmenin meydana gelmesi için yeni kimyasalların eklenmesi gerekli değildir.
Başkalaşım türleri
Temaslı başkalaşım
Temaslı başkalaşım çevresindeki katı kayaya (ülke kayası) enjekte edildiğinde meydana gelen değişikliklere verilen addır. Oluşan değişiklikler magmanın kayayla temas ettiği her yerde en büyüktür çünkü sıcaklıklar bu sınırda en yüksektir ve mesafe oluştukça sıcaklık azalır. Temaslı başkalaşımda en önemli etmenler, sıcaklık ile magma veya yan kayacın akışkan içeriğidir. Soğutma magmasından oluşan magmatik kayanın etrafında 'Temaslı başkalaşım halesi' adı verilen başkalaşım bölgesi bulunur. Hale temas alanından uzak mesafedeki başkalaşmamış kayaya kadar tüm derecelerde başkalaşmayı gösterebilir. Önemli cevher minerallerinin oluşumu, temas bölgesinde veya yakınında metasomatizm süreci ile ortaya çıkabilir.
Bir kaya, magmatik bir hücum ile temas ettiğinde, daha sık sertleşir ve daha kaba kristalleşir. Bu tip birçok değişmiş kayalara eskiden Boynuz kaya (hornstone) denirdi. Hornfels yani 'Boynuz kaya' terimi genellikle jeologlar tarafından ince taneli, kompakt olanları belirtmek için kullanılır. Bir şeyl koyu killi boynuz kayalara dönüşebilir; küçük kahverengimsi biyotit plakalarıyla dolu, marn veya saf olmayan kireç taşı gri, sarı veya yeşilimsi rengi kireç-silikat-boynuz kaya veya silisli mermere, sert ve kıymıklı bir hâle ve bol ojit, granat, wollastonite ile kalsitin önemli bir bileşen olduğu diğer minerallerle bu şekilde dönüşebilir. Bir diyabaz veya andezit yeni boynuz kaya ve biyotit gelişimi ile orijinal feldispatın kısmi yeniden kristalleşmesi sonucu bir diyabaz boynuz kayası ve andezit boynuz kayası olabilir. Diğer bir örnek; Çakmaktaşı ince kristalli bir kuvars kayası hâline gelebilir, kumtaşları kırıntılı yapılarını kaybeder ve kuvarsit adı verilen bir metamorfik kayaç da ki küçük kuvars taneleri mozaik hâle dönüşür.
Kaya orijinal olarak yapraklanmış (foliasyon) veyahut da şeritlenmiş ise (örneğin, bir lamine kumtaşı veya bir yapraklı kireçli-şist) karakteri yok edilmeyebilir ve şeritli bir boynuz kaya ürünüdür. Fosiller bile tamamıyla yeniden kristalize olmuş olsalar da şekillerini koruyabilirler ve birçok temasla değiştirilmiş lavlarda hala veziküller görülebilir fakat içerikleri orijinal olarak mevcut olmayan mineralleri oluşturmak için genellikle yeni kombinasyonlara girebilir. Bununla birlikte, termal yapılar çok derinse küçük yapılar genellikle tamamen ortadan kalkar. Böylece bir şist içindeki küçük kuvars taneleri, çevresindeki kil parçacıkları ile kaybolur veyahut da harmanlanır ve lavların ince öğütülmüş kütlesi tamamen yeniden yapılandırılmış olur.
Bu şekilde yeniden kristalleştirme ile sıklıkla çok farklı tiplerde tuhaf kayaçlar üretilir. Böylece şeyller iyolit kayaya geçebilir veyahut da orijinal şeylin alüminli içeriğinden türetilen iri andalüzit, stavrolite, garnet, kyanit ve silimanit kristalleri gösterebilir. Genellikle eş zamanlı oluşan önemli miktarda mika (hem muskovit hem de biyotit) oluşur ve elde edilen ürün birçok şist türüne çok benzerdir. Genellikle kireçtaşları eğer saf ise kaba kristalleri mermere dönüşür ancak orijinal kayada granat, epidot, idokraz, wollastonit gibi mineraller içinde kil veya kum karışımı varsa bu duruma engeldir. Büyük ölçüde ısıtıldığında kumtaşları, büyük berrak kuvars tanelerinden oluşan kaba kuvarsitlere dönüşebilir. Bu çok yoğun değişim aşamaları magmatik kayaçlarda çok yaygın olarak görülmez, bunun nedenleri de yüksek sıcaklıklarda oluşan mineralleri o kadar kolay dönüştürülmez veya kolay bir şekilde yeniden kristalize olmaz.
Bazı durumlarda kayalar erimiştir ve koyu camsı üründe küçük spinel, sillimanit ve iyolit kristalleri ayrılabilir. Şeyller bazen bazalt daykları ile değiştirilir ve feldspatik kum taşları tamamen (camsı hâl) edilebilir. Kömür seviyesinin yakılması veya hatta sıradan bir fırın tarafından bile şeyllerde de benzer değişiklikler meydana gelebilir.
Ayrıca, her birinde bulunan kimyasalların diğerine değiş-takas edildiği veyahut da diğerine sokulduğu, volkanik magma ve tortul ülke kayaları arasında metasomatizm eğilimi de vardır. Örneğin, Granitler şeyl parçalarını ya da bazalt parçalarını emebilirler. Bunun sonucunda magmatik veya tortul kayaç özellikleri barındırmayan skan adı verilen 'hibrit kayalar' ortaya çıkar. Bazen yayılan bir granit, magma etrafındaki kayalara nüfuz eder, eklemlerini ve yatak düzlemlerini vb. bölgeleri kuvars ve feldspat ile kaplar. Bu genelde çok az rastlanan bir durumdur ancak örnekleri vardır ve büyük çapta gerçekleşebilir.
Bölgesel metamorfizma
Bölgesel Metamorfizma, ayrıca Dinamik Metamorfizma olarak da bilinmektedir, geniş bir alanda büyük kaya kütlelerindeki değişikliklere verilen addır. Kayalar, sadece Dünya yüzeyinin altındaki büyük derinliklerde, yüksek yoğun sıcaklıklara maruz kalıp ve yukarıdaki kaya katmanlarının aşırı ağırlıklarının neden olduğu büyük basınca tabii olarak başkalaşıma uğrarlar. Alt kıtasal kabuğun geneli, son magmatik hareketler haricinde, metamorfiktir. Kıtaların çarpışması gibi yatay tektonik hareketler orojenik kuşakları oluşturur ve bunun sonucunda kuşaklar boyunca kayalar yüksek sıcaklıklara, basınçlara ve deformasyona sebebiyet verir. Başkalaşıma uğramış kayaçlar daha sonra yükselir ve erozyona maruz kalırsa uzun kuşaklarda veyahut da yüzeydeki diğer geniş alanlarda oluşabilirler. Metamorfizma süreci, kayanın önceki tarihini açığa çıkarabilecek orijinal özelliğini yok edebilir. Kayanın yeniden kristalleştirilmesi, tortul kayaçlarda bulunan dokuları ve fosilleri yok edecektir. Kayanın yeniden kristalleştirilmesi, tortul kayaçlarda bulunan dokuları ve fosilleri yok etme gücündedir. Metasomatizm ise orijinal hâli değiştirecektir.
Bölgesel Metamorfizma, kayayı daha doygun hâle getirmek için ve aynı zamanda minerallerin düzlemsel bir düzenlemesinden oluşan yapraklı, shistose veya gnays gibi bir doku verme eğilimindedir; böylece mika ve hornblent gibi platy veya prizmatik gibi mineraller en uzun eksenlerine paralel olarak yerleştirilir. Bundan dolayı, bu kayaların çoğu mika taşıyan bölgeler (şistler) boyunca bir yönde kolayca bölünür. Ayrıca gnayslar da minaraller de şeritlere ayrılma eğilimine yöneliktir; bu sebeple, bir mika şistinde çok ince ancak esas olarak baz alınan bir mineralden oluşan kuvars ve mika daykları vardır. Yumuşak veya parçalanabilir minerallerden oluşan mineral tabakaları boyunca, kayalar en kolay şekilde bölünür ve bu yeni bölünmüş numuneler bu mineralle yüz yüze gelecek veya kaplanacak olarak görünür. Buna örnek ise yüze yüze bakan bir mika şistinin tamamen parlayan mika renkli skalalarından oluştuğu düşünülebilir. Bununla beraber, numunelerin kenarında, granüler kuvarsın beyaz yaprak bölümü (folia) görünür olucaktır. Gnayslarda bu alternatif folia bazen şistlerden daha kalın olur ve daha az minimum düzenlidir ama en önemlisi ise daha az mikalıdır; merceksi olabilirler, sonucunda da hızla yok olurlar. Yani gnayslar kural olarak şistlerden daha fazla oranda feldspat içerir ve de daha sert ve az bölünebilirler. Yapraklanmanın bükülmesi veya parçalanması hiçbir şekilde nadir değildir; keskin yüzleri, yok olur veyahut da büzüşür. Gnaysik ve şistozite bantlama (iki ana yapraklanma türü) oluşumu, yükseltilmiş sıcaklıkta yönlendirilmiş basınç ile dokular arasındaki hareketle veya mineral partiküllerinden dolayı, basınç alanı üzerinde kristalleşirken düzenleyici iç akış sayesinde oluşturulur.
Sonuç olarak, ilk başta tortul olan kayalar ve şüphesiz magmatik olan kayalar, şistlere ve gnayslara dönüştürülebilme imkânına sahiptir. Başlangıçta eğer benzer bileşime sahip iseler ve metamorfizma büyükse, birbirinden ayırt etmek çok güç olur. Örnek olarak ise bir kuvars-porfir ve ince bir feldspat kum taşı, hem gri hem de pembe bir mika-şist hâline getirilebilme olanaklarını sunar.
Kaynakça
- ^ Dictionary.com entry 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved 14 Jan 2014.
- ^ Wilkinson (2008). "Global geologic maps are tectonic speedometers – Rates of rock cycling from area-age frequencies". Geological Society of America Bulletin. 121 (5–6). ss. 760-79.
- ^ a b Prof. Dr. h. c. İbrahim Atalay Genel Coğrafya. İzmir: META matbacılık. 2011. s. 107.
- ^ Reed Wicander; James Monroe (8 Mart 2005). Essentials of Geology. Cengage Learning. Cengage Learning. ss. pp. 174-77. ISBN .
- ^ a b c d e f "Petrology". 1911 Encyclopædia Britannica Cilt 21. John Smith Flett. 26 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Baskalasim kayaclari ya da metamorfik kayaclar magmatik ve tortul kayaclarin cesitli etkilerle ornegin basinc sicaklik degisime ugramasi sonucu olusurlar Mermer baskalasim kayaclarina bir ornek olarak verilebilir Gnays elmas ve sist de bu kayaclara verilebilecek diger orneklerdir Bazi yonlerden olustuklari kayaclara benzerler ancak farkli ozellikleri de vardir Kuvarst Metamorfik kayaclar kayac biciminde degisim anlamina gelen metamorfizma adi verilen bir surecte mevcut kayac turlerinin donusumunden kaynaklanir Orijinal kaya maruz kaldigi yuksek sicakliklar 150 ila 200 C ve basinc 100 megapascal 1 000 bar veya daha fazla etkisiyle derin fiziksel veya kimyasal degisime ugrar Protolit tortul magmatik veya mevcut bir metamorfik kaya da olabilir Metamorfik Kaya Metamorfik kayalar Dunya nin kabugunun buyuk bir bolumunu ve kara yuzeyinin 12 sini olusturur Bu kayalar kimyasal ve mineral birlesimine gore siniflandirilir Genellikle Dunya yuzeyinin altinda yuksek sicakliklara ve kaya katmanlarinin yuksek basincina maruz birakilarak olusurlar Ayrica kitasal carpismalar gibi yatay basinc surtunme ve bozulma gibi tektonik surecler sonucunda da olusabilirler Metamorfik kayaclarin incelenmesi erozyon ve yukselme sonrasinda Dunya yuzeyinde ortaya cikar Dunya kabugunda buyuk derinliklerde meydana gelen sicakliklar ve basinclar hakkinda bilgi saglar Metamorfik kayaclarin bazi ornekleri gnays arduvaz mermer sist ve kuvarsittir Yuksek basinc altinda kayalar sikisarak yapraklanmaya ugrar yuksek sicaklik altinda ise ayni kimyasal bilesime sahip olan mineraller baska minerallere donusur Ornegin kil mika ve kirec tasi metamorfizma sonucunda mermer sekline donusur Metamorfik mineraller Metamorfik mineraller sadece metamorfizma sureciyle iliskili yuksek sicakliklarda ve basinclarda olusan minerallerdir olarak bilinen bu mineraller arasinda ve biraz garnet bulunur Olivinler piroksenler amfiboller mikalar feldispatlar ve kuvars gibi diger mineraller metamorfik kayaclarda bulunabilir Ancak bu mineraller zorunlu olarak metamorfizma surecinin sonucu degildir Bu mineraller magmatik kayaclarin kristalizasyonu sirasinda olusurlar Yuksek sicakliklarda ve basinclarda stabildirler ve metamorfik surec sirasinda kimyasal olarak degismeden kalabilirler Bununla birlikte tum mineraller sadece belirli sinirlar icinde stabildir ve metamorfik kayaclarda bazi minerallerin varligi olusum sartlarinin yaklasik sicaklik ve basinclarini gosterir Ileri derecede metamorfizmaya ugrayan kayalar ayni zamanda kristalli bir yapi gosterir Bunlara kristalen sistler Ingilizce crystalline schists ya da kristalli sistler de denilir Metamorfik Kayac Talk Metamorfizma surecinde tortul kayaclarin parcacik boyutundaki degisimine denir Ornegin kucuk bir kalsit tortul kayactaki kristaller metamorfik bir donusumle daha buyuk kristallerle karakterize olan kirec tasi veya tebesir haline donusebilir Benzer sekilde metamorfize edilmis kumtasinda orijinal kuvars kum tanelerinin yeniden kristallestirilmesi daha buyuk kuvars kristallerinin birbirine kenetlendigi ve metakuvarzit olarak da bilinen cok siki bir yapiya sahip olan kuvarsit ile sonuclanir Hem yuksek sicakliklar hem de basinclar yeniden kristallesmeye katkida bulunur Yuksek sicakliklar kati kristallerdeki atomlarin ve iyonlarin goc etmesine izin verir boylece kristalleri yeniden duzenlerken yuksek basinclar kristallerin temas noktalarinda cozulmesine neden olur Foliasyon yapraklanma Metamorfik kayaclar icindeki tabakalasma yapraklanma Latince folia kelimesinden turetilmis yapraklar anlamina gelir olarak adlandirilir ve yeniden kristallesme sirasinda bir kaya bir eksen boyunca kisaltilirken meydana gelir Bu mika ve klorit gibi minerallerin platy veya uzatilmis kristallerinin uzun eksenleri kisalma yonune dik olacak sekilde dondurulmesine neden olur Bu bantlari olusturan minerallerin renklerini gosteren seritli veya yaprakli bir kaya ile sonuclanir Dokular yaprakli ve yapraksiz olmak uzere 2 kategoriye ayrilir Yaprakli kaya kayayi bir duzlemde deforme ederek bazen bir duzlemi yaratan diferansiyel stresin bir urunudur Ornegin kayrak sistten kaynaklanan yaprakli bir metamorfik kayadir Yapraksiz kayanin duzlemsel gerilme modelleri yoktur Gnays Her taraftan tekduze bir baskiya maruz kalan veya belirgin buyume aliskanliklarina sahip mineralleri olmayan kayalar yapraklanmayacaktir Bir kayanin diferansiyel strese maruz kaldigi durumlarda gelisen yapraklanma turu metamorfik dereceye baglidir Ornegin bir camurtasi ile baslayarak asagidaki dizi artan sicaklikla gelisir Kayrak cok ince taneli yaprakli bir metamorfik kayadir cok dusuk dereceli metamorfizmanin karakteristigi iken fillit ince taneli ve dusuk dereceli metamorfizma alanlarinda bulunur sist orta ile iri taneli ve orta dereceli metamorfizma alanlarinda bulunur ve gnays kaba ve cok iri taneli yuksek dereceli metamorfizma alanlarinda bulunur Mermer genellikle yaprakli degildir bu da heykel ve mimari icin bir malzeme olarak kullanilmasina izin verir Metamorfizmanin bir diger onemli mekanizmasi mineraller arasinda erimeden meydana gelen kimyasal reaksiyonlardir Islemde atomlar mineraller arasinda degis tokus edilir ve boylece yeni mineraller olusur Bircok karmasik yuksek sicaklik reaksiyonu meydana gelebilir ve uretilen her mineral toplulugu bize metamorfizma sirasindaki sicakliklar ve basinclar hakkinda bir ipucu saglar Metasomatizm bir metamorfizma sureclerinde siklikla meydana gelen bir kayanin dokme kimyasal bilesimindeki koklu degisikliktir Diger cevreleyen kayalardan kimyasallarin girmesinden kaynaklanmaktadir Su bu kimyasallari buyuk mesafelerde hizla tasiyabilir Suyun oynadigi rol nedeniyle metamorfik kayaclar genellikle orijinal kayada bulunmayan bircok element icerir ve baslangicta mevcut olanlardan yoksundur Yine de yeniden kristallesmenin meydana gelmesi icin yeni kimyasallarin eklenmesi gerekli degildir Baskalasim turleriTemasli baskalasim Kanada Prekambriyen zamanindan gelen ara tabakali kalsit ve serpantin yapilmis bir Kontakt metamorfik kaya Onceden Eozoon Canadense nin yalanci fosil oldugu dusunuluyordu Temasli baskalasim cevresindeki kati kayaya ulke kayasi enjekte edildiginde meydana gelen degisikliklere verilen addir Olusan degisiklikler magmanin kayayla temas ettigi her yerde en buyuktur cunku sicakliklar bu sinirda en yuksektir ve mesafe olustukca sicaklik azalir Temasli baskalasimda en onemli etmenler sicaklik ile magma veya yan kayacin akiskan icerigidir Sogutma magmasindan olusan magmatik kayanin etrafinda Temasli baskalasim halesi adi verilen baskalasim bolgesi bulunur Hale temas alanindan uzak mesafedeki baskalasmamis kayaya kadar tum derecelerde baskalasmayi gosterebilir Onemli cevher minerallerinin olusumu temas bolgesinde veya yakininda metasomatizm sureci ile ortaya cikabilir Ust sag ve sol taraftan gelen oklar artan temas baskalasmasini gostermektedir A magma Bir kaya magmatik bir hucum ile temas ettiginde daha sik sertlesir ve daha kaba kristallesir Bu tip bircok degismis kayalara eskiden Boynuz kaya hornstone denirdi Hornfels yani Boynuz kaya terimi genellikle jeologlar tarafindan ince taneli kompakt olanlari belirtmek icin kullanilir Bir seyl koyu killi boynuz kayalara donusebilir kucuk kahverengimsi biyotit plakalariyla dolu marn veya saf olmayan kirec tasi gri sari veya yesilimsi rengi kirec silikat boynuz kaya veya silisli mermere sert ve kiymikli bir hale ve bol ojit granat wollastonite ile kalsitin onemli bir bilesen oldugu diger minerallerle bu sekilde donusebilir Bir diyabaz veya andezit yeni boynuz kaya ve biyotit gelisimi ile orijinal feldispatin kismi yeniden kristallesmesi sonucu bir diyabaz boynuz kayasi ve andezit boynuz kayasi olabilir Diger bir ornek Cakmaktasi ince kristalli bir kuvars kayasi haline gelebilir kumtaslari kirintili yapilarini kaybeder ve kuvarsit adi verilen bir metamorfik kayac da ki kucuk kuvars taneleri mozaik hale donusur Kaya orijinal olarak yapraklanmis foliasyon veyahut da seritlenmis ise ornegin bir lamine kumtasi veya bir yaprakli kirecli sist karakteri yok edilmeyebilir ve seritli bir boynuz kaya urunudur Fosiller bile tamamiyla yeniden kristalize olmus olsalar da sekillerini koruyabilirler ve bircok temasla degistirilmis lavlarda hala vezikuller gorulebilir fakat icerikleri orijinal olarak mevcut olmayan mineralleri olusturmak icin genellikle yeni kombinasyonlara girebilir Bununla birlikte termal yapilar cok derinse kucuk yapilar genellikle tamamen ortadan kalkar Boylece bir sist icindeki kucuk kuvars taneleri cevresindeki kil parcaciklari ile kaybolur veyahut da harmanlanir ve lavlarin ince ogutulmus kutlesi tamamen yeniden yapilandirilmis olur Kalker tortul kayac metamorfik kayaci mermer Bu sekilde yeniden kristallestirme ile siklikla cok farkli tiplerde tuhaf kayaclar uretilir Boylece seyller iyolit kayaya gecebilir veyahut da orijinal seylin aluminli iceriginden turetilen iri andaluzit stavrolite garnet kyanit ve silimanit kristalleri gosterebilir Genellikle es zamanli olusan onemli miktarda mika hem muskovit hem de biyotit olusur ve elde edilen urun bircok sist turune cok benzerdir Genellikle kirectaslari eger saf ise kaba kristalleri mermere donusur ancak orijinal kayada granat epidot idokraz wollastonit gibi mineraller icinde kil veya kum karisimi varsa bu duruma engeldir Buyuk olcude isitildiginda kumtaslari buyuk berrak kuvars tanelerinden olusan kaba kuvarsitlere donusebilir Bu cok yogun degisim asamalari magmatik kayaclarda cok yaygin olarak gorulmez bunun nedenleri de yuksek sicakliklarda olusan mineralleri o kadar kolay donusturulmez veya kolay bir sekilde yeniden kristalize olmaz Bazi durumlarda kayalar erimistir ve koyu camsi urunde kucuk spinel sillimanit ve iyolit kristalleri ayrilabilir Seyller bazen bazalt dayklari ile degistirilir ve feldspatik kum taslari tamamen camsi hal edilebilir Komur seviyesinin yakilmasi veya hatta siradan bir firin tarafindan bile seyllerde de benzer degisiklikler meydana gelebilir Ayrica her birinde bulunan kimyasallarin digerine degis takas edildigi veyahut da digerine sokuldugu volkanik magma ve tortul ulke kayalari arasinda metasomatizm egilimi de vardir Ornegin Granitler seyl parcalarini ya da bazalt parcalarini emebilirler Bunun sonucunda magmatik veya tortul kayac ozellikleri barindirmayan skan adi verilen hibrit kayalar ortaya cikar Bazen yayilan bir granit magma etrafindaki kayalara nufuz eder eklemlerini ve yatak duzlemlerini vb bolgeleri kuvars ve feldspat ile kaplar Bu genelde cok az rastlanan bir durumdur ancak ornekleri vardir ve buyuk capta gerceklesebilir Bolgesel metamorfizma Erken Karbonifer doneminden mermer Buyuk Cottonwood Kanyon Wasatch Daglari UtahSag ve soldan gelen oklar basinci temsil etmektedir Dinamik Metamorfizmasi Bolgesel Metamorfizma ayrica Dinamik Metamorfizma olarak da bilinmektedir genis bir alanda buyuk kaya kutlelerindeki degisikliklere verilen addir Kayalar sadece Dunya yuzeyinin altindaki buyuk derinliklerde yuksek yogun sicakliklara maruz kalip ve yukaridaki kaya katmanlarinin asiri agirliklarinin neden oldugu buyuk basinca tabii olarak baskalasima ugrarlar Alt kitasal kabugun geneli son magmatik hareketler haricinde metamorfiktir Kitalarin carpismasi gibi yatay tektonik hareketler orojenik kusaklari olusturur ve bunun sonucunda kusaklar boyunca kayalar yuksek sicakliklara basinclara ve deformasyona sebebiyet verir Baskalasima ugramis kayaclar daha sonra yukselir ve erozyona maruz kalirsa uzun kusaklarda veyahut da yuzeydeki diger genis alanlarda olusabilirler Metamorfizma sureci kayanin onceki tarihini aciga cikarabilecek orijinal ozelligini yok edebilir Kayanin yeniden kristallestirilmesi tortul kayaclarda bulunan dokulari ve fosilleri yok edecektir Kayanin yeniden kristallestirilmesi tortul kayaclarda bulunan dokulari ve fosilleri yok etme gucundedir Metasomatizm ise orijinal hali degistirecektir Bolgesel Metamorfizma kayayi daha doygun hale getirmek icin ve ayni zamanda minerallerin duzlemsel bir duzenlemesinden olusan yaprakli shistose veya gnays gibi bir doku verme egilimindedir boylece mika ve hornblent gibi platy veya prizmatik gibi mineraller en uzun eksenlerine paralel olarak yerlestirilir Bundan dolayi bu kayalarin cogu mika tasiyan bolgeler sistler boyunca bir yonde kolayca bolunur Ayrica gnayslar da minaraller de seritlere ayrilma egilimine yoneliktir bu sebeple bir mika sistinde cok ince ancak esas olarak baz alinan bir mineralden olusan kuvars ve mika dayklari vardir Yumusak veya parcalanabilir minerallerden olusan mineral tabakalari boyunca kayalar en kolay sekilde bolunur ve bu yeni bolunmus numuneler bu mineralle yuz yuze gelecek veya kaplanacak olarak gorunur Buna ornek ise yuze yuze bakan bir mika sistinin tamamen parlayan mika renkli skalalarindan olustugu dusunulebilir Bununla beraber numunelerin kenarinda granuler kuvarsin beyaz yaprak bolumu folia gorunur olucaktir Gnayslarda bu alternatif folia bazen sistlerden daha kalin olur ve daha az minimum duzenlidir ama en onemlisi ise daha az mikalidir merceksi olabilirler sonucunda da hizla yok olurlar Yani gnayslar kural olarak sistlerden daha fazla oranda feldspat icerir ve de daha sert ve az bolunebilirler Yapraklanmanin bukulmesi veya parcalanmasi hicbir sekilde nadir degildir keskin yuzleri yok olur veyahut da buzusur Gnaysik ve sistozite bantlama iki ana yapraklanma turu olusumu yukseltilmis sicaklikta yonlendirilmis basinc ile dokular arasindaki hareketle veya mineral partikullerinden dolayi basinc alani uzerinde kristallesirken duzenleyici ic akis sayesinde olusturulur Sonuc olarak ilk basta tortul olan kayalar ve suphesiz magmatik olan kayalar sistlere ve gnayslara donusturulebilme imkanina sahiptir Baslangicta eger benzer bilesime sahip iseler ve metamorfizma buyukse birbirinden ayirt etmek cok guc olur Ornek olarak ise bir kuvars porfir ve ince bir feldspat kum tasi hem gri hem de pembe bir mika sist haline getirilebilme olanaklarini sunar Kaynakca Dictionary com entry 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 14 Jan 2014 Wilkinson 2008 Global geologic maps are tectonic speedometers Rates of rock cycling from area age frequencies Geological Society of America Bulletin 121 5 6 ss 760 79 a b Prof Dr h c Ibrahim Atalay Genel Cografya Izmir META matbacilik 2011 s 107 Reed Wicander James Monroe 8 Mart 2005 Essentials of Geology Cengage Learning Cengage Learning ss pp 174 77 ISBN 9780495013655 KB1 bakim Fazladan yazi link a b c d e f Petrology 1911 Encyclopaedia Britannica Cilt 21 John Smith Flett 26 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi